०६३ दुरितनाशनम्

63 (65). To Agni: for aid.

दुरितनाशनम्।
१ मरीचिः काश्यपः। जातवेदाः। जगती।

[Kaśyapa Mārīca.—jātavedasam. jagatī.]

Comment

Found also in Pāipp. xx. Kāuś. (69. 22) uses it in the preparation of the house-fire, with invocation.

Translations

Translated: Henry, 25, 88; Griffith, i. 357.

A prayer for deliverance from affliction

Translation

1. The fight-conquering, overpowering Agni do we call with songs from
   the highest station; may he pass us across all difficult things; may
   divine Agni stride (?) across arduous things.

Notes

The translation implies emendation of kṣā́mat to krā́mat in d, as
suggested by BR. (and adopted also by Henry), since the former seems to
give no good sense, and both form and composition with ati are
elsewhere unknown for root kṣam: cf. also xii. 2. 28 c. But the
parallel verse TA. x. 1. (68) has kṣāmat ⌊so both ed’s, text and
comm.⌋ and Ppp. reads kṣāmād devo ‘dhi. Our comm. explains ati
kṣāmat as = atyarthaṁ kṣāmāṇi dagdhāni karotu! TA. further gives
ugrám agním for agnim ukthāis, rectifies the meter of b by
reading huvema, leaves the combination devó áti in d, and has
duritā́ ’ty for -tāni. Our c is the same with RV. i. 99. 1 c.
The verse has no jagatī character at all.

We call with lauds from his most lofty dwelling victorious Agni, conqueror in battles. May he conveyus over all distresses, may the God Agni bear us past our troubles.

पृ॒त॒ना॒ऽजित॑म्। सह॑मानम्। अ॒ग्निम्। उ॒क्थैः। ह॒वा॒म॒हे॒। प॒र॒मात्। स॒धऽस्था॑त्। सः। नः॒। प॒र्ष॒त्। अति॑। दुः॒ऽगानि॑। विश्वा॑। क्षाम॑त्। दे॒वः। अति॑। दुः॒ऽ0इ॒तानि॑। अ॒ग्निः। ६५.१।

• अग्निः
• कश्यपः
• जगती
• दुरितनाशन सूक्त

सेनापति के कर्त्तव्य का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (पृतनाजितम्) संग्राम जीतनेवाले, (सहमानम्) विजयी, (अग्निम्) अग्निसमान तेजस्वी सेनापति को (उक्थैः) स्तुतियों के साथ [उसके] (परमात्) बहुत ऊँचे (सधस्थात्) निवासस्थान से (हवामहे) हम बुलाते हैं। (सः) वह (देवः) व्यवहारकुशल (अग्निः) तेजस्वी सेनापति (विश्वा) सब (दुर्गाणि) दुर्गों को (अति) उलाँघ कर और (दुरितानि) विघ्नों को (अति) हटाकर (नः) हमें (पर्षत्) पार लगावे, और (क्षामत्) समर्थ करे ॥१॥

भावार्थभाषाः - जो शूर सेनापति शत्रुओं के गढ़ तोड़ कर विजय पाता है, वही प्रजापालन में समर्थ होता है ॥१॥

टिप्पणी: १−(पृतनाजितम्) संग्रामजेतारम् (सहमानम्) षह अभिभवने नैरुक्तो धातुः। अभिभवन्तम्। विजयिनम् (अग्निम्) अग्निवत्तेजस्विनं सेनापतिम् (उक्थैः) वक्तव्यैः स्तोत्रैः (हवामहे) आह्वयामः (परमात्) उत्कृष्टात् (सधस्थात्) निवासात् (सः) (नः) अस्मान् (पर्षत्) अ० ६।३४।१। पारयेत् (अति) उल्लङ्घ्य (दुर्गाणि) दुर्गमनान् शत्रुकोट्टान् (विश्वा) सर्वाणि (क्षामत्) क्षमूष् सहने णिचि, लेटि, अडागमः। क्षामयेत् समर्थयेत् (देवः) व्यवहारकुशलः (अति) अतीत्य (दुरितानि) विघ्नान् (अग्निः) सेनापतिः ॥