०१८ सुरक्षा

18. For protection: to various gods.

सुरक्षा।
१-१० अथर्वा। मन्त्रोक्ताः। १, ८ साम्नी त्रिष्टुप्, २-३ आर्च्यनुष्टुप्, ( ५ सम्राडार्च्यनुष्टुप्) ७, ९-१० (द्विपदाः)

[Atharvan.—daśaham. pratyṛcam mantroktadevatyam. dvāipadam: 1, 8. sāmnī triṣṭubh; 2-6. ārcy anuṣṭubh (5. samrāj ⌊intending svarāj?⌋); 7, 9, 10. prājāpatyā triṣṭubh.]

Comment

⌊Prose.⌋ ⌊Not found in Pāipp.⌋ See note to the preceding hymn ⌊for ritual uses⌋. The gods etc. are throughout the same as in that hymn. ⌊The two hymns are closely accordant in general and special peculiarities of structure.⌋ ⌊A similar passage is found at MS. i. 5. 4, p. 719-15, as W. notes in the Collation Book: he also says “cf. K. vii. 2.” AV. v. 10 presents some analogies with our hymn, and iv. 40 still more.⌋

Translations

Translated: Griffith, ii. 277.

A prayer for security and peace on all sides

Translation

1. Let those malignants (aghāyú) who shall attack (abhi-dās) me from
   the eastern quarter come upon (ṛch) Agni with (-vant) the Vasus.

Notes

The comm. has the more regular vasumantam. All the mss., and the
comm., have at the end of all the verses ‘bhidā́sāt, which SPP.
accordingly retains; our edition makes the absolutely necessary
emendation to -sān. ⌊Is -dā́sāt a faulty reminiscence of AV. v. 10?⌋
Most of the saṁhitā-mss. also accent diśó ‘bhi-. Some of the mss.
leave té unaccented. ‘With’ is represented throughout the hymn by
-vant or -mant, not by the instrumental case. As usual, ṛch
signifies a coming into hostile or detrimental contact or collision. ⌊W.
interlines “run against” as alternative for “come upon."⌋

Let those who vex me from the eastern region, sinners, praise Agni followed by the Vasus.

अ॒ग्निम्। ते। वसु॑ऽवन्तम्। ऋ॒च्छ॒न्तु॒। ये। मा॒। अ॒घ॒ऽयवः॑। प्राच्याः॑। दि॒शः। अ॒भि॒ऽदासा॑त्। १८.१।

• मन्त्रोक्ताः
• अथर्वा
• साम्नी त्रिष्टुप्
• सुरक्षा सूक्त

रक्षा के प्रयत्न का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (ते) वे [दुष्ट] (वसुवन्तम्) श्रेष्ठ गुणों के स्वामी (अग्निम्) ज्ञानस्वरूप परमेश्वर की (ऋच्छन्तु) सेवा करें। (ये) जो (अघायवः) बुरा चीतनेवाले (मा) मुझे (प्राच्याः) पूर्व वा सामनेवाली (दिशः) दिशा से (अभिदासात्) सताया करें ॥१॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य प्रयत्न करें कि पापी लोग दुष्टाचरण छोड़कर सर्वनियन्ता परमेश्वर की आज्ञा में रहकर सर्वत्र सबको सुख देवें ॥१॥

टिप्पणी: इस सूक्त के मन्त्रों को यथाक्रम गत सूक्त के मन्त्रों से मिलाओ ॥१−(अग्निम्) ज्ञानस्वरूप परमेश्वरम् (ते) अघायवः (वसुवन्तम्) संज्ञायाम्। पा०८।२।११। इति मतोर्वः। श्रेष्ठगुणस्य स्वामिनम् (ऋच्छन्तु) ऋच्छतिः परिचरणकर्मा-निघ०३।५। परिचरन्तु। सेवन्ताम् (ये) (मा) माम् (अघायवः) अघ-क्यच् परेच्छायाम्। अश्वाघस्यात्। पा०७।४।३७। इत्यात्त्वम्। क्याच्छन्दसि। पा०३।२।१७०। इति उ प्रत्ययः। पापमिच्छन्तः। जिघांसवः। (प्राच्याः) पूर्वस्याः। अभिमुखीभूतायाः (दिशः) (अभिदासात्) लेटि बहुवचनस्यैकवचनम्। सर्वतो दासेयुः। हिंस्युः ॥

Translation

2. Let those malignants who shall attack me from that quarter come upon
   Vāyu with the atmosphere.

Notes

Let those who vex me from this quarter, sinners, praise Vayu compassed by the Air’s mid region.

वा॒युम्। ते। अ॒न्तरि॑क्षऽवन्तम्। ऋ॒च्छ॒न्तु॒। ये। मा॒। अ॒घ॒ऽयवः॑। ए॒तस्याः॑। दि॒शः। अ॒भि॒ऽदासा॑त्। १८.२।

• मन्त्रोक्ताः
• अथर्वा
• आर्च्यनुष्टुप्
• सुरक्षा सूक्त

रक्षा के प्रयत्न का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (ते) वे [दुष्ट] (अन्तरिक्षवन्तम्) मध्यलोक के स्वामी (वायुम्) सर्वव्यापक परमेश्वर की (ऋच्छन्तु) सेवा करें। (ये) जो (अघायवः) बुरा चीतनेवाले (मा) मुझे (एतस्याः) इस [बीचवाली] (दिशः) दिशा से (अभिदासात्) सताया करें ॥२॥

भावार्थभाषाः - मन्त्र १ के समान है ॥२॥

टिप्पणी: २−(वायुम्) सर्वव्यापकं परमात्मानम् (अन्तरिक्षवन्तम्) मध्यलोकस्य स्वामिनम् (एतस्याः) मध्यवर्तमानायाः। अन्यत् पूर्ववत् ॥

Translation

3. Let those malignants who shall attack me from the southern quarter
   come upon Soma with the Rudras.

Notes

Let those who vex me from the southern quarter, sinners, sing praise to Soma with the Rudras.

सोम॑म्। ते। रु॒द्रऽव॑न्तम्। ऋ॒च्छ॒न्तु॒। ये। मा॒। अ॒घ॒ऽयवः॑। दक्षि॑णायाः। दि॒शः। अ॒भि॒ऽदासा॑त्। १८.३।

• मन्त्रोक्ताः
• अथर्वा
• आर्च्यनुष्टुप्
• सुरक्षा सूक्त

रक्षा के प्रयत्न का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (ते) वे [दुष्ट] (रुद्रवन्तम्) दुष्टनाशक गुणों के स्वामी (सोमम्) सबके उत्पन्न करनेवाले परमेश्वर की (ऋच्छन्तु) सेवा करें। (ये) जो (अघायवः) बुरा चीतनेवाले (मा) मुझे (दक्षिणायाः) दक्षिण वा दाहिनी (दिशः) दिशा से (अभिदासात्) सताया करें ॥३॥

भावार्थभाषाः - मन्त्र १ के समान है॥३॥

टिप्पणी: ३−(सोमम्) सर्वोत्पादकं परमात्मानम् (रुद्रवन्तम्) रुङ् हिंसायाम्-क्विप् तुक् च+रुङ् हिंसायाम्-ड। रुद्राणां दुष्टनाशकगुणानां स्वामिनम् (दक्षिणायाः) दक्षिणस्याः। दक्षिणहस्तभवायाः। अन्यत् पूर्ववत् ॥

Translation

4. Let those malignants who shall attack me from that quarter come upon
   Varuṇa with the Ādityas.

Notes

The Anukr. ought properly to call this verse bhurij.

Let those who vex me from this quarter, sinners, praise Varuna connected with Adityas.

वरु॑णम्। ते। आ॒दि॒त्यऽव॑न्तम्। ऋ॒च्छ॒न्तु॒। ये। मा॒। अ॒घ॒ऽयवः॑। ए॒तस्याः॑। दि॒शः। अ॒भि॒ऽदासा॑त्। १८.४।

• मन्त्रोक्ताः
• अथर्वा
• आर्च्यनुष्टुप्
• सुरक्षा सूक्त

रक्षा के प्रयत्न का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (ते) वे [दुष्ट] (आदित्यवन्तम्) प्रकाशमान गुणों के स्वामी (वरुणम्) सबमें उत्तम परमेश्वर की (ऋच्छन्तु) सेवा करें। (ये) जो (अघायवः) बुरा चीतनेवाले (मा) मुझे (एतस्याः) इस [बीचवाली] (दिशः) दिशा से (अभिदासात्) सताया करें ॥४॥

भावार्थभाषाः - मन्त्र १ के समान है॥४॥

टिप्पणी: ४−(वरुणम्) सर्वोत्तमं परमेश्वरम् (आदित्यवन्तम्) प्रकाशमानगुणानां स्वामिनम्। अन्यत् पूर्ववत् ॥

Translation

5. Let those malignants who shall attack me from the western quarter
   come upon the sun with heaven-and-earth.

Notes

⌊The accent of dyā́vā- is noted by W., Skt. Gram. §94 b.⌋

Let those who vex me from the western quarter, sinners, praise Surya linked with Earth and Heaven.

सूर्य॑म्। ते। द्यावा॑पृथि॒वीऽव॑न्तम्। ऋ॒च्छ॒न्तु॒। ये। मा॒। अ॒घ॒ऽयवः॑। प्र॒तीच्याः॑। दि॒शः। अ॒भि॒ऽदासा॑त्। १८.५।

• मन्त्रोक्ताः
• अथर्वा
• स्वराडार्च्यनुष्टुप्
• सुरक्षा सूक्त

रक्षा के प्रयत्न का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (ते) वे [दुष्ट] (द्यावापृथिवीवन्तम्) सूर्य और पृथिवी के स्वामी (सूर्यम्) सर्वप्रेरक परमात्मा की (ऋच्छन्तु) सेवा करें। (ये) जो (अघायवः) बुरा चीतनेवाले (मा) मुझे (प्रतीच्याः) पश्चिम वा पीछेवाली (दिशः) दिशा से (अभिदासात्) सताया करें ॥५॥

भावार्थभाषाः - मन्त्र १ के समान है ॥५॥

टिप्पणी: ५−(सूर्यम्) सर्वप्रेरकं परमात्मानम् (द्यावापृथिवीवन्तम्) छन्दसीरः। पा०८।२।१५। मतुपो मस्य वः। सूर्यपृथिव्योः स्वामिनम् (प्रतीच्याः) पश्चिमायाः। पृष्ठतः स्थितायाः। अन्यत् पूर्ववत् ॥

Translation

6. Let those malignants who shall attack me from that quarter come upon
   the waters with the herbs.

Notes

Let those who vex me from this quarter, sinners give praise to plants’ associates the Waters.

अ॒पः। ते। ओष॑धीऽमतीः। ऋ॒च्छ॒न्तु॒। ये। मा॒। अ॒घ॒ऽयवः॑। ए॒तस्याः॑। दि॒शः। अ॒भि॒ऽदासा॑त्। १८.६।

• मन्त्रोक्ताः
• अथर्वा
• आर्च्यनुष्टुप्
• सुरक्षा सूक्त

रक्षा के प्रयत्न का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (ते) वे [दुष्ट] (ओषधीमतीः) ओषधियों [अन्न सोमलता आदि] वाली (अपः) श्रेष्ठ गुणों में व्याप्त प्रजाओं की (ऋच्छन्तु) सेवा करें। (ये) जो (अघायवः) बुरा चीतनेवाले (मा) मुझे (एतस्याः) इस [बीचवाली] (दिशः) दिशा से (अभिदासात्) सताया करें ॥६॥

भावार्थभाषाः - मन्त्र १ के समान है ॥६॥

टिप्पणी: सूचना−(अपः) शब्द के लिये गत सूक्त का मन्त्र ६ देखो ॥६−(अपः) सू–०१७ म०६। आप्ताः प्रजाः (ओषधीमतीः) अन्नसोमलतायुक्ताः। अन्यत् पूर्ववत् ॥

Translation

7. Let those malignants who shall attack me from the northern quarter
   come upon Viśvakarman with the seven seers.

Notes

In our text there has dropped out an accent-sign under va before
údīcyā.

Let those who from the north side vex me, sinners, praise Visvakarman with the Seven Rishis.

वि॒श्वऽक॑र्माणम्। ते। स॒प्त॒ऋ॒षिऽव॑न्तम्। ऋ॒च्छ॒न्तु॒। ये। मा॒। अ॒घ॒ऽयवः॑। उदी॑च्याः। दि॒शः। अ॒भि॒ऽदासा॑त्। १८.७।

• मन्त्रोक्ताः
• अथर्वा
• प्राजापत्या त्रिष्टुप्
• सुरक्षा सूक्त

रक्षा के प्रयत्न का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (ते) वे [दुष्ट] (सप्तऋषिवन्तम्) सात ऋषियों [हमारे कान आँख, नाक, जिह्वा, त्वचा पाँच ज्ञानेन्द्रियों मन, बुद्धि] के स्वामी (विश्वकर्माणम्) विश्वकर्मा [सबके बनानेवाले परमेश्वर] की (ऋच्छन्तु) सेवा करें। (ये) जो (अघायवः) बुरा चीतनेवाले (मा) मुझे (उदीच्याः) उत्तर वा बायीं (दिशः) दिशा से (अभिदासात्) सताया करें ॥७॥

भावार्थभाषाः - मन्त्र १ के समान है ॥७॥

टिप्पणी: ७−(विश्वकर्माणम्) सर्वस्रष्टारं परमेश्वरम् (सप्तऋषिवन्तम्) सू०१७। म०७। छन्दसीरः। पा०८।२।१५। मतुपो वः। मनोबुद्धिसहितपञ्चज्ञानेन्द्रियाणां स्वामिनम् (उदीच्याः) उत्तरस्याः वामस्थायाः। अन्यत् पूर्ववत् ॥

Translation

8. Let those malignants who shall attack me from that quarter come upon
   Indra with the Maruts.

Notes

Let those who vex me from this quarter, sinners, praise Indra with the Marut host about him.

इन्द्र॑म्। ते। म॒रुत्ऽव॑न्तम्। ऋ॒च्छ॒न्तु॒। ये। मा॒। अ॒घ॒ऽयवः॑। ए॒तस्याः॑। दि॒शः। अ॒भि॒ऽदासा॑त्। १८.८।

• मन्त्रोक्ताः
• अथर्वा
• साम्नी त्रिष्टुप्
• सुरक्षा सूक्त

रक्षा के प्रयत्न का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (ते) वे [दुष्ट] (मरुत्वन्तम्) शूरों के स्वामी (इन्द्रम्) इन्द्र [परम ऐश्वर्यवान् परमात्मा] की (ऋच्छन्तु) सेवा करें। (ये) जो (अघायवः) बुरा चीतनेवाले (मा) मुझे (एतस्याः) इस [बीचवाली] (दिशः) दिशा से (अभिदासात्) सताया करें ॥८॥

भावार्थभाषाः - मन्त्र १ के समान है ॥८॥

टिप्पणी: ८−(इन्द्रम्) परमैश्वर्यवन्तं परमात्मानम् (मरुत्वन्तम्) मरुतां शत्रुमारकाणां शूराणां स्वामिनम्। अन्यत् पूर्ववत्॥

Translation

9. Let those malignants who shall attack me from the fixed quarter come
   upon Prajāpati with generative qualities.

Notes

Let those who vex me from the nadir, sinners, extol Prajapati of genial power.

प्र॒जाऽप॑तिम्। ते। प्र॒जन॑नऽवन्तम्। ऋ॒च्छ॒न्तु॒। ये। मा॒। अ॒घ॒ऽयवः॑। ध्रु॒वायाः॑। दि॒शः। अ॒भि॒ऽदासा॑त्। १८.९।

• मन्त्रोक्ताः
• अथर्वा
• प्राजापत्या त्रिष्टुप्
• सुरक्षा सूक्त

रक्षा के प्रयत्न का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (ते) (वे) [दुष्ट] (प्रजननवन्तम्) सृजन सामार्थ्य के स्वामी (प्रजापतिम्) प्रजापति [प्रजाओं के पालक परमेश्वर] की (ऋच्छन्तु) सेवा करें। (ये) जो (अघायवः) बुरा चीतनेवाले (मा) मुझे (ध्रुवायाः) स्थिर वा नीचेवाली (दिशः) दिशा से (अभिदासात्) सताया करें ॥९॥

भावार्थभाषाः - मन्त्र १ के समान है ॥९॥

टिप्पणी: ९−(प्रजापतिम्) सर्वपालकं परमात्मानम् (प्रजननवन्तम्) सृजनसामर्थ्यस्वामिनम् (ध्रुवायाः) स्थिरायाः। अधःस्थितायाः। अन्यत् पूर्ववत् ॥

Translation

10. Let those malignants who shall attack me from the upward quarter
    come upon Bṛihaspati with all the gods.

Notes

Verse 8 is properly bhurij (23 syllables). Verses 9 and 10 are each
properly of 27 syllables; but by restoring elided initial a here and
there (with regard to which the Anukr. appears to acknowledge no rule)
the meters as defined can be made out.

Let those who vex me from the zenith, sinners, extol Brihaspati with the Visve Devas.

बृह॒स्पति॑म्। ते। वि॒श्वदे॑वऽवन्तम्। ऋ॒च्छ॒न्तु॒। ये। मा॒। अ॒घ॒ऽयवः॑। ऊ॒र्ध्वायाः॑। दि॒शः। अ॒भि॒ऽदासा॑त्। १८.१०।

• मन्त्रोक्ताः
• अथर्वा
• प्राजापत्या त्रिष्टुप्
• सुरक्षा सूक्त

रक्षा के प्रयत्न का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (ते) वे [दुष्ट] विश्वदेववन्तम् सब उत्तम गुण रखनेवाले (बृहस्पतिम्)। बृहस्पति [वेदवाणी के रक्षक परमात्मा] की (ऋच्छन्तु) सेवा करें। (ये) जो (अघायवः) बुरा चीतनेवाले (मा) मुझे (ऊर्ध्वायाः) ऊपरवाली (दिशः) दिशा से (अभिदासात्) सताया करें ॥१०॥

भावार्थभाषाः - मन्त्र १ के समान है ॥१०॥

टिप्पणी: १०−(बृहस्पतिम्) बृहत्या वेदवाण्या रक्षकं परमात्मानम् (विश्वदेववन्तम्) सर्वश्रेष्ठगुणयुक्तम् (ऊर्ध्वायाः) उपरिस्थितायाः। अन्यत् पूर्ववत् ॥