०६१ तपः

61 (63). For success of penance.

तपः।
१-२ अथर्वा। अग्निः। अनुष्टुप्।

[Atharvan.—dvyṛcam. āgneyam. ānuṣṭuhham.]

Comment

In Pāipp. (xx.) is found only the second half* of vs. 1. The hymn is, according to Kāuś. (10. 22), to be pronounced at āgrahāyaṇa full-moon, in a medhājanana rite (for acquisition of sacred knowledge); also (57. 23), in the ceremony of reception of a Vedic student, in the ⌊agnikārya⌋, next after hymn 33 (both verses are quoted, each by its pratīka); and the schol. (note to 53. 4) introduce both verses in the godāna ceremony. *⌊But R’s notes give a variant for 1 b, as below!⌋

Translations

Translated: Henry, 24, 87; Griffith, i. 357.

A prayer for sacred knowledge and its fruits

Translation

1. In that, O Agni, penance with penance, we perform additional (?)
   penance, may we be dear to what is heard, long-lived, very wise.

Notes

‘What is heard’ (śrutá), the inspired or revealed word. Nearly all the
mss. (all ours save Bp.¹ M.) read priyā́ instead of priyā́ḥ at
beginning of c. Ppp. has for b upa prekṣāmahe* vayam. The
comm. gives several diverse guesses at the sense of the obscure first
half-verse. ⌊The vs. recurs with variants at MGS. i. 1. 18.⌋ *⌊R.
suggests that pṛkṣāmahe (root pṛc) may be intended.⌋

Since, Agni, with our fervent zeal we undergo austerity, May we be dear to Sacred Lore, may we be wise and live long lives.

यत्। अ॒ग्ने॒। तप॑सा। तपः॑। उ॒प॒ऽत॒प्याम॑हे। तपः॑। प्रि॒याः। श्रु॒तस्य॑। भू॒या॒स्म॒। आयु॑ष्मन्तः। सु॒ऽमे॒धसः॑। ६३.१।

• अग्निः
• अथर्वा
• अनुष्टुप्
• तपः सूक्त

वेदविद्या प्राप्ति का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे विद्वन् आचार्य ! (यत्) जिस कारण से (तपसा) तप [शीत उष्ण, सुख दुःख आदि द्वन्द्वों के सहन] से (तपः) ऐश्वर्य के हेतु (तपः) तप [ब्रह्मचर्य आदि सत्यव्रत] को (उपतप्यामहे) हम ठीक-ठीक काम में लाते हैं। [उसी से] हम (श्रुतस्य) वेदशास्त्र के (प्रियाः) प्रीति करनेवाले, (आयुष्मन्तः) प्रशंसनीय आयुवाले और (सुमेधसः) तीव्रबुद्धि (भूयास्म) हो जावें ॥१॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य तप अर्थात् द्वन्द्वों का सहन और पूर्ण ब्रह्मचर्य के सेवन से वेदविद्या प्राप्त करके यशस्वी और तीव्रबुद्धि होकर संसार का उपकार करें ॥१॥

टिप्पणी: १−(यत्) यस्मात् कारणात् (अग्ने) विद्वन्। आचार्य (तपसा) तप सन्तापे ऐश्वर्ये च-असुन्। श्रमेण। शीतोष्णसुखदुःखादिद्वन्द्वसहनेन (तपः) ऐश्वर्यकारणम् (उपतप्यामहे) यथावदनुतिष्ठामः (तपः) ब्रह्मचर्यादिसत्यव्रतम् (प्रियाः) प्रीतिकर्तारः (श्रुतस्य) वेदशास्त्रस्य (भूयास्म) (आयुष्मन्तः) श्रेष्ठजीवनयुक्ताः (सुमेधसः) सुमेधावन्तः ॥

Translation

2. O Agni, we perform penance, we perform additional penance—we, hearing
   things heard, long-lived, very wise.

Notes

It is questionable whether upa-tapya in both these verses has not a
more pregnant meaning ⌊as above: BR., simply, ‘Kasteiung leiden’⌋: Henry
takes it as equivalent to simple tapya.

Agni, we practise acts austere, we undergo austerity. So listening to Holy Lore may we grow wise and full of days.

अग्ने॑। तपः॑। त॒प्या॒म॒हे॒। उप॑। त॒प्या॒म॒हे॒। तपः॑। श्रु॒तानि॑। शृ॒ण्वन्तः॑। व॒यम्। आयु॑ष्मन्तः। सु॒ऽमे॒धसः॑। ६३.२।

• अग्निः
• अथर्वा
• अनुष्टुप्
• तपः सूक्त

वेदविद्या प्राप्ति का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे विद्वन् आचार्य ! हम (तपः) तप [द्वन्द्वसहन] (तप्यामहे) करते हैं, और (तपः) ब्रह्मचर्यादि व्रत (उप तप्यामहे) यथावत् साधते हैं। (श्रुतानि) वेदशास्त्रों को (शृण्वन्तः) सुनते हुए (वयम्) हम (आयुष्मन्तः) उत्तम जीवनवाले और (सुमेधसः) तीव्र बुद्धिवाले [हो जावें] ॥२॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य द्वन्द्वसहन और ब्रह्मचर्यसेवन से वेदों का श्रवण, मनन और निदिध्यासन करके संसार में कीर्त्तिमान् होवें ॥२॥

टिप्पणी: २−(तप्यामहे) साधयामः (श्रुतानि) वेदशास्त्राणि (शृण्वन्तः) श्रवणेन स्वीकुर्वन्तः। अन्यत् पूर्ववत्-म० १ ॥