०१६ सविता

16 (17). Prayer to Savitar (or Brihaspati).

सविता
१ भृगुः। सविता। त्रिष्टुप्।

[Bhṛgu.—sāvitram. trāiṣṭubham.]

Comment

Not found in Pāipp., but occurs as VS. xxvii. 8, and in TS. (iv. i. 73) and MS. (ii. 12. 5). Used by Kāuś. (59. 18) in a kāmya rite with hymn 2 etc.: see hymn 2; but to it alone seems to belong (so also comm.) the added direction “wakens a Vedic student ⌊found asleep after sunrise (abhyudita)⌋”; since in Vāit. (5. 9), in the agnyādheya ceremony, one awakens with it priests who may have fallen asleep. Both applications seem to imply (as Henry suggests) the reading bodhaya in a.

Translations

Translated: Henry, 7, 58; Griffith, i. 335.

A prayer for prosperity

Translation

1. O Brihaspati, Savitar, increase thou him; enlighten him unto great
   good-fortune; however sharpened, sharpen him further; let all the gods
   revel after him.

Notes

The other texts make b and c exchange places; in a, they
read savitar without accent (as does also the comm.; it suits better
with the singular verbs that follow), and bodháya for vardháya; in
(our) b, they give vardháya for jyotáya (the comm. dyotaya);
in (our) c, VS.TS. read saṁtarā́m; in d, MS. inserts ca after
víśve.

Increase this man Brihaspati! Illume him, O Savitar, for high and happy fortune. Sharpen him thoroughly though already sharpened: with glad acclaim let all the Gods receive him.

बृह॑स्पते। सवि॑तः। व॒र्धय॑। ए॒न॒म्। ज्यो॒तय॑। ए॒न॒म्। म॒ह॒ते। सौभ॑गाय। सम्ऽशि॑तम्। चि॒त्। स॒म्ऽत॒रम्। सम्। शि॒शा॒धि॒। विश्वे॑। ए॒न॒म्। अनु॑। म॒द॒न्तु॒। दे॒वाः। १७.१।

• सविता
• भृगुः
• त्रिष्टुप्
• सविता प्रार्थना सूक्त

राजा के धर्म का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (बृहस्पते) हे बड़े सज्जनों के रक्षक ! (सवितः) विद्या और ऐश्वर्य से युक्त उपदेशक ! (एनम्) इस [राजा] को (महते) बड़े (सौभगाय) उत्तम ऐश्वर्य के लिये (वर्धय) बढ़ा और (ज्योतय) ज्योतिवाला कर। (चित्) और (संशितम्) तीक्ष्ण बुद्धिवाले (एनम्) इस [राजा] को (सन्तरम्) अतिशय करके (सम्) यथावत् (शिशाधि) शिक्षा दे, (विश्वे) सब (देवाः) विद्वान् सभ्य लोग (एनम्) इस [राजा] के (अनु मदन्तु) अनुकूल प्रसन्न हों ॥१॥

भावार्थभाषाः - राजसभा का उपदेशक राजा आदि सज्जनों को उत्तम-उत्तम उपदेश द्वारा सुशीलता प्राप्त कराके ऐश्वर्य बढ़ाने में प्रवृत्त करे ॥१॥ यह मन्त्र कुछ भेद से यजुर्वेद में है-अ० २७।८ ॥

टिप्पणी: १−(बृहस्पते) बृहतां सज्जनानां पालक (सवितः) विद्यैश्वर्ययुक्तोपदेशक (वर्धय) समर्धय (एनम्) राजानम् (ज्योतय) ज्योततेः, ज्वलतिकर्मा-निघ० १।१६। ज्योतिर्वन्तं प्रतापिनं कुरु (एनम्) (महते) विशालाय (सौभगाय) उत्तमैश्वर्यभावाय (संशितम्) शो तनूकरणे-क्त। तीक्ष्णबुद्धिम् (चित्) अपि (संतरम्) समस्तरपि प्रत्यये। अमु च च्छन्दसि। पा० ५।४।१२। इति अम्। अतिशयेन (सम्) सम्यक् (शिशाधि) अ० ४।३१।४। शाधि। शिक्षय (विश्वे) सर्वे (एनम्) (अनु) अनुलक्ष्य (मदन्तु) आनन्दन्तु (देवाः) विद्वांसः सभ्याः ॥