००७ आदित्याः

7 (8). Praise of the Ādityas.

आदित्याः।
१ अथर्वा (ब्रह्मवर्चसकामः) । अदितिः।आर्षी जगती।

[Atharvan (as above).—aditidevatyam. ārṣī jagatī.*]

Comment

Found also in Pāipp. xx. Used by Kāuś. (59. 18) with 2, as explained under that hymn. *⌊The Anukr., defining as trāiṣṭubhāni the “first eight hymns,” included this among them: by inadvertence, it would seem, since he here calls it ārṣi jagatī.

Translations

Translated: Henry, 3, 52; Griffith, i. 331.

Praise of the Adityas

Translation

1. Of Diti’s sons, of Aditi’s, I have commemorated the aid, of the great
   inviolable gods; for their domain (dhā́man) is deep in the sea; no one
   soever is beyond them by homage.

Notes

This translation is in part mechanical, understanding also ávas at
beginning of b (which = RV. x. 36. 11 b: cf. also 65. 3 a),
regarding anarmáṇām as = anarváṇām (so RV.), and giving gabhiṣák
(p. gabhi॰sák) the sense conjectured for it by BR., which is also that
of the comm. (gambhīram). The variants of Ppp. and of MS. (i. 3. 9)
indicate that our text is without much authority: MS. has d. p. a.
akāriṣam urúśarmaṇām bṛhatā́m varūtínām: yéṣāṁ nā́māni víhitāni dhāmaśáś
cittāír yajanti bhúvanāya jīváse; Ppp. (after a), mahāśarmaṇāṁ
mahatām anṛmṇām: tvesāyu dhāmi gabhiṣat samudraṁ na hi ṣāṁ ye apasaṣ
paro ‘sti kiṁ cana. Námasā is perhaps corrupted from mánasā ⌊cf.
iv. 39. 9 n.⌋ and enān from enā́. The great majority of our mss. (all
save D.R.) read akārṣam at end of a; SPP. reports the great
majority of his as giving akāriṣam, which he accordingly adopts in his
text. Ppp. has akārṣam, MS. akāriṣam. Our Bp. has enām in d.
The testimony of the Anukr. as to akārṣam or -riṣam is of no value.

I have sung praise to Diti’s sons and Aditi’s, those very lofty and invulnerable Gods. For far within the depths of ocean is their home and in the wor- ship paid them none excelleth these.

दितेः॑। पु॒त्राणा॑म्। अदि॑तेः। अ॒का॒रि॒ष॒म्। अव॑। दे॒वाना॑म्। बृ॒ह॒ताम्। अ॒न॒र्मणा॑म्। तेषा॑म्। हि। धाम॑। ग॒भि॒ऽसक्। स॒मु॒द्रिय॑म्। न। ए॒ना॒न्। नम॑सा। प॒रः। अ॒स्ति॒। कः। च॒न। ८.१।

• अदितिः
• अथर्वा
• आर्षी जगती
• आदित्यगण सूक्त

विद्वानों के गुणों का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (दितेः) दीनता से (पुत्राणाम्) शुद्ध करनेवाले वा बहुत बचानेवाले, (अदितेः) अदीनता के (देवानाम्) देनेवाले वा प्रकाश करनेवाले, (बृहताम्) बड़े गुणवाले, (अनर्मणाम्) हिंसा न करनेवाले वा अजेय (तेषाम्) उन पुरुषों के (धाम) धारण सामर्थ्य को (हि) ही (गभिषक्) गहराई से युक्त, (समुद्रियम्) [पार्थिव और अन्तरिक्ष] समुद्र में रहनेवाला (अव) निश्चय करके (अकारिषम्) मैंने जाना है, (कः चन) कोई भी (परः) शत्रु (एनान्) इनको (नमसा) [उनके] अन्न वा सत्कार के कारण (न) नहीं (अस्ति) पाता है ॥१॥

भावार्थभाषाः - जो धर्मात्मा मनुष्य दीनता छोड़ कर संसार में आत्मा और शरीर की अदीनता का दान करते हैं, वे पृथ्वी और आकाश में यान विमान आदि द्वारा अधिकार जमाते और शत्रुओं को जीतते हैं ॥१॥

टिप्पणी: १−(दितेः) दीङ् क्षये-क्तिन्। दीनतायाः सकाशात् (पुत्राणाम्) अ० १।११।५। पूङ् शोधे-क्त्र। पुत्रः पुरु त्रायते-निघ० २।११। पुरु+त्रैङ् रक्षणे-ड। पावकानां शोधकानाम्। बहुत्रातॄणाम् (अदितेः) षष्ठीरूपम्। अदीनतायाः (अकारिषम्) कॄ विज्ञाने-लुङ्। इति शब्दकल्पद्रुमः। विज्ञातवानस्मि (अव) निश्चयेन (देवानाम्) देवो दानाद्वा दीपनाद् वा-निरु० ७।१५। दातॄणां प्रकाशकानां वा (बृहताम्) गुणैर्महताम् (अनर्मणाम्) सर्वधातुभ्यो मनिन्। उ० ४।१४५। ऋ हिंसायाम्-मनिन्। अहिंसकानाम् अहिंसनीयानाम् (तेषाम्) प्रसिद्धानां पुरुषाणाम् (हि) एव (धाम) धारणसामर्थ्यम् (गभिषक्) सर्वधातुभ्य इन्। उ० ४।११८। इति गम्लृ गतौ-इन् मस्य भः+षञ्ज सङ्गे-क्विप्। गम्भीरतायुक्तम् (समुद्रियम्) समुद्राभ्राद् घः। पा०। ४।४।११८। इति समुद्र-घ। आन्तरिक्षे पार्थिवे वा समुद्रे भवम् (न) निषेधे (एनान्) पुरुषान् (नमसा) अन्नेन-निघ० २।७। सत्कारेण (परः) शत्रुः (अस्ति) अस ग्रहणे गतौ च। शपो लुक् छान्दसः। असति गृह्णाति गच्छति प्राप्नोति वा (कश्चन) कोऽपि ॥