०४६ अस्तृतमणिः

46. With and to an amulet called ástṛta ‘unsubdued.’

अस्तृतमणिः।
१-७ प्रजापतिः। अस्तृतमणिः। त्रिष्टुप्, १ पञ्चपदा ज्योतिष्मती त्रिष्टुप्, २ षट्-पदा भुरिक्शक्वरी, ३, ७ पञ्चरदा पथ्यापङ्क्तिः, ४, ५ अतिजगती ( ४ चतुष्पदा, पञ्चपदा), ६ पञ्चपदोष्णिग्गर्भा विराड् जगती पङ्क्तिः।

[Prajāpati.—saptakam. astṛtamaṇidāivatam. trāiṣṭubham: 1. 5-p. madhyejyotiṣmatī triṣṭubh; 2. 6-p. bhurik śakvarī; 3. 7. 5-p. pathyāpan̄kti; 4. 4-p*; 5. 5-p. atijagatī; 6. 6-p. uṣṇiggarbhā virāḍ jagatī.] *⌊The Anukr. says: indrāya tvā (vs. 4) catuṣpadā: asmin maṇāv (vs. 5); iti pañcapadā jagatī (Berlin ms., atijagatī): most unsatisfactory; and why should vs. 4 be defined as 4-p.?⌋

Comment

Found also in Pāipp. iv. (in the verse-order 1, 2, 6, 5, 3, 4, 7). Used, according to the comm., by one desiring strength, in a mahāśānti ceremony called mārudgaṇī, with a threefold amulet named astṛta, being so prescribed by Nakṣ.K. 19.

Translations

Translated: Ludwig, p. 462; Griffith, ii. 302.—See also Bergaigne-Henry, Manuel, p. 165.

A charm accompanying investiture with an amulet that ensures safety and victory

Translation

1. Prajāpati bound thee first [as] unsubdued (ástṛta), in order to
   heroism; it do I bind for thee in order to life-time, to splendor, and
   to force and to strength: let the unsubdued one defend thee.

Notes

Astṛta is literally ’not laid low.’ In the two occurrences above (i.
20. 4: v. 9. 7) it is accented on the final; but, as ástṛta would be
the normal accent, it is left here unchanged in our text, as well as in
SPP’s. The pada-texts read in a badhnāt, but that is no reason
why we should not understand it as abadhnāt, and our text (not SPP’s)
so prints it. Our text further emends at the beginning of c the
tát of the mss. to táṁ, as required by the gender of astṛtas. The
omission of badhnāt in a, and of várcase in the second
half-verse, would make an anuṣṭubh (apart from the refrain); but the
meter throughout the hymn is unusually careless of regularity, and Ppp.
has both words, reading in a, b badhnātu prathama saṁbhṛtaṁ, and
in d, e combining varcaso ’jase and ca astṛtas. ⌊With c, d,
cf. iv. 10. 7 c, d.⌋

For manly strength Prajapati bound thee on first, invincible. This for long life on thee I bind for splendour, strength, and energy. Invincible, let it guard thee well.

प्र॒जाऽप॑तिः। त्वा॒। ब॒ध्ना॒त्। प्र॒थ॒मम्। अस्तृ॑तम्। वी॒र्या᳡णि। कम्। तत्। ते॒। ब॒ध्ना॒मि॒। आयु॑षे। वर्च॑से। ओज॑से। च॒। बला॑य। च॒। अस्तृ॑तः। त्वा॒। अ॒भि। र॒क्ष॒तु॒। ४६.१।

• अस्तृतमणिः
• प्रजापतिः
• पञ्चपदा मध्येज्योतिष्मती त्रिष्टुप्
• अस्तृतमणि सूक्त

विजय की प्राप्ति का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - [हे मनुष्य !] (त्वा=तुभ्यम्) तेरे लिये (प्रजापतिः) प्रजापति [प्रजापालक परमेश्वर] ने (प्रथमम्) पहिले से (अस्तृतम्) अटूट [नियम] को (वीर्याय) वीरता के लिये और (कम्) सुख के लिये (बध्नात्) बाँधा है। (तत्) इसलिये [उस नियम को] (ते) तेरे (आयुषे) जीवन के लिये, (वर्चसे) प्रताप के लिये, (ओजसे) पराक्रम के लिये, (च च) और (बलाय) बल [सामर्थ्य] के लिये (बध्नामि) मैं [आचार्यादि] बाँधता हूँ, (अस्तृतः) अटूट [नियम] (त्वा) तेरी (अभि) सब ओर से (रक्षतु) रक्षा करे ॥१॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा ने सृष्टि के आदि में मनुष्यादि के पुरुषार्थ करने और सुख भोगने के लिये वेद-शास्त्र द्वारा नियम ठहराये हैं। मनुष्य उन नियमों में सुशिक्षित होकर अपना ऐश्वर्य बढ़ावें ॥१॥

टिप्पणी: १−(प्रजापतिः) प्रजानां पालकः परमात्मा (त्वा) तुभ्यमित्यर्थः (बध्नात्) अबध्नात्। धारितवान् (प्रथमम्) सृष्ट्यादौ (अस्तृतम्) स्तृञ् हिंसायाम्-क्त। अबाधितं सुदृढं नियमम् (वीर्याय) वीरकर्मणे (कम्) सुखाय (तत्) तस्मात् कारणात् (ते) तुभ्यम् (बध्नामि) धारयामि (आयुषे) जीवनाय (वर्चसे) प्रतापाय (ओजसे) पराक्रमाय (च) (बलाय) सामर्थ्याय (च) (अस्तृतः) अबाधितो नियमः (अभि) सर्वतः (रक्षतु) पालयतु ॥

Translation

2. Standing upright, defend thou this man unremittingly, O unsubdued
   one; let not the Paṇis, the sorcerers, damage thee; as Indra the
   barbarians, [so] do thou shake down them that fight [us]; overpower
   and scatter (ví) all our rivals: let the unsubdued one defend thee.

Notes

All the mss. ⌊with unimportant variants⌋ read in a tiṣṭhanta; SPP.
emends to tiṣṭhatu, because the comm. reads the latter; our tíṣṭhan
suits the connection decidedly better. ⌊The vocative astṛta and the
tvā are⌋ perhaps sufficient reasons for our altering the rákṣann of
the mss. (also of the comm. and Ppp.) into rakṣa, and the translation
follows ⌊the printed text of Berlin⌋. To humor his tiṣṭhatu, SPP.
changes the following ástṛta (mss. ástṛte ’mám; p. ástṛta: imám)
to ástṛtas ⌊but only in the pada-text, so that his saṁhitā does not
agree therewith⌋; our text simply emends to astṛta ⌊accentless⌋; the
comm. also regards the word as vocative. Ppp. has instead saṁbhṛta,
⌊and, if I understand Roth’s Collation, combines it with a following
corrupt imanu, so as to read saṁbhṛte ’manu⌋; and, in c, Ppp.
has indrī ’va. The majority of mss. accent pṛtanyátas. The Anukr.
apparently means us to scan thus: 11 + 4 + 11: 15 + 8 + 8 = 57.

Erect, invincible, be this man’s watchful keeper: let not the Panis or the sorcerers harm thee. Shake off thy foes as Indra scattered Dasyus: quell all enemies. Invincible, let it guard thee well.

ऊ॒र्ध्वः। ति॒ष्ठ॒तु॒। रक्ष॑न्। अप्र॑ऽमादम्। अस्तृ॑तः। इ॒मम्। मा। त्वा॒। द॒भ॒न्। प॒णयः॑। या॒तु॒ऽधानाः॑। इन्द्रः॑ऽइव। दस्यू॑न्‌। अव॑। धू॒नू॒ष्व॒। पृ॒त॒न्य॒तः। सर्वा॑न्। शत्रू॑न्। वि। स॒ह॒स्व॒। अस्तृ॑तः। त्वा॒। अ॒भि। र॒क्ष॒तु॒। ४६.२।

• अस्तृतमणिः
• प्रजापतिः
• षट्पदा भुरिक्शक्वरी
• अस्तृतमणि सूक्त

विजय की प्राप्ति का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - [हे मनुष्य !] (अस्तृतः) अटूट [नियम] (अप्रमादम्) बिना भूल (रक्षन्) रक्षा करता हुआ (ऊर्ध्वः) ऊँचा (तिष्ठतु) ठहरे, (इमम् त्वा) इस तुझको (पणयः) कुव्यवहारी, (यातुधानाः) पीड़ा देनेवाले लोग (मा दभन्) न दबावें। (इन्द्रः इव) इन्द्र [परम ऐश्वर्यवान् पुरुष] के समान (दस्यून्) लुटेरों को (अव धूनुष्व) हिला दे, और (पृतन्यतः) सेना चढ़ानेवाले (सर्वान्) सब (शत्रून्) शत्रुओं को (वि सहस्व) हरा दे, (अस्तृतः) अटूट [नियम] (त्वा) तेरी (अभि) सब ओर से (रक्षतु) रक्षा करे ॥२॥

भावार्थभाषाः - जो मनुष्य नियम के साथ प्रमाद छोड़कर निरन्तर उन्नति करते हैं, वे ही शत्रुओं पर विजय पाते हैं ॥२॥

टिप्पणी: २−(ऊर्ध्वः) उन्नतः (तिष्ठतु) वर्तताम् (रक्षन्) पालयन् (अप्रमादम्) अनवधानेन विना। सावधानम् (अस्तृतः) म० १। अबाधितो नियमः (इमम्) उपस्थितम् (अस्तृतेमम्) अस्तृतः+इमम्। इति पदपाठे सति छान्दसः सन्धिः। अस्तृत इमम् (त्वा) त्वाम् (मा दभन्) मा हिंसन्तु (पणयः) कुव्यवहारिणः (यातुधानाः) पीडाप्रदाः (इन्द्रः) परमैश्वर्यवान् पुरुषः (इव) यथा (दस्यून्) उपक्षपयितॄन् तस्करान् (अव धूनुष्व) धूञ् कम्पने-लोट्। अवाङ्मुखान् कम्पय (पृतन्यतः) अ० १९।३२।१०। सेनामिच्छतः युयुत्सून् (सर्वान्) शत्रून्। रिपून् (वि) विविधम् (सहस्व) अभिभव। अन्यत् पूर्ववत् ॥

Translation

3. Whom even a hundred, hurling (pra-hṛ), smiting down, have not
   subdued (stṛ), to him Indra committed sight, breath, also strength:
   let the unsubdued one defend thee.

Notes

In a, the pada-mss. wrongly divide ca: ná, and SPP. follows
them. In b, about a third of SPP’s authorities read vighnántas;
Ppp. has bhijanto. The yám that follows it is our emendation,
plainly suggested by the meter, the requirement of the sense, and the
accent of the verb; but the comm. and Ppp. agree with the mss. in
lacking it. At the end of b our tastriré is an emendation (now
supported by Ppp., which has the same reading) for the tastiré of the
mss. (one or two have tasthiré), the comm. ⌊but the ms. has
nirastire⌋, and SPP.; the comm. explains it as = tastarire, with
Vedic omission of part of the ending: this is of his usual degree of
insight; what SPP. would do with his tastiré is hard to see; the
emendation to tastriré is obvious and unquestionable. For tásmin in
c Ppp. gives yasmin. The mss. in general read páryadanta (p.
pári: adanta), but two or three of ours, with the comm’s text (SPP.),
-ntaḥ cá-; our emendation to páry adatta, now ratified by Ppp., is
accepted by SPP. The comm’s explanation implies pari yad antaś ca-;
and he takes the yat as a form of root i (pari yat paryagamayat
paripūritavān)! With the insertion of yám in b, the verse is a
good pan̄kti, as defined by the Anukr.

Indra hath lent the power of sight, and vital breath and strength to this. Whom even a hundred combatants, striking, have failed to over- come. Invincible, let it guard thee well.

श॒तम्। च॒। न। प्र॒ऽहर॑न्तः। नि॒ऽघ्नन्तः॑। न। त॒स्ति॒रे। तस्म‍ि॑न्। इन्द्रः॑। परि॑। अ॒द॒त्त॒। चक्षुः॑। प्रा॒णम्। अथो॒ इति॑। बल॑म्। अस्तृ॑तः। त्वा॒। अ॒भि। र॒क्ष॒तु॒। ४६.३।

• अस्तृतमणिः
• प्रजापतिः
• पञ्चपदा पथ्यापङ्क्तिः
• अस्तृतमणि सूक्त

विजय की प्राप्ति का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - [हे मनुष्य !] (न) न तो (शतम्) सौ (प्रहरन्तः) चोट चलानेवाले (च) और (न) न (निघ्नन्तः) मार गिरानेवाले शत्रु [उस नियम को] (तस्तिरे) तोड़ सके हैं। (तस्मिन्) उस [नियम] में (इन्द्रः) इन्द्र [परम ऐश्वर्यवान् परमात्मा] ने (चक्षुः) दर्शनसामर्थ्य, (प्राणम्) जीवनसामर्थ्य (अथो) और (बलम्) बल (परि अदत्त) दे रक्खा है, (अस्तृतः) अटूट [नियम] (त्वा) तेरी (अभि) सब ओर से (रक्षतु) रक्षा करे ॥३॥

भावार्थभाषाः - उन लोगों को वैरी लोग कभी नहीं सता सकते जो देख-भाल कर नियम पर चलते हैं ॥३॥

टिप्पणी: ३−(शतम्) बहवः (च) (न) निषेधे (प्रहरन्तः) प्रहारं कुर्वन्तः। शस्त्रादिभिर्बाधमानाः (निघ्नन्तः) नितरां हिंसन्तो मारयन्तः (न) निषेधे (तस्तिरे) स्तृञ् हिंसायाम्−लिट्। जिहिंसुः (तस्मिन्) अस्तृते। नियमे (इन्द्रः) परमैश्वर्यवान् जगदीश्वरः (परि अदत्त) समर्पितवान् (चक्षुः) दर्शनसामर्थ्यम् (प्राणम्) जीवनसामर्थ्यम् (अथो) अपि च (बलम्)। अन्यत् पूर्ववत् ॥

Translation

4. With Indra’s defense (várman) we surround thee, who became
   over-king of the gods; let all the gods lead thee forward again; let the
   unsubdued one defend thee.

Notes

A part of the verse ⌊pāda b, it would seem?⌋ has fallen out in Ppp.;
⌊this has dhāmāi for dhāpayāmo⌋. The meter is insufficiently defined
by the Anukr. (13 + 11: 11 + 8 = 43): ⌊see introduction, above⌋.

Around thy limbs I place the mail of Indra who hath become the Gods’ imperial Sovran. Again let all the Deities bring thee hither. Invincible let it guard thee well.

इन्द्र॑स्य। त्वा॒। वर्म॑णा। परि॑। धा॒प॒या॒मः॒। यः। दे॒वाना॑म्। अ॒धि॒ऽरा॒जः। ब॒भूव॑। पुनः॑। त्वा॒। दे॒वाः। प्र। न॒य॒न्तु॒। सर्वे॑। अस्तृ॑तः। त्वा॒। अ॒भि। र॒क्ष॒तु॒। ४६.४।

• अस्तृतमणिः
• प्रजापतिः
• चतुष्पदा त्रिष्टुप्
• अस्तृतमणि सूक्त

विजय की प्राप्ति का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - [हे मनुष्य !] (त्वा) तुझको (इन्द्रस्य) इन्द्र [परम ऐश्वर्यवान् जगदीश्वर] के (वर्मणा) कवच से (परि धापयामः) हम ढकते हैं, (यः) जो [परमेश्वर] (देवानाम्) विद्वानों का (अधिराजः) अधिराजा (बभूव) हुआ है। (पुनः) फिर (त्वा) तुझको (सर्वे) सब (देवाः) विद्वान् लोग (प्र णयन्तु) आगे ले चलें, (अस्तृतः) अटूट [नियम] (त्वा) तेरी (अभि) सब ओर से (रक्षतु) रक्षा करे ॥४॥

भावार्थभाषाः - माता-पिता आदि सन्तानों को ऐसी उत्तम शिक्षा देवें, जिससे वे सत्य नियम पर चलकर विद्वानों के अगुआ होवें ॥४॥

टिप्पणी: ४−(इन्द्रस्य) परमैश्वर्यवतः परमात्मनः (त्वा) (वर्मणा) कवचेन (परि) सर्वतः (धापयामः) आवृण्मः (यः) (देवानाम्) विदुषाम् (अधिराजः) टच् समासान्तः। अधिपतिः (बभूव) (पुनः) अनन्तरम् (त्वा) (देवाः) विद्वांसः (प्र) अग्रे (नयन्तु) गमयन्तु (सर्वे) समस्ताः। अन्यत् पूर्ववत् ॥

Translation

5. In this amulet [are] a hundred and one heroisms; a thousand breaths
   in this unsubdued one; a tiger, do thou attack (abhi-sthā) all [our]
   rivals; whoso shall fight against thee, be he inferior (ádhara): let
   the unsubdued one defend thee.

Notes

SPP. reads in b asmin; our asmín is given by a small minority of
the mss.; the majority have ásmin, some asmin, one asmìn. ⌊The vs.
(11 + 10: 11 + 11 + 8 = 51) is a triṣṭubh (defective in b), with
the refrain added: see introd.⌋

One and a hundred manly powers, a thousand lives hath this Amulet, unconquered ever. Go forth a tiger, strike down all thy foemen: let him who would oppose fall low beneath thee. Invincible, let it guard thee well.

अस्मि॑न्। म॒णौ। एक॑ऽशतम्। वी॒र्या᳡णि। स॒हस्र॑म्। प्रा॒णाः। अ॒स्म‍ि॒न्। अस्तृ॑ते। व्या॒घ्रः। शत्रू॑न्। अ॒भि। ति॒ष्ठ॒। सर्वा॑न्। यः। त्वा॒। पृ॒त॒न्यात्। अध॑रः। सः। अ॒स्तु॒। अस्तृ॑तः। त्वा॒। अ॒भि। र॒क्ष॒तु॒। ४६.५।

• अस्तृतमणिः
• प्रजापतिः
• पञ्चपदातिजगती
• अस्तृतमणि सूक्त

विजय की प्राप्ति का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (अस्मिन्) इस, (अस्मिन्) इस ही (मणौ) प्रशंसनीय (अस्तृते) अटूट [नियम] में (एकशतम्) एकसौ एक [असंख्य] (वीर्याणि) वीरताएँ और (सहस्रम्) सहस्र [बहुत ही] (प्राणाः) जीवनसामर्थ्य हैं। (व्याघ्रः) बाघ तू (सर्वान्) सब (शत्रून्) शत्रुओं पर (अभितिष्ठ) धावा कर, (यः) जो (त्वा) तुझ पर (पृतन्यात्) सेना चढ़ावें, (सः) वह (अधरः) नीचा (अस्तु) होवे, (अस्तृतः) अटूट [नियम] (त्वा) तेरी (अभि) सब ओर से (रक्षतु) रक्षा करे ॥५॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य परमेश्वर के अटूट नियम पर चल कर शत्रुओं को नीचा करें। और जैसे व्याघ्र सूँघने से आखेट को जान लेता है, वैसे ही मनुष्य वैरियों को पकड़ने में तीव्रबुद्धि होवें ॥५॥

टिप्पणी: ५−(अस्मिन्) पूर्वनिर्दिष्टे (मणौ) प्रशंसनीये (एकशतम्) एकोत्तरं शतम्। असंख्यानि (वीर्याणि) वीरकर्माणि (सहस्रम्) बहवः (प्राणाः) जीवनसामर्थ्यानि (अस्मिन्) वीप्सायां द्विर्वचनम्। अस्मिन्नेव (अस्तृते) म० १। अहिंसिते नियमे (व्याघ्रः) वि+आङ्+घ्रा गन्धोपादाने-क। सिंहो व्याघ्र इति पूजायाम्, व्याघ्रो व्याघ्राणाद् व्यादाय हन्तीति वा-निरु० ३।१८। व्याघ्र इव शत्रुगन्धं विशेषेण आजिघ्रन् (शत्रून्) रिपून् (अभितिष्ठ) आक्रमेण प्राप्नुहि। अभिभव (सर्वान्) समस्तान् (यः) शत्रुः (त्वा) (पृतन्यात्) योद्धुमिच्छेत् (अधरः) निकृष्टः (सः) (अस्तु) अन्यत् पूर्ववत् ॥

Translation

6. Snatched out of ghee, rich in honey, rich in milk, thousand-breathed,
   hundred-wombed (? -yóni), vigor-imparting, both wealful and
   delightful, both rich in refreshment and rich in milk—let the unsubdued
   one defend thee.

Notes

⌊We had a at 33. 2 a, above: cf. v. 28. 14.⌋ Ppp. reads at the
beginning ullabdhas; one or two of SPP’s mss. have dúrluptas ⌊cf.
note to xviii. 2. 3⌋, úrluptas. In b, all the authorities (save
one or two) give sahásram prāṇás or sahásra prāṇáḥ (p. sahásram:
prāṇáḥ);* but the comm. implies (perhaps only by his usual neglect of
accent) sahásraprāṇas, and SPP. reports one of his mss. as giving the
same; and he accordingly follows us in adopting it; Ppp. reads with the
mss. ⌊sahasraṁ prāṇáḥ⌋. The comm. gives an extraordinary explanation
of -yoni in b: yoniśabdena śatrusaṁgamananimittaṁ
śatruviyojanasādhanaṁ vā balaṁ vivakṣyate: that is, without any regard
to the established meanings of yoni, he takes it here as a mere
representative of the radical sense of the root yu ‘unite’ or of the
root yu ‘separate’—he does not venture to decide which! The metrical
description of the Anukr. is fairly correct (11 + 12: 7 + 8 + 8 = 46).
*⌊These corruptions of the true sahásraprāṇas are noteworthy as
examples of faulty half-way assimilation of a reading to something
similar in the immediate context: here the cause of the confusion is
plainly the sahásram prāṇā́ḥ of vs. 5 b.⌋

Drawn forth from butter, rich in milk and sweetness, hundred- lived, thousand-homed, bestowing vigour, Kindly, delightsome, full of sap, and mighty, invincible let it guard thee well.

घृ॒तात्। उत्ऽलु॑प्तः। मधु॑ऽमान्। पय॑स्वान्। स॒हस्र॑ऽप्राणः। श॒तऽयो॑निः। व॒यः॒ऽधाः। श॒म्ऽभूः। च॒। म॒यः॒ऽभूः। च॒। ऊर्ज॑स्वान्। च॒। पय॑स्वान्। च॒। अस्तृ॑तः। त्वा॒। अ॒भि। र॒क्ष॒तु॒। ४६.६।

• अस्तृतमणिः
• प्रजापतिः
• पञ्चपदोष्णिग्विराड्जगती
• अस्तृतमणि सूक्त

विजय की प्राप्ति का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (घृतात्) प्रकाश से (उल्लुप्तः) ऊपर खींचा गया, (मधुमान्) ज्ञानवान्, (पयस्वान्) अन्नवान्, (सहस्रप्राणः) सहस्रों जीवनसामर्थ्यवाला, (शतयोनिः) सैकड़ों कारणों में व्यापक, (वयोधाः) पराक्रम देनेवाला, (शम्भूः) शान्ति करनेवाला (च) और (मयोभूः) सुख देनेवाला, (च) और (ऊर्जस्वान्) बलवाला (च च) और (पयस्वान्) दूधवाला, (अस्तृतः) अटूट [नियम] (त्वा) तेरी (अभि) सब ओर से (रक्षतु) रक्षा करे ॥६॥

भावार्थभाषाः - परमेश्वर का वेदोक्त नियम संसार में प्रकाशमान है, मनुष्य उस पर ही चलकर अपना शारीरिक, आत्मिक और सामाजिक बल बढ़ाकर सुखी होवें ॥६॥

टिप्पणी: इस मन्त्र का प्रथम पाद आ चुका है-अ० १९।३३।२ और मन्त्र का मिलान करो-अ० ५।२८।१४ ॥ ६−(घृतात्) प्रकाशात् (उल्लुप्तः) उद्धृतः (मधुमान्) ज्ञानवान् (पयस्वान्) अन्नवान् (सहस्रप्राणः) बहुजीवनसामर्थ्योपेतः (शतयोनिः) बहुकारणेषु विद्यमानः (वयोधाः) पराक्रमप्रदः (शम्भूः) शान्तिदाता (च) (मयोभूः) सुखस्य कर्ता (च) (ऊर्जस्वान्) बलवान् (च) (पयस्वान्) दुग्धवान् (च)। अन्यत् पूर्ववत् ॥

Translation

7. That thou mayest be superior, free from rivals, rival-slaying—mayest
   be controler of thy fellows—so may Savitar make thee: let the unsubdued
   one defend thee.

Notes

The mss., and SPP., read in a uttarás (p. ut॰taráḥ); our text
makes the necessary emendation to úttaras. In c, the same read
asat; we emended to asas, and ought to have gone a step further and
accented ásas, since the following táthā shows that the three
preceding pādas are all alike under the government of yáthā; Ppp. has
in c, with us, asas. Ppp. further combines ‘so ‘sapatnaḥ in
a-b, and reads tvā abhi in e.

That thou mayst be pre-eminent, slayer of rivals, rivalless, May Savitar cause thee to be chief and controller of thy kin. Invincible, let it guard thee well.

यथा॑। त्वम्। उ॒त्ऽत॒रः। असः॑। अ॒स॒प॒त्नः। स॒प॒त्न॒ऽहा। स॒ऽजा॒ताना॑म्। अ॒स॒त्। व॒शी। तथा॑। त्वा॒। स॒वि॒ता। क॒र॒त्। अस्तृ॑तः। त्वा॒। अ॒भि। र॒क्ष॒तु॒। ४६.७।

• अस्तृतमणिः
• प्रजापतिः
• पञ्चपदा पथ्यापङ्क्तिः
• अस्तृतमणि सूक्त

विजय की प्राप्ति का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - [हे मनुष्य !] (यथा) जिससे (त्वम्) तू (उत्तरः) अति ऊँचा, (असपत्नः) बिना शत्रु और (सपत्नहा) शत्रुओं का मारनेवाला (असः) होवे। और आप (सजातानाम्) सजातियों के (वशी) वश में करनेवाला (असत्) होवे, (तथा) वैसा ही (त्वा) तुझको (सविता) सबका प्रेरक [परमात्मा] (करत्) बनावे, (अस्तृतः) अटूट [नियम] (त्वा) तेरी (अभि) सब ओर से (रक्षतु) रक्षा करे ॥७॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा के वेदोक्त नियम पर चलनेवाले मनुष्य सब विघ्नों को हटाकर आनन्द से रहें ॥७॥

टिप्पणी: ७−(यथा) येन प्रकारेण (त्वम्) (उत्तरः) उत्कृष्टतरः (असः) अस्तेर्लेटि रूपम्। भवेः (असपत्नः) अशत्रुः (सपत्नहा) विरोधिनां हन्ता (सजातानाम्) समानजन्मनां पुरुषाणाम् (असत्) भवेद् भवान्। भवच्छब्दयोगे प्रथमपुरुषः (वशी) वशयिता (तथा) तेन प्रकारेण (सविता) सर्वप्रेरकः परमात्मा (करत्) कुर्यात्। अन्यत् पूर्ववत् ॥