१०४ शत्रुनाशनम्

104. Against enemies.

शत्रुनाशनम्।
१-३ प्रशोचनः। इन्द्राग्नी, ३ इन्द्रानी, सोम इन्द्रश्च। अनुष्टुप्।

[Praśocana.—bahudevatyam utāi ”ndrāgnam. ānuṣṭubham.]

Comment

Found also in Pāipp. xix., in reversed order of verses. Used by Kāuś. (16.6) in connection with the preceding hymn, which see.

Translations

Translated: Ludwig, p. 518; Griffith, i. 302.

Translation

1. With tying-up, with tying-together, we tie up the enemies; the
   expirations and breaths of them, lives with life (ásu) have I cut off.

Notes

The translation implies acchidam at the end, instead of -dan, which
all the authorities (and hence both editions) read, save the comm.,
which has -dam. Ppp. has in c, d, teṣāṁ prāṇān samāsūn
amamasutam (corrupt). One might conjecture asinā for asunā in
d.

We bind our foemen with a bond that binds them close and holds them fast. Their breath and respiration I dissever, and their lives from life.

आ॒ऽदाने॑न। स॒म्ऽदाने॑न। अ॒मित्रा॑न्। आ। द्या॒म॒सि॒। अ॒पा॒नाः। ये। च॒। ए॒षा॒म्। प्रा॒णाः। असु॑ना। असू॑न्। सम्। अ॒च्छि॒द॒न्। १०४.१।

• इन्द्राग्नी
• प्रशोचन
• अनुष्टुप्
• शत्रुनाशन सूक्त

शत्रुओं के हराने का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (आदानेन) आकर्षणपाश से और (सन्दानेन) बन्धनपाश से (अमित्रान्) अपने शत्रुओं को (आ द्यामसि) हम बाँधते हैं। (च) और (एषाम्) इनके (ये) जो (अपानाः) अपान वायु और (प्राणाः) प्राण वायु हैं। (असून्) उनके प्राणों को (असुना) अपनी बुद्धि से (सम् अच्छिदन्) उन [हमारे वीरों] ने छिन्न-भिन्न कर दिया है ॥१॥

भावार्थभाषाः - शूरवीर धावा करके अपने अस्त्र-शस्त्रों से शत्रुओं को जीवन से हताश करके निर्बल करें ॥१॥

टिप्पणी: १−(आदानेन) आदीयते आबध्यते अनेन। आकर्षणपाशेन (सन्दानेन) बन्धनपाशेन (अमित्रान्) शत्रून् (आद्यामसि) बध्नीमः (अपानाः) बहिर्गमनशीलाः श्वासवृत्तयः (ये) (च) (एषाम्) शत्रूणाम् (प्राणाः) अन्तर्गमनाः श्वासाः (असुना) स्वप्रज्ञया−निघ० ३।९। (असून्) शत्रुप्राणान् (सम्) सम्यक् (अच्छिदन्) छिदिर् द्वैधीकरणे। छिन्नवन्तः शूराः ॥

Translation

2. This tying-up have I made, sharpened up with fervor by Indra; our
   enemies that are here—them, O Agni, do thou tie up.

Notes

Ppp. reads indriyeṇa śaṅsitam in b, and, for d, metān ādān
dviṣato mama.

This bond, made keen by Indra, I have formed with heat of holy zeal. Securely bind our enemies, O Agni, who are standing here.

इ॒दम्। आ॒ऽदान॑म्। अ॒क॒र॒म्। तप॑सा। इन्द्रे॑ण। सम्ऽशि॑तम्। अ॒मित्राः॑। ये। अत्र॑। नः॒। सन्ति॑। तान्। अ॒ग्ने॒। आ। द्य॒। त्वम्। १०४.२।

• इन्द्राग्नी
• प्रशोचन
• अनुष्टुप्
• शत्रुनाशन सूक्त

शत्रुओं के हराने का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (इन्द्रेण) बड़े ऐश्वर्यवाले आचार्य करके (संशितम्) तीक्ष्ण किया गया (इदम्) यह (आदानम्) आकर्षण यन्त्र (तपसा) तप से (अकरम्) मैंने बनाया है। (अत्र) यहाँ पर (नः) हमारे (ये) जो (अमित्राः) शत्रु (सन्ति) हैं, (तान्) उनको (अग्ने) हे तेजस्वी राजन् ! (त्वम्) तू (आ द्य) बाँध ले ॥२॥

भावार्थभाषाः - बड़े-बड़े विद्वानों की सम्मति से सेनापति लोग अस्त्र-शस्त्र बना कर शत्रुओं को वश में करें ॥२॥

टिप्पणी: २−(इदम्) निर्दिष्टम् (आदानम्) आकर्षणपाशम् (अकरम्) अकार्यम् (तपसा) तपोबलेन (इन्द्रेण) ऐश्वर्यवता गुरुणा (संशितम्) सम्यक् तीक्ष्णीकृतम् (अमित्राः) शत्रवः (ये) (अत्र) अस्मिन् संग्रामे (नः) अस्माकम् (सन्ति) वर्तन्ते (तान्) शत्रून् (अग्ने) हे तेजस्विन् राजन् (आ द्य) बधान। पाशयन्त्रेण गृहाण (त्वम्) ॥

Translation

3. Let Indra-and-Agni tie them up, and king Soma, allied; let Indra with
   the Maruts make tying-up for our enemies.

Notes

Ppp. has for b the better version rājñā somena medinā (the
construction of our medināu being anomalous); also me for nas at
the end. Some of the pada texts (including our D.Kp.) read enām in
a, and the saṁhitā mss. generally enāṁ instead of enān; the
comm. gives enān. The comm. explains medināu badly by medasvināv
asmābhir dattena haviṣā mādyantāu vā.

Indra and Agni bind them fast, Soma the King, and both the Friends! May Indra, girt by Maruts, make a bond to bind our enemies.

आ। ए॒ना॒न्। द्य॒ता॒म्। इ॒न्द्रा॒ग्नी इति॑। सोमः॑। राजा॑। च॒। मे॒दिनौ॑। इन्द्रः॑। म॒रुत्वा॑न्। आ॒ऽदान॑म्। अ॒मित्रे॑भ्यः। कृ॒णो॒तु॒। नः॒। १०४.३।

• इन्द्राग्नी
• प्रशोचन
• अनुष्टुप्
• शत्रुनाशन सूक्त

शत्रुओं के हराने का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (इन्द्राग्नी) वायु और अग्नि के समान गुणवान् (मेदिनौ) प्रीति करनेवाले (सोमः) सेनाप्रेरक युद्धमन्त्री (च) और (राजा) ऐश्वर्यवान् न्यायाधीश दोनों (एनान्) इन शत्रुओं को (आद्यताम्) बाँध लेवें। (मरुत्वान्) शूरों को साथ रखनेवाला (इन्द्रः) महाप्रतापी राजा (नः) हमारे (अमित्रेभ्यः) शत्रुओं के लिये (आदानम्) आकर्षण यन्त्र (कृणोतु) बनावे ॥३॥

भावार्थभाषाः - सेनासचिव, न्यायमन्त्री और मुख्य सेनापति अपने शूर वीरों से शत्रुओं को परास्त करें ॥३॥

टिप्पणी: ३−(एनान्) शत्रून् (आद्यताम्) बध्नीताम् (इन्द्राग्नी) वाय्वग्निवद् गुणवन्तौ। इन्द्राग्नी=वाय्वग्नी−दयानन्द-भाष्ये यजु० २१।२०। (सोमः) सेनाप्रेरको युद्धमन्त्री (राजा) ऐश्वर्यवान् न्यायसचिवः (च) (मेदिनौ) मिद स्नेहने−णिनि। स्नेहिनौ (इन्द्रः) महाप्रतापी राजा (मरुद्भिः) शूरवीरैर्युक्तः अ० १।२०।१। (आदानम्) आकर्षणयन्त्रम् (अमित्रेभ्यः) शत्रूणां बन्धाय (कृणोतु) करोतु (नः) अस्माकम् ॥