०७८ वन्दमोचनम्

78 (83). To Agni: in favor of some one.

वन्दमोचनम्।
१-२ अथर्वा। अग्निः। १ परोष्णिक्, २ त्रिष्टुप्।

[Atharvan.—dvyṛcam. āgneyam. 1. paroṣṇih; 2. triṣṭubh.]

Comment

Found also in Pāipp. xx. Used in Kāuś. (32. 3) with 29 and other hymns of this book, in a remedial rite: see under 29. Also vs. 2 by itself (2. 41), with x. 6. 35, as substitute for xii. 1. 19-21, with laying on of fuel, in the parvan sacrifices; and in the ājyatantra (137. 30), with other verses, with strewing (of barhis); its second pāda is further found as first part of a verse given in full in 3. 1. In Vāit. (4. 11) it accompanies, with other verses, the untying of the sacrificer’s wife in the parvan sacrifice.

Translations

Translated: Henry, 31, 99; Griffith, i. 366.

A charm for a prince’s prosperity

Translation

1. I loosen off thy strap, off thy harness, off thy halter; be thou just
   here, unfailing, O Agni.

Notes

TS. (i. 6.4³) and MS. (i. 4. 1) have a verse corresponding to the first
part of this and the second half of the next following verse: the first
half reads thus: ví te muñcāmi raśanā́ (MS. -nāṁ) ví raśmī́n ví
yóktrā yā́ni paricártanāni (MS. yóktrāṇi par-). ⌊Cf. MGS. i. 11. 23,
and p. 155.⌋ Ppp. combines ajasre ’dhi in c. The comm. gives a
double explanation, regarding the verse as addressed either to Agni or
to one vexed with disease; and he adds at the end that the sacrificer’s
wife may also be regarded as addressed. The commentary to TS. views the
sticks of paridhi as intended by the harness etc.

I free thee from the cord, I loose the bond, I loose the fastening. Even here, perpetual, Agni, wax thou strong.

वि। ते॒। मु॒ञ्चा॒मि॒। र॒श॒नाम्। वि। योक्त्र॑म्। वि। नि॒ऽयोज॑नम्। इ॒ह। ए॒व। त्वम्। अज॑स्रः। ए॒धि॒। अ॒ग्ने॒। ८३.१।

• अग्निः
• अथर्वा
• परोष्णिक्
• बन्धमिचन सूक्त

आत्मा की उन्नति का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - [हे आत्मा !] (ते) तेरी (रशनाम्) रसरी को, (योक्त्रम्) जोते वा डोरी को और (नियोजनम्) बन्धन गाँठ को (वि) विशेष करके (वि) विविध प्रकार (वि मुञ्चामि) मैं खोलता हूँ। (अग्ने) हे अग्नि [समान बलवान् आत्मा !] (इह) यहाँ पर (एव) ही (त्वम्) तू (अजस्रः) दुःखरहित होकर (एधि) रह ॥१॥

भावार्थभाषाः - जो पुरुषार्थी योगी जन तीन गाँठों अर्थात् आध्यात्मिक, आधिदैविक और आधिभौतिक क्लेशों से छूट जाते हैं, वे संसार में रह कर सबको सुखी रखते हैं ॥१॥

टिप्पणी: १−(वि मुञ्चामि) वियोजयामि (ते) तव (रशनाम्) आध्यात्मिकक्लेशरूपां रज्जुम् (वि) विशेषेण (योक्त्रम्) अ० ३।३०।६। आधिभौतिकरूपं बन्धनसाधनम् (इह) अस्मिन् संसारे (एव) निश्चयेन (त्वम्) आत्मा (अजस्रः) नमिकम्पिस्म्यजसकमहिंसदीपो रः। पा० ३।२।१६७। नञ्+जसु हिंसायाम्-र प्रत्ययः। अहिंसितः (एधि) भव (अग्ने) अग्निवद् बलवन्नात्मन् ॥

Translation

2. Thee, O Agni, maintaining dominions for this man, I harness (yuj)
   with the incantation of the gods; shine thou unto us here excellent
   property; mayest thou proclaim this man as oblation-giver among the
   deities.

Notes

The second half-verse is given quite differently by TS. and MS. (as
above): thus, dhattā́d asmā́su (MS. asmábhyaṁ) dráviṇaṁ yác ca (MS.
dráviṇe ’há) bhadrám prá ṇo (MS. mā) brūtād bhāgadhā́n (MS.
-dā́ṁ) devátāsu. Ppp. makes a and b change places. The
pada-text analyzes in c dráviṇā: ihá, but probably the original
value was -viṇam, and this the translation assumes.

I with celestial prayer appoint thee, Agni, maintainer of this man in princely powers. Here brightly shine for us with wealth: declare thou to Gods this favoured giver of oblations.

अ॒स्मै। क्ष॒त्राणि॑। धा॒रय॑न्तम्। अ॒ग्ने॒। यु॒नज्मि॑। त्वा॒। ब्रह्म॑णा। दैव्ये॑न। दी॒दि॒हि। अ॒स्मभ्य॑म्। द्रवि॑णा। इ॒ह। भ॒द्रम्। प्र। इ॒मम्। वो॒चः॒। ह॒विः॒ऽदाम्। दे॒वता॑सु। ८३.२।

• अग्निः
• अथर्वा
• त्रिष्टुप्
• बन्धमिचन सूक्त

आत्मा की उन्नति का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे अग्नि [तुल्य पराक्रमी आत्मा !] (अस्मै) इस [प्राणी] के लिये (क्षत्राणि) अनेक बलों को (धारयन्तम्) धारण करनेवाले (त्वा) तुझको (दैव्येन) परमेश्वर से पाये हुए (ब्रह्मणा) वेदज्ञान से (युनज्मि) मैं नियुक्त करता हूँ। (अस्मभ्यम्) हमारे लिये (इह) यहाँ पर (द्रविणा) अनेक धन (भद्रम्) आनन्द से (दीदिहि) प्रकाशित कर, (इमम्) इस [मनुष्य] को (देवतासु) विद्वानों के बीच (हविर्दाम्) देने योग्य पदार्थ का देनेवाला (प्रवोचः) तूने सूचित किया है ॥२॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य ब्रह्मचर्य योगाभ्यास आदि शुभ गुणों से अपने बलों को बढ़ा कर परोपकारी होकर कीर्त्ति बढ़ावें ॥२॥

टिप्पणी: २−(अस्मै) प्राणिने (क्षत्राणि) अ० २।१५।४। बलानि (धारयन्तम्) धरन्तम् (अग्ने) अग्नितुल्यपराक्रमिन्नात्मन् (युनज्मि) योजयामि (त्वा) त्वाम् (ब्रह्मणा) वेदज्ञानेन (दैव्येन) अ० २।२।२। परमेश्वरसम्बद्धेन (दीदिहि) अ० २।६।१। अन्तर्गतण्यर्थः। संदीपय (अस्मभ्यम्) (द्रविणा) अ० २।२९।३। धनानि (इह) अस्मिन् संसारे (भद्रम्) यथा तथा सुखेन (प्र) प्रकर्षेण (वोचः) लुङि रूपम्। अवोचः। सूचितवानसि (हविर्दाम्) ददातेः-क्विप्। दातव्यस्य दातारम् (देवतासु) विद्वत्सु ॥