०३७ शापनाशनम्

37. Against curses.

शापनाशनम्।
१-३ अथर्वा (स्वस्त्ययनकामः)। चन्द्रमाः। अनुष्टुप्।

[Atharvan (svastyayanakāmaḥ).—cāndramasam. ānuṣṭubham.]

Comment

Found also in Pāipp. xx. Quoted by Kāuś. (48. 23) in a witchcraft ceremony (against the effect of an opponent’s sorcery, comm.), with giving a pale lump (piṇḍam pāṇḍum: the comm. explains it as a lump of white dirt) to a dog; and vs. 3 is, doubtless correctly, regarded by the comm. as intended at 48. 37 (the pratīka would equally designate vii. 59), with the laying on of fuel from a tree struck by lightning. The hymn is further reckoned (note to 25. 36) to the svastyayana gaṇa.

Translations

Translated: Florenz, 297 or 49; Grill, 25, 161; Griffith, i. 264; Bloomfield, 93, 475.

A charm to divert Imprecation personified

Translation

1. Hither hath come forth, having harnessed his chariot, the
   thousand-eyed curse, seeking after my curser, as a wolf the house of a
   sheepowner.

Notes

Ppp. has, in a, abhi (which is better) for upa; in c, yāti
for mama; and, in d, it combines vṛkāi ’va—which contraction the
Anukr. appears to ratify. Yuktvā́ya would fill out b more
acceptably.

Hitherward, having yoked his steeds, came Imprecation, thousand-eyed, Seeking my curser, as a wolf the home of one who owneth sheep.

उप॑। प्र। अ॒गा॒त्। स॒ह॒स्र॒ऽअ॒क्षः। यु॒क्त्वा। श॒पथः॑। रथ॑म्। श॒प्तार॑म्। अ॒नु॒ऽइ॒च्छन्। मम॑। वृकः॑ऽइव। अवि॑ऽमतः। गृ॒हम्। ३७.१।

• चन्द्रमाः
• अथर्वा
• अनुष्टुप्
• शापनाशन सूक्त

कुवचन के त्याग का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (सहस्राक्षः) सहस्रों व्यवहार में दृष्टिवाला (शपथः) शान्तिपथ बतानेवाला (रथम्) रथ को (युक्त्वा) जीत कर (मम) मेरे (शप्तारम्) कुवचन बोलनेवाले को (अन्विच्छन्) ढूँढता हुआ (उप) समीप (प्र अगात्) आया है, (इव) जैसे (वृकः) भेड़िया (अविमतः) भेड़वाले के (गृहम्) घर में [आता है] ॥१॥

भावार्थभाषाः - राजा बहुदर्शी होकर कुवचनभाषियों को दण्ड देता रहे ॥१॥

टिप्पणी: १−(उप) समीपे (प्र) प्रकर्षेण (अगात्) आगतवान् (सहस्राक्षः) अ० ३।११।३। सहस्रेषु व्यवहारेषु अक्षि दृष्टिर्यस्य सः। बहुदर्शी (युक्त्वा) संयोज्य (शपथः) अ० २।७।२। शम् शान्तिकरणे−ड+पथ गतौ−अच्। शस्य मङ्गलस्य पथो यस्मात् सः। शान्तिमार्गदर्शकः (रथम्) यानम् (शप्तारम्) शापकारिणम्। कुवचनभाषिणम् (अन्विच्छन्) अनुसृत्य गच्छन् (मम) (वृकः) हिंस्रजन्तुविशेषः (इव) यथा (अविमतः) अवीनां मेषाणां स्वामिनः पुरुषस्य (गृहम्) गेहम् ॥

Translation

2. Avoid us, O curse, as a burning fire a pond; smite our curser here,
   as the bolt from heaven a tree.

Notes

The distinction of hṛ and hra in manuscripts is so slight that some
of our mss. might be viewed as reading hṛdám in b, and SPP.
estimates most of his authorities as giving it (and the comm. idam),
though he also accepts hradám in his text. Ppp. reads iva in b,
and tvam for nas in c, and divyā for divás in d.

Avoid us, Imprecation! as consuming fire avoids the lake. Smite thou the man who curses us, as the sky’s lightning strikes the tree.

परि॑। नः॒। वृ॒ङ्ग्धि॒। श॒प॒थ॒। ह्रदम्। अग्निःऽइ॑व। दह॑न्। श॒प्तार॑म्। अत्र॑। नः॒। ज॒हि॒। दि॒वः। वृ॒क्षम्ऽइ॑व। अ॒शनिः॑। ३७.२।

• चन्द्रमाः
• अथर्वा
• अनुष्टुप्
• शापनाशन सूक्त

कुवचन के त्याग का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (शपथ) हे शान्तिमार्ग दिखानेवाले राजन् ! (न) हमें (परि वृङ्धि) छोड़ दे (इव) जैसे (दहन्) जलता हुआ (अग्निः) अग्नि (ह्रदम्) अथाह झील को [छोड़ जाता है]। (अत्र) यहाँ पर (नः) हमारे (शप्तारम्) कोसनेवाले को (जहि) नाश करदे, (इव) जैसे (दिव) आकाश से (अशनिः) बिजुली (वृक्षम्) स्वीकरणीय वृक्ष को ॥२॥

भावार्थभाषाः - राजा दुष्टों के कलङ्क लगाने से धर्म्मात्माओं की रक्षा करे ॥२॥

टिप्पणी: २−(परि) सर्वतः (नः) अस्मान् (वृङ्धि) अ० १।२५।१। वर्जय (शपथ) म० १। हे शान्तिपथदर्शक (ह्रदम्) ह्राद स्वने−अच्। अगाधजलाशयम् (अग्निः) पावकः (इव) यथा (दहन्) भस्मीकुर्वन् (शप्तारम्) कुभाषिणम् (अत्र) अस्मिन् राज्ये (नः) अस्माकम् (जहि) नाशय, (दिवः) आकाशात् (वृक्षम्) स्वीकरणीयं द्रुमम् (इव) यथा (अशनिः) विद्युत् ॥

Translation

3. Whoever shall curse us not cursing, and whoever shall curse us
   cursing, him, withered (?), I cast forth for death, as a bone (?) for a
   dog.

Notes

The first half-verse is repeated below, as vii. 59. 1 a, b, with a
different second half; it is also found, with still another ending, in
TB. (iii. 7. 6²³), TA. (ii. 5. 2¹¹), and Āp. (iv. 15. 1): these three
put śápatas in b next before śápāt. The meaning of both
péṣṭram (for which cf. iv. 12. 2) and ávakṣāmam in c is
extremely doubtful, and the translation of the line must be regarded as
only tentative. ⌊Bloomfield takes áva-kṣāmam as ‘down upon the
ground’: on the score of form and accent (Gram. §1313 b, 1310), this is
admissible; but I can hardly cite an example of áva thus used, except
Pāṇini’s ava-lomam.⌋ The comm. reads peṣṭam, explaining it by
piṣṭamayaṁ khādyam; avakṣāmam is glossed with avadagdham. Ppp.
gives the verse the same second half as our vii. 59. 1. The Anukr.
appears to ratify the contraction -ṭram ’va in c. ⌊Pada d = v.
8. 5 d. Compare also iv. 36. 2 a, b.⌋

Who curses us, himself uncursed, or, cursed, who curses us again, Him cast I as a sop to Death, as to a dog one throws a bone.

यः। नः॒। शपा॑त्। अश॑पतः। शप॑तः। यः। च॒। नः॒। शपा॑त्। शुने॑। पेष्ट्र॑म्ऽइव। अव॑ऽक्षामम्। तम्। प्रति॑। अ॒स्या॒मि॒। मृ॒त्यवे॑। ३७.३।

• चन्द्रमाः
• अथर्वा
• अनुष्टुप्
• शापनाशन सूक्त

कुवचन के त्याग का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (यः) जो (अशपतः) न शाप देनेवाले (नः) हम लोगों को (शपात्) शाप देवे, (च) और (यः) जो (शपतः) शाप देनेवाले (नः) हम लोगों को (शपात्) शाप देवे। (अवक्षामम् तम्) उस निर्बल को (मृत्यवे) मृत्यु के सामने (प्रति अस्यामि) मैं फैंके देता हूँ (इव) जैसे (पेष्ट्रम्) रोटी का टुकड़ा (शुने) कुत्ते के सामने ॥३॥

भावार्थभाषाः - जो अधर्मी धर्म्मात्माओं में दोष लगावें राजा उसको यथोचित दण्ड देवे ॥३॥

टिप्पणी: ३−(यः) कुभाषणशीलः (नः) अस्मान् (शपात्) शपेत्। पुरुषं भाषयेत् (अशपतः) अशापितः (शपतः) शापकारिणः (यः) (च) (नः) (शपात्) (शुने) कुक्कुराय (पेष्ट्रम्) सर्वधातुभ्यः ष्ट्रन्। उ० ४।१५९। इति पिष्लृ संचूर्णने−ष्ट्रन्। रोटिकाखण्डम् (इव) यथा (अवक्षामम्) क्षायो मः। पा० ८।२।५३। इति क्षै क्षये−निष्ठातकारस्य मः। अवक्षीणां दुर्बलम् (तम्) शप्तारम् (प्रति) प्रत्यक्षम् (अस्यामि) क्षिपामि (मृत्यवे) मरणाय ॥