११५ पापमोचनम्

115. For relief from sin.

पापमोचनम्।
१-३ ब्रह्मा। विश्वे देवाः। अनुष्टुप्।

[Brahman.—vāiśvadevam. ānuṣṭubham.]

Comment

Found also in Pāipp. xvi. For the use of this hymn by Kāug., and in part by Vāit., with the preceding, see under that hymn; Vāit. has this one also alone in the āgrayaṇa iṣṭi (8. 7), with ii. 16. 2 and v. 24. 7; and vs. 3 appears (30. 23) in the sāutrāmaṇī́ next after hymn 114.

Translations

Translated: Ludwig, p. 443; Zimmer, p. 182 (vss. 2, 3); Grill, 46, 172; Griffith, i. 308; Bloomfield, 164, 529.

Translation

1. If knowing, if unknowing, we have committed sins, do ye free us from
   that, O all gods, accordant.

Notes

The reading sajóṣasas at the end in our text is, though evidently
preferable, hardly more than an emendation, since it is read only by our
P.M.T.; SPP. gives sajoṣasas; the comm. takes the word as a
nominative. With the verse may be compared VS. viii. 13 f (prose). The
redundant syllable in a is ignored by the Anukr.

Whatever wrong we wittingly or in our ignorance have done, Do ye deliver us therefrom, O all ye Gods, of one accord.

यत्। वि॒द्वांसः॑। यत्। अवि॑द्वांसः। एनां॑सि। च॒कृ॒म। व॒यम्। यू॒यम्। नः॒। तस्मा॑त्। मु॒ञ्च॒त॒। विश्वे॑। दे॒वाः॒। स॒ऽजो॒ष॒सः॒। ११५.१।

• विश्वे देवाः
• ब्रह्मा
• अनुष्टुप्
• पापनाशन सूक्त

पाप से मुक्ति का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (यत्) यदि (विद्वांसः) जानते हुए, (यत्) यदि (अविद्वांसः) न जानते हुए (वयम्) हम ने (एनांसि) पाप कर्म (चकृम) किये हैं। (विश्वे देवाः) हे सब विद्वानो ! (सजोषसः) समान प्रीति युक्त (यूयम्) तुम (नः) हमें (तस्मात्) उस [अपराध] से (मुञ्चत) मुक्त करो ॥१॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य सब प्रकार के पापों को छोड़ कर सदा उत्तम कर्मों में प्रवृत्त रहें ॥१॥

टिप्पणी: १−(यत्) यदि (विद्वांसः) जानन्तः (यत्) यदि (अविद्वांसः) अजानानाः (एनांसि) अ० २।१०।८। अपराधान् (चकृम) कृतवन्तः (वयम्) (यूयम्) (नः) अस्मान् (तस्मात्) अपराधात् (मुञ्चत) (विश्वे) (देवाः) (सजोषसः) अ० ३।२२।१। समानप्रीतयः ॥

Translation

2. If waking, if sleeping, I sinful have committed sin, let what is and
   what is to be free me from that, as from a post (drupadá).

Notes

The verse nearly corresponds with one in TB. ii. 4. 4⁹, which reads in
a y. dívā y. náktam, ákarat at end of b, and muñcatuḥ
(-tu?) at end of d. With a, b is to be compared VS. xx. 16
a, b, which has svápne for svapán, and, for b, énāṅsi
cakṛmā́ vayám. Our svapán in a is an emendation for svápan,
which all the authorities read, and which SPP. accepts in his text. The
pada mss. mostly accent enasyáḥ in c (our D. has -àḥ, the true
reading), and SPP. wrongly admits it in his pada text. The comm.
explains drupada, doubtless correctly, by pādabandhanārtho drumaḥ.

If I, a sinner, when awake or sleeping have committed sin, Free me therefrom as from a stake, from present and from future guilt.

यदि॑। जाग्र॑त्। यदि॑। स्वप॑न्। एनः॑। ए॒न॒स्यः॑। अक॑रम्। भू॒तम्। मा॒। तस्मा॑त्। भव्य॑म्। च॒। द्रु॒प॒दात्ऽइ॑व। मु॒ञ्च॒ता॒म्। ११५.२।

• विश्वे देवाः
• ब्रह्मा
• अनुष्टुप्
• पापनाशन सूक्त

पाप से मुक्ति का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (यदि) जो (जाग्रत्) जागते हुए, (यदि) जो (स्वपन्) सोते हुए (एनस्यः) पापी मैंने (एनः) पाप (अकरम्) किया है। (भूतम्) वर्तमान प्राणीसमूह (च) और (भव्यम्) भविष्यत् प्राणीसमूह (द्रुपदात् इव) काठ के बन्धन के सदृश वर्तमान (तस्मात्) उस [पाप] से (मा) मुझको (मुञ्चताम्) छोड़ावें ॥२॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य ऐसे अपराध कभी भी न करें, जिस से वर्तमान और भविष्यत् प्राणियों को दुःख होवे ॥२॥

टिप्पणी: २−(यदि) सम्भावनायाम् (जाग्रत्) अ० ६।९६।३। जागरणं प्राप्तः (स्वपन्) निद्रां प्राप्तः (एनः) पापम् (एनस्यः) एनसि साधुः (अकरम्) अहं कृतवान् (भूतम्) लब्धसत्ताकं प्राणिजातम् (भव्यम्) भव्यगेय०। पा० ३।४।६८। इति कर्तरि यत्। भविष्यत्सत्ताकं प्राणिजातम् (द्रुपदात्) अ० ६।६२।३। काष्ठमयपादबन्धनात् (इव) यथा (मुञ्चताम्) उभे भूतभव्ये वियोजयताम् ॥

Translation

3. Being freed as if from a post, as one that has sweated from filth on
   bathing, like sacrificial butter purified by a purifier—let all cleanse
   (śumbh) me of sin.

Notes

This verse is found in several Yajus texts: in VS. (xx. 20), TB. (ii. 4.
4⁹), K. (xxxviii. 5), and MS. (iii. 11. 10). TB.MS. add íd after iva
in a; in b, for snatvā́, VS. gives snātás, and MS. snātvī́;
in d, TB.MS. read muñcantu for śumbhantu, while VS. reads
(better) śundhantu and before it ā́pas instead of víśve; Ppp. reads
viśvān muñcantu; and it further has sindhu for svinnas in b.
This time the comm. gives kāṣṭhamayāt pādabandhanāt as equivalent of
drupadāt. The Anukr. passes without notice the excess of syllables in
a. ⌊The vs. occurs also TB. ii. 6. 6³, with íd again, and with
d as in VS. And the Calc. ed. of TB. prints both times svinná
snātvó.⌋ ⌊As to śumbh, see BR. vii. 261 top.⌋

As one unfastened from a stake, or cleansed by bathing after toil, As butter which the sieve hath cleansed, so all shall purge me from the sin.

द्रु॒प॒दात्ऽइ॑व। मु॒मु॒चा॒नः। स्वि॒न्नः। स्ना॒त्वा। मला॑त्ऽइव। पू॒तम्। प॒वित्रे॑णऽइव। आज्य॑म्। विश्वे॑। शु॒म्भ॒न्तु॒। मा॒। एन॑सः। ११५.३।

• विश्वे देवाः
• ब्रह्मा
• अनुष्टुप्
• पापनाशन सूक्त

पाप से मुक्ति का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (द्रुपदात्) काष्ठबन्धन से (मुमुचानः इव) छूटे हुए पुरुष के समान, (स्विन्नः) पसीने में डूबे हुए (स्नात्वा) स्नान करके (मलात्) मल से [छूटे हुए के] (इव) समान (पवित्रेण) शुद्ध करनेवाले छन्ना वा अग्नि से (पूतम्) शुद्ध किये हुए (आज्यम् इव) घृत के समान, (विश्वे) सब [दिव्यगुण] (मा) मुझको (एनसः) पाप से (शुम्भन्तु) शुद्ध करें ॥३॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य प्रयत्नपूर्वक सर्वथा पापों से शुद्ध रहकर सदा आनन्द भोगें ॥३॥

टिप्पणी: ३−(द्रुपदात्) काष्ठमयबन्धात् (इव) यथा (मुमुचानः) मुच्लृ शानच्, छान्दसो यकः श्लुः। मुच्यमानः (स्विन्नः) स्वेदयुक्तः पुरुषः (स्नात्वा) स्नानं कृत्वा (मलात्) मालिन्यात् (इव) (पूतम्) शोधितम् (पवित्रेण) शुद्धिसाधनेन वस्त्रेणाग्निना वा (इव) (आज्यम्) घृतम् (विश्वे) सर्वे देवा दिव्यगुणाः (शुम्भन्तु) शोधयन्तु (मा) माम् (एनसः) पापात् ॥