०३९ वर्चस्यम्

39. For glory.

वर्चस्यम्।
१-३ अथर्वा (वर्चस्कामः)। (बृहस्पतिः), २ इन्द्रः, ३ इन्द्रः, अग्निः, सोमः,।
१ जगती, २ त्रिष्टुप्, ३ अनुष्टुप्।

[Atharvan (varcashāmaḥ).—bṛhaspatidevatyam. 1. jagatī; 2. triṣṭubh; 3. anuṣṭubh.]

Comment

Found also in Pāipp. xix. Used by Kāuś. always in connection with hymn 38: see under that hymn.

Translations

Translated: Ludwig, p. 240; Florenz, 299 or 51; Griffith, i. 265; Bloomfield, 117, 478.

A priest’s prayer for power and glory

Translation

1. [As] glory (yáśas) let [my] oblation increase, quickened by
   Indra, of thousand-fold might, well-brought, made with power; me,
   proceeding mightily onward unto long sight, [me] with my oblation, do
   thou increase unto chiefhood.

Notes

Ppp. has, for b, sahasratṛṣṭis sukṛtaṁ sahasvat; in c,
jīvase (which is better) for cakṣase; in d, it omits mā, which
improves the meter. The comm. has suvṛtaṁ in b. The “jagatī” (11

• 12: 12 + 13 = 48) is an irregular one. ⌊Cf. RV. v. 44. 3, where we
  have the intensive of sṛ with anu-pra.⌋

Let sacrifice, like fame, thrive sped by Indra, inspired, well- ordered, with a thousand powers. To highest rank raise me who bring oblation, me who move forth to far-extended vision.

यशः॑। ह॒विः। व॒र्ध॒ता॒म्। इन्द्र॑ऽजूतम्। स॒हस्र॑ऽवीर्यम्। सुऽभृ॑तम्। सहः॑ऽकृतम्। प्र॒ऽसर्स्रा॑णम्। अनु॑। दी॒र्घाय॑। चक्ष॑से। ह॒विष्म॑न्तम्। मा॒। व॒र्ध॒य॒। ज्ये॒ष्ठऽता॑तये। ३९.१।

• बृहस्पतिः, त्विषिः
• अथर्वा
• जगती
• वर्चस्य सूक्त

यश पाने का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (इन्द्रजूतम्) परमेश्वर का भेजा हुआ (सहस्रवीर्यम्) सहस्रों सामर्थ्यवाला (सुभृतम्) अच्छे प्रकार भरा गया (सहस्कृतम्) पराक्रम से किया गया (यशः) यश और (हविः) अन्न (वर्धताम्) बढ़े। [हे परमेश्वर !] (दीर्घाय) बड़े और (ज्येष्ठतातये) अत्यन्त प्रशंसनीय (चक्षसे) दर्शन के लिये (प्रसर्स्राणम्) आगे बढ़नेवाले और (हविष्मन्तम्) भक्तिवाले (मा) मुझको (अनु) निरन्तर (वर्धय) तू बढ़ा ॥१॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य परमेश्वर की प्रार्थना करके पुरुषार्थपूर्वक संसार में कीर्ति और अन्न आदि पदार्थ प्राप्त करे ॥१॥

टिप्पणी: १−(यशः) कीर्त्तिः (हविः) देवयोग्यान्नम् (वर्धताम्) समृध्यताम् (इन्द्रजूतम्) परमेश्वरेण प्रेरितम् (सहस्रवीर्यम्) बहुसामर्थ्ययुक्तम् (सुभृतम्) यथावत्पोषितम् (सहस्कृतम्) बलेन सम्पादितम् (प्रसर्स्राणम्) सृ गतौ−यङ्लुकि ताच्छील्ये चानश्। अतिप्रसरणशीलम्। उद्योगिनम् (अनु) पश्चात्। निरन्तरम् (दीर्घाय) प्रवृद्धाय (चक्षसे) दर्शनाय (हविष्मन्तम्) भक्तिमन्तम् (मा) माम् (वर्धय) समर्धय (ज्येष्ठतातये) ज्येष्ठा प्रशस्ता तातिर्विस्तारो यस्य तस्मै। यद्वा। वृकज्येष्ठाभ्यां तिल्तातिलौ च च्छन्दसि। पा० ५।४।४१। इति प्रसशायां तातिल्। अतिविस्तारयुक्ताय। अत्यन्तप्रशंसनीयाय ॥

Translation

2. Unto our glorious Indra, rich in glory, would we, rendering homage,
   with glories pay worship; do thou bestow on us royalty quickened by
   Indra; in thy bestowal here may we be glorious.

Notes

This verse is found in Ppp. in a different connection, further on in the
same book, and with quite different readings: vayam for nas in
a; for b, yaśasvino haviṣāi ’naṁ vidhema; in c, dadhad
for rāsva; for d, tasya rātre adhivāke syāma.

We will pay sacrifice and serve with worship our glorious Indra, famous for his glories. Give thou us sway which Indra hath promoted, and in this boon of thine may we be famous.

अच्छ॑। नः॒। इन्द्र॑म्। य॒शस॑म्। यशः॑ऽभिः। य॒श॒स्विन॑म्। न॒म॒सा॒नाः। वि॒धे॒म॒। सः। नः॒। रा॒स्व॒। रा॒ष्ट्रम्। इन्द्र॑ऽजूतम्। तस्य॑। ते॒। रा॒तौ। य॒शसः॑। स्या॒म॒। ३९.२।

• बृहस्पतिः, त्विषिः
• अथर्वा
• जगती
• वर्चस्य सूक्त

यश पाने का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (यशसम्) यशस्वी, (यशोभिः) अपनी व्याप्तियों से (यशस्विनम्) बड़े कीर्तिवाले (इन्द्रम्) सम्पूर्ण ऐश्वर्यवाले परमेश्वर को (नमसानाः) नमस्कार करते हुए हम (नः) अपने लिये (अच्छ) अच्छे प्रकार (विधेम) पूजें। (सः) वह तू (इन्द्रजूतम्) तुझ परमेश्वर से भेजा हुआ (राष्ट्रम्) राज्य (नः) हमें (रास्व) दे, (तस्य ते) उस तेरे (रातौ) दान में हम लोग (यशसा) यशस्वी (स्याम) होवें ॥२॥

भावार्थभाषाः - जो मनुष्य परमेश्वर की प्रार्थना और उपासना करके पुरुषार्थ करते हैं, वे संसार में कीर्ति पाते हैं ॥२॥

टिप्पणी: २−(अच्छ) सुष्ठु (नः) अस्मभ्यम्। स्वहिताय (इन्द्रम्) परमेश्वरम् (यशसम्) सुप आत्मनः क्यच्। पा० ३।१।८। इति यशः शब्दात्−क्यच्, क्विपि। अलोपयलोपौ। आत्मनो यश इच्छन्तम् (यशोभिः) अशेर्देवने युट् च। उ० ४।१९१। इति अशू व्याप्तौ−असुन्, युट् च धातोः। व्याप्तिभिः (यशस्विनम्) कीर्त्तिमन्तम् (नमसानाः) पूर्ववद् यशस्यतेः क्विपि शानच्। आत्मनेपदं छान्दसम्। नमस्यन्तः (विधेम) परिचरेम (सः) स त्वम् (नः) अस्मभ्यम् (रास्व) रासृ दाने। देहि (राष्ट्रम्) राज्यम् (इन्द्रजूतम्) परमेश्वरेण त्वया प्रेरितम् (तस्य) प्रसिद्धस्य (ते) तव (रातौ) दाने (यशसः) आत्मनो यश इच्छन्तः (स्याम) भवेम ॥

Translation

3. Glorious was Indra, glorious was Agni, glorious was Soma born;
   glorious, of all existence am I most glorious.

Notes

Ppp. combines yaśā ’gnir in a. This verse is repeated below, as
58. 3.

Indra was glorious at his birth; Agni, Soma were born renowned. And glorious am I, the most illustrious of all that is.

य॒शाः। इन्द्रः॑। य॒शाः। अ॒ग्निः। य॒शाः। सोमः॑। अ॒जा॒य॒त॒। य॒शाः। विश्व॑स्य। भू॒तस्य॑। अ॒हम्। अ॒स्मि॒। य॒शःऽत॑मः। ३९.३।

• बृहस्पतिः, त्विषिः
• अथर्वा
• जगती
• वर्चस्य सूक्त

यश पाने का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (इन्द्रः) सूर्य (यशाः) यशवाला, (अग्निः) अग्नि (यशाः) यशवाला, और (सोमः) चन्द्रमा (यशाः) यशवाला (अजायत) हुआ है। (यशाः) यश चाहनेवाला (अहम्) मैं (विश्वस्य) सब (भूतस्य) संसार के बीच (यशस्तमः) अतियशस्वी (अस्मि) हूँ ॥३॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य संसार के सब पदार्थों से उपकार लेकर महायशस्वी होवे ॥३॥

टिप्पणी: ३−(यशाः) म० २। यशस्यतेः क्विप्। यशस्कामः (इन्द्रः) सूर्य्यः (यशाः) यशस्वी (अग्निः) पावकः (सोमः) चन्द्रः (अजायत) प्रादुरभवत् (यशाः) यशस्कामः (विश्वस्य) सर्वस्य (भूतस्य) भूतजातस्य। संसारस्य (अहम्) पुरुषार्थी (अस्मि) भवामि (यशस्तमः) अतिशयेन यशस्वी ॥