०१९ शर्म ...{Loading}...
Whitney subject
- For protection by various gods.
VH anukramaṇī
शर्म।
१-११ अथर्वा। चन्द्रमाः, मन्त्रोक्ताश्च। पङ्क्तिः १, ३, ९ भुरिग्बृहती, १० स्वराट्, २, ४-८, ११ अनुष्टुगर्भा।
Whitney anukramaṇī
[Atharvan.—ekādaśakam. cāndramasam uta mantroktadtvatyam. pān̄ktam: 1, 3, 9. bhurig bṛhatī; 10. svarāj; 2, 4-8, 11. anuṣṭubgarbhā.]
Whitney
Comment
⌊Prose.⌋ ⌊Not found in Pāipp.⌋ The comm. says that, besides the uses stated in connection with preceding hymns, the purohita is to accompany with this the entrance of the king in the night into his sleeping-house; and that it also appears in the ceremony of a king’s entrance into his city.
Translations
Translated: Griffith, ii. 278.
Griffith
A hymn recommending the protection of various Gods
०१ मित्रः पृथिव्योदक्रामत्ताम्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
मि॒त्रः पृ॑थि॒व्योद॑क्राम॒त्तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥
मूलम् ...{Loading}...
मूलम् (VS)
मि॒त्रः पृ॑थि॒व्योद॑क्राम॒त्तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥
०१ मित्रः पृथिव्योदक्रामत्ताम् ...{Loading}...
Whitney
Translation
- Mitra ascended with the earth: to that stronghold I lead you forward;
that enter ye into; that enter ye; let that yield (yam) you both
refuge and defense.
Notes
The comm. declares that Mitra here means Agni.
Griffith
Mitra arose with Earth. To that fort I lead you: enter it, occupy it. Let it give you protection and defence.
पदपाठः
मि॒त्रः। पृ॒थि॒व्याः। उत्। अ॒क्रा॒म॒त्। ताम्। पुर॑म्। प्र। न॒या॒मि॒। वः॒। ताम्। आ। वि॒श॒त॒। ताम्। प्र। वि॒श॒त॒। सा। वः॒। शर्म॑। च॒। वर्म॑। च॒। य॒च्छ॒तु॒। १९.१।
अधिमन्त्रम् (VC)
- चन्द्रमाः, मन्त्रोक्ताः
- अथर्वा
- भुरिग्बृहती
- शर्म सूक्त
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - विषयः
रक्षा के प्रयत्न का उपदेश।
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (मित्रः) मित्र [हितकारी मनुष्य] (पृथिव्या) पृथिवी के साथ (उत् अक्रामत्) ऊँचा चढ़ा है, (ताम्) उस (पुरम्) अग्रगामिनी शक्ति [वा दुर्गरूप परमेश्वर] की ओर (वः) तुम्हें (प्र) आगे (नयामि) लिये चलता हूँ। (ताम्) उस [शक्ति] में (आ विशत) तुम घुस जाओ, (ताम्) उसमें (प्र विशत) तुम भीतर जाओ, (सा) वह [शक्ति] (वः) तुम्हें (शर्म) सुख (च च) और (वर्म) कवच [रक्षा साधन] (यच्छन्तु) देवे ॥१॥
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जो मनुष्य रत्नों के धारण करनेवाली पृथिवी का मान करते और परमात्मा में पूर्ण विश्वास रखते हैं, वे ही सुरक्षित रहकर उन्नति करते हैं ॥१॥
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पादटिप्पनी
टिप्पणी: १−(मित्रः) ञिमिदा स्नेहे-क्त्र। स्नेही पुरुषः (पृथिव्या) भूमिराज्यादिना सह (उदक्रामत्) उत्क्रान्तवान्। उच्चपदं प्राप्तवान् (ताम्) प्रसिद्धाम् (पुरम्) पुर अग्रगमने-क्विप्। अग्रगामिनीं दुर्गरूपां वा शक्तिं परमात्मानं प्रति (प्र) अग्रे (नयामि) गमयामि (वः) युष्मान् (ताम्) शक्तिम् (आ विशत) आभिमुख्येन मध्ये गच्छत (ताम्) (प्र विशत) प्रवेशेन प्राप्नुत (सा) शक्तिः (वः) युष्मभ्यम् (शर्म) सुखम् (च च) समुच्चये (वर्म) कवचम् रक्षासाधनम् (यच्छतु) ददातु ॥
०२ वायुरन्तरिक्षेणोदक्रामत्तां पुरम्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
वा॒युर॒न्तरि॑क्षे॒णोद॑क्राम॒त्तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥
मूलम् ...{Loading}...
मूलम् (VS)
वा॒युर॒न्तरि॑क्षे॒णोद॑क्राम॒त्तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥
०२ वायुरन्तरिक्षेणोदक्रामत्तां पुरम् ...{Loading}...
Whitney
Translation
- Vāyu ascended with the atmosphere: to that stronghold etc. etc.
Notes
Griffith
Vayu arose with Air. To that fort, etc.
पदपाठः
वा॒युः। अ॒न्तरि॑क्षेण। उत्। अ॒क्रा॒म॒त्। ताम्। पुर॑म्। प्र। न॒या॒मि॒। वः॒। ताम्। आ। वि॒श॒त॒। ताम्। प्र। वि॒श॒त॒। सा। वः॒। शर्म॑। च॒। वर्म॑। च॒। य॒च्छ॒तु॒। १९.२।
अधिमन्त्रम् (VC)
- चन्द्रमाः, मन्त्रोक्ताः
- अथर्वा
- अनुष्टुब्गर्भा पङ्क्तिः
- शर्म सूक्त
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - विषयः
रक्षा के प्रयत्न का उपदेश।
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (वायुः) वायु [पवन] (अन्तरिक्षेण) आकाश के साथ (उत् अक्रामत्) ऊपर चढ़ा है, (ताम्) उस (पुरम्) अग्रगामिनी शक्ति…… [मन्त्र १] ॥२॥
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जैसे वायु आकाश में होकर प्रत्येक वस्तु में प्रवेश करके आगे बढ़ता जाता है, वैसे ही मनुष्य परमेश्वर में श्रद्धा करके विद्या और बल में आगे बढ़ें ॥२॥
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पादटिप्पनी
टिप्पणी: २−(वायुः) वातः। पवनः (अन्तरिक्षेण) आकाशेन। अन्यद् गतम् ॥
०३ सूर्यो दिवोदक्रामत्ताम्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
सूर्यो॑ दि॒वोद॑क्राम॒त्तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥
मूलम् ...{Loading}...
मूलम् (VS)
सूर्यो॑ दि॒वोद॑क्राम॒त्तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥
०३ सूर्यो दिवोदक्रामत्ताम् ...{Loading}...
Whitney
Translation
- The sun ascended with the sky: to that stronghold etc. etc.
Notes
Griffith
Surya arose with Heaven. To that fort, etc.
पदपाठः
सूर्यः॑। दि॒वा। उत्। अ॒क्रा॒म॒त्। ताम्। पुर॑म्। प्र। न॒या॒मि॒। वः॒। ताम्। आ। वि॒श॒त॒। ताम्। प्र। वि॒श॒त॒। सा। वः॒। शर्म॑। च॒। वर्म॑। च॒। य॒च्छ॒तु॒। १९.३।
अधिमन्त्रम् (VC)
- चन्द्रमाः, मन्त्रोक्ताः
- अथर्वा
- भुरिग्बृहती
- शर्म सूक्त
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - विषयः
रक्षा के प्रयत्न का उपदेश।
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (सूर्यः) सूर्य (दिवा) प्रकाश के साथ (उत् अक्रामत्) ऊँचा चढ़ा है, (ताम्) उस (पुरम्) अग्रगामिनी शक्ति…..[मन्त्र १] ॥३
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - भावार्थः
भावार्थभाषाः - मनुष्य सूर्य के समान प्रतापी होकर परमात्मा का स्मरण करता हुआ पुरुषार्थ करे ॥३॥
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पादटिप्पनी
टिप्पणी: ३−(सूर्यः) रविः (दिवा) प्रकाशेन सह। अन्यद् गतम् ॥
०४ चन्द्रमा नक्षत्रैरुदक्रामत्ताम्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
च॒न्द्रमा॒ नक्ष॑त्रै॒रुद॑क्राम॒त्तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥
मूलम् ...{Loading}...
मूलम् (VS)
च॒न्द्रमा॒ नक्ष॑त्रै॒रुद॑क्राम॒त्तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥
०४ चन्द्रमा नक्षत्रैरुदक्रामत्ताम् ...{Loading}...
Whitney
Translation
- The moon ascended with the asterisms: to that stronghold etc. etc.
Notes
Griffith
Chandramas arose with the Constellation. To that fort, etc.
पदपाठः
च॒न्द्रमाः॑। नक्ष॑त्रैः। उत्। अ॒क्रा॒म॒त्। ताम्। पुर॑म्। प्र। न॒या॒मि॒। वः॒। ताम्। आ। वि॒श॒त॒। ताम्। प्र। वि॒श॒त॒। सा। वः॒। शर्म॑। च॒। वर्म॑। च॒। य॒च्छ॒तु॒। १९.४।
अधिमन्त्रम् (VC)
- चन्द्रमाः, मन्त्रोक्ताः
- अथर्वा
- अनुष्टुब्गर्भा पङ्क्तिः
- शर्म सूक्त
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - विषयः
रक्षा के प्रयत्न का उपदेश।
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (चन्द्रमाः) चन्द्रमा (नक्षत्रैः) नक्षत्रों के साथ (उत् अक्रामत्) ऊँचा चढ़ा है, (ताम्) उस (पुरम्) अग्रगामिनी शक्ति…… [मन्त्र १] ॥४॥
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - भावार्थः
भावार्थभाषाः - चन्द्रमा और नक्षत्रों के विषय में सू०७ और सूक्त ८ मन्त्र १, २ देखो। मनुष्य चन्द्रमा के समान परमात्मा के नियम में चलकर परोपकार करे ॥४॥
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पादटिप्पनी
टिप्पणी: ४−(चन्द्रमाः) चन्द्रमाह्लादं माति निर्मिमीते सः। आह्लादकश्चन्द्रलोकः (नक्षत्रैः) गमनशीलैस्तारागणैः पश्यत। सूक्तम् ७ तथा ८ म०१, २। अन्यद् गतम् ॥
०५ सोम ओषधीभिरुदक्रामत्ताम्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
सोम॒ ओष॑धीभि॒रुद॑क्राम॒त्तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥
मूलम् ...{Loading}...
मूलम् (VS)
सोम॒ ओष॑धीभि॒रुद॑क्राम॒त्तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥
०५ सोम ओषधीभिरुदक्रामत्ताम् ...{Loading}...
Whitney
Translation
- Soma ascended with the herbs: to that stronghold etc. etc.
Notes
Griffith
Sacrifice arose with Priestly Fees. To that fort, etc.
पदपाठः
सोमः॑। ओष॑धीभिः। उत्। अ॒क्रा॒म॒त्। ताम्। पुर॑म्। प्र। न॒या॒मि॒। वः॒। ताम्। आ। वि॒श॒त॒। ताम्। प्र। वि॒श॒त॒। सा। वः॒। शर्म॑। च॒। वर्म॑। च॒। य॒च्छ॒तु॒। १९.५।
अधिमन्त्रम् (VC)
- चन्द्रमाः, मन्त्रोक्ताः
- अथर्वा
- अनुष्टुब्गर्भा पङ्क्तिः
- शर्म सूक्त
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - विषयः
रक्षा के प्रयत्न का उपदेश।
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (सोमः) सोमरस (ओषधीभिः) ओषधियों [अन्नादि] के साथ (उत् अक्रामत्) ऊँचा चढ़ा है, (ताम्) उस (पुरम्) अग्रगामिनी शक्ति……. [म०१] ॥५॥
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जैसे सोमरस उत्तम महौषध दूसरी ओषधियों के साथ में उपकारी होता है, वैसे ही परमेश्वरभक्त विद्वान् पुरुष अन्य मनुष्यों के मेल से उपकार करे ॥५॥
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पादटिप्पनी
टिप्पणी: ५−(सोमः) सोमरसः (ओषधीभिः) अन्नादिभिः। अन्यद् गतम् ॥
०६ यज्ञो दक्षिणाभिरुदक्रामत्ताम्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
य॒ज्ञो दक्षि॑णाभि॒रुद॑क्राम॒त्तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥
मूलम् ...{Loading}...
मूलम् (VS)
य॒ज्ञो दक्षि॑णाभि॒रुद॑क्राम॒त्तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥
०६ यज्ञो दक्षिणाभिरुदक्रामत्ताम् ...{Loading}...
Whitney
Translation
- The sacrifice ascended with the sacrificial gifts: to that
stronghold etc. etc.
Notes
Griffith
Ocean arose with the Rivers. To that fort, etc.
पदपाठः
य॒ज्ञः। दक्षि॑णाभिः। उत्। अ॒क्रा॒म॒त्। ताम्। पुर॑म्। प्र। न॒या॒मि॒। वः॒। ताम्। आ। वि॒श॒त॒। ताम्। प्र। वि॒श॒त॒। सा। वः॒। शर्म॑। च॒। वर्म॑। च॒। य॒च्छ॒तु॒। १९.६।
अधिमन्त्रम् (VC)
- चन्द्रमाः, मन्त्रोक्ताः
- अथर्वा
- अनुष्टुब्गर्भा पङ्क्तिः
- शर्म सूक्त
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - विषयः
रक्षा के प्रयत्न का उपदेश।
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (यज्ञः) यज्ञ [पूजनीय व्यवहार] (दक्षिणाभिः) दक्षिणाओं [योग्य दानों] के साथ (उत् अक्रामत्) ऊँचा चढ़ा है, (ताम्) उस (पुरम्) अग्रगामिनी शक्ति….. [मन्त्र १] ॥६॥
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जैसे उत्तम-उत्तम काम सुपात्रों के सत्कार से सिद्ध होते हैं, वैसे ही मनुष्यों को ईश्वरभक्ति के साथ लोगों का मान करके बड़े-बड़े काम करने चाहिए ॥६॥
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पादटिप्पनी
टिप्पणी: ६−(यज्ञः) पूजनीयव्यवहारः (दक्षिणाभिः) योग्यदानैः। अन्यद् गतम् ॥
०७ समुद्रो नदीभिरुदक्रामत्ताम्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
स॑मु॒द्रो न॒दीभि॒रुद॑क्राम॒त्तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥
मूलम् ...{Loading}...
मूलम् (VS)
स॑मु॒द्रो न॒दीभि॒रुद॑क्राम॒त्तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥
०७ समुद्रो नदीभिरुदक्रामत्ताम् ...{Loading}...
Whitney
Translation
- The ocean ascended with the streams: to that stronghold etc. etc.
Notes
Griffith
Brahma arose with the Brahmacharis. To that fort, etc.
पदपाठः
स॒मु॒द्रः। न॒दीभिः॑। उत्। अ॒क्रा॒म॒त्। ताम्। पुर॑म्। प्र। न॒या॒मि॒। वः॒। ताम्। आ। वि॒श॒त॒। ताम्। प्र। वि॒श॒त॒। सा। वः॒। शर्म॑। च॒। वर्म॑। च॒। य॒च्छ॒तु॒। १९.७।
अधिमन्त्रम् (VC)
- चन्द्रमाः, मन्त्रोक्ताः
- अथर्वा
- अनुष्टुब्गर्भा पङ्क्तिः
- शर्म सूक्त
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - विषयः
रक्षा के प्रयत्न का उपदेश।
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (समुद्रः) समुद्र [जलसमूह] (नदीभिः) नदियों के साथ (उत् अक्रामत्) ऊँचा चढ़ा है, (ताम्) उस (पुरम्) अग्रगामिनी शक्ति……. [मन्त्र १] ॥७॥
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जैसे समुद्र ईश्वरनियम से नदियों के मेल से बड़ा होता है, वैसे ही मनुष्य मिलकर उन्नति करें ॥७॥
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पादटिप्पनी
टिप्पणी: ७−(समुद्रः) जलौघः (नदीभिः)। सरिद्भिः। अन्यद् गतम् ॥
०८ ब्रह्म ब्रह्मचारिभिरुदक्रामत्ताम्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
ब्रह्म॑ ब्रह्मचा॒रिभि॒रुद॑क्राम॒त्तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥
मूलम् ...{Loading}...
मूलम् (VS)
ब्रह्म॑ ब्रह्मचा॒रिभि॒रुद॑क्राम॒त्तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥
०८ ब्रह्म ब्रह्मचारिभिरुदक्रामत्ताम् ...{Loading}...
Whitney
Translation
- The bráhman ascended with the Vedic students: to that stronghold
etc. etc.
Notes
The comm. says that bráhman here means the Veda with the an̄gas.
Griffith
Indra arose with Might. To that fort, etc.
पदपाठः
ब्रह्म॑। ब्र॒ह्म॒चा॒रिऽभिः॑। उत्। अ॒क्रा॒म॒त्। ताम्। पुर॑म्। प्र। न॒या॒मि॒। वः॒। ताम्। आ। वि॒श॒त॒। ताम्। प्र। वि॒श॒त॒। सा। वः॒। शर्म॑। च॒। वर्म॑। च॒। य॒च्छ॒तु॒। १९.८।
अधिमन्त्रम् (VC)
- चन्द्रमाः, मन्त्रोक्ताः
- अथर्वा
- अनुष्टुब्गर्भा पङ्क्तिः
- शर्म सूक्त
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - विषयः
रक्षा के प्रयत्न का उपदेश।
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (ब्रह्म) वेदज्ञान (ब्रह्मचारिभिः) ब्रह्मचारियों [वीर्यनिग्रह से ईश्वर और वेद को प्राप्त होनेवालों] के साथ (उत् अक्रामत्) ऊँचा चढ़ा है, (ताम्) उस (पुरम्) अग्रगामिनी शक्ति……[मन्त्र १] ॥८॥
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जैसे ब्रह्मचारी लोग ब्रह्मचर्य के उत्तम नियमों के पालन से संसार का उपकार करते हैं, वैसे ही सब मनुष्यों को करना चाहिये ॥८॥
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पादटिप्पनी
टिप्पणी: ८−(ब्रह्म) वेदज्ञानम् (ब्रह्मचारिभिः) वीर्यनिग्रहेण परमेश्वरस्य वेदस्य च प्राप्तये अभ्यासिभिः। अन्यद् गतम् ॥
०९ इन्द्रो वीर्येणोदक्रामत्ताम्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
इन्द्रो॑ वी॒र्ये॒३॒॑णोद॑क्राम॒त्तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥
मूलम् ...{Loading}...
मूलम् (VS)
इन्द्रो॑ वी॒र्ये॒३॒॑णोद॑क्राम॒त्तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥
०९ इन्द्रो वीर्येणोदक्रामत्ताम् ...{Loading}...
Whitney
Translation
- Indra ascended with heroism: to that stronghold etc. etc.
Notes
Griffith
The Gods arose with Immortality. To that fort, etc.
पदपाठः
इन्द्रः॑। वी॒र्ये᳡ण। उत्। अ॒क्रा॒म॒त्। ताम्। पुर॑म्। प्र। न॒या॒मि॒। वः॒। ताम्। आ। वि॒श॒त॒। ताम्। प्र। वि॒श॒त॒। सा। वः॒। शर्म॑। च॒। वर्म॑। च॒। य॒च्छ॒तु॒। १९.९।
अधिमन्त्रम् (VC)
- चन्द्रमाः, मन्त्रोक्ताः
- अथर्वा
- भुरिग्बृहती
- शर्म सूक्त
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - विषयः
रक्षा के प्रयत्न का उपदेश।
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (इन्द्रः) इन्द्र [परम ऐश्वर्यवान् पुरुष] (वीर्येण) वीरता से (उत् अक्रामत्) ऊँचा चढ़ा है, (ताम्) उस (पुरम्) अग्रगामिनी शक्ति……….. [मन्त्र १] ॥९॥
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - भावार्थः
भावार्थभाषाः - मनुष्यों को परमेश्वर की भक्ति के साथ प्रतापी वीरों के समान वीर कर्म करके उन्नति करनी चाहिये ॥९॥
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पादटिप्पनी
टिप्पणी: ९−(इन्द्रः) परमैश्वर्यवान् पुरुषः (वीर्येण) वीरकर्मणा। अन्यद् गतम् ॥
१० देवा अमृतेनोदक्रामंस्ताम्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
दे॒वा अ॒मृते॒नोद॑क्रामं॒स्तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥
मूलम् ...{Loading}...
मूलम् (VS)
दे॒वा अ॒मृते॒नोद॑क्रामं॒स्तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥
१० देवा अमृतेनोदक्रामंस्ताम् ...{Loading}...
Whitney
Translation
- The gods ascended with the immortal (amṛ́ta): to that stronghold
etc. etc.
Notes
Griffith
Prajapati arose with Creatures. To that fort I lead you: enter it, occupy it give you protection and defence.
पदपाठः
दे॒वाः। अ॒मृते॑न। उत्। अ॒क्रा॒म॒न्। ताम्। पुर॑म्। प्र। न॒या॒मि॒। वः॒। ताम्। आ। वि॒श॒त॒। ताम्। प्र। वि॒श॒त॒। सा। वः॒। शर्म॑। वर्म॑। च॒। य॒च्छ॒तु॒। १९.१०।
अधिमन्त्रम् (VC)
- चन्द्रमाः, मन्त्रोक्ताः
- अथर्वा
- स्वराट्पङ्क्तिः
- शर्म सूक्त
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - विषयः
रक्षा के प्रयत्न का उपदेश।
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (देवाः) विद्वान् लोग (अमृतेन) अमरपन [पुरुषार्थ वा मोक्षसुख] के साथ (उत् अक्रामन्) ऊँचे चढ़े हैं, (ताम्) उस (पुरम्) अग्रगामिनी शक्ति……. [मन्त्र १] ॥१०॥
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - भावार्थः
भावार्थभाषाः - विद्वान् लोग पुरुषार्थ करके उच्च पद पाते हैं, वैसे ही सब मनुष्य विद्वान् होकर उन्नति करते रहें ॥१०॥
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पादटिप्पनी
टिप्पणी: १०−(देवाः) विद्वांसः (अमृतेन) अमरत्वेन। पुरुषार्थेन। मोक्षसुखेन। अन्यद् गतम् ॥
११ प्रजापतिः प्रजाभिरुदक्रामत्ताम्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
प्र॒जाप॑तिः प्र॒जाभि॒रुद॑क्राम॒त्तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥
मूलम् ...{Loading}...
मूलम् (VS)
प्र॒जाप॑तिः प्र॒जाभि॒रुद॑क्राम॒त्तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥
११ प्रजापतिः प्रजाभिरुदक्रामत्ताम् ...{Loading}...
Whitney
Translation
- Prajāpati ascended with progeny: to that stronghold etc. etc.
Notes
The comm. explains ud akrāmat by yām puraṁ rakṣitum utkrāntavān, as
antecedent of tām puram etc. The metrical definitions of the Anukr.
are not worth comparing in detail.
Griffith
प्र॒जाप॑तिः प्र॒जाभि॒रुद॑क्राम॒त् तां पुरं॒ प्र ण॑यामि वः ।
तामा वि॑शत॒ तां प्र वि॑शत॒ सा वः॒ शर्म॑ च॒ वर्म॑ च यच्छतु ॥११॥
पदपाठः
प्र॒जाऽप॑तिः। प्र॒ऽजाभिः॑। उत्। अ॒क्रा॒म॒त्। ताम्। पुर॑म्। प्र। न॒या॒मि॒। वः॒। ताम्। आ। वि॒श॒त॒। ताम्। प्र। वि॒श॒त॒। सा। वः॒। शर्म॑। च॒। वर्म॑। च॒। य॒च्छ॒तु॒। १९.११।
अधिमन्त्रम् (VC)
- चन्द्रमाः, मन्त्रोक्ताः
- अथर्वा
- अनुष्टुब्गर्भा पङ्क्तिः
- शर्म सूक्त
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - विषयः
रक्षा के प्रयत्न का उपदेश।
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (प्रजापतिः) प्रजापति [प्रजापालक मनुष्य] (प्रजाभिः) प्रजाओं के साथ (उत् अक्रामत्) ऊँचा चढ़ा है, (ताम्) उस (पुरम्) अग्रगामिनी शक्ति की ओर (वः) तुम्हें (प्र) आगे (नयामि) लिये चलता हूँ। (ताम्) उस [शक्ति] में (आ विशत) तुम घुस जाओ, (ताम्) उसमें (प्र विशत) तुम भीतर जाओ, (सा) वह [शक्ति] (वः) तुम्हें (शर्म) सुख (च च) और (वर्म) कवच [रक्षासाधन] (यच्छतु) देवे ॥११॥
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - भावार्थः
भावार्थभाषाः - प्रजापालक पुरुष उत्तम सन्तानों और जनताओं के साथ आगे बढ़ते हैं, वैसे ही सब मनुष्यों को परस्पर सहाय करके सबकी उन्नति से अपनी उन्नति करनी चाहिये ॥११॥
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी - पादटिप्पनी
टिप्पणी: ११−(प्रजापतिः) प्रजापालकः पुरुष (प्रजाभिः) सन्तानैः। जनताभिः। अन्यद् गतम् ॥