११८ वर्मधारणम्

118 (123). When arming a warrior.

वर्मधारणम्।
१ अथर्वाङ्गिराः। चन्द्रमाः, वरुणः, देवः। त्रिष्टुप्।

[Atharvān̄giras.—bahudevatyam uta cāndramasam. trāiṣṭubham.]

Comment

Wanting in Pāipp. Used in Kāuś. (16. 7) in one of the battle rites, for terrifying a hostile army, with arming a king or kshatriya; for its connection with hymn 117, see under that hymn; and some mss. read it in 39. 28, in a rite against witchcraft (probably wrongly, as the comm. knows no such use). Vāit. has it (34. 12) in the sattra sacrifice, with arming a king.

Translations

Translated: Henry, 46, 125; Griffith, i. 384.

Translation

1. I cover thy vitals with armor; let king Soma dress thee over with the
   immortal (amṛ́ta); let Varuṇa make for thee [room] wider than wide;
   after thee conquering let the gods revel.

Notes

The verse is also RV. vi. 75. 18, found further as SV. ii. 1220, VS.
xvii. 49, all these without variation from our text; but TS. (in iv. 6.
4⁵) has -vármabhis in a, abhí (for ánu) in b, várivas te
astu for váruṇas te kṛṇotu ⌊improving the meter⌋ in c, and, for
d, j. tvā́m ánu madantu devā́ḥ. The third pāda has a redundant
syllable.

The last or tenth anuvāka, of 16 hymns and 32 verses, ends here; and
the quoted Anukr. says ⌊tṛtīyā⌋ ’ntyāu ṣoḍaśa ⌊cf. p. 413 end⌋, and
paro dvātriṅśaka ucyate.

Two of our mss. sum up the book as of 118 hymns, others note only the
number of vargas or decads; none say 123.

Here ends also the seventeenth prapāṭhaka.

Thy vital parts I cover with thine armour: with immortality King Soma clothe thee! Varuna give thee what is more than ample, and in thy triumph let the Gods be joyful.

मर्मा॑णि। ते॒। वर्म॑णा। छा॒द॒या॒मि॒। सोमः॑। त्वा॒। राजा॑। अ॒मृते॑न। अनु॑। व॒स्ता॒म्। उ॒रोः। वरी॑यः। वरु॑णः। ते॒। कृ॒णो॒तु॒। जय॑न्तम्। त्वा॒। अनु॑। दे॒वाः। म॒द॒न्तु॒। १२३.१।

• चन्द्रमाः, वरुणः, देवगणः
• अथर्वाङ्गिराः
• त्रिष्टुप्
• वर्मधारण सूक्त

सेनापति के कर्तव्य का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - [हे शूरवीर !] (ते) तेरे (मर्माणि) मर्मों को (वर्मणा) कवच से (छादयामि) मैं [सेनापति] ढाँकता हूँ, (सोमः) ऐश्वर्यवान् (राजा) राजा [कोशाध्यक्ष] (त्वा) तुझको (अमृतेन) अमृत [मृत्युनिवारक, शस्त्र, अस्त्र, वस्त्र, अन्न, औषध आदि] से (अनु) निरन्तर (वस्ताम्) ढके। (वरुणः) श्रेष्ठ पुरुष [चतुर मार्गदर्शक] (ते) तेरे लिये (उरोः) चौड़े से (वरीयः) अधिक चौड़ा [स्थान] (कृणोतु) करे, (जयन्तम्) विजयी (त्वा अनु) तेरे पीछे (देवाः) विजय चाहनेवाले पुरुष (मदन्तु) आनन्द पावें ॥१॥

भावार्थभाषाः - सर्वाधीश मुख्य सेनापति अधिकारियों द्वारा योद्धाओं को समस्त आवश्यक सामग्री देकर उत्साहित करे, जिससे सब वीर आनन्दध्वनि करते हुए विजयी होवें ॥१॥ यह मन्त्र ऋग्वेद में है-म० ६।७५।१८; यजुः०−१७।४९; साम० उ० ९।३।८ ॥ इति दशमोऽनुवाकः ॥ इति सप्तदशः प्रपाठकः ॥ इति सप्तमं काण्डम् ॥ इति श्रीमद्राजाधिराजप्रथितमहागुणमहिमश्रीसयाजीरावगायकवाड़ाधिष्ठितबड़ोदेपुरीगतश्रावणमासपरीक्षायाम् ऋक्सामाथर्ववेदभाष्येषु लब्धदक्षिणेन श्रीपण्डितक्षेमकरणदासत्रिवेदिना कृते अथर्ववेदभाष्ये सप्तमं काण्डं समाप्तम् ॥

टिप्पणी: १−(मर्माणि) सर्वधातुभ्यो मनिन्। उ० ४।१४५। मृङ् प्राणत्यागे-मनिन्। शरीरसन्धिस्थानानि (ते) तव (वर्मणा) कवचेन (छादयामि) संवृणोमि (सोमः) ऐश्वर्यवान् (राजा) शासकः कोशाध्यक्षः (अमृतेन) मृत्युनिवारकेण शस्त्रास्त्रवस्त्रान्नौषधादिना वस्तुना (अनु) निरन्तरम् (वस्ताम्) आच्छादयतु (उरोः) उरुणः। विस्तृतात् (वरीयः) उरुतरं (स्थानम्) (वरुणः) श्रेष्ठो मार्गदर्शकः (कृणोतु) करोतु (जयन्तम्) अ० ६।९७।३। विजयिनम् (त्वा) (अनु) अनुलक्ष्य (देवाः) विजिगीषवो वीराः (मदन्तु) हृष्यन्तु ॥