०६२ शत्रुनाशनम्

62 (64). To Agni: against enemies.

शत्रुनाशनम्।
१ मरीचिःकाश्यपः। अग्निः। जगती।

[Kaśyapa Mārīca.—āgneyam. jagatī.]

Comment

Found also, almost without variant, in Pāipp. xx. Kāuś (69. 7) uses it, with xii. 2, in the preparation of the house-fire, with scattering of holy water. In Vāit. (29. 9) it appears in the agnicayana.

Translations

Translated: Henry, 24, 88; Griffith, i. 357.

A prayer for the overthrow of enemies

Translation

1. This Agni, lord of the good, household priest, conquered them of
   increased virility (?), as a chariot-warrior [conquers] footmen; set
   down on earth in the navel, brightly shining, let him put under foot
   them who desire to fight [us].

Notes

Our pādas a, c, d are b, c, d of a verse that is found in VS.
xv. 51, TS. iv. 7. 13³, MS. ii. 12. 4 with the following first pāda: ā́
vācó mádhyam aruhad bhuraṇyús; they also read cékitānas for
vṛddhávṛṣṇas, and, at beginning of c, pṛṣṭhé pṛthivyā́s, and TS.
has kṛṇute in d. Ppp. has in c pṛthivyā(s), which is
better. The new version of our text so decidedly calls for an accus. in
a that the translation implies vṛddhávṛṣnyān, or else the
understanding of -vṛṣṇas as accus. pl. of -ṣan, which is perhaps not
impossible, though against usage in composition. The comm. reads
-ṇyas, also patnīm in b (having to labor hard to make out a
sense for the latter). The mss. vary between patnī́n and pattī́n (our
Bp.P.M.W.E.I, have the former). The first pāda is triṣṭubh.

अ॒यम॒ग्निः सत्प॑तिर्वृ॒द्धवृ॑ष्णो र॒थीव॑ प॒त्तीन॑जयत् पु॒रोहि॑तः ।
नाभा॑ पृथि॒व्यां निहि॑तो॒ दवि॑द्युतदधस्प॒दं कृ॑णुतां॒ ये पृ॑त॒न्यवः॑ ॥१॥

अ॒यम्। अ॒ग्निः। सत्ऽप॑तिः। वृ॒ध्‍दऽवृ॑ष्णः। र॒थीऽइ॑व। प॒त्तीन्। अ॒ज॒य॒त्। पु॒रःऽहि॑तः। नाभा॑। पृथि॒व्याम्। ‍ निऽहि॑तः। दवि॑द्युतत्। अ॒धः॒ऽप॒दम्। कृ॒णु॒ता॒म्। ये। पृ॒त॒न्यवः॑। ६४.१।

• अग्निः
• कश्यपः
• जगती
• शत्रुनाशन सूक्त

सेनापति के लक्षण का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (अयम्) इस (सत्पतिः) श्रेष्ठों के रक्षक, (वृद्धवृष्णः) बड़े बलवाले, (पुरोहितः) सबके अगुआ (अग्निः) अग्निसमान तेजस्वी सेनापति ने (रथी इव) रथवाले योधा के समान (पत्तीन्) [शत्रु की] सेनाओं को (अजयत्) जीत लिया है। (पृथिव्याम्) पृथिवी पर (नाभा) नाभि में (निहितः) स्थापित किया हुआ (दविद्युतत्) अत्यन्त प्रकाशमान वह [उनको] (अधस्पदम्) पाँव के तले (कृणुताम्) कर लेवे, (ये) जो (पृतन्यवः) सेना चढ़ानेवाले हैं ॥१॥

भावार्थभाषाः - जो शूरवीर पुरुष सब शत्रुओं को जीत कर सज्जनों की रक्षा करे, वही गोलाकार पृथिवी के बीच में सब ओर से चक्रवर्ती राजा होकर संसार में उपकारी बने ॥१॥

टिप्पणी: १−(अयम्) प्रसिद्धः (अग्निः) अग्निवत्तेजस्वी सेनापतिः (सत्पतिः) सतां सज्जनानां पालकः (वृद्धवृष्णः) इण्सिञ्जि०। उ० ३।२। वृषु सेचने-नक्। वृष्णं बलम्। प्रवृद्धबलः (रथी) रथ-इनि। रथवान् योद्धा (इव) यथा (पत्तीन्) पदिप्रथिभ्यां नित्। उ० ४।१८३। पद गतौ स्थैर्ये च-ति। शत्रुसेनाः (अजयत्) जितवान् (पुरोहितः) अ० ३।१९।१। अग्रगामी (नाभा) नाभौ मध्यदेशे (पृथिव्याम्) भूमौ (निहितः) स्थापितः। अभिषिक्तः (दविद्युतत्) दाधर्त्तिदर्द्धर्त्ति०। पा० ७।४।६५। द्युत दीप्तौ यङ्लुकि शतृ। अत्यर्थं द्योतमानः (अधस्पदम्) पादस्याधो देशे (कृणुताम्) करोतु (ये) शत्रवः (पृतन्यवः) अ० ७।३४।१। संग्रामेच्छवः ॥