१२९ भगप्राप्तिः

129. For good-fortune: with a śiṅśápā amulet.

भगप्राप्तिः
१-३ अथर्वाङ्गिराः। भगः। अनुष्टुप्।

[Atharvān̄giras.—bhagadevatyam. ānuṣṭubham.]

Comment

Found also in Pāipp. xix. (in the verse-order 1, 3, 2). Used by Kāuś. (36. 12), with vi. 139 and vii. 38, in a rite relating to women, for good-fortune: one binds sāuvarcala on the head after the fashion of an herb (-amulet? Keś. and the comm. explain as the root or flower of the śan̄khapuṣpikā) and enters the village.

Translations

Translated: Griffith, i. 317.—The association of this hymn with 139 seems to imply something more specific than “good-fortune,” namely, luck in love for a man, as Keśava’s yasya (not yasyās) sāubhāgyam ichati indicates.

Translation

1. Me with a portion (bhága) of śiṅśápā, together with Indra [as]
   ally, I make myself portioned; let the niggards run away.

Notes

The mss. blunder over the word śāṅśapéna. SPP. reports only
śāṅśaphéna as variant (read by two of his); ours have that, and also
śāṅsayéna and sāṅśayéna; our text reads wrongly ⌊cāṅśayéna correct
to śāṅśapéna⌋. The comm. gives saṁśaphena, and etymologizes it
accordingly as sam = śapha! Ppp. has sāṅśapena. The śiṅśapā is
the Dalbergia sisu, a tree distinguished for height and beauty. The
comm. understands bhaga throughout the hymn as the god Bhaga. ⌊The
refrain recurs at xiv. 2. 11.⌋ The Anukr. overlooks the lack of a
syllable in c.

With fortune of the Sisu tree–with Indra as my friend to aid I give myself a happy fate. Fly and begone, Malignities!

भगे॑न। मा॒। शां॒श॒पेन॑। सा॒कम्। इन्द्रे॑ण। मे॒दिना॑। कृ॒णोमि॑। भ॒गिन॑म्। मा॒। अप॑। द्रा॒न्तु॒। अरा॑तयः। १२९.१।

• भगः
• अथर्वा
• अनुष्टुप्
• भगप्राप्ति सूक्त

ऐश्वर्य पाने का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (मेदिना) परममित्र (इन्द्रेण साकम्) सम्पूर्ण ऐश्वर्यवाले जगदीश्वर के साथ वर्तमान (शांशपेन) शान्ति के स्पर्श से युक्त (भगेन) ऐश्वर्य से (मा मा) अपने को अवश्य (भगिनम्) बड़े ऐश्वर्यवाला (कृणोमि) मैं करूँ। (अरातयः) हमारे सब कंजूस स्वभाव (अप द्रान्तु) दूर भाग जावें ॥१॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य आनन्दकन्द परमेश्वर के अखण्ड कोश से उपकार लेकर सुपात्रों को दान करते रहें ॥१॥

टिप्पणी: १−(भगेन) पुंसि सज्ञायां घः प्रायेण। पा० ३।३।११८। भज सेवायाम्−घ। चजोः कु घिण्ण्यतोः। पा० ७।३।५२। इति कुत्वम्। ऐश्वर्येण। धनेन−निघ० २।१०। (मा मा) मां माम्। आत्मानमेव (शांशपेन) शेपः शपतेः स्पृशतिकर्मणः−निरु० ३।२१। शम्+शप स्पर्शे−अच्। ततोऽण्। शान्तेः स्पर्शयुक्तेन (साकम्) सह वर्तमानेन (इन्द्रेण) परमेश्वरेण (मेदिना) परमस्नेहिना (कृणोमि) करोमि (भगिनम्) ऐश्वर्यवन्तम् (अप द्रान्तु) द्रा कुत्सायां गतौ। दूरे पलायन्ताम् (अरातयः) अदानशीला अस्माकं स्वभावाः ॥

Translation

2. With what portion thou didst overcome the trees, together with
   splendor, therewith make me portioned; let the niggards run away.

Notes

Ppp. reads quite differently: athā vṛkṣāṅ adyabhavat sākam indreṇa
medinā: evā mā etc.

That splendour and felicity wherewith thou hast excelled the trees Give me therewith a happy fate. Fly and begone, Malignities

येन॑। वृ॒क्षान्। अ॒भि॒ऽअभ॑वः। भगे॑न। वर्च॑सा। स॒ह। तेन॑। मा॒। भ॒गिन॑म्। कृ॒णु॒। अप॑। द्रा॒न्तु॒। अरा॑तयः। १२९.२।

• भगः
• अथर्वा
• अनुष्टुप्
• भगप्राप्ति सूक्त

ऐश्वर्य पाने का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - [हे परमेश्वर !] (वर्चसा सह) तेज के साथ वर्तमान (येन भगेन) जैसे ऐश्वर्य से तू (वृक्षान्) सब स्वीकार योग्य पदार्थों से (अभ्यभवः) बढ़ गया है। (तेन) वैसे ऐश्वर्य से (मा) मुझको (भगिनम्) बड़े ऐश्वर्यवाला (कृणु) कर, (अरातयः) हमारे सब कंजूस स्वभाव (अप द्रान्तु) दूर भाग जावें ॥२॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य परमेश्वर को सर्वश्रेष्ठ जान कर संसार में तेजस्वी और धनवान् होवें ॥२॥

टिप्पणी: २−(येन) यादृशेन (वृक्षान्) अ० ३।६।८। सर्वान् स्वीकरणीयान् पदार्थान् (अभ्यभवः) पराजितवानसि (भगेन) ऐश्वर्येण (वर्चसां सह) तेजसा सहितेन (तेन) तादृशेन (मा) माम् (भगिनम्) ऐश्वर्यवन्तम् (कृणु) कुरु। अन्यद्गतम्−म० १ ॥

Translation

3. The portion that is blind, that is reverted (pinaḥsará), set in the
   trees—therewith make me portioned; let the niggards run away.

Notes

Extremely obscure. There must be some special connection, unclear to us,
between bhaga and śiṅśapā. The comm. understands the god Bhaga, and
explains the epithet ‘blind’ in this verse by referring to Nirukta xii.
14, and ‘reverted’ as relating to his consequent inability to go
forward; he reads āhatas in b for āhitas, and pictures the blind
Bhaga as running against the trees along his way! The sense is, perhaps,
the fortune or beauty that lies invisible and withdrawn in the trees.
Ppp. ends b with vṛkṣe sārpitaḥ, and has, for c, bhage nī
rāme ‘stu śāṅśapo.

Blind fortune, with reverted leaves that is deposited in trees– Give me therewith a happy fate. Fly and begone, Malignities.

यः। अ॒न्धः। यः। पु॒नः॒ऽस॒रः। भगः॑। वृ॒क्षेषु॑। आऽहि॑तः। तेन॑। मा॒। भ॒गिन॑म्। कृ॒णु॒। अप॑। द्रा॒न्तु॒। अरा॑तयः। १२९.३।

• भगः
• अथर्वा
• अनुष्टुप्
• भगप्राप्ति सूक्त

ऐश्वर्य पाने का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - [हे परमात्मन् !] (यः) जो (अन्धः) जीवन का आधार और (यः) जो (पुनःसरः) बार-बार आगे बढ़नेवाला (भगः) ऐश्वर्य (वृक्षेषु) सब स्वीकारयोग्य पदार्थों में (आहितः) अच्छे प्रकार धारण किया गया है, (तेन) उस ऐश्वर्य से (मा) मुझको (भगिनम्) ऐश्वर्यवाला (कृणु) कर, (अरातयः) हमारे सब कंजूस स्वभाव (अप द्रान्तु) दूर भाग जावें ॥३॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य परमेश्वर के गुणों को ध्यान करके चिरस्थायी ऐश्वर्य और सुख बढ़ावें ॥३॥

टिप्पणी: ३−(यः) भगः (अन्धः) अन्धं इत्यन्ननामाध्यानीयं भवति−निरु० ५।१। अन जीवने−पचाद्यच्, धुगागमः। जीवनाधारः (पुनःसरः) अ० ४।१७।२। वारंवारं सरति प्रवर्तते यः सः (भगः) ऐश्वर्यम् (वृक्षेषु) म० २। वरणीयेषु श्रेष्ठेषु पदार्थेषु (आहितः) समन्तात् स्थापितः। अन्यत् पूर्ववत् ॥