०३५ जङ्गिडः

35. The same.

जङ्गिडः।
१-५ अङ्गिराः। वनस्पतिः। अनुष्टुप्, ३ पथ्याबृहतीः, ४ शक्वरी निचृत् त्रिष्टुप्।

[As 34.—pañcakam. 3. pathyāpan̄kti; 4. nicṛt triṣṭubh.]

Comment

This hymn is found with the preceding in Pāipp. (in xi.), and it has the same viniyoga.

Translations

Translated: Grohmann, Ind. Stud. ix. 419; Zimmer, p. 65; Bloomfield, 39, 674; Griffith, ii. 293.

A similar charm addressed to the same

Translation

1. Taking (grah) the name of Indra, the seers gave the jan̄giḍá,
   which the gods in the beginning made a remedy, spoiler of the
   víṣkandha.

Notes

The comm. (apparently by an oversight) explains at the end
viṣkandhabheṣajam, while his text, according to SPP., agrees with
ours.

While their lips uttered Indra’s name the Rishis gave us Jangida.. Which in the earliest time Gods made a remedy, Vishkandha’s- cure.

इन्द्र॑स्य। नाम॑। गृ॒ह्णन्तः॑। ऋष॑यः। ज॒ङ्गि॒डम्। द॒दुः॒। दे॒वाः। यम्। च॒क्रुः। भे॒ष॒जम्। अग्रे॑। वि॒स्क॒न्ध॒ऽदूष॑णम्। ३५.१।

• जङ्गिडो वनस्पतिः
• अङ्गिराः
• अनुष्टुप्
• जङ्गिड सूक्त

सबकी रक्षा का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (इन्द्रस्य) इन्द्र [परम ऐश्वर्यवान् परमात्मा] का (नाम) नाम (गृह्णन्तः) लेते हुए (ऋषयः) ऋषियों [तत्त्वदर्शियों] ने (जङ्गिडम्) जङ्गिड [संचार करनेवाले औषध] को (ददुः) दिया है। (यम्) जिसको (देवाः) विद्वानों ने (अग्रे) पहिले से (विष्कन्धदूषणम्) विष्कन्ध [विशेष सुखानेवाले वात रोग] का मिटानेवाला (भेषजम्) औषध (चक्रुः) किया है ॥१॥

भावार्थभाषाः - तत्त्वदर्शी वैद्यों ने परमेश्वर की सृष्टि में खोज लगाते-लगाते जङ्गिड औषध को बड़ी अद्भुत माना है ॥१॥

टिप्पणी: इस सूक्त का मिलान करो गत सूक्त से तथा-अथर्व का०२।४ से ॥१−(इन्द्रस्य) परमैश्वर्यवतः परमेश्वरस्य (नाम) (गृह्णन्तः) उच्चारयन्तः (ऋषयः) तत्त्वदर्शिनः (जङ्गिडम्) सू०३४।१। संचारशीलं महौषधविशेषम् (ददुः) दत्तवन्तः (देवाः) विद्वांसः (यम्) जङ्गिडम् (चक्रुः) कृतवन्तः (भेषजम्) औषधम् (अग्रे) आदौ (विष्कन्धदूषणम्) सू०३४।५। विशेषेण शोषकस्य वातरोगस्य खण्डयितारम् ॥

Translation

2. Let that jan̄giḍá defend us, as a protector of riches his riches;
   which ⌊jan̄giḍá⌋ the gods, the Brahmans, made a protector round about,
   slayer of niggards.

Notes

The pada-mss. read at end of b dhána॰iva; ⌊SPP. emends to
dhánā॰iva, which the translation implies;⌋ Ppp. gives dhanāi ’va.

So may this Jangida guard us, even as a treasurer guards wealth,. Even this which Gods and Brahmans made a malice-quelling sure defence.

सः। नः॒। र॒क्ष॒तु॒। ज॒ङ्गि॒डः। ध॒न॒ऽपा॒लः। धना॑ऽइव। दे॒वाः। यम्। च॒क्रुः। ब्रा॒ह्म॒णाः। प॒रि॒ऽपान॑म्। अ॒रा॒ति॒ऽहम्। ३५.२।

• जङ्गिडो वनस्पतिः
• अङ्गिराः
• अनुष्टुप्
• जङ्गिड सूक्त

सबकी रक्षा का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (सः) वह (जङ्गिडः) जङ्गिड [संचार करनेवाला औषध] (नः) हमारी (रक्षतु) रक्षा करे, (एव) जैसे (धनपालः) धनरक्षक (धना) धनों की। (यम्) जिस [औषध] को (देवाः) कामनायोग्य (ब्राह्मणाः) वेदज्ञानियों ने (अरातिहम्) शत्रुनाशक (परिपाणम्) महारक्षक (चक्रुः) किया है ॥२॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य विद्वानों के परीक्षित औषध जङ्गिड का सेवन करके रोगों से अपनी रक्षा करें, जैसे कोशाध्यक्ष हानि से कोश की रक्षा करता है ॥२॥

टिप्पणी: २−(सः) तादृशः (नः) अस्मान् (रक्षतु) पालयतु (जङ्गिडः) औषधविशेषः (धनपालः) धनरक्षकः। कोशाध्यक्षः (धना) धनानि (इव) यथा (देवाः) कमनीयाः (यम्) जङ्गिडम् (चक्रुः) कृतवन्तः (ब्राह्मणाः) वेदज्ञानिनः (परिपाणम्) सर्वतो रक्षकम् (अरातिहम्) शत्रुहन्तारम् ॥

Translation

3. The enemy of terrible aspect (-cákṣús), the evil-doer that has
   come—them do thou, O thousand-eyed one, make to vanish by thy
   watchfulness (? pratībodhá); thou art jan̄giḍá that protects round
   about.

Notes

The translation implies in a emendation to durhā́rdaṁ
ghorácakṣuṣam, which is venturesome, but something has to be done to
make sense. SPP. reads, with ⌊most of⌋ the mss. and the comm.,
durhā́rdaḥ sáṁghoraṁ (= atyantakrūram, comm.) cákṣus; the comm.
⌊joins cakṣus with⌋ nāśaya. Ppp. gives no help; its text (dūhārda
saṁghora cakṣuṁ) apparently is meant for the same with ours. In b
is implied, instead of the ā́ ’gamam of the mss. and both editions,
ā́gatam, which may be confidently accepted on the authority of both
Ppp. and the comm. ⌊But ā́dabhan is read by W’s O., by two of SPP’s
mss., and by a third,* s.m.⌋ Our text emends at the end to jan̄giḍá;
as all the authorities, including Ppp., give -ḍaḥ, this is retained in
the translation. In d the comm. appears to have pratib-, but it is
very probably an oversight of the ms. The Anukr. takes no notice of the
deficiency of a syllable in c. *⌊The carefully corrected Dc.⌋

Hard-hearted men, the cruel eye, the sinner who hath come to- us, Destroy thou these with watchful care, O thou who hast a. thousand eyes. Thou, Jangida, art my defence.

दुः॒ऽहार्दः॑। सम्ऽघो॑रम्। चक्षुः॑। पा॒प॒ऽकृत्वा॑नम्। आ। अ॒ग॒म॒म्। तान्। त्वम्। स॒ह॒स्र॒च॒क्षो॒ इति॑ सहस्रऽचक्षो। प्र॒ति॒ऽबो॒धेन॑। ना॒श॒य॒। प॒रि॒ऽपानः॑। अ॒सि॒। ज॒ङ्गि॒डः। ३५.३।

• जङ्गिडो वनस्पतिः
• अङ्गिराः
• पथ्यापङ्क्तिः
• जङ्गिड सूक्त

सबकी रक्षा का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (दुर्हार्दः) कठोर हृदयवालों को, (संघोरम्) बड़े भयानक (चक्षुः) नेत्र को, और (पापकृत्वानम्) पाप करनेवाले पुरुष को (आ अगमम्) मैंने पाया है। (सहस्रचक्षो) हे सहस्र प्रकार से देखे गये ! (त्वम्) तू (तान्) उनको (प्रतिबोधेन) सावधानी से (नाशय) नाश कर, तू (परिपाणः) महारक्षक (जङ्गिडः) जङ्गिड [संचार करनेवाला औषध] (असि) है ॥३॥

भावार्थभाषाः - जो मनुष्य जङ्गिड का सेवन करते हैं, वे महाबली होकर शत्रुओं का नाश करते हैं ॥३॥

टिप्पणी: ३−(दुर्हार्दः) दुष्टहृदयान् (संघोरम्) अतिभयानकम् (चक्षुः) दर्शनम् (पापकृत्वानम्) शीङ्क्रुशिरुहि०। उ०४।११४। पाप+करोतेः-क्वनिप्। पापकर्तारम् (आगमम्) अहं प्राप्तवानस्मि (तान्) (त्वम्) (सहस्रचक्षो) भृमृशीङ्०। उ०१।७। चक्षिङ् दर्शने-उ प्रत्ययः सहस्रप्रकारेण दर्शनं यस्मिन् तत् सम्बुद्धौ (प्रतिबोधेन) सावधानत्वेन। चैतन्येन (नाशय) (परिपाणः) सर्वतो रक्षकः (असि) (जङ्गिडः) संचारशील औषधविशेषः ॥

Translation

4. Me from the sky, me from the earth, from the atmosphere, me from the
   plants, me from what is, and me from what is to be—from every direction
   let the jan̄giḍá protect us about.

Notes

The majority of mss. accent in c mó ’tá bhavyā́t. One of the mss.
of the Anukr. calls the verse a jagatī; for this there is no ground,
but also as little for calling it nicṛt as a triṣṭubh.

Guard me from earth and guard me from the heavens, guard me from middle air, from plants protect me. Protect me from the present and the future. From every region Jangida preserve us!

परि॑। मा॒। दि॒वः। परि॑। मा॒। पृ॒थि॒व्याः। परि॑। अ॒न्तरि॑क्षात्। परि॑। मा॒। वी॒रुत्ऽभ्यः॑। परि॑। मा॒। भू॒तात्। परि॑। मा॒। उ॒त। भव्या॑त्। दि॒शःऽदि॑शः। ज॒ङ्गि॒डः। पा॒तु॒। अ॒स्मान्। ३५.४।

• जङ्गिडो वनस्पतिः
• अङ्गिराः
• निचृत्त्रिष्टुप्
• जङ्गिड सूक्त

सबकी रक्षा का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (मा) मुझे (दिवः) सूर्य से (परि) सर्वथा, (मा) मुझे (पृथिव्याः) पृथिवी से (परि) सर्वथा, (अन्तरिक्षात्) अन्तरिक्ष से (परि) सर्वथा, (मा) मुझे (वीरुद्भ्यः) ओषधियों से (परि) सर्वथा। (मा) मुझे (भूतात्) वर्तमान से (परि) सर्वथा, (उत) और (मा) मुझे (भव्यात्) भविष्यत् से (परि) सर्वथा और (दिशोदिशः) प्रत्येक दिशा से (अस्मान्) हम सबको (जङ्गिडः) जङ्गिड [संचार करनेवाला औषध] (पातु) पाले ॥४॥

भावार्थभाषाः - मनुष्यों को चाहिये कि सब स्थानों और सब कालों के अनुकूल जङ्गिड औषध के सेवन से अपनी और अपने हितकारियों की रक्षा करे ॥४॥

टिप्पणी: ४−(परि) सर्वतः (मा) माम् (दिवः) सूर्यात् (परि) (मा) (पृथिव्याः) भूमिलोकात् (परि) (अन्तरिक्षात्) मध्यलोकात् (परि) (मा) (वीरुद्भ्यः) विरोहणशीलाभ्य ओषधिभ्यः (परि) (मा) (भूतात्) भवन्ति भूतानि यस्मिंस्तस्मात्। वर्तमानात् (परि) (मा) (उत) अपि च (भव्यात्) भविष्यतः (दिशोदिशः) सर्वदिक्सकाशात् (जङ्गिडः) (पातु) रक्षतु (अस्मान्) ॥

Translation

5. What [witchcraft-]workers are made by the gods, and also what from
   mortals—all those may the all-healing jan̄giḍá make sapless.

Notes

The translation follows our text, which deviates widely from that of the
mss. in a, b. All these have, without exception, yáḥ kṛṣṇávo; all
further devakṛtā (p. deva॰kṛtāḥ), but with differences of accent;
⌊of SPP’s authorities, 6 give correctly -vá-, and 8 give give -tā́ḥ;⌋
then they vary in b between yá and ya (all that pada-mss.
yáḥ); all have utó (p. utó íti); ⌊but W’s B. seems to read
yátó;⌋ finally, they vary between vabhṛtenyàḥ (the majority),
-tenyáḥ, -thenyàḥ, -tyenyàḥ (the pada-mss., vabhṛtenyàḥ, or
-tényaḥ). SPP’s text has yá (p. yé) ṛṣṇávo devákṛtā (p. -tāḥ)
yá (p. yáḥ) utó vavṛté ‘nyáḥ (p. vavṛté: anyáḥ: but this would
give for saṁhitā-text vavṛtè ‘nyáḥ), which, apart from the added
accents, is the text of the comm., as SPP. reports; the comm., however,
assumes in his explanation ye…anye in b instead of
yáḥ…anyáḥ, and declares vavṛte = vavṛtire. Ppp., finally, gives
ye ṛṣṇavo devakṛtā yo co bibhṛthebhyā. The case is evidently a rather
desperate one. The word ṛṣṇavas, found in both Ppp. and comm., occurs
nowhere else; the comm. gives for it one of his usual artificial and
wholly worthless explanations, gantāro hiṅsakāḥ puruṣāḥ; b he
makes to mean “also what other oppressors (bādhakās) go about.”

All sorcerers made by the Gods, all that arise from mortal men,. These, one and all, let Jangida, healer of all, make impotent.

ये। ऋ॒ष्णवः॑। दे॒वऽकृ॑ताः। यः। उ॒तो इति॑। व॒वृ॒ते। अ॒न्यः। सर्वा॑न्। तान्। वि॒श्वऽभे॑षजः। अ॒र॒सान्। ज॒ङ्गि॒डः। क॒र॒त्। ३५.५।

• जङ्गिडो वनस्पतिः
• अङ्गिराः
• अनुष्टुप्
• जङ्गिड सूक्त

सबकी रक्षा का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (ये) जो (देवकृताः) उन्मत्तों के किये हुए (ऋष्णवः) हिंसक व्यवहार हैं, (उतो) और भी (यः) जो (अन्यः) दूसरा [खोटा व्यवहार] (ववृते) वर्तमान हुआ है। (तान् सर्वान्) उन सबको (विश्वभेषजः) सर्वौषध (जङ्गिडः) जङ्गिड [संचार करनेवाला औषध] (अरसान्) नीरस [निष्प्रभाव] (करत्) करे ॥५॥

भावार्थभाषाः - जो कोई रोग उन्मत्तों के कुकर्म अथवा अपने कुपथ्य से उत्पन्न होवे, मनुष्य जङ्गिड के सेवन से रोगनिवृत्ति करके सुखी रहें ॥५॥

टिप्पणी: ५−(ये) (ऋष्णवः) ग्लाजिस्थश्च ग्स्नुः। पा०३।२।१३९। ऋ हिंसायाम्-ग्स्नु। हिंसकव्यवहाराः (देवकृताः) दिवु कीडाविजिगीषामदादिषु, पचाद्यच्। देवैरुन्मत्तैः कृताः सम्पादिताः (यः) (उतो) अपि च (ववृते) वृतु वर्तने-लिट्। वर्तमानो बभूव (अन्यः) इतरो दुष्टव्यवहारः (सर्वान्) (तान्) (विश्वभेषजः) सर्वौषधः (अरसान्) निष्प्रभावान् (जङ्गिडः) (करत्) कुर्यात् ॥