१३४ शत्रुनाशनम्

134. To crush an enemy with a thunderbolt.

शत्रुनाशनम्।
१-३ शक्रः। वज्रः। १ परानुष्टुप् त्रिष्टुप्, २ अनुष्टुप्, ३ भुरिक् त्रिपदा गायत्री।

[Cukra.—mantroktavajradevatyam. ānuṣṭubham: 1. parānuṣṭup triṣṭubh; [2.]* bhurih 3-p. gāyatrī.]

Comment

Found also in Pāipp. v. Used by Kāuś. (47. 14) in a rite of sorcery with the preceding hymn (which see); and also later in the same rite (47. 18), with smiting down the staff three times. *⌊The Anukr. text is here confused and defective. Its reading (with the probable omission supplied in brackets) is, antyā bhurik [anuṣṭub, dvitiyā bhurik] tripadā gāyatrī.⌋

Translations

Translated: Ludwig, p. 448; Griffith, i. 320.

Translation

1. Let this thunderbolt gratify itself with right (? ṛtásya), let it
   smite down his kingdom, away his life; let it crush [his] neck, crush
   up his nape, as Cachīpati of Vritra.

Notes

Ppp. reads vratena instead of ṛtasya in a, meaning perhaps
mṛtena, which would be a welcome improvement, suggesting emendation of
our text to -tām mṛtásya ‘on the dead man,’ anticipating the result of
the action imprecated in the next pāda. Ludwig translates as if it were
amṛtasya, which is to be rejected. The comm. renders it simply
’truth, or sacrifice,’ and regards a staff (dhāryamāṇo daṇḍaḥ) as
intended by vajra; in b he apparently overlooks and omits ava.
The pada-reading at end of c is uṣṇíhā, as if for -hāu, dual;
the comm. reads -hāḥ, which is doubtless the right form. Ppp. leaves
off the last pāda, but whether it ends c with uṣṇihāḥ I am not
informed. Ppp. also has jīvam for jīvitam in b, and skandhā
for grivās in c. ⌊The Anukr. ignores the jagatī rhythm of a
and c.⌋

This Thunderbolt shall take its fill of Order, scare life away and overthrow the kingdom. Tear necks in pieces. rend napes asunder, even as the Lord of Might the neck of Vritra.

अ॒यम्। वज्रः॑। त॒र्प॒य॒ता॒म्। ऋ॒तस्य॑। अव॑। अ॒स्य॒। रा॒ष्ट्रम्। अप॑। ह॒न्तु॒। जी॒वि॒तम्। शृ॒णातु॑। ग्री॒वाः। प्र। शृ॒णा॒तु॒। उ॒ष्णिहा॑। वृ॒त्रस्य॑ऽइव। शची॒ऽपतिः॑। १३४.१।

• वज्रः
• शुक्र
• परानुष्टुप्त्रिष्टुप्
• शत्रुनाशन सूक्त

शत्रुओं के शासन का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (अयम्) यह (वज्रः) वज्र [दण्ड] (ऋतस्य) सत्य धर्म की (तर्पयताम्) तृप्ति करे, (अस्य) इस [शत्रु] के (राष्ट्रम्) राज्य को (अव=अवहत्य) नाश करके [उसके] (जीवितम्) जीवन को (अप हन्तु) नाश कर देवे, (ग्रीवाः) गले की नाड़ियों को (शृणातु) काटे और (उष्णिहा) गुद्दी की नाड़ियों को (प्रशृणातु) तोड़ डाले, (इव) जैसे (शचीपतिः) कर्म्मों वा बुद्धियों का पति [मनुष्य] (वृत्रस्य) अपने शत्रु के [ग्रीव आदि] को ॥१॥

भावार्थभाषाः - राजा यथावत् शासन से शत्रुओं को नाश करके प्रजापालन करे ॥१॥

टिप्पणी: १−(अयम्) (वज्रः) दण्डः। शासनम् (तर्पयताम्) तृप्तिं कुर्यात् (ऋतस्य) सत्यस्य धर्मस्य (अव) अवहत्य (अस्य) शत्रोः (राष्ट्रम्) राज्यम् (अपहन्तु) विनाशयतु (जीवितम्) जीवनम् (शृणातु) हिनस्तु (ग्रीवाः) अ० २।३३।२। कन्धरावयवान् (प्रशृणातु) प्रच्छिनत्तु (उष्णिहा) अ० २।३३।२। बहुवचनस्यैकवचनम्। उत्स्नाता धमनीः (वृत्रस्य) शत्रोः (इव) यथा (शचीपतिः) अ० ३।१०।१२। कर्मणां प्रज्ञानां वा पालकः पुरुषः ॥

Translation

2. Beneath, beneath them that are above, hidden, may he not creep out of
   the earth; let him lie smitten down by the thunderbolt.

Notes

⌊The mark which should divide a from b is not noted in W’s
collation-book.⌋

Down, down beneath the conquerors, let him not rise, concealed in earth, but lie down-smitten with the bolt.

अध॑रःऽअधरः। उत्त॑रेभ्यः। गू॒ढः। पृ॒थि॒व्याः। मा। उत्। सृ॒प॒त्। वज्रे॑ण। अव॑ऽहतः। श॒या॒म्। १३४.२।

• वज्रः
• शुक्र
• भुरिक्त्रिपदा गायत्री
• शत्रुनाशन सूक्त

शत्रुओं के शासन का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - [वह शत्रु] (उत्तरेभ्यः) ऊँचे लोगों से (अधरोऽधरः) नीचे-नीचे और (गूढः) गुप्त होकर (पृथिव्याः) पृथिवी से (मा उत् सृपत्) कभी न उठे, और (वज्रेण) वज्र से (अवहतः) मार डाला गया (शयाम्) पड़ा रहे ॥२॥

भावार्थभाषाः - अधर्मी लोगों को श्रेष्ठों के बीच उच्च आसन कभी न मिले ॥२॥

टिप्पणी: २−(अधरोऽधरः) अतिशयेनाधरः। निकृष्टतरः (उत्तरेभ्यः) उत्कृष्टतरेभ्यः (गूढः) संवृतः (पृथिव्याः) भूमेः सकाशात् (मा) निषेधे (उत्सृपत्) उत्सर्पतु। उत्तिष्ठतु (वज्रेण) (अवहतः) चूर्णीकृतः (शयाम्) लोपस्त आत्मनेपदेषु। पा० ७।१।४१। तलोपः। शेताम्। म्रियतामित्यर्थः ॥

Translation

3. Whoever scathes, him seek thou after; whoever scathes, him smite; the
   crown of the scather, O thunderbolt, do thou cause to fall following
   after.

Notes

The last pāda is very obscure; it is rendered as if it meant an
involving of the offender’s crown (sīmanta:=śiraso madhyadeśa, comm.)
in the fall of the thunderbolt (but the comm. explains anvañcam by
anulomam!). Ppp. reads sāyakas for tvam in c. The Prāt, gives
an obiter dictum (iii. 43) on the derivation of sīmánta (or
sīmánt). The metrical definition ⌊bhurig anuṣṭup⌋ seems to be omitted
in the Anukr.

Seek out the fierce oppressor, yea, strike only the oppressor dead. Down on the fierce oppressor’s head strike at full length, O Thunderbolt!

यः। जि॒नाति॑। तम्। अनु॑। इ॒च्छ॒। यः। जि॒नाति॑। तम्। इत्। ज॒हि॒। जि॒न॒तः। व॒ज्र॒। त्वम्। सी॒मन्त॑म्। अ॒न्वञ्च॑म्। अनु॑। पा॒त॒य॒। १३४.३।

• वज्रः
• शुक्र
• अनुष्टुप्
• शत्रुनाशन सूक्त

शत्रुओं के शासन का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (यः) जो पुरुष (जिनाति) अत्याचार करे, (तम्) उसको (अनु इच्छ) ढूँढ ले, (यः) जो (जिनाति) उपद्रव करे (तम् इत्) उसी को (जहि) मार डाल, (वज्र) हे वज्रधारी (त्वम्) तू (जिनतः) अत्याचारी के (सीमन्तम्) मस्तक को (अन्वञ्चम्) लगातार (अनुपातय) गिराये जा ॥३॥

भावार्थभाषाः - राजा नीतिपूर्वक दुराचारियों को सदा दण्ड देवे ॥३॥

टिप्पणी: ३−(यः) दुराचारी (जिनाति) ज्या वयोहानौ। ग्रहिज्या०। पा० ६।१।१६। इति संप्रसारणम्। हानिं करोति (तम्) (अन्विच्छ) अन्वेषणेन प्राप्नुहि (इत्) एव (जहि) मारय (जिनतः) हानिं कुर्वतः पुरुषस्य (वज्र) अर्शआद्यच्। वज्रधारिन्, (सीमन्तः) शरीरस्य सीम्नोऽन्तः। शकन्ध्वादित्वात् पररूपम्। शिरः (अन्वञ्चम्) अनु+अञ्चु गतौ−क्विन्। अनु पश्चात् अनुक्रमेण प्राप्तम् (अनु) पश्चात् (पातय) अधो गमय ॥