०२८ दर्भमणिः

०२८ दर्भमणिः ...{Loading}...

Whitney subject
  1. For various blessings: with an amulet of darbhá.
VH anukramaṇī

दर्भमणिः।
१-१० ब्रह्मा (सपत्नक्षयकामः)। दर्भमणिः. मन्त्रोक्ताश्च। अनुष्टुप्।

Whitney anukramaṇī

[Brahman (sapatnakṣayakāmaḥ).—daśakam. mantroktadarbhantaṇidevatyam. ānuṣṭubham.]

Whitney

Comment

[Brahman (sapatnakṣayakāmaḥ).—daśakam. mantroktadarbhantaṇidevatyam. ānuṣṭubham.]

The hymn is found also in Pāipp. xiii., with very few variants. The comm. finds it ⌊or rather the whole triad of hymns, 28, 29, 30⌋ used by the Nakṣ. K. ⌊17, 19⌋ in a mahāśānti ceremony called āindrī, with binding on of a darbha amulet, by one desiring victory and the like.

Translations

Translated: Griffith, ii. 285.

Griffith

A charm for the destruction of enemies

०१ इमं बध्नामि

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

इ॒मं ब॑ध्नामि ते म॒णिं दी॑र्घायु॒त्वाय॒ तेज॑से।
द॒र्भं स॑पत्न॒दम्भ॑नं द्विष॒तस्तप॑नं हृ॒दः ॥

०१ इमं बध्नामि ...{Loading}...

Whitney
Translation
  1. I bind for thee this amulet, in order to long life, to brilliancy—the
    darbhá, damager of rivals, burner (tápana) of the heart of the
    hater.
Notes

Nearly all the mss. accent dárbham. Ppp. reads in b varcase, and
in c -jambhanā.

Griffith

On thee I bind this Amulet for lengthened life and brilliancy. The rival-quelling Darbha grass that burns the spirit of a foe.

पदपाठः

इ॒मम्। ब॒ध्ना॒मि॒। ते॒। म॒णिम्। दी॒र्घा॒यु॒ऽत्वाय॑। तेज॑से। द॒र्भम्। स॒प॒त्न॒ऽदम्भ॑नम्। द्वि॒ष॒तः। तप॑नम्। हृ॒दः। २८.१। ‍

अधिमन्त्रम् (VC)
  • दर्भमणिः
  • ब्रह्मा
  • अनुष्टुप्
  • दर्भमणि सूक्त
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - विषयः

सेनापति के लक्षणों का उपदेश।

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - [हे प्रजागण !] (ते) तेरे (दीर्घायुत्वाय) दीर्घ जीवन और (तेजसे) तेज के लिये (इमम्) इस (मणिम्) मणिरूप [अति प्रशंसनीय], (सपत्नदम्भनम्) शत्रुओं के दबानेवाले, (द्विषतः) विरोधी के (हृदः) हृदय के (तपनम्) तपानेवाले (दर्भम्) दर्भ [शत्रुविदारक सेनापति] को (बध्नामि) मैं नियुक्त करता हूँ ॥१॥

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - भावार्थः

भावार्थभाषाः - राजा प्रजा की रक्षा और उन्नति के लिये बलवान् नीतिज्ञ सेनापति को नियुक्त करे ॥१॥

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पादटिप्पनी

टिप्पणी: दर्भ एक घास औषध विशेष भी है, जो वात, पित्त, कफ त्रिदोष आदि रोगनाश करता है ॥ इस मन्त्र का मिलान करो-अ०६।४३।१२॥१−(इमम्) प्रसिद्धम् (बध्नामि) नियोजयामि (ते) तव (मणिम्) अ०१।२९।१। मण कूजे-इन्। रत्नम्। प्रशंसनीयम् (दीर्घायुत्वाय) चिरजीवनाय (तेजसे) प्रतापाय (दर्भम्) अ०६।४३।१। दॄदलिभ्यां भः। उ०३।१५१। दॄ विदारणे-भ। शत्रुविदारकं सेनापतिम्। कुशादितृणविशेषम् (सपत्नदम्भनम्) शत्रूणां हिंसकम् (द्विषतः) विरोधिनः पुरुषस्य (तपनम्) तापकम् (हृदः) हृदयस्य ॥

०२ द्विषतस्तापयन्हृदः शत्रूणाम्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

द्वि॑ष॒तस्ता॒पय॑न्हृ॒दः शत्रू॑णां ता॒पय॒न्मनः॑।
दु॒र्हार्दः॒ सर्वां॒स्त्वं द॑र्भ घ॒र्म इ॑वा॒भीन्त्सं॑ता॒पय॑न् ॥

०२ द्विषतस्तापयन्हृदः शत्रूणाम् ...{Loading}...

Whitney
Translation
  1. Burner of the heart of the hater, causing to burn the mind of foes,
    do thou, O darbhá, burn together like heat (gharmá) against all the
    evil-hearted.
Notes

The mss., and hence SPP., read for a dviṣatás tāpáyan hṛdáḥ, as if
hṛdás could be an accus. sing.; and the comm. has the same, and
glosses hṣdas with hṛdayam. ⌊By some oversight, SPP. says on p. 384,
note 3, that the text of the comm. reads sarvaṅs tvaṁ; and on p. 385,
note 1, “Sāyaṇa’s text too has sarvaṁ."⌋ The comm. explains as if the
⌊questionable⌋ word were simply sarvam, ’the evil-hearted one’s
everything.’ In d, the mss. and SPP. read ivā ’bhī́nt saṁtāpáyan
(one of ours abhī́t, another abhāút: mere accidental variations), the
pada-text presenting abhī́n: sam॰; the comm. has the same, and
explains thus: abhīn abhayān saṁtāpayan bhinddhiiti sambandhaḥ:
connecting the phrase with the bhinddhi of vss. 3, 4, 5⌋. Our
abhisáṁtāpaya is heroic surgery, but very plausible; abhī́ ’t s-
(i.e. abhí: ít: s-) would save a little more of the original, and ít
is elsewhere added to reinforce abhí: cf. viii. 4. 21; xi. 1. 6; Ppp.
has very nearly this reading, namely, gharme ’vā ’bhī ’t saṁtāpayaṁ.
The comm. glosses gharmas first with ādityas, then (on authority of
TA. v. 1. 5) with pravargyas. The Anukr. takes no notice of the
redundancies caused in 2 d and 3 a and d and 4 c if
iva is not abbreviated to ’va; in at least two of the cases, 2 d
and 3 d, Ppp. combines to suit the meter, gharme ’va, indrāi ’va.
⌊The first pāda is wanting in Ppp.⌋

Griffith

Burning the spirit of the foe, vexing the heart of enemies. Darbha, on every side, like heat, inflame all evil-hearted men.

पदपाठः

द्वि॒ष॒तः। ता॒पय॑न्। हृ॒दः। शत्रू॑णाम्। ता॒पय॑न्। मनः॑। दुः॒ऽहार्दः॑। सर्वा॑न्। त्वम्। द॒र्भ॒। घ॒र्मःऽइ॑व। अ॒भीन्। स॒म्ऽता॒पय॑न्। २८.२।

अधिमन्त्रम् (VC)
  • दर्भमणिः
  • ब्रह्मा
  • अनुष्टुप्
  • दर्भमणि सूक्त
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - विषयः

सेनापति के लक्षणों का उपदेश।

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (द्विषतः) विरोधी के (हृदः) हृदयों को (तापयन्) तपाता हुआ, और (शत्रूणाम्) शत्रुओं के (मनः) मन को (तापयन्) तपाता हुआ, (दर्भ) हे दर्भ ! [शत्रुविदारक सेनापति] (सर्वान्) सब (दुर्हार्दः) दुष्ट हृदयवाले (अभीन्) अमङ्गलकारियों को (घर्मः इव) ग्रीष्म ऋतु के समान (सन्तापयन्) सर्वथा तपाता हुआ (त्वम्) तू [वर्तमान हो] ॥२॥

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - भावार्थः

भावार्थभाषाः - शूरवीर सेनापति शत्रुओं को सदा कष्ट देकर नाश करे, जैसे ग्रीष्म का ताप घास आदि को सुखाकर नष्ट कर देता है ॥२॥

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पादटिप्पनी

टिप्पणी: २−(द्विषतः) द्वेषं कुर्वतः शत्रोः (तापयन्) सन्तप्तं कुर्वन् (हृदः) हृदयानि (शत्रूणाम्) (तापयन्) (मनः) चित्तम् (दुर्हार्दः) अ०२।७।५। हार्दं करोति हार्दयतीति, हार्दयतेः क्विपि णिलोपे रूपम्। दुष्टहृदयान् (सर्वान्) (त्वम्) (दर्भः) म०१। हे शत्रुविदारक सेनापते (घर्मः) ग्रीष्मः (इव) यथा (अभीन्) वातेर्डिच्च। उ०४।१३४। नञ्+भद भदी कल्याणकरणे-इण्, स च डित्। अमङ्गलकारिणः शत्रून् (सन्तापयन्) सन्तापं कुर्वन्-वर्तस्वेति शेषः ॥

०३ घर्म इवाभितपन्दर्भ

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

घ॒र्म इ॑वाभि॒तप॑न्दर्भ द्विष॒तो नि॒तप॑न्मणे।
हृ॒दः स॒पत्ना॑नां भि॒न्द्धीन्द्र॑ इव विरु॒जन् ब॒लम् ॥

०३ घर्म इवाभितपन्दर्भ ...{Loading}...

Whitney
Translation
  1. Burning against [them] like heat, O darbhá, burning down the
    haters, O amulet, split thou our rivals to the heart, like Indra
    breaking apart Vala.
Notes

The translation implies emendation in d to valám, as made in our
edition; SPP. follows the mss. and comm. in accepting balám, in spite
of its false accent. Nearly all the mss. read virujám (p. vi॰rujám),
but the comm. -jan, which, of course, is alone admissible; SPP. very
strangely compromises by reading virujáṁ in saṁhitā, but vi॰ruján
in pada! In c, SPP. gives, with ⌊five of his authorities⌋, -dáḥ
sapátnānām bhinddhi;
even the pada-mss. vary between sa॰pátnān: ā́:
bh-
and sa॰pátnānām: bh-; the comm. has -nānām, and so has Ppp.;
the translation above implies -nān ā́,* in spite of the separation of
ā́ from hṛdás. ⌊Ppp. gives indrāi ’va in d, as noted under vs.
2.⌋ *⌊This reading is given by eight of SPP’s mss. and one of W’s. In
sapátnānām we may have a case of faulty assimilation from 4 a:
SPP’s Dc., which is usually carefully corrected, here carries the
blunder half way prima manu, giving sapátnānā́m (accents! so perhaps
also W’s O.D.L.), and completes it secunda manu, giving sapátnānām.⌋

Griffith

O Darbha, burning round like heat, consuming foes, O Amulet,. Like Indra rending Vala cleave mine adversaries’ hearts in twain.

पदपाठः

घ॒र्मःऽइ॑व। अ॒भि॒ऽतप॑न्। द॒र्भ॒। द्वि॒ष॒तः। नि॒ऽतप॑न्। म॒णे॒। हृ॒दः। स॒ऽपत्ना॑नाम्। भि॒न्ध्दि॒। इन्द्रः॑ऽइव। वि॒ऽरु॒जन्। ब॒लम्। २८.३।

अधिमन्त्रम् (VC)
  • दर्भमणिः
  • ब्रह्मा
  • अनुष्टुप्
  • दर्भमणि सूक्त
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - विषयः

सेनापति के लक्षणों का उपदेश।

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (मणे) हे प्रशंसनीय (दर्भ) दर्भ ! [शत्रुविदारक सेनापति] (घर्मः इव) ग्रीष्म के समान (अभितपन्) सर्वथा तपता हुआ (द्विषतः) विरोधियों को (नितपन्) सन्ताप देता हुआ तू, (बलम्) हिंसक को (विरुजन्) नाश करते हुए (इन्द्रः इव) इन्द्र [बड़े ऐश्वर्यवान् पुरुष] के समान, (सपत्नानाम्) वैरियों के (हृदः) हृदयों को (भिन्द्धि) तोड़ दे ॥३॥

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - भावार्थः

भावार्थभाषाः - सेनापति महाप्रतापी शूरों के समान पराक्रम करके शत्रुओं को हरावे ॥३॥

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पादटिप्पनी

टिप्पणी: ३−(घर्मः) ग्रीष्म (इव) यथा (अभितपन्) अभितः सन्तापं कुर्वन् (दर्भ) हे शत्रुविदारक (द्विषतः) विरोधिनः पुरुषान् (नितपन्) सन्तापयन् (मणे) हे प्रशंसनीय (हृदः) हृदयानि (सपत्नानाम्) शत्रूणाम् (भिन्द्धि) विदारय (इन्द्रः) परमैश्वर्यवान् पुरुषः (इव) यथा (विरुजन्) नाशयन् (बलम्) बल वधे-अच्। हिंसकं दैत्यम् ॥

०४ भिन्द्धि दर्भ

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

भि॒न्द्धि द॑र्भ स॒पत्ना॑नां॒ हृद॑यं द्विष॒तां म॑णे।
उ॒द्यन्त्वच॑मिव॒ भूम्याः॒ शिर॑ ए॒षां वि पा॑तय ॥

०४ भिन्द्धि दर्भ ...{Loading}...

Whitney
Translation
  1. Split, O darbhá, the heart of our rivals, of our haters, O amulet;
    make their head fly apart, as the rising [sun] does the skin of the
    earth.
Notes

The comm. reads and explains ni pātaya in d (though the ms. gives
vi p-). The obscure and perhaps corrupt third pāda is thus explained:
udyann ūrdhvaṁ gacchan bhujādipradeśam adhitiṣṭhan tvam bhūmyās tvacam
[iva] tṛṇagulmāuṣadhyādyadhiṣṭhānabhūtāṁ yathā takṣaṇena nipātayati
gṛhādinirmāṇārthaṁ loke
.

Griffith

Cleave through. O Darbha, Amulet, my foes’, mine adversaries’. heart. Rise thou and batter down their heads like growth that coverethl the earth.

पदपाठः

भि॒न्द्धि। द॒र्भ॒। स॒ऽपत्ना॑नाम्। हृद॑यम्। द्वि॒ष॒ताम्। म॒णे॒। उ॒त्ऽयन्। त्वच॑म्ऽइव। भूम्याः॑। शिरः॑। ए॒षाम्। वि। पा॒त॒य॒। २८.४।

अधिमन्त्रम् (VC)
  • दर्भमणिः
  • ब्रह्मा
  • अनुष्टुप्
  • दर्भमणि सूक्त
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - विषयः

सेनापति के लक्षणों का उपदेश।

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (मणे) हे प्रशंसनीय (दर्भ) दर्भ ! [शत्रुविदारक सेनापति] (सपत्नानाम्) वैरियों और (द्विषताम्) विरोधियों के (हृदयम्) हृदय को (भिन्द्धि) तोड़ दे। (उद्यन्) उठता हुआ तू, (भूम्याः) भूमि की (त्वचम् इव) त्वचा [तृण आदि] के समान (एषाम्) इन शत्रुओं का (शिरः) शिर (वि पातय) गिरा दे ॥४॥

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - भावार्थः

भावार्थभाषाः - पराक्रमी सेनापति शत्रुओं में फूट डालकर घास-फूँस के समान नाश करे ॥४॥

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पादटिप्पनी

टिप्पणी: ४−(भिन्द्धि) विदारय (दर्भ) हे शत्रुविदारक (सपत्नानाम्) शत्रूणाम् (हृदयम्) (द्विषताम्) वैरिणाम् (मणे) हे प्रशस्त (उद्यन्) ऊर्ध्वं गच्छन्। उन्नतः सन् (त्वचम्) उपरिदेशं तृणादिकम् (इव) यथा (भूम्याः) पृथिव्याः (शिरः) मस्तकम् (एषाम्) शत्रूणाम् (विपातय) विविधं पातय विनाशय ॥

०५ भिन्द्धि दर्भ

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

भि॒न्द्धि द॑र्भ स॒पत्ना॑न्मे भि॒न्द्धि मे॑ पृतनाय॒तः।
भि॒न्द्धि मे॒ सर्वा॑न्दु॒र्हार्दो॑ भि॒न्द्धि मे॑ द्विष॒तो म॑णे ॥

०५ भिन्द्धि दर्भ ...{Loading}...

Whitney
Translation
  1. Split, O darbhá, my rivals; split those that fight against me;
    split all my enemies (durhā́rd); split my haters, O amulet.
Notes

In the following fourteen verses, of this hymn and the one that follows
it, only the verb in each pāda is changed. In c, Ppp. blunderingly
reads chindhi, anticipating the next verse.

Griffith

Cleave thou my rivals, Darbha, cleave the men who fain would, fight with me. Cleave all who wish me evil, cleave the men who hate me,. Amulet!

पदपाठः

भि॒न्द्धि। द॒र्भ॒। स॒ऽपत्ना॑न्। मे॒। भि॒न्द्धि। मे॒। पृ॒त॒ना॒ऽय॒तः। भि॒न्द्धि। मे॒। सर्वा॑न्। दुः॒ऽहार्दः॑। भि॒न्द्धि। मे॒। द्वि॒ष॒तः। म॒णे॒। २८.५।

अधिमन्त्रम् (VC)
  • दर्भमणिः
  • ब्रह्मा
  • अनुष्टुप्
  • दर्भमणि सूक्त
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - विषयः

सेनापति के लक्षणों का उपदेश।

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (दर्भ) हे दर्भ ! [शत्रुविदारक सेनापति] (मे) मेरे (सपत्नान्) वैरियों को (भिन्द्धि) तोड़ दे, (मे) मेरे लिये (पृतनायतः) सेना चढ़ानेवालों को (भिन्द्धि) तोड़ दे, (मे) मेरे (सर्वान्) सब (दुर्हार्दः) दुष्ट हृदयवालों को (भिन्द्धि) तोड़ दे, (मणे) हे प्रशंसनीय ! (मे) मेरे (द्विषतः) वैरियों को (भिन्द्धि) तोड़ दे ॥५॥

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - भावार्थः

भावार्थभाषाः - स्पष्ट है ॥५॥

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पादटिप्पनी

टिप्पणी: ५−(भिन्द्धि) विदारय (दर्भ) म०१। हे शत्रुविदारक सेनापते (सपत्नान्) शत्रून् (मे) मम (भिन्द्धि) (मे) मह्यम् (पृतनायतः) अ०१।२१।२। सुप आत्मनः क्यच्। पा०३।१।८। पृतना-क्यच्, आकारलोपाभावश्छान्दसः। ततः शतृ। पृतन्यतः। पृतनां सेनामात्मन इच्छतः शत्रून् (भिन्द्धि) (मे) मम (सर्वान्) (दुर्हार्दः) म०२। दुष्टहृदयान् (भिन्द्धि) (मे) मम (द्विषतः) विरोधकान् (मणे) हे प्रशंसनीय ॥

०६ छिन्द्धि दर्भ

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

छि॒न्द्धि द॑र्भ स॒पत्ना॑न्मे छि॒न्द्धि मे॑ पृतनाय॒तः।
छि॒न्द्धि मे॒ सर्वा॑न्दु॒र्हार्दो॑ छि॒न्द्धि मे॑ द्विष॒तो म॑णे ॥

०६ छिन्द्धि दर्भ ...{Loading}...

Whitney
Translation
  1. Sever, O darbhá, my rivals; sever those etc. etc.
Notes
Griffith

Wound thou, my rivals, Darbha, etc. (as in 5, substituting. ‘wound’ for cleave.)

पदपाठः

छि॒न्द्धि। द॒र्भ॒। स॒ऽपत्ना॑न्। मे॒। छि॒न्द्धि। मे॒। पृ॒त॒ना॒ऽय॒तः। छि॒न्द्धि। मे॒। सर्वा॑न्। दुः॒ऽहार्दा॑न्। छि॒न्द्धि। मे॒। द्वि॒ष॒तः। म॒णे॒। २८.६।

अधिमन्त्रम् (VC)
  • दर्भमणिः
  • ब्रह्मा
  • अनुष्टुप्
  • दर्भमणि सूक्त
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - विषयः

सेनापति के लक्षणों का उपदेश।

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (दर्भ) हे दर्भ ! [शत्रुविदारक सेनापति] (मे) मेरे (सपत्नान्) वैरियों को (छिन्द्धि) छेद डाल, (मे) मेरे लिये (पृतनायतः) सेना चढ़ा लानेवालों को (छिन्द्धि) छेद डाल (मे) मेरे (सर्वान्) सब (दुर्हार्दान्) दुष्ट हृदयवालों को (छिन्द्धि) छेद डाल, (मणे) हे प्रशंसनीय ! (मे) मेरे (द्विषतः) वैरियों को (छिन्द्धि) छेद डाल ॥६॥

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - भावार्थः

भावार्थभाषाः - स्पष्ट है ॥६॥

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पादटिप्पनी

टिप्पणी: ६−(छिन्द्धि) छिदिर् द्वैधीकरणे। द्वैधीकुरु (दुर्हार्दान्) दुष्टहृदयान्। शिष्टं समानं सर्वत्र ॥७॥

०७ वृश्च दर्भ

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

वृ॒श्च द॑र्भ स॒पत्ना॑न्मे वृ॒श्च मे॑ पृतनाय॒तः।
वृ॒श्च मे॒ सर्वा॑न्दु॒र्हार्दो॑ वृ॒श्च मे॑ द्विष॒तो म॑णे ॥

०७ वृश्च दर्भ ...{Loading}...

Whitney
Translation
  1. Hew down (vraśc), O darbhá, my rivals; hew down those etc. etc.
Notes
Griffith

Tear thou my rivals, Darbha, etc.

पदपाठः

वृ॒श्च। द॒र्भ॒। स॒ऽपत्ना॑न्। मे॒। वृ॒श्च। मे॒। पृ॒त॒ना॒ऽय॒तः। वृ॒श्च। मे॒। सर्वा॑न्। दु॒ऽहार्दः॑। वृ॒श्च। मे॒। द्वि॒ष॒तः। म॒णे॒। २८.७।

अधिमन्त्रम् (VC)
  • दर्भमणिः
  • ब्रह्मा
  • अनुष्टुप्
  • दर्भमणि सूक्त
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - विषयः

सेनापति के लक्षणों का उपदेश।

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (दर्भ) हे दर्भ ! [शत्रुविदारक सेनापति] (मे) मेरे (सपत्नान्) वैरियों को (वृश्च) काट डाल, (मे) मेरे लिये (पृतनायतः) सेना चढ़ा लानेवालों को (वृश्च) काट डाल। (मे) मेरे (सर्वान्) सब (दुर्हार्दः) दुष्ट हृदयवालों को (वृश्च) काट डाल, (मणे) हे प्रशंसनीय ! (मे) मेरे (द्विषतः) वैरियों को (वृश्च) काट डाल ॥७॥

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - भावार्थः

भावार्थभाषाः - स्पष्ट है ॥७॥

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पादटिप्पनी

टिप्पणी: ७−(वृश्च) ओव्रश्चू छेदने। छिन्द्धि ॥

०८ कृन्त दर्भ

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

कृ॒न्त द॑र्भ स॒पत्ना॑न्मे कृ॒न्त मे॑ पृतनाय॒तः।
कृ॒न्त मे॒ सर्वा॑न्दु॒र्हार्दो॑ कृ॒न्त मे॑ द्विष॒तो म॑णे ॥

०८ कृन्त दर्भ ...{Loading}...

Whitney
Translation
  1. Cut, O darbhá, my rivals; cut those etc. etc.
Notes

In verses 6, 8, 9, 10 of this hymn, also in 29. 2 below, a part of the
mss. read durhā́rdān instead of -das in c; and SPP. strangely
follows them in 28. 6, 8.

Griffith

How thou my rivals, Darbha, etc.

पदपाठः

कृ॒न्त। द॒र्भ॒। स॒ऽपत्ना॑न्। मे॒। कृ॒न्त। मे॒। पृ॒त॒ना॒ऽय॒तः। कृ॒न्त। मे॒। सर्वा॑न्। दुः॒ऽहार्दा॑न्‌। कृ॒न्त। मे॒। द्वि॒ष॒तः। म॒णे॒। २८.८।

अधिमन्त्रम् (VC)
  • दर्भमणिः
  • ब्रह्मा
  • अनुष्टुप्
  • दर्भमणि सूक्त
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - विषयः

सेनापति के लक्षणों का उपदेश।

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (दर्भ) हे दर्भ ! [शत्रुविदारक सेनापति] (मे) मेरे (सपत्नान्) वैरियों को (कृन्त) कतर डाल, (मे) मेरे लिये (पृतनायतः) सेना चढ़ा लानेवालों को (कृन्त) कतर डाल। (मे) मेरे (सर्वान्) सब (दुर्हार्दान्) दुष्ट हृदयवालों को (कृन्त) कतर डाल, (मणे) हे प्रशंसनीय ! (मे) मेरे (द्विषतः) वैरियों को (कृन्त) कतर डाल ॥८•॥

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - भावार्थः

भावार्थभाषाः - स्पष्ट है ॥८॥

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पादटिप्पनी

टिप्पणी: ८−(कृन्त) कृती छेदने मुचादित्वाद् नुम्। छिन्द्धि ॥

०९ पिंश दर्भ

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

पिं॒श द॑र्भ स॒पत्ना॑न्मे पिं॒श मे॑ पृतनाय॒तः।
पिं॒श मे॒ सर्वा॑न्दु॒र्हार्दो॑ पिं॒श मे॑ द्विष॒तो म॑णे ॥

०९ पिंश दर्भ ...{Loading}...

Whitney
Translation
  1. Carve (?), O darbhá, my rivals; carve those etc. etc.
Notes

The Pet. Lex. (under root piṣ) proposes to emend in this verse pinśá
to piṅsá. As, however, we have root piṣ below in 29. 6, there seems
to be no sufficient reason for substituting it here. One of SPP’s mss.
reads here pīṅṣá p.m. ⌊piṅśá s.m.⌋.

Griffith

Carve thou my rivals, Darbha, etc.

पदपाठः

पिं॒श। द॒र्भ॒। स॒ऽपत्ना॑न्। मे॒। पिं॒श। मे॒। पृ॒त॒ना॒ऽय॒तः। पिं॒श। मे॒। सर्वा॑न्। दुः॒ऽहार्दः॑। पिं॒श। मे॒। द्वि॒ष॒तः। म॒णे॒। २८.९।

अधिमन्त्रम् (VC)
  • दर्भमणिः
  • ब्रह्मा
  • अनुष्टुप्
  • दर्भमणि सूक्त
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - विषयः

सेनापति के लक्षणों का उपदेश।

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (दर्भ) हे दर्भ ! [शत्रुविदारक सेनापति] (मे) मेरे (सपत्नान्) वैरियों को (पिंश) बोटी-बोटी कर, (मे) मेरे लिये (पृतनायतः) सेना चढ़ा लानेवालों को (पिंश) बोटी-बोटी कर। (मे) मेरे (सर्वान्) सब (दुर्हार्दः) दुष्ट हृदयवालों को (पिंश) बोटी-बोटी कर, (मणे) हे प्रशंसनीय ! (मे) मेरे (द्विषतः) वैरियों को (पिंश) बोटी-बोटी कर ॥९॥

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - भावार्थः

भावार्थभाषाः - स्पष्ट है ॥९॥

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पादटिप्पनी

टिप्पणी: ९−(पिंश) पिश अवयवे, मुचा० नुम्। अनेकावयवीकुरु ॥

१० विध्य दर्भ

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

विध्य॑ दर्भ स॒पत्ना॑न्मे॒ विध्य॑ मे पृतनाय॒तः।
विध्य॑ मे॒ सर्वा॑न्दु॒र्हार्दो॒ विध्य॑ मे द्विष॒तो म॑णे ॥

१० विध्य दर्भ ...{Loading}...

Whitney
Translation
  1. Pierce, O darbhá, my rivals; pierce those etc. etc.
Notes

The mss. vary here between vídhya and vidhyá. ⌊Ppp. reads viddhi.⌋

Griffith

Pierce thou my rivals, Darbha, pierce the men who fain would fight with me. Pierce those who wish me evil, pierce the men who hate me, Amulet!

पदपाठः

विध्य॑। द॒र्भ॒। स॒ऽपत्ना॑न्। मे॒। विध्य॑। मे॒। पृ॒त॒ना॒ऽय॒तः। विध्य॑। मे॒। सर्वा॑न्। दुः॒ऽहार्दः॑। विध्य॑। मे॒। द्वि॒ष॒तः। म॒णे॒। २८.१०।

अधिमन्त्रम् (VC)
  • दर्भमणिः
  • ब्रह्मा
  • अनुष्टुप्
  • दर्भमणि सूक्त
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - विषयः

सेनापति के लक्षणों का उपदेश।

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (दर्भ) हे दर्भ ! [शत्रुविदारक सेनापति] (मे) मेरे (सपत्नान्) वैरियों को (विध्य) वेध डाल, (मे) मेरे लिये (पृतनायतः) सेना चढ़ा लानेवालों को (विध्य) वेध डाल। (मे) मेरे (सर्वान्) सब (दुर्हार्दः) दुष्ट हृदयवालों को (विध्य) वेध डाल, (मणे) हे प्रशंसनीय ! (मे) मेरे (द्विषतः) वैरियों को (विध्य) वेध डाल ॥१०॥

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - भावार्थः

भावार्थभाषाः - स्पष्ट है ॥१०॥

पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पादटिप्पनी

टिप्पणी: १०−(विध्य) व्यध ताडने। ताडय ॥