अङ्गेभ्यो मे वर्चोदाः पवस्व। मा० श्रौ०सू० २.३.७.१. तुल०- अगला।
अङ्गेभ्यो (मे वर्चोदौ वर्चसे पवेथाम्) तै०सं० ३.२.३.२। प्रतीकःअङ्गेभ्यो मे। आप० श्रौ०सू० १२.१८. २०. देखें- पूर्व।
अङ्गेभ्यो हृदयाय च। अ०वे० ६.९०.१²।
अङ्गेष्ठा यश् त पर्वसुष। अ०वे० ६.१४.१४. देखें- अङ्गम्-अङ्गं।
अङ्गे सर्वे समाहिताः। अ०वे० १०.७.१३²।
अङ्गैर आत्मानं भिषजा तद् अश्विना। मै०सं० ३.११.९¹; १५४.१३. देखें- अङ्गान्य आत्मन्।
अङ्गैषां म्लापयामसि। अ०वे० ६.६६.३²।
अङ्गो न्व अर्यमान्न अस्याः। अ०वे० ६.६०.२³।
अङ्गोषिणम् अवावशन्त वाणीः। सा०वे० १.५२८²; २.७५८² देखें- आङ्गूषाणाम्।
अङ्गोषिणं पवमानं सखायः। सा०वे० २.४६७³. देखें- ’आङ्गूष्यं‘ इत्यादि।
अङ्घारिर् असि बम्भारिः। वा०सं० ५.३२; तै०सं० १.३.३.१; मै०सं० १.२.१२! २१.१२; का०सं० २.१३; पञ्च०ब्रा० १.४.७। प्रतीकः अंघारिः।
ला०श्रौ०सू० २.२.१८. देखें- अङ्घारिर्।
अंघ्रिणा विष्णो (का०सं० । विष्णु) मा त्वाव (का०सं० । वाम् अव) क्रामिषम्। वा०सं० २.८; का०सं० १.१२; ३१.११; श०ब्रा० १.४.५.२।
प्रतीकः अंघ्रिणा विष्णो। का०श्रौ०सू० ३.१.१६. देखें- अग्नाविष्णु मा।
अङ्धि खं वर्तया पणिम् (सा०वे०। पविम्)ऋ०वे० १०.१५६.३³; सा०मे० २.८७९³।
अचक्रं मनसाकृणोः। ऋ०वे० १०.१३५.३²।
अचक्रया यत् स्वधया सुपर्णः।ऋ०वे० ४.२६.४³।
अचक्रया स्वधया वर्तमानम्। ऋ०वे० १०.२७.१९²।
अचक्रेभिस् तं मरुतो नि यात्। ऋ०वे० ५.४२.१०²।
अचर्मकाय स्वाहा। तै०सं० ७.५.१२.२; का०सं० अ० ५.३।
अचिकित्वाञ् (अ०वे। अचिकित्वांश) चिकितुषश् चिद् अत्र। ऋ०वे० १.६४.६¹; अ०वे० ९.९.७¹।
अचिक्रदञ् छिसुमन्तः सखायः। ऋ०वे० ८.१००.५४।
अचिक्रदत् कलशे देवयूनाम्। ऋ०वे० ९.९६.२४४।
अचिक्रदत् स्वपा इह भुवत्। अ०वे० ३.३.१¹। प्रतीकः अचिक्रदत्। वै०सं० ९.२; कौ०सू० १६.३०. देखें- ’अदिद्युतत्‘ इत्यादि।
अचिक्रदद् वृषणं पत्नय अछा। ऋ०वे० ४.२४.८³।
अचिक्रदद् वृषभः सस्मिन्न ऊधान। ऋ०वे० ७.३६.३४।
अचिक्रदद् वृषा हरिः। ऋ०वे० ९.२.६¹; सा०वे० १.४९७¹; २.३९२¹; वा०सं० ३८.२२¹; तै०आर० ४.११.६¹; ५.९.८ प्रतीकः अचिक्रदत्।
का०श्रौ०सू० २६.७.१२।
अचित्तं यावय द्वेषः। ऋ०वे० ६.४६.१२४।
अचित्तपाजा अग्नीत्। मै०सं० १.९.१,१३१.११; का०सं० ९.८; शा०श्रौ०सू० १०.१८.४. देखें- अच्युतपाजा।
अचित्तमना उपवक्ता। मै०सं० १.९.१; १३१.११; का०सं० ९.८; शा०श्रौ०सू० १०.१८.४. देखें- अच्युतमना।
अचित्तं ब्रह्म जुजुषुर युवानः। ऋ०वे० १.१५२.५³।
अचित्तिभिश् चक्रमा कचं चिद् आगः। ऋ०वे० ४.१२.४²; मैं॑०सं० ३.१६.५²; १९२.७; का०सं० २.१५². देखें- अविद्वांसश्।
अचित्ति यच् चकृमा दैव्ये जने। ऋ०वे० ४.५४.४¹, तै०सं० ४.१.११.१¹; मै०सं० ४.१०.३¹; १४९.१६। प्रतीकः अचित्ती। मा०श्रौ०सू० ५.२.४.४३।
अचित्ती यत् (अ०वे० । अचित्या चेत्) तव धर्मा युयोपिम्। ऋ०वे० ७.८९.५³; अ०वे० ६.५१.३³; तै०सं० ३.४.११.६³; मै०सं० ४.१२.६³; १९७.१२;
का०स० २३.१२³।
अचित्या चितिम् आ पृण। तै०ब्रा० ३.१०.४.२।
अचित्रं चिद् धि जिन्वथ वृधन्तः। ऋ०वे० ६.४९.११।
अचित्रे अन्तः पणयः ससन्तु। ऋ०वे० ४.५१.३³।
अचिन्त्यायाप्रमेयाय मै० उप० ५.१³।
अचिष्याम (पद-पाठ अभि स्याम्, अभि स्याम् के स्थान पर) वृजने विश्वे ऊती। मै०सं० ४.१२.४²; १८७.७ देखें- अभि ष्याम् वृजने।
अचिकमेताम् (और विकार, अचिकमन्त) शा०श्रौ०सू० ६.१.५।
अचेतयद् अचितो देवो अर्यः। ऋ०वे० ७.८६.७³।
अचेतयद् धिया इमा जरित्रे। ऋ०वे० ३.३४.५³; अ०वे० २०.११.५³।
अचेतसं चिच् चितयन्ति दक्षैः। ऋ०वे० ७.६०.६²।
अचेतसो वि जगृभ्रे परूषणीम्। ऋ०वे० ७.१८.८²।
अचेतानस्य मा पथो वि दुक्षः। ऋ०वे० ७.४.७४; नि० ३.२४।
अचेता यश् च चेतनः। तै०आर० १.११.६४।
अचेति केतुर उषसः पुरस्तात्। ऋ०वे० ७.६७.२³।
अचेति चित्रा वि दुरो न आवः। ऋ०वे० १.११३.४²।
अचेति दस्रा व्य उ नाकम् ऋण्वथः। ऋ०वे० १.१३९.४¹।
अचेति दिवो दुहिता मघोनी। ऋ०वे० ७.७८.४¹।
अचेति प्रासहस् पतिस् तुविष्मान्। ऋ०वे० १०.७४.६³; ऐ०ब्रा० ३.२२.२³।
अचेत्य अग्निश् चिकितुः (सा०वे०। का०स० चिकितिः)। ऋ०वे० ८.५६.(भाग ८। ५¹; सा०वे० १.४४७¹; का०सं० ३९.१५¹ देखें- बृ०दे० ६.८५। अचेष्टं त्वा ब्रह्म वेद। हिर०गृ०सू० १.२३.१।
अचोदसो नो धन्वन्त्व इन्दवः। ऋ०वे० ९.७९.१¹; सा०वे० १.५५५¹; २.३.९। प्रतीकः- अचोदसः। सा०वि० ब्रा०२.३.९।
अच्युतक्षितये स्वाहा। तै०आर०आ० १०.६७.१; महा०नारा० उप० १९.२।
अच्युक्षिद् असि। वा०सं० ५.१३; तै०सं० १.२.१२.३; मै०सं० १.२.८, १८.८; ३.८.५, १०१.१०; का०सं० २.९; श०ब्रा० ३.५.२.१४; आप०श्रौ०सू०
७.५.६; मा० श्रौ०सू० १.७.३.३४।
अच्युतेच्युत् समदो गमिष्ठः। अ०वे० ५.२०.१२¹।
अच्युतं त्वा देवताश् च्यावयन्तु। अ०वे० १२.३.३५²।
अच्युतं त्वा ब्रह्म वेद। हिर० गृ०सू० १.२३.१।
अच्युपपाजा अग्नीत्। तै०आर० ३.५.१. देखें- अचित्तपाजा।
अच्युतमना उपवक्ता। तै०आर० ३.५.१. देखें- अचित्तमना।
अच्युता चिद् च्यावयन्ति रजांसि। ऋ०वे० ६.३१.२।
अच्युता चिद् वीडिता स्वोजः। ऋ०वे० ६.२२.६³; अ०वे० २०.३६.६³।
अच्युता चिद् अजमन्न आ। ऋ०वे० ८.२०.५¹।
अच्युता द्यौर् अच्युतम् अन्तरिक्षम्। कौ०सू० ९८.२¹। प्रतीकः अच्युता। कौ०सू० ३५.१२।
अच्युता ध्रुवा ध्रुवपत्नी। मै०ज० १.१४.१०¹।
अच्युता भूमिर् दिशो अच्युता इमाः। कौ०सू० ९८.२²।
अच्युताम् बहुलां श्रियम्। तै०आर० ३.११.७¹, ७²।
अच्युताय ध्रुवाय भौमाय स्वाहा। मै०ज० २.११.७; १६.१. देखें- अगला।
अच्युताय भौमाय स्वाहा। आप०गृ०सू० २.१.४; ८.१५, पार० गृ०सू० ३.४.३. देखें- पूर्व।
अच्युता स्थ मा मा च्योढ्वम्। हिर०गृ०सू० १.१८.३।
अच्युतो ऽयं रोधावरोधात्। कौ०सू० ९८.२³।
अछ ऋषे मारुतं गणम्। ऋ०वे० ५.५२.१४¹।
अछ त्वा यन्तु हविनः सजाताः। अ०वे० ३.४.३¹.
अछंबट्कारम् अस्यां विधेम। तै०ब्रा० १.२.१.३४. आप०श्रौ०सू० ५.१.७४।
अछ याह्य आ वह दैव्यं जनम्। ऋ०वे० १.३१.१७³. तुल०- अच्छा ’नो याह्य‘ इत्यादि।
अछलाभिः (का०सं० अ०। अच्छराभिः) कपिञ्ञलान् तै०सं० ५.७.१३.१; का०सं० अ० १३.३. देखें- अत्सराभिः और ऋक्षलभिः।
अछा कविं नृमणो मा अभिष्टौ। ऋ०वे० ४.१६.९।
अछा कोशं मधुशेश्चुतम्। ऋ०वे० ९.६६.११¹, १०७.१२४; सा०वे० १.५१.४४; २.८¹, ११७४।
अछा गच्छत्य अस्तृतः। ऋ०वे० १.४१.६³।
अछा गमेम रघवो न वाजम्। ऋ०वे० ४.५.१३²।
अछा गिरः सुमतिं गन्तम् अस्मयू। ऋ०वे० १.१५१.७४।
अछा गिरो मतयो देवयन्तीः। ऋ० वे ७.१०.३¹; मै०सं० ४.१४.३¹; २१८.७; तै०ब्रा० २.८.२.४¹।
अछागुर इषिता इतः। ऋ०वे० ३.४२.३²; अ०वे० २०.२४.३².
अछा च त्वैना नमसा वदामसि। ऋ०वे० ८.२१.६¹।
अछा च नः सुम्नं नेषि। ऋ०वे० ८.१६.१२³; अ०वे० २०.४६.३³।
अछा देव विवाससि। ऋ०वे० ६.१६.१२²; सा०वे० २.१२²; तै०ब्रा० ३.५.२.२²।
अछा देवाँ (मै०सं० देवाँ) ऊचिषे धिष्णया। (तै०सं० धिष्णिया) ये। ऋ०वे० ३.२२.३²; वा०सं० १२.४९²; तै०सं० ४.२.४.२²; मै०सं० २.७.११²;
८९.११; का०सं० १६.११²; श०ब्रा० ७.१.१.२४।
अछा द्याम् अरुषो धूम एति। ऋ०वे० ७.३.३³; सा०वे० २.५७१³।
अछा न इन्द्रं यशसं यशोभिः। अ०वे० ६.३९.२¹।
अछा नक्षि द्युमत्तमं रयिं दाः। ऋ० वे ५.२४.२²; सा०वे० २.४५८²; वा०सं० ३.२५²; १५.४८²; २५.४७²; तै०सं० १.५.६.३²; ४.४.४.८²; मै०सं०
१.५.३²; ६९.११; का०सं० ७.१; श०ब्रा० २.३.४.३१²।
अछा नहत् सहसवते। ऋ०वे० ८.१०२.७; सा०वे० १.२१³; २.२९६³।
अछा नमोभिर् वृषभं वन्दध्यै। ऋ० वे ३.४.३³।
अछा नः शीरशोचिषम्। ऋ०वे० ८.७१.१०¹; सा०वे० २.९०४¹; आश्व०श्रौ०सू० ४.१३.७; ८.१२.६; शा०श्रौ०सू० १०.१२.१६; १४.५५.२।
अछा न हत् उद् अरम्। ऋ०वे० ४.१५.७³।
अछा नृचक्षा असरत् पवित्रे। ऋ०वे० ९.९२.२¹।
अछा नो अङ्गिस्तमम्। ऋ०वे० ८.२३.१०¹।
अछा नो मित्रमहो देव देवान्। ऋ०वे०६.२.११¹; १४.६¹। प्रतीकः अछा नः। ऋ०वे० २.२१.४।
अछा नो याह्य आ वह। ऋ०वे० ६.१६.४४¹; सा०वे० २.७३४¹. तुल०- अछ याह्य।
अछा नो वाचम् उशतीं जिगासि। कौ०सू० ४.२४।
अछान्त मे छदयाथा च नूनम्। ऋ०वे० १.६५.१२४.मै०सं० ४.११.३४; १७०.१; का० स० ९.१८।
अछान्त्सुः पञ्च कृष्टयः। ऋ०वे० १०.११९.६²।
अछाय इतोशतीर् उसन्तः। ऋ०वे० १०.३०.२²।
अछा पतिं सोमतष्टा जिगाति। ऋ०वे० ३.९३।
अछा पुत्रं धेनवो वावशानाः। ऋ०वे० ३.५७.३³।
अछा बर्ही रशनाभिर् नयन्ति। ऋ०वे० ९.८७.१४; सा०वे० १.५२३४; २.२७४।
अछा मा (सा०वे०। सा०वि०ब्रा०। व) इन्द्रं मतयः स्वर्विदः (सा०वे०। स्वर्युवः)। ऋ०वे० १०.४३.१¹; अ०वे० २०.१७.१¹; सा०वे० १.३७४¹;
गौ०ब्रा० २.४.१६; वै०सू० २५.९। प्रतीकः अछा म इन्द्रम आश्व०श्रौ०सू० ६.१.२; ८.३.३४; शा०श्रौ०सू० १२.१२.६; अछा वः। सा०वि०ब्रा० २.५.३.।
अछा मही बृहती शंतमा गीः। ऋ०वे० ५.४३.८¹. तुल०- बृ०दे० ५.४१।
अछा मित्रं वरूणम् इन्द्रं वोचे। ऋ०वे० ७.९३.७²।
अछायं यन्ति शवसा घृताचीः। का-सं०१८.१७³. देखें- अछायम् एति।
अछायं वो मरुतः श्लोक एतु। ऋ० वे ७.३६.९¹ .आश्व०श्रौ०सू० ६.१२.११; आप०श्रौ०सू० १३.८.१¹; मा० श्रौ०सू० २.५.४.१२¹। प्रतीकः अछायं
वः। शा०श्रौ०सू० ३.२०.४; ४.११.६; ८.९.५।
अछा यज्ञासो नमसा पुरूवसम्। ऋ०वे० ८.७१.१०³; सा०वे० २.९०४³।
अछायम् एति शवसा घृतेन (अ०वे० घृता चित्) अ०वे० ५.२७.४³; वा०सं०२७.१४¹; तै०सं० ४.१.८.१¹; मै०सं० २.१२.६³; १५०.२. देखें- अछायं
यन्ति।
अछा यो गन्ता नाधमानम् ऊती। ऋ०वे० ४.२९.४¹।
अछा रत्नं देवभक्तं यद् अस्य।ऋ०वे० ४.१.१०²।
अछा रवं प्रथमा जानती गात्। ऋ०वे० ३.३१.६४; वा०सं० ३३.५९४; मै०सं० ४.६.४४; ८३.११; का०सं० २७.९४; तै०ब्रा० २.५.८.१०४; आप०श्रौ०सू०
१२.१५.६४।
अछा राजाना नम एत्य् आवृतम्। ऋ०वे० २.३६.६³।
अछा व इन्द्रं इत्यादि। देखें- ’अछा म इन्द्रं‘ इत्यादि।
अछा वद तवसं गीर्भिर् अभिः। ऋ०वे० ५.८३.१¹; तै०ब्रा० २.४.५.५¹; आश्व०श्रौ०सू० २.१३.९; आप०श्रौ०सू० ८.१.४¹. देखें- बृ०दे० ५.८८;
ऋ०वे० २.१७.४।
अछा वदा तना गिरा। ऋ०वे० १.३८.१३¹।
अछा वदामि जीवलाम्। अ०वे० ६.५९.३²।
अछावभृथम् ओजसा। ऋ०वे० ८.९३.२३; सा०वे० १.१५१³।
अछा वसूनि कृण्वन्न (तै०ब्रा० । अस्मिन् है जो़डता भाष्य, वही) नर्या पुरूणि। तै०ब्रा० २.५.८.८²; आश्व०श्रौ०सू० ३.१०.६²।
अछावाक यज। आप० श्रौ०सू० १२.२६.५; मा०श्रौ०सू० २.४.१.५३।
अछावाक वदस्व (मा०श्रौ०सू०। वद) आश्व०श्रौ०सू० ५.७.२; शा०श्रौ०सू० ७.६.१; मा०श्रौ०सू० २.४.१.४९. देखें- अगला।
अछावाक वदस्व यत् ते वाद्यम्। ऐ०ब्रा० ६.१४.८; का० ब्रा० २८.५; श०ब्रा० ४.३.१.१; का०श्रौ०सू० ९.१२.१०; आप०श्रौ०सू० १२०.२६.२. देखें-
पूर्व।
अछावाकः सह ग्रावस्तुतैकम्। गो०ब्रा० १.५.२४²।
अछावाकः सीद। शा०श्रौ०सू० ७.६.१।
अछावाको ऽभवद् यशः। तै०ब्रा० ३.१२.९.४²।
अछावाको वा अयम् उपहवम् इछते तं होतर् उपह्वयस्व। आप०श्रौ०सू० १२.२६.३. देखें- उपहवम्।
अछा वाजं सहस्रिणम्। ऋ०वे० ९.५७.१³; सा०वे० २.११११³।
अछा वाजेभिर् आगमत्। ऋ०वे० ८.१०३.९४; सा०वे० २.२२९४।
अछा विदद्वसुं गिरः। ऋ०वे० १.६.६²; अ०वे० २०.७०.२²।
अछा विप्रो नासत्या विवक्ति। ऋ०वे० ७.७२.३४।
अछा विवक्मि पुरुहूतम् इन्द्रम। ऋ०वे० ४.२०.५४।
अछा विवक्मि रोदसी सुमेके। ऋ०वे० ३.५७.४¹।
अछा विष्णुं निषिक्तपाम् अवोधिः। ऋ०वे० ७.३६.९²; आप० श्रौ०सू० १३.१८.१²; मा०श्रौ०सू० २५.४.१२²।
अछा वीरं नर्यं पंक्तिराधसम् (सा०वे० पंक्ति)। ऋ०वे० १.४.३³; सा०वे० १.५६³; वा०सं० ३३.८९³; ३७.७³; मै०सं० ४.९.१³; १२०.१०, श०ब्रा०
१४.१.२.१५; तै०आर० ४.२.२; ५.२.६। प्रतीकः अछाद वीरम्। ऐ०आर० १.२.१.४।
अछा वो अग्निम् अवसे। ऋ०वे०५.२५.१¹; का०ब्रा० २८.५; आश्व०श्रौ०सू० ५.७.२; ८.१२.६; शा०श्रौ०सू० ७.६.१; १०.१२.१६।
अछा वोचेय वासुतातिम् अग्नेः। ऋ०वे० १.२२.५४।
अछा वोचेय शुशुचानम् अग्निम्। ऋ०वे० ४.१.१९४।
अछा वोचो सधन्यः पावकान्। ऋ०वे० ६.५१.३४।
अछा वोचो विदुष्टरः। ऋ०वे० ८.७५.२²; तै०सं० २.६.११.१²; मै०सं० ४.११.६²; १७४.१३; का०सं० ७.१७²।
अछा वो देवीम् उषसं विभातीम्। ऋ०वे० ३.६१.५¹।
अछा समुद्रं रथ्येव याथः। ऋ०वे० ३.३३.२²।
अछा समुद्रम् असृजे रथान् इवा। ऋ०वे० १.१३०.५²।
अछा समुद्रम् आश्वः। ऋ०वे० ९.६४.१६²।
अछा समुद्रम् इन्दवः। ऋ०वे० ९.६६.१२¹; सा०वे० २.९¹।
अछा सिन्धुं मातृतमाम् अयासम्। ऋ०वे० ३.३३.३¹. देखें- बृ०दे०४.१०७।
अछा सुजिह्व वच्यते। ऋ०वे० १.१४२.४४।
अछा सुद्युम्नां रातिनीं घृताचीम्। ऋ०वे० ३.१९.२²।
अछा सुम्नाय ववृतीय देवान्। ऋ०वे० १.१८६.१०४।
अछा सूनूर् न पितरा विवक्मि। ऋ०वे० ७.६७.१४।
अछा सूरीन् सर्वताता जिगात। ऋ०वे० ७.५७.७²।
अछा स्वध्वरं जनम्। ऋ०वे० ८.५.३३³।
अछा हि त्वा सहसः सूनो अङ्गिरः। ऋ०वे० ६.६०.२¹; अ०वे० १०.१०३.३¹; सा०वे० २.९०३।
अछा हि सोमः कलशाँ असिष्यदत्। ऋ०वे० ९.८१.२¹।
अछिद्यमानां जरदष्टिर अस्तु ते। अ०वे० ८.२.१²।
अछिद्रः प्रजया भूयासम्। आप०श्रौ०सू० ४.१४.४³; आ०म०पा० २.९.१४³; हिर०गृ०सू० १.१३.४³. देखें- नीचे अरिष्टा अस्माकं।
अछिद्रम् यज्ञम् अन्वेषि विद्वान्। तै०ब्रा० ३.७.१४.१२³; आप०श्रौ०सू० १.६.४³।
अछिद्रम् यज्ञं भूरिकर्मा करोतु (का०सं० । मा०श्रौ०सू०) भूरिरेताः कृणोतु) का०सं० ३१.१४४; तै०ब्रा० ३.७.६.१३४; आप०श्रौ०सू० २.११.१०४;
मा०श्रौ०सू० १.२.४.४४।
अछिद्रम् शर्मा भुवनस्य गोपाः। ऋ०वे० ५.६२.९²; मै०सं० ४.१४.१०²; २३१.१४; तै०ब्रा० २.८.६.७²।
अछिद्रम् शर्म यछत। ऋ०वे० ८.२७.९² ; ऐ०ब्रा० ८.२७.५४, ६४; देखें- ’अछिद्राः शर्माः‘ इत्यादि।
अछिद्रम् त्वां। देखें- अछिद्रां त्वाछिद्रेणाश्विभ्यां।
अछिद्रपत्रः प्रजा उपावरोहोशन्न उसतीः स्योनः स्योनाः। आप०श्रौ०सू० १०.३०.१५।
अछिद्रम् पारा०स्मृ० ६.५१।
अछिद्रम् अद्येदम् अपस् तन्वताम्। मै०सं० ४.१३.२, २०१.२; का०सं० १५.१३; तै०ब्रा० ३.६.२.२।
अछिद्रम् पान्तु शरणं निषद्य। ऋ०वे० २.३.८४।
अछिद्रस्य दधन्वतः। ऋ०वे० ६.४८.१८²।
अछिद्रा उशिजः पदानु तक्षुः। तै०सं० ५.६.८.६. देखें- अछिद्रोक्था। देखें- अछिद्रोशिजः और शा०श्रौ०सू० ९.७.१।
अछिद्रा गात्रा वयुना कृणोत्। ऋ०वे० १.१६२.१८³; वा०सं० २५.४१³; तै०सं० ४.६.९.३³ का०सं० अं० ६.५³।
अछिद्रां त्वाछिद्रेण सरस्वत्यै जुष्टं (का०सं० जुष्टं) गृह्णामि। मै०सं० २.३.८, ३६.६; का-सं० १२.९; आप० श्रौ०सू० १९.२.९।
अछिद्रां त्वाछिद्रेणाश्विभ्यां जुष्टं (का०सं० जुष्टां) गृह्णामि। मै०सं० २.३.८; ३६.५; का०सं० १२.९; आप०श्रौ०सू० १९.२.९ (पाण्डुलिपि संस्करण-
अछिद्रं) प्रतीक- अछिद्रं त्वाछिद्रेण मा०श्रौ०सू० ५.२.४.२१।
अछिद्रां त्वाछिद्रेणेन्द्राय सुत्राम्णे जुष्टं (का०सं० जुष्टां) गृह्णामि। मै० सं० २.३.८, ३६.७; का०सं० १२.९ तुल०- आप० श्रौ०सू० १९.२.९।
अछिद्रां पारयिष्णुम् (सा० म०ब्रा० पारयिष्णुम्) तै०सं० १.५.११.५³; सा०म० ब्रा० २.५.१४³. तुल०- सरवन्तीम् अनागसम्।
अछिद्रा शर्मा जरितः पुरूणि। ऋ०वे० ३.१५.५¹।
अछिद्रा शर्मा दधिरे पुरूणि। ऋ०वे० २.२५.५²।
अछिद्राः शर्मा यछत। सा०म०ब्रा० २.८.३४, ४४. देखें-µ ’अछिद्रम् शर्म‘ इत्यादि।
अछिद्रा सूनो सहसो नो अद्य। ऋ०वे० १.५८.८¹।
अछिद्रेण त्वा पवित्रेण शतधारेण सहस्रधारेण सुप्वोत्पुनामि। कौ०सू० २.३४. तुल०- नीचे देवास् त्वा सविता पुनातु वसोः और देखें- अगला।
अछिद्रेण पवित्रेण। वा०सं० ४.४; तै०सं० १.१.५.१; १०.३; २.१.२; मै०सं० १.१६²; ३.८; १.१.९²; ५.१; १.२.१²; १०.८; २.६.८²; ६८.१३; ३.६.३, ६२.१७; ४.४.२, ५१.१४; का०स० १.५; श०ब्रा० १.१.३.६; ३.१.३.२२; तै०ब्रा० ३.२.५.२; आप०श्रौ०सू० १०.७.११; मा०श्रौ०सू० १.२.५.१८; - २.१.१.४०; गो०गृ०सू० १.७.२५; खा०गृ०सू० १.२.१४। प्रतीकः अछिद्रेण का०श्रौ०सू० ७.३.१. तुल०- पूर्व।
अछिद्रे बहुले उभे। वा०सं० ११.३०²; तै०सं० ४.१.३.२; मै०सं० २.७.३²; ७६.१८; का०सं० १६.३²; १९.४; श०ब्रा० ६.४.१.१०।
अछिद्रे श्रौणी। मै०सं० ४.१३.४, २०३.१३; का०सं० १६.२१; ऐ०ब्रा० २.६.१६; तै०ब्रा० ३.६.६.३; आश्व० श्रौ०सूद ३.३.१; शा०श्रौ०सू० ३.१७५।
अछिद्रोक्था कवयः शंसन्। ऐ०ब्रा० २.३८.८; आश्व०श्रौ०सू० ५.९.१. देखें- नीचे अछिद्रा उशिजः।
अछिद्रोतिः शिशुर् अदत्त सं रभः। ऋ०वे० १.१४५.३४।
अछिद्रोध्नी पीपयद् यथा नः। ऋ०वे० १०.१३७.७³।
अछिद्रोशिजः कवयः पदानि तक्षिषत्। का०सं० ४०.६. देखें- नीचे अछिद्रा उशिजः।
अछिन्नं तन्तुम् अनु सं तरेम (तै०आर०चरेम) अ०वे० ६.१२२.१४.तै०आर० २.६.१४।
अछिन्नं तन्तुं पयसा सरस्वती। वा०सं० २०.४३³; मै०स० ३.११.१.३; १४०.११; का०सं० ३८.६³; तै०ब्रा० २.६.८.४³।
अछिन्नं तन्तुं पृथिव्या अनु गेषम्। तै०सं० १.२.३.३; ६.१.४.८; आप०श्रौ०सू०१०.१९.१९; मा०श्रौ०सू० २.१.३.१७. देखें- अछिन्नो दिव्यस्।
अछिन्नपत्राः (मै०सं०त्राः)प्रजा अनुवीक्षस्व। वा०सं० १३.३०; मै०सं० २.७.१६, १००.५;श०ब्रा० ७.५.१.८. देखें- नीचे अखिद्राः।
अछिन्नपत्राः सचन्ताम्। ऋ०वे० १.२२.११³।
अछिन्नपयाः शतधार उत्सः। तै०ब्रा० ३.७.६.११²; आप०श्रौ०सू० ४.७.२²।
अछिन्नरायं सुवीरः। का०सं० ३.२³. देखें- अछिन्नो रायः।
अछिन्नस्य ते देव सोम दक्षस्य रायस्पोषस्य सुवीर्यस्याग्रहीतारः स्याम। मै०सं० १.३.१२, ३४.७। प्रतीकः अछिन्नस्य ते देव सोम। मा०श्रौ०सू०
२.४.१.९. देखें- अगले दो।
अछिन्नस्य ते देव सोम सुवीर्यस्य रायस्पोषस्य ददिरारः स्याम। वा०सं० ७.१४; का०सं० ४.४; श०ब्रा० ४.२.१.२२.प्रतीक अछिन्नस्य। का०श्रौ०सू०
९.१०.१४. देखें- पूर्व तथा पश्चात्।
अछिन्नस्य ते रयिपते सुवीर्यस्य रायपोषस्य ददितारः स्याम। तै०सं० ३.२.३.१. देखें- पूर्व दो।
अछिन्ना वयम् आयुषो वर्चसः। अ०वे० १९.५८.१४।
अछिन्नो दिव्यास् (का०सं० । आप०श्रौ०सू० दैव्यास्) तन्तुर मा मानुषश् (का०सं० । आ०श्रौ०सू०मनुष्याश्) चेदि। मै०सं० १.४.२, ४९.२; १.४.७,
५५.१२; का०सं० ७.२.९; आप०श्रौ०सू० ४.१६.४. तुल०- अछिन्न तन्तुं पृथिव्या।
अछिन्नो रायः सुवीरः। तै०सं० १.३.५.१; ९.२; ६.३.९.३; आप०श्रौ०सू० ७.१९.२. देखें- अछिन्नरायं।
अछेन्द्राब्रह्मणस्पती हविर् नः। ऋ०वे० २.२४.१२³।
अज आत्मा महा (बृ०आ०उ० महान्) ध्रुवः। श०ब्रा० १४.७.२.२३²; बृ०आ०उ० ४.४.२३²।
अज एकपात् तनयित्नुर् अर्णवः। ऋ०वे० १०.६६.११²।
अज एकपात् पृथिवी समुद्रः। ऋ०वे० ६.५०.१४²; वा०सं० ३४.५३²; मै०सं० १.६.२²; ८८.१२; आप०श्रौ०सू० ५.१९.४²; नि० १२.३३²। प्रतीकः
अज एकपात् आप०श्रौ०सू० १३.१६.३।
अज एकपात् सुहवेभिर् ऋक्वभिः। ऋ०वे० १०.६४.४³।
अज एकपाद् उदगात् पुरस्तात्। तै०ब्रा० ३.१.२.८¹. देखें- नीचे आदित्यो देव।
अज एकपाद् देवता। तै०सं० ४.४.२०.३; मै०सं० २.१३.२०, १६६.८; का०सं० ३९.१३।
अजः पक्वः स्वर्गे लोके दधाति। अ०वे० ९.५.१८¹।
अजः पुरो नीयते नोभिर् अस्य। ऋ०वे० १.१६३.१२³; वा०सं० २९.२३³; तै०सं० ४.६.७.५³; का०सं० अ० ६.३³।
अजं यन्तम् अनु ताः सम् ऋण्वताम्। अ०वे० १८.२.९³।
अजकावं दुर्दृशीकं तिरो दधे। ऋ०वे० ७.५०.१³।
अजगन्न ऊतये कवे। ऋ०वे० १.१३०.९³।
अजगन् रात्रि सुमना इह स्याः। अ०वे० १९.४९.३².इसलिये भाषान्तर; शंकर पंडित, आजगन्….स्याम्,
अजगर इवाविकाः। अ०वे० २०.१२९.१७।
अजगरस् त्वा सोदको विसर्पतु। का०सं० ४०.५²; आप०श्रौ०सू० १६.३४.४²।
अजगरेण सर्पान्। तै०सं० ७.३.१४.१; का०सं० अ० ३.४।
अजगेरणाप्सव्याः का०सं० ३५.१५.
अजगरो नाम सर्पः। ऋ०वे० के खिल ७.५५.२¹।
अजं च पचत पञ्च चौदनान्। अ०वे० ९.५.३७¹।
अजं जीवता ब्रह्मणे देयम् आहु। अ०वे० ९.५.७²।
अजनयत् सूर्यं विदद् गाः। ऋ०वे० २.१९.३³।
अजनयत् सूर्ये ज्योतिर् इन्दुः। ऋ०वे० ९.१७.४१४; सा०वे० १.५४२४; २.६०५४; नि० १४.१७४।
अजनयथास् तन्वः स्वायाः। ऋ०वे० १०.५४.३४।
अजनयन् मनवे क्षाम् अपश् च। ऋ०वे० २.२०.७³।
अजनयो मरुतो वक्षणाभ्यः। ऋ०वे० १.१३४.४⁶।
अजन्ति वह्निं सदनान्य अछ। ऋ०वे० ९.९१.१४. देखें- मृजन्ति वह्निं।
अजन्य अग्निर् होता (आप०श्रौ०सू० अजन्न अग्निः) पूर्वः पूर्वेभ्यः पवमानः पावकश् शुचिर् (अप०श्रौ०सू० शुचिः पावक) ईडयः। का०सं० ७.३,
आप० श्रौ०सू० ५.११.२।
अजबभ्रु पिता तव। अ०वे० ५.५.८²।
अजम् अनज्मि पयसा घृतेन। अ०वे० ४.१४.६¹। प्रतीकः अजम् अनज्मि। कौ०सू० ६४.१७।
अजयानैः पथिभिस् तत्र गछतम्। अ०वे० १८.२.५३४।
अजयो गा अजयः शूर सोमम्। ऋ०वे० १.३२.१२³।
अजयो लोकान् प्रदिशश् चतस्रः। का०सं० ७.१२³; आप०श्रौ०सू० ५.९.११४; मा०श्रौ०सू० १.५.२.१५². देखें-अकल्पयथाः।
अजर उषसाम् अनीके। शा० श्रौ०सू० ८.२२.१।
अजरम् इन्द्रम् अभ्य अन्यूष्य अर्कैः। ऋ०वे० ६.३८.३²।
अजररस् तस्थौ इतउतिर् ऋष्वः। ऋ०वे० १.१४६.२²।
अजरा नाम स्थ। शा०ग-सू० २.६.१।
अजरामृता चरति स्वधाभिः। ऋ०वे० १.११३.१३४।
अजरासस् ते सख्ये स्याम्। ऋ०वे० ७.५४.२³; पार० ग०सू० ३.४.७³; आ०म०पा० २.१५९.२०³; हि०गृ०सू० १.२८.१³; मै०ज० २.११.१९³।
अजरेभिर् नानदभिर् यविष्ठाः। ऋ०वे० ६.६.२²; तै०सं० १.३.१४.४²।
अजरेभि स्कम्भनेभिः सम् आनृशे। ऋ०वे० १.१६०.४४।
अजवसो जवनीभिर् विवृश्चन्। ऋ०वे० २.१५.६³.
अजशृङ्ग्या अज रक्षः। अ०वे० ४.३७.२⁵।
अजशृङ्ग्या अराटकी। अ०वे० ४.३७.६¹।
अजस् तद् ददृशे क्व। अ०वे० १०.८.४१४।
अजस् तमा स्य अप हन्ति दूरम्। अ०वे० ९.५.७³, ११³।
अजस् त्रिनाके त्रिदिवे त्रिपृष्ठे। अ०वे० ९.५.१०¹।
अजस्य नाभाव (मै०सं०। का०सं० नाभा) अध्य् एकम् अर्पितम्। ऋ०वे० १०.८२.६³; वा०सं० १७.३०³; तै०सं० ४.६.२.३³; मै०सं० २.१०.३³;
१३४.१५; का०सं० १८.१³।
अजस्य पेत्वस्य च। अ०वे० ४.४.८²।
अजस्य रूपे किम् अपि स्विद् एकम्। ऋ०वे० १.१६४.६४; अ०वे० ९.९.७४।
अजस्रं धर्मम् ईमहे। अ०वे० ६.३६.१³, सा०वे०२.१०५९³; वा०सं० २६.६³; तै०सं० १.५.११.१³ मै०सं० ४.११.१³; १६०.१२; का०सं० ४.१६³;
आश्व०श्रौ०सू० ८.१०.३³. देखें- अजस्रं भानुम्।
अजस्रं ज्योति। अ०वे० १६.२.५. देखें- अजस्रं दैव्यम्।
अजस्रं ज्योतिर् नभसा सर्पद् एति। तै०आर० ३.११.८³।
अजस्रं ज्योतिर् यद् अविन्दद् अत्रिः। अ०वे० १३.२.३६४।
अजस्रं ज्योतिर् हविर् अस्मि सर्वम्। आर० सं० ३.१२४. देखें- अजस्रो धर्मो।
अजस्रं त्वां (आप० श्रौ०सू० त्वा) सभापालाः। तै०ब्रा० ३.७.४.५४; आप०श्रौ०सू० ४.२.१¹।
अजस्रं दैव्यां ज्योतिः। शा०श्रौ०सू० ८.२२.१; आप०श्रौ०सू० ६.२०.२. देखें- अजस्रं ज्योतिः।
अजस्रम् इन्दुम् (का०सं० । इन्द्रम्?) अरुषं भुरण्युम्। वा०सं० १३.४३¹; तै०सं० ४.२.१०.२¹; मै०सं० २.७.१७¹; १०२.४; का०सं० १६.१७¹; श०ब्रा०
७.५.२.१९। प्रतीकः अजस्रम् इन्दुम्। आप०श्रौ०सू० १६.२७.१०; मा०श्रौ०सू० ६.१.७।
अजस्रं भानुम् ईमहे। शा०श्रौ०सू० ३.३.५³. देखें- अजस्रं घर्मम्।
अजस्रया सूर्म्या यविष्ठ। ऋ०वे० ७.१.३²; सा०वे० २.७.२५²; वादसं० १७.७६²; तै०सं० १३९.५; का०सं० १८.४²; ३५.१²; ३९.१५²।
अजस्रां त्वा सादयामि। तै०सं० १.४.३४.१; मै०सं० २.१३.१९, १६५.८; का०सं० ४०.४; तै०आर० ३.१९.१।
अजस्रेण दविद्युतत्। ऋ०वे० ६.१६.४५², सा०वे० २.७३५²।
अजस्रेण भानुना दीद्यतम् (तै०सं० दीद्यनम्) वा०सं० ११.२८²; तै०सं० ४.१.३.१², मै०सं० २.७.२²; ७६.१४; का०सं० १६.३²; श०ब्रा० ६.४.१.२।
अजस्रेण शोचिषा शोशुचच् छुचे। ऋ०वे० ६.४८.३³।
अजस्रेण शोचिषा शोशुचानः। ऋ०वे० ७.५.४४।
अजस्रो घर्मो हविर् अस्मि नाम। ऋ०वे० ३.२६.७४.वा०सं०१८.६६४; मै०सं० ४.१२.५४; ९१२.१०; नि० १४.२४. देखें- अजस्रं ज्योतिर् हविर्।
अजस्रो दीदिहि नो दुरोणे। तै०ब्रा० २.५.८.९४.आप०श्रौ०सू० ६.२८.१२४; मादश्रौ०सू० १.६.३.५४. देखें- अरिष्टो इत्यादि।
अजस्रो वक्षि देवतातिम् अछ। ऋ०वे० ७.१.१८²; तै०सं० ४.३.१३.६²; मै०सं० ४.१०.१²; १४३.६; का-सं० ३५.२²।
अजहाद उ द्वा मिथुना शरण्यूः। ऋ०वे० १०.१७.२४; अ०वे० १८.२.३३४; नि० १२.१०४।
अजहुः कर्म पापकम् (शा०श्रौ०सू०१; पापकं कर्म) श०ब्रा० १३.५.४.३³; शा०श्रौ०सू० १६.९.७³।
अजा अन्यस्य वह्नयः। ऋ०वे० ६.५७.३¹।
अजां वाशिताम् इवा। आ०म०पा० २.१३.७³।
अजां सूरिर् न धातवे। ऋ०वे० ८.७.१५³।
अजागर आस्व् अधि देव एकः। ऋ०वे० १०.१०४.९²।
अजा छन्दः। वा०सं० १४.१९; तै०सं ४.३.७.१; मै०सं० २.८.३, १०८.१६; का०सं० १७.३. देखें- अजा शान्तिः।
अजातपुत्रपक्षायाः ऋ०वे० खिल १०.१४२.२³।
अजातशत्रुम् अजरा स्वर्वति। ऋ०वे० ५.३४.१¹। प्रतीकः अजातशत्रुम्। शा०श्रौ०सू० ९.४३.३।
अजातशत्रुर् अस्तृतः.ऋ०वे० ८.९३.१५³।
अजातशत्रुश् सुहवो न एधि। का०सं० २२.१४४. देखें- अगला।
अजातशत्रुः स्योना नो अस्तु। तै०सं० ४.४.१२.४४; मै०सं० ३.१६.४४; १८९.५, आश्व०श्रौ०सू० ४.१२.२४. देखें- पूर्व।
अजाता आसन्न् ऋतवः। अ०वे० ११.८.५¹
अजा धुरं ववृत्युः। ऋ०वे० १०.२६.८²।
अजामि जाम्योः सचा। ऋ०वे० ५.१९.४²।
अजामिभिर् वा पुरुहूत एरौः। ऋ०वे० १.१००.११²।
अजामिम् अन्यः श्नथयन्तम् आतिरत्। ऋ०वे० ७.८२.६³।
अजाम् एकां लोहितशुक्लकृष्णाम्। तै०आ० १०.१०.१¹; महा०नारा० उप० ९.६.¹; श्वे उ० ४.५¹.
अजायथा वृषभ चर्षणीनाम्। ऋ०वे० १०.१८०.३²; अ०वे० ७.८४.२²; तै०सं० १.६.१२.४²; का०सं० ८.१६²।
अजायन्त मरुतो भ्राजदृष्टयः। ऋ०वे० १.१३१.१४; वा०सं० ३४.१२४।
अजायन्त स्वभानवः। ऋ०वे० १.३७.२³।
अजायमानो बहुधा विजायते। वा०सं० ३१.१९²; तै०आर० ३.१३.१४; देखें- अदृश्यमानो इत्यादि।
अजा यूथेव पशुरक्षिर अस्तम्। ऋ०वे० ६.४९.१२²।
अजायैकपदे स्वाहा। तै०ब्रा० ३.१.५.१०।
अजारे पिशङ्गिला। वा०सं० २३.५६¹; श०ब्रा० १३.५.२.१८।
अजा रोह सुकृतां यत्र लोकः। अ०वे० ९.५.९¹।
अजा वृत इन्द्र शूरपत्नीः। ऋ०वे० १.१७४.३¹।
अजा शान्तिः। तै०आर० ४.४२.५. देखें- अजा छन्दः।
अजाश्वः पशुपा वाजपस्त्यः (तै०ब्रा० वाजवस्त्यः)। ऋ०वे० ६.५८.२¹; मै०सं० ४.१४.१६¹; २४४.२; तै०ब्रा० २.८.५.४¹।
अजाश् च शिग्रवो यक्षवश् च। ऋ०वे० ७.१८.१९³।
अजासि रयिष्ठा। तै०सं० ३.४.२.२;३.५; का०सं० १३.११.१२; आप०श्रौ०सू० १९.१७.११।
अजा ह्य् अग्नेर अजनिष्टा गर्भात्। तै०सं० ४.२.१०.४¹। प्रतीकः अजा ह्य् अग्नेः आप०श्रौ०सू० १६.२७.१८. देखें- अजो ह्य् अग्नेर्।
अजिताः (तै०आर०। अजीताः; आ०म०पा० अजीता) स्याम् शरदः शतम्। तै०आर० ४.४२.५; आ०मा०पा० २.५.२०, हरि०गृ०सू० १.७.१०।
अजिरं बाहू अभरत् सिषान्। ऋ०वे० १०.१०२.४४।
अजिराधिराजौ अ०वे० ७.७०.३¹।
अजिराप्रभव उपदिश्यस्य स्थाने स्वतेजसा भानि। तै०आर० १.१८.१
अजिरासस् तदप ईयमानाः। ऋ०वे० ५.४७.२¹।
अजिरासां गमिष्णवः। तै०ब्रा० ३.१०.१.४।
अजिरासो हरयो ये त आशवः। ऋ०वे० ८.४९. बाल० १.८¹।
अजिरो दूतो अद्रवत्। ऋ०वे० ८.१०१.३²।
अजीजन ओषधीर् भोजनाय कम्। ऋ०वे० ५.८३.१०³।
अजीजञ् छक्तिभी रोदसिप्राम्। ऋ०वे० १०.८८.१०²; नि० ७.२८²।
अजीजनत् सविता सुम्नम् उक्थ्यम्। ऋ०वे० ४.५३.२४; का०श्रौ०सू० २१.२।
अजीजनत् सुविताय श्रवांसि। ऋ०वे० ७.७९.३²।
अजीजनन्न अमृतं मर्त्यासः। ऋ०वे० ३.२९.१३¹; का०सं० ३८.१३¹; तै०ब्रा० १.२.१.१९¹; आप०श्रौ०सू० ५.११.६¹; १६.१५.५।
अजीजनन् सूर्यं यज्ञम् अग्निम्। ऋ०वे० ७.७८.३³।
अजीजनो अमृत मर्त्येष्व् आ (सा०वे० मर्त्याय कम्)। ऋ०वे० ९.११०.४¹.सा०वे० २.८५८¹।
अजीजनो हि पवमान सूर्यम्। ऋ०वे० ९.११०.३¹; सा०वे० २.७१५¹; वा०सं० २२.१८¹; ऐ०ब्रा० १८.११.३¹।
अजीजनो हि वरुण स्वधावन्। अ०वे० ५.११.११³।
अजीजपत बृहस्पतिं वाजम्। वा०सं० ९.१२; श०ब्रा० ५.१.५.११।
अजीजपत (तै०सं० । तै०ब्रा० अजीजिपत) वनस्पतयः। तै०सं० १.७.८.४; मै०सं० १.११.३; १६३.१०; १.११.७! १६९.६; का०सं० १४.१, ७;
तै०ब्रा० १.३.६.९; मा०श्रौ०सू० ७.१.३।
अजीजपतेन्द्रं वाजम्। वा०सं० ९.१२; श०ब्रा० ५.१.५.१२. तुल०- इन्द्रं वाजं वि मुच्यध्वम् और इन्द्राय वाचं इत्यादि।
अजीजिपत वनस्पतयः। देखें- अजीजपत वनस्पतयः।
अजीतये हतये पवस्य। ऋ०वे० ९.९६.४¹।
अजीताम् उषिता पुरः। अ०वे० १.२७.४४।
अजीताः (और अजीता) स्याम। देखें- अजीताःस्याम।
अजीतो हतो अक्षतः। अ०वे० १२.१.११⁵।
अजीर्णा त्वं जरयसि (मै०सं०। का०सं० । जरय) सर्वम् अन्यत्। तै०सं० ४.३.११.५४; मै०सं० २.१३.१०४; १५९.१५; का०सं० ३९.१०४;
पार०गृ०सू० ३.३.५४।
अजुर्यस्य मदिन्तमम् यम् ईमहे। ऋ०वे० ८.१३.२३³।
अजुर्यासो हरिषाचो हरिद्रवः। ऋ०वे० १०.९४.१२³।
अजुर्यो जरयन्न् अरिम्। ऋ०वे० २.८.२²।
अजुषन्त मरुतो यज्ञम् एतम्। मै०सं० २.१३.२२³; १६७.१९; का०सं० ४०.१२³; आप०श्रौ०सू० १७.१३.२³।
अजु॒ष्टान्य आरे अस्मद् दधातु। ऋ०वे० १०.१६४.३४; अ०वे० ६.४५.२४।
अजूगुपतम् देखें- गृहान् अजूगुपतं।
अजूर्यतः प्र ब्रह्मा कृतानि। ऋ०वे० ५.४२.६²।
अजूर्यतो वज्रिणो वीर्याणि। ऋ०वे० ३.४६.१³; मै०सं० ४.१४.१४³; २३८.८।
अजेन कृण्वन्तः शीतम्। अ०वे० १८.२.२२³।
अजेव यमा वरम् आ सचेथे। ऋ०वे० २.३९.२²।
अजे वा यां कुरीरिणि। अ०वे० ५.३१.२²।
अजैद् अग्निर् असनद् वाजम्। मै०सं० ४.१३.४, २०.३.५; का०सं० १६.२१; तै०ब्रा० ३.६.५.१; ऐ०ब्रा० २.५.७; आश्व०श्रौ०सू० ३.२.२०। प्रतीकः
अजैद् अग्निः। शा०श्रौ०सू० ५.१६.९; मा०श्रौ०सू० ५.२.८.२८।
अजैषं सर्वाः पृतनाः। अ०वे० ८.५.८³।
अजैषं सर्वान् आजीन् वः। अ०वे० २.१४.६³।
अजैषं त्वा संलिखितम्। अ०वे० ७.५०.५¹।
अजैषम् उत संरुधम्। अ०वे० ७.५०.५²।
अजैष्माद्यासनाम् च (अ०वे० सनामाद्य)। ऋ०वे० ८.४७.१८¹; १०.१६४.५¹; अ०वे० १६.६.१¹। प्रतीकः अजैष्मा। कौ०सू० ४९.१९।
अजैः स्वर्वतीर् अपः। ऋ०वे० ८.४.११⁵. देखें- जेषत् इत्यादि और जेषः इत्यादि।
अजो अग्निर् अजम् उ ज्योतिर् आहुः। अ०वे० ९.५.७¹।
अजो धूम्रो न गोधूमैः कुवलैर (तै०ब्रा० क्वलैर) भेषजम्। वा०सं० २१.२९³; मै०सं० ३.११.२³; १४१.२; तै०ब्रा० २.६.११.१³।
अजो न क्षां दाधार पृथिवीम्। ऋ०वे० १.६७.५¹।
अजो न द्यां अधारयत्। ऋ०वे० ८.४१.१०⁵।
अजो नाकम् आ क्रमतां तृतीयम्। अ०वे० ९.५.१४, ३⁵।
अजो भागस् (तै०आर० ऽभागस्)तपसा (अ०वे० तपसस्) तं तपस्व। ऋ०वे० १०.१६.४¹; अ०वे० १८.२.८¹, तै०आर० ६.१.४¹। प्रतीकः अजो
भागः। कौ०सू० ८१.२९।
अजो वयां (सा०वे० वयाम् अजो) यथा यमः। ऋ०वे० १०.१३४.६४; सा०वे० २.४४१४।
अजो वा इदम् अग्रे व्यक्रमत। अ०वे० ९.५.२०¹।
अजोषा (सा०वे० सजोषा) वृषभं पतिम्। ऋ०वे० १.९.४³; अ०वे० २०.७१.१०³, सा०वे० १.२०५³।
अजोऽस्य अज स्वर्गोऽसि। अ०वे० ९.५.१६¹।
अजोऽस्य अजास्मद् अधा द्वेषांसि। तै०आर० ६.१०.२।
अजोऽस्य एकपात्। वा०सं० ५.३३; तै०सं० १.३.३.१; मै०सं० १.२.१२; २१.१६; का०सं० २.१३.पञ्च-ब्रा० १.४.१२; शा०श्रौ०सू० ६.१२.२५;
आप०श्रौ०सू० ११.१५.१। प्रतीकः अजः। ला०श्रौ०सू० २.२.२३।
अजोहवीद् अश्विना तौग्र्यो वाम्। ऋ०वे० १.११७.१५¹।
अजोहवीद् अश्विना वर्तिका वाम्। ऋ०वे० १.११७.१६¹ नि० ५.२१¹।
अजोहवीन् नाधमानेव योषा। ऋ०वे० ५.७८.४²।
अजोहवीन् नासत्या करा वाम्। ऋ०वे० १.११६.१३¹।
अजो ह्य् अग्नेर् अजनिष्टा शोकात्। अ०वे० ४.१४.१¹; ९.५.१३¹; वा०सं० १३.५१¹; मै०सं० २.७.१७¹; १०३.२; का०सं० १६.१७¹; श०ब्रा०
७.५.२.३६। प्रतीकः अजो हि। वै०सू० २९.३; कौ०सू० ६४.२३. देखें- अजा ह्य्।
अजो ह्य् एको जुषमाणोऽनुशेते। तै०आर० १०.१००.१³; महा०नारा० उप० ९.२³; श्वेता०उप० ४.५³।
अज्ञातं यद् अनाज्ञातम्। ष०ब्रा० १.६.१९. देखें- अनाज्ञातं यद्, अज्ञातम् और यद् अज्ञातम्।
अज्ञातकेता वृजिना अभूवन्। ऋ०वे० ५.३.११४।
अज्ञातयक्षमाद् उत राजायक्षमात्। ऋ०वे० १०.१६१.१².अ०वे० ३.११.१², १०.९६.६²।
अज्ञातस् ते। यं जनः। अ०वे० १०.१.८४।
अज्ञाता जानीमश् च याः। अ०वे० ८.७.१८³।
अज्ञाते किम् इहेच्छसि। अ०वे० १०.१.२०४।
अज्ञायि तिरस् तमसश् चिद् अक्तून्। ऋ०वे० ६.६५.१४।
अजमनाभिहतः शयाम्। अ०वे० ११.१०.२२४।
अज्यमानायानुब्रूहि आप०श्रौ०सू० ७.१०.१।
अज्येष्ठासो अकनिष्ठास एते। ऋ०वे० ५.६०.५¹।
अज्रा इन्द्रस्य गिरयश् चिद् ऋष्वाः। ऋ०वे० ६.२४.८³।
अज्रे चिद् अस्मै कृणुथा न्यञ्चनम्। ऋ०वे० ८.२७.१८¹।
अञ्जते व्य अञ्ञते सम् अञ्ञते। ऋ०वे० ९.८६.४३¹; अ०वे० १८.३.१८¹; सा०वे० १.५६४¹; २.९६४¹। प्रतीकः अञ्ञते व्य् अञ्ञते। वै०सू० १०.४;
कौ०सू० ८८.१६।
अञ्ञन्ति त्वाम् अध्वरे देवयन्तः। ऋ०वे० ३.८.१¹; मै०सं० ४.१३.१¹; १९९.२; का०सं० १५.१२¹; तै०ब्रा० ३.६.१.१¹; ऐ०ब्रा० २.२.१¹; का०ब्रा०
१०.२; आश्व०श्रौ०सू० ३.१.८; नि० ८.१८¹। प्रतीकः अञ्ञन्ति त्वाम्। शा०श्रौ०सू० ५.१५.२; मा०श्रौ०सू० ५.२.८.८. देखें- बृ०दे० ३.२८; ४.१००।
अञ्ञन्ति मित्रं (आ०म०पा०वृक्षं) सुधितं न गोभिः। ऋ०वे० ५.३.२³; आ०म०पा० १.५.१२³।
अञ्ञन्ति यं दक्षिणतो हविर्भिः। ऋ०वे० १.९५.६४।
अञ्ञन्ति यं प्रथयन्तो न विप्राः। ऋ०वे० ५.४३.७¹; मै०सं० ४.९.३¹; १२३.१३; तै०आर० ४.५.२¹; ऐ०ब्रा० १.१९.६; का०श्रौ०सू० ८.४; श०ब्रा०
१४.१.३.१३; आश्व०श्रौ०सू० ४.६.३। प्रतीकः अञ्ञन्ति यं प्रथयन्तः। आप०श्रौ०सू० १५.७.५; अञ्ञन्ति यम्। शा०श्रौ०सू० ५.९.८; अञ्ञन्ति।
का०श्रौ०सू० २६.२.१९; मा०श्रौ०सू० ४.२.१९. देखें- बृ-दे० ५.४१।
अञ्ञन्ति वृक्षं इत्यादि। देखें- अञ्ञन्ति मित्रं इत्यादि।
अञ्ञन्ति सुप्रयसं पञ्च जनाः। ऋ०वे० ६.११.४४.मै०सं० ४.१४.१५४.२४१.५।
अञ्ञन्तु देवा म॒धुना घृतेन। अ०वे० १८.३.१०²।
अञ्ञन्त्य एनम् मध्वो रसेन। ऋ०वे०९.१०९.२०¹।
अञ्ञये स्वाहा। तै०सं० ७.३.१७.१; का०सं० अ०३.७।
अञ्ञसा शासता रजः। ऋ०वे० १.१३९.४⁷।
अञ्ञसा सत्यम् उप गेषम्। वा०सं० ५.५; तै०सं० १.२.१०.२; गो०ब्रा० २.२.३; श०ब्रा० ३.४.२.१४; आश्व०श्रौ०सू० ४.५.३; शा०श्रौ०सू० ५.८.२; वै०सू० १३.१८; ला०श्रौ०सू० ५.६.६; शा०गृ०सू० १.६.५. देखें- अगला।
अञ्ञसा सत्यम् उपागाम्। मै०सं० १.२.७, १६.१५; का०सं० २.८.दें-पूर्व।
अञ्ञसी कुलिशी वीरपत्नी। ऋ०वे० १.१०४.४³।
अञ्ञः समुद्रम् अव जग्मुर् आपः। ऋ०वे० १.३२.२४; अ०वे० २.५.६४; मै०सं० ४.१४.१३४; २३७.१०; तै०ब्रा० २.५.४.२४।
अञ्ञानः सप्त होतृभिर् हविष्मते। ऋ०वे० ३.१०.४³।
अञ्ञानो अजरैर् अभि। ऋ०वे० २.८.४³।
अञ्ञिम् उदञ्ञिम् अन्व् अज। तै०सं० ७.४.१९.१²; का०सं० अ० ४.८² देखें- समञ्ञिम् चारया, और अर्वाञ्चम् अञ्ञिम्।
अञ्ञिसक्थाय (का०सं० अ० अञ्ञिषिक्थाय) स्वाहा। तै०सं० ७.३.१७.१; का०सं० अ० ३.७।
अञ्ञमो युपम्। ऐ०ब्रा० २.२.१; आप०श्रौ०सू० ७.१०.१।
अञ्ज्य् अङ्क्ते समानगा इव व्राः। ऋ०वे० १.१२४.८४।
अञ्ज्य् अङ्क्ते हिरण्ययम्। ऋ०वे० ८.२९.१²।
अञ्ज्य् अञ्ञाना अभिचाकशीमि। ऋ०वे० ४.५८.९²; वा०सं० १७.९७²; का०सं० ४०.७²; आप०श्रौ०सू० १७.१८.१²।
अञ्ज्येताय स्वाहा। तै०सं० ७.३.१७.१; का०सं० क० ३.७; तै०ब्रा० ३.८.१७.४; आप०श्रौ०सू० २०.६.४; ११.१३।
अट्णारस्य परः पुत्रः। षं०वि०ब्रा० १३.५.४.४¹. देखें आह्णारस्य।
अणवश् च मे प्रियङ्गवश् च मे। मै०सं० २.११.४; १४२.३; का०सं० १८.९. देखें प्रियङ्गवश्।
अणूयोर्ध्वा व्यवस्थिता। तै०आ० १०.११.२¹; महा०ना०उप० ११.११४; महा०उप० ३४; वासु०उप० ३४।
अणुः पन्था वितरः पुराणः। षं०वि०ब्रा० १४.७.२.११¹, बृ०अ०उप० ४.४.११¹.
अणुजङ्घं शबलोदरम्। सा०मं०ब्र० २.५.६²
अणुभिश् च महाद्भिश् च। तै०आ० १.२.३¹; १२.२।
अणुशश् च महशश् च। तै०आर० १.२.२³।
अणु स्थूलम् उपातसत्। ला०श्रौ०सू० ९.१०.५². देखें- कृधु स्थूलम्।
अणूनि कुरुतात्। तै०ब्रा० ३.२.६.४; आप०श्रौ०सू० १.२१.७; मा० श्रौ०सू० १.२.२.३३।
अणोर् अणीयान् महतो महीयान्। तै०आर० १०.१०.१¹; महा०नारा० उप० ८.३¹; क०उप० २.२०¹; श्वेता०उप० ३.२०¹।
अणौ मुष्का उपावधीत्। अ०वे० २०.१३६.२²; शा०श्रौ०सू० १२.२४.२.३²।
अण्वीभिस् तना पूतासः। ऋ०वे० १.३.४³; अ०वे० २०.८४.१³; सा०वे० २.४९६; वा०सं० २०.८७³।
अत आ त ऋतस्पृशो नि षेदुः। ऋ०वे० ४.५०.३²; अ०वे० २०.८८.३²।
अत आ यातम् अश्विना। ऋ०वे० ८.१०.१४,६४।
अत अ यातं मधुपेयम् अश्विना। ऋ०वे० १०.४१.३४।
अत आ याह्य अध्वरं नो अछा। ऋ०वे० १.१०१.८³।
अत इनोषि कर्वरा पुरूणि। ऋ०वे० १०.१२०.७४; अ०वे० २०.१०७.१०४. देखें- अत इन्वत।
अत इनोषि विधते चिकित्वः। ऋ०वे० ६.५.३³।
अत इन्वत कर्वराणि भूरि। अ०वे० ५.२.६४.दे॑खें-अत इनोषि कर्वरा।
अत उत्तरे ब्रह्मलोका महान्तः। गो०ब्रा० १.५.२५³।
अत उ त्वा पितुभृतो जनित्री। ऋ०वे० १०.१.४¹।
अत उ षु मधु मधुनाभि योधि। तै०सं० ३.५.१०.१४. देखें- अदः सु।
अतः पत्नीर् दशस्यत। ऋ०वे० ५.५०.३²।
अतः परं नान्यद् अणीयसं हि। तै०आर० १०.१.१¹; महा०नारा०उप०१.५¹।
अतः परिज्यन्न आ गहि। ऋ०वे० १.६.९¹; अ०वे० २०.७०.५¹।
अतः परि वृष्णाव् आ हि यातम्। ऋ०वे० १.०१८.७³.१२³, नि० १२.३१³।
अतः पाहि स्तवमान स्तुवन्तम्। ऋ०वे० १.१४७.५³।
अतक्षद् ब्रह्म हरियोजनाय। ऋ०वे० १.६२.१३²।
अतक्षन् धेनुम् अभवद् विश्वरूपी। सा०श्रौ०सू० ८.२०.१।
अतक्षन्न् आयवो नव्यसे सम्। ऋ०वे० २.३१.७²।
अतक्षामो भृगवो न रथम्। ऋ०वे० १०.३९.१४²।
अतन्द्रासो युवतयो विभृतम् (तै०ब्रा० विभर्त्रम्)। ऋ०वे० १.४५.२²; तै०ब्रा० २.८.७.४²।
अतन्द्रासो ऽवृका अश्रिमिष्ठाः। ऋ०वे० ४.४.१२²; तै०सं० १.२.१४.५²; मै०सं० ४.११.५² १७४.१; का०सं० ६.११²।
अतन्द्रो दूतो अभवो हविर्वाट्। ऋ०वे० १.७२.७४।
अतन्द्रो दूतो यजथाय देवान्। ऋ०वे० ७.१०.५४।
अतन्द्रो देवः सदम् एवा प्रार्थः। तै०सं० ३.१४.२४।
अतन्द्रो ब्रह्मणा धीरः। अ०वे० ११.४.२४³।
अतन्द्रो यास्यन् हरितो यद् आस्थात्। अ०वे० १३.२.२८¹।
अतन्द्रो हव्या (सा०वे० हव्यं) वहसि हविष्कृते। ऋ०वे० ८.६०.१५³; सा०वे० १.४६³।
अतन्न अहेव सूर्यः। ऋ०वे० ६.६१.९³।
अतप्ततनूर न तद् आमो अश्नुते। ऋ०वे० ९.८३.१³; सा०वे० १.५६५³; २.२३५³; तै०आ० १.११.१³; पञ्च०ब्रा० १.२.८³; आप०श्रौ०सू० १२.१२.१३³।
अतप्यमाने अवसावन्ती। ऋ०वे० १.१८५.४¹।
अतमेरूर यज्ञोऽतमेरुर यजमानस्य प्रजा भूयात्। वा०सं० १.२३; श०ब्रा० १.२.२.१७। प्रतीकः अतमेरुः। का०श्रौ०सू० २.५.२५।
अतर्पयो विसृत उब्ज ऊर्मिन्। ऋ०वे० ४.१९.५³।
अतश् चक्षाथे अदितिं दितिं च। ऋ०वे० ५.६२.८४. देखें- ततश् चक्षाथाम् और तत्र चक्राथे।
अतश् च विश्वा ओषधयो रसाश् (मु०उप०रसश्) च। तै०आ० १०.१०.१³; महा० नारा०उप० ८.५³, मु० उप० २.१.९³।
अतश् चिद् अस्य महिमा वि रेचि। ऋ० ४.१६.५³; अ०वे० २०.७७.५³।
अतश् चिद् आ जनिषीष्ट प्रवृद्धः। ऋ०वे० ४.१८.१³।
अतश् चिद् इन्द्र ण (सा०वे०न) उप। ऋ०वे० ८.९२.१०¹; सा०वे० १.२१५¹। प्रतीकः अतश् चिद् इन्द्रः नः। शा० श्रौ०सू० ११.८.३।
अतश् चिद् इन्द्रः सदसो वरीयान्। ऋ०वे० ३.३६.६³; तै०ब्रा० २.११.३.११³।
अतश् चिद् इन्द्राद् अभयन्त देवाः। ऋ०वे० ५.३०.५³।
अतस् त्वं दृश्यन् अग्न् एतान्। ऋ०वे० ४.२.१२³।
अतस् त्वं देव वनस्पते शतवल्शो (मै०सं०.मा० श्रौ०सू०। त्वं बर्हिः शतवल्शं) विरोह। वा०सं० ५.४३; मै०सं० १.१.२¹; २.१; ४.१.२, ३.१२;
श०ब्रा० ३.६.४.१६। प्रतीकः अतस् त्वाम् का०श्रौ०सू० ६.१.२०. देखें- देवबर्हिः शतवल्शं और वनस्पते शतवल्शो। शुक्ल यजुर्वेद मूल-पाठ में छन्द गद्य में परिवर्तित हो गये।
अतस् त्वा गीर्भिर द्युगद् इन्द्र केशिभिः। ऋ०वे० ८.९७.४³; सा०वे० १.२६४³।
अतस् त्वा रयिम् अभि (सा०वे० रयिर् अभ्य् अत्)। ऋ०वे० ९.४८.३¹; सा०वे० २.१८८¹।
अतस् त्वा विष्णु पातु। मै० स० १.३.१३, ३५.१०; १.३.२७, ३९.१६. देखें- विष्णुस् त्वाम् इन्द्रियेण पातु।
अतः संगृभ्याभिभूत आ भर। ऋ०वे० १.५३.३³; अ०वे० २०.२१.३³।
अतः समुद्रम् उद्वतः। ऋ०वे० ८.६.२९¹।
अतः समुद्रा गिरयश् च सर्वे। तै०आ० १०.१०.१¹; महा० नारा० उप० ८.५¹; मु० उप०२.१.९¹।
अतः सहस्रनिर्णिजा। ऋ०वे० ८.८.११¹, १४³।