०५१ एनोनाशनम्

51. For various blessings.

एनोनाशनम्।
१-३ शन्तातिः। आपः, ३ वरुणः। १ गायत्री, २ त्रिष्टुप्, ३ जगती।

[śaṁtāti.—āpyam; 3. varuṇastuti. trāiṣṭubham: 1. gāyatrī; 3. jagatī.]

Comment

Found also in Pāipp. xix., in the verse-order 1, 3, 2. The hymn is reckoned by Kāuś. (9. 2) to the bṛhachānti gaṇa; it is used (25. 20) in healing rites against various diseases, and (25. 21) especially against disorders arising from soma drinking; and (41. 14), with hymn 19 and others, in a ceremony for good fortune; it is further (note to 7. 14) one of the apāṁ sūktāni. Vāit. (30. 7) has it in the sāutrāmaṇī ceremony with the preparation of surā for one disordered by soma. ⌊Keśava (to 61. 5) counts this hymn (not 57) to a pavitra gaṇa.⌋

Translations

Translated: Griffith, i. 273.

A prayer for purification and forgiveness of sins

Translation

1. Purified with Vāyu’s purifier, Soma [hath] run over opposite
   (pratyán̄), Indra’s suitable companion.

Notes

The translation implies, at the end of b, áti drutás (or
atidrutas, as the comm. appears to read), which SPP. has rightly in
his text. In most mss. dru and hru are hardly distinguishable (and
not easily distinguishable from du and hu), and hru was
unfortunately adopted in our text, because the first mss. consulted
favored that reading. Ppp. has instead adhiśrutaḥ. The verse is found
twice* in VS. (x. 31 d; xix. 3 a), twice in TB. (ii. 6. 1²⁻³;
two immediately successive versions), and thrice in MS. (ii. 3. 8; and
iii. 11. 7 two immediately successive versions), and, what is unusual,
with differences of reading in the different versions. VS. differs from
our text ⌊see note*⌋ in b, having in x. átisrutas, and in xix.
átidrutas. TB. has both times vāyús at the beginning, but in b
the first time prank and the second prā́n̄k, both times átidrutas. MS.
has in ii. vā́yos (doubtless a misprint for vāyós) and átisrutas;
in iii., the first time vāyús, prā́k, and átidrutas, the second
time vāyós, pratyák, and átisrutas. The Atharvan reading,
according to the Prāt, phonetic rule ii. 9, ought to be pratyán̄k
before a following s; but (as explained in the note to that rule) the
mss. read simple n̄, and both printed texts adopt it. ⌊Cf. Weber,
Rājasūya, p. 101, n. 7.⌋ *⌊Should be “thrice”: W. overlooked that at
xix. 3 also there are two immediately successive versions, the first
with pratyán̄k…átidrutaḥ, the second with prā́n̄k…átidrutaḥ.
Moreover, VS. has in x. (like TB.) vāyúḥ.⌋

Cleansed by the filter of the Wind comes Soma past all our enemies, meet friend of Indra.

वा॒योः। पू॒तः। प॒वित्रे॑ण। प्र॒त्यङ्। सोमः॑। अति॑। द्रु॒तः। इन्द्र॑स्य। युज्यः॑। सखा॑। ५१.१।

• आपः
• शन्ताति
• गायत्री
• एनोनाशन सूक्त

द्रोह के नाश का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (वायोः) सर्वव्यापक परमेश्वर के [बताये हुए] (पवित्रेण) शुद्ध आचरण से (पूतः) शुद्ध किया हुआ, (प्रत्यङ्) प्रत्यक्ष पूजनीय, (अति) अति (द्रुत) शीघ्रगामी (सोमः) ऐश्वर्यवान् वा अच्छे गुणवाला पुरुष (इन्द्रस्य) परमेश्वर का (युज्यः) योगी (सखा) सखा होता है ॥१॥

भावार्थभाषाः - मनुष्यों को योग्य है कि वेदविहित कर्मों को अति शीघ्र करके परमेश्वर के मित्र बन के सदा सुखी रहें ॥१॥ (वायु) शब्द परमेश्वरवाचक है−देखो [तद्वायुस्तदु चन्द्रमाः] य० ३२।१। ब्रह्म [वायुः] सर्वव्यापक और ब्रह्म ही आनन्ददाता है ॥ यह मन्त्र कुछ भेद से यजुर्वेद में है−अ० १।३१ ॥

टिप्पणी: १−वायोः सर्वव्यापकस्य परमेश्वरस्य विज्ञापितेन−तद् यथा [तद्वायुस्तदु चन्द्रमाः] य० ३२।१। (पूत) शोधितः (पवित्रेण) शुद्धेन धर्म्माचरणेन (प्रत्यङ्) प्रत्यक्षमञ्चितः पूजितः (सोमः) ऐश्वर्यवान् सोमगुणसम्पन्नो वा (अति) अत्यन्तम् (द्रुतः) शीघ्रगामी (इन्द्रस्य) परमेश्वरस्य (युज्यः) समाहितः। योगी (सखा) मित्रम् ॥

Translation

2. Let the mother waters further (sūd) us; let the ghee-purifying ones
   purify us with ghee; since the heavenly ones carry forth all evil
   (riprá), forth from them, indeed, I come clean, purified.

Notes

The verse is found also as RV. x. 17. 10, with the single variant
śundhayantu at end of a; the comm. gives to sūd- the same
meaning (kṣālayantu pāparahitān śuddhān kurvantu). VS. (iv. 2) also
has it, precisely in the RV. version; and MS. (i. 2. 1), with mā for
asmā́n and nas in a and b, and with -váhantu in c. Ppp.
has -vahantu likewise, and at the end it reads pūtay emi, which,
curiously enough, Schröder notes as read by two of his mss. and by the
Kapiṣṭhala text. Ppp. has further the phonetic ⌊? graphic⌋ variant
ghṛtapuvas in b.

May the maternal Waters make us ready: cleanse us with fat- ness they who cleanse with fatness! The Goddesses bear off each blot and tarnish: I come forth from the waters cleansed and stainless.

आपः॑। अ॒स्मान्। मा॒तरः॑। सू॒द॒य॒न्तु॒। घृ॒तेन॑। नः॒। घृ॒त॒ऽप्वः᳡। पु॒न॒न्तु॒। विश्व॑म्। हि। रि॒प्रम्। प्र॒ऽवह॑न्ति। दे॒वीः। उत्। इत्। आ॒भ्यः॒। शुचिः॑। आ। पू॒तः। ए॒मि॒। ५१.२।

• आपः
• शन्ताति
• त्रिष्टुप्
• एनोनाशन सूक्त

द्रोह के नाश का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (मातरः) माता के समान पालन करनेवाले (आपः) जल (अस्मान्) हम को (सूदयन्तु) सींचें, (घृतप्वः) घृतको पवित्र करनेवाले [जल] (घृतेन) घृत से (नः) हमको (पुनन्तु) पवित्र करें। (देवीः) दिव्यगुणयुक्त जल (विश्वम्) सब (हि) ही (रिप्रम्) मल को (प्रवहन्ति) बहा देते हैं, (आभ्यः) इन जलों से (इत्) ही (शुचिः) शुद्ध और (आ पूतः) सर्वथा पवित्र होकर (उत् एमि) मैं ऊँचा चलता हूँ ॥२॥

भावार्थभाषाः - जैसे जल अन्न आदि पदार्थ उत्पन्न करके मलों को शुद्ध करके और अनेक शिल्पों में प्रयुक्त होकर उपकार होते हैं, वैसे ही मनुष्य विद्या आदि शुभ गुण प्राप्त करके परस्पर उपकार करके उदय को प्राप्त हों ॥२॥ यह मन्त्र कुछ भेद से यजुर्वेद में है−अ० ४।२ ॥

टिप्पणी: २−(आपः) जलानि (अस्मान्) मनुष्यादीन् (मातरः) मातृवत्पालिकाः (सूदयन्तु) षूद क्षरणे। सिञ्चन्तु। शुन्धयन्तु (घृतेन) आज्येन (नः) अस्मान् (घृतप्वः) घृत+पूञ् पवने−क्विप्। घृतं पुनन्ति यास्ता आपः (पुनन्तु) पवित्रयन्तु (विश्वम्) सर्वम् (हि) खलु (रिप्रम्) लीरीङोर्ह्रस्वः पुट् च तरौ श्लेषणकुत्सनयोः। उ० ५।५५। इति रीङ् श्रवणे−र प्रत्ययः, ह्रस्वः पुट् च। रपो रिप्रमिति पापनामनी भवतः−निरु० ४।२१। कुत्सितं मलम् (प्रवहन्ति) प्रकर्षेण क्षालयन्ति, अपगमयन्ति (देवीः) देव्यः। दिव्यगुणयुक्ताः (उत्) उदित्य (इत्) एव (आभ्यः) अद्भ्यः (शुचिः) शुद्धः (आ) समन्तात् (पूतः) पवित्रः (एमि) गच्छामि ॥

Translation

3. Whatever, O Varuṇa, that is hateful to the people of the gods human
   beings practise here, if without intention we have obstructed thine
   ordinances (dhármān), do not, O god, harm us for that sin.

Notes

The verse is RV. vii. 89. 5, which, however, reads at end of b
cárāmasi, and at beginning of c ácittī yát táva etc. TS. (iii.
4. 11⁶) and MS. (iv. 12. 6) agree precisely with RV.

The fifth anuvāka, 10 hymns with 30 verses, ends here; the Anukr.
quotation, pan̄cama, has to be combined with that to the next
anuvāka.

Here ends also the thirteenth prapāṭhaka.

O Varuna, whatever the offence may be, the sin which men commit against the heavenly folk– When, through our want of thought we violate thy laws, punish us not, O God, for that iniquity.

यत्। किम्। च॒। इ॒दम्। व॒रु॒ण॒। दैव्ये॑। जने॑। अ॒भि॒ऽद्रो॒हम्। म॒नु॒ष्याः᳡। चर॑न्ति। अचि॑त्त्या। च॒। इत्। तव॑। धर्म॑। यु॒यो॒पि॒म। मा। नः॒। तस्मा॑त्। एन॑सः। दे॒व॒। री॒रि॒षः॒। ५१.३।

• वरुणः
• शन्ताति
• जगती
• एनोनाशन सूक्त

द्रोह के नाश का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (वरुण) हे अति उत्तम परमेश्वर ! (मनुष्याः) मनुष्य (इदम्) यह (यत् किम् च) जो कुछ भी (अभिद्रोहम्) अपकार (दैव्ये) विद्वानों के बीच विद्वान् (जने) मनुष्य पर (चरन्ति) करते हैं। (च) और (इत्) भी (अचित्त्या) अचेतनपन से (तव) तेरे (धर्म्म) धर्म को (युयोपिम) हमने तोड़ा है, (देव) हे प्रकाशमय परमात्मन् ! (नः) हमें (तस्मात्) उस (एनसः) पाप से (मा रीरिषः) मत नष्ट कर ॥३॥

भावार्थभाषाः - यदि मनुष्य अज्ञान से कोई पाप कर्म करें तो वे दण्डरूप प्रायश्चित्त, अनुताप आदि करके धर्म आचरण में सदा प्रवृत्त रहें ॥३॥ यह मन्त्र कुछ भेद से ऋग्वेद में है−म० ७।८९।५। इति पञ्चमोऽनुवाकः ॥

टिप्पणी: ३−(यत्) (किम् च इदम्) किञ्चिदपि (वरुण) हे अत्युत्तम परमेश्वर (दैव्ये) अ० २।२।२। देवेषु विद्वत्सु जाते विदुषि (जने) मनुष्ये (अभिद्रोहम्) अपराधम् (मनुष्याः) पुरुषाः (चरन्ति) अनुतिष्ठन्ति (अचित्त्या) अ० ५।१७।१२। अज्ञानेन (च) (इत्) अपि (धर्म) सर्वधातुभ्यो मनिन्। उ० ४।१४५। इति धृ धारणे−मनिन्। धारणसामर्थ्यम्। नियमम् (युयोपिम) युप विमोहने−लिट्। विमोहितवन्तः। नाशितवन्तः (न) अस्मान् (तस्मात्) (एनसः) अ० २।१०।८। पापात् (देव) हे प्रकाशमय परमात्मन् (मा रीरिषः) रिष हिंसायाम्, ण्यन्ताद् माङि लुङि चङि रूपम्। मा हिंसीः ॥