०३५ वैश्वानरः

35. Prayer to Agni Vāiśvānara.

वैश्वानरः।

१-३ कौशिकः। वैश्वानरः। गायत्री।

[Kāuśika.—viśvānaradāivatam. gāyatram.]

Comment

Found also in Pāipp. xix., and in the śrāuta-Sūtras of Āśvalāyana (viii. 11.4) and śān̄khāyana (x. 9. 17); the first verse, further, in VS. and MS. This hymn and the one following are called by Kāuś. (31. 5) vāiśvānarīya, and used in a general remedial rite; and verse 35. 2 is reckoned (note to 32. 27) to the aṅholin̄ga gaṇa. In Vāit, hymn 35 appears alone in the agnicayana (29. 5), with i. 21 and vii. 84, accompanying the covering of the first courses of bricks.

Translations

Translated: Florenz, 295 or 47; Griffith, i. 264.

To Agni Vaisvanara

Translation

1. Let Vāiśvānara, for our aid, come forth hither from the
   distance—Agni, unto our good praises.

Notes

AśS. has this verse precisely as in our text, and so has VS. at xviii.
72 ⌊and śśS. has the pratīka, a⌋, but VS. xxvi. 8 has again the
first two pādas, with agnír ukthéna vā́hasā (see under the next verse)
for third; and MS. iii. 16. 4 has the latter version, with the further
variant of ūtyā́ prá (i.e., doubtless, útya ā́ prá) at the end of
a. Ppp. has the bad reading ūtāyā pra; it further exchanges the
third pādas of 1 and 2, and reads as 2 c upe ’māṁ suṣṭutiṁ mama.

Forth from the distance far away Vaisvanara come to succour us! Agni approach our eulogies!

वै॒श्वा॒न॒रः। नः॒। ऊ॒तये॑। आ। प्र। या॒तु॒। प॒रा॒ऽवतः॑। अ॒ग्निः। नः॒। सु॒ऽस्तु॒तीः। उप॑। ३५.१।

• वैश्वानरः
• कौशिक
• गायत्री
• वैश्वनार सूक्त

यश की प्राप्ति का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (वैश्वानरः) सब नरों का हितकारक परमेश्वर (नः) हमारी (ऊतये) रक्षा के लिये (परावतः) दूर वा उत्कृष्ट स्थान से (आ) सन्मुख (प्रयातु) आवे। (अग्निः) सर्वव्यापक परमेश्वर (नः) हमारी (सुष्टुतीः) यथाशास्त्र स्तुतियों को (उप=उपयातु) प्राप्त हो ॥१॥

भावार्थभाषाः - हम सर्वान्तर्यामी परमेश्वर की महिमा जानकर उसकी स्तुति करते रहें ॥१॥

टिप्पणी: १−(वैश्वानरः) अ० १।१०।४। सर्वनरहितः (नः) अस्माकम् (ऊतये) रक्षायै (आ) अभिमुखम् (प्र) प्रकर्षेण (यातु) गच्छतु (परावतः) अ० ३।४।५। परागतात् उत्कर्षं प्राप्ताद् दूरगतात् स्थानाद् वा (अग्निः) सर्वव्यापकः (नः) अस्माकम् (सुष्टुतीः) यथाशास्त्रं स्तवान् (उप) उपयात ॥

Translation

2. Vāiśvānara, our ally (sajū́s), hath come unto this our offering—Agni,
   at our songs, in our distresses.

Notes

The two Sūtras have for c agnir ukthena vāhasā (found in VS.MS. in
combination with 1 a, b); Ppp., as also noticed above, has for c
our 1 c. The translation given implies that áṅhasu (which is read
by all the mss. without exception, and is quoted so in the commentary to
Prāt. iv. 32) is the same with the usual áṅhaḥsu; no stem áṅhan is
found anywhere else; the comm. foolishly explains it by
abhigantavyeṣu, adj. to uktheṣu. The translation, moreover,
represents the pada-text reading of ā́gamat in a as ā́: agamat;
but it seems altogether likely that the true meaning is ā́: gamat ‘may
he come.’

Vaisvanara with friendly thoughts hath come to this our sacrifice, Agni who saves from woe, to lauds.

वै॒श्वा॒न॒र। नः॒। आ। अ॒ग॒म॒त्। इ॒मम्। य॒ज्ञम्। स॒ऽजूः। उप॑। अ॒ग्निः। उ॒क्थेषु॑। अंह॑ऽसु। ३५.२।

• वैश्वानरः
• कौशिक
• गायत्री
• वैश्वनार सूक्त

यश की प्राप्ति का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (वैश्वानरः) सब का नाशक, (सजूः) प्रीतिवाला (अग्निः) सर्वव्यापक परमेश्वर (अंहसु) प्राप्तियोग्य (उक्थेषु) प्रकथनीय गुणों में वर्तमान होकर (इमम्) इस (यज्ञम्) पूजनीय कर्म को (उप=उपेत्य) प्राप्त करके (न) हमको (आ अगमत्) प्राप्त हुआ है ॥२॥

भावार्थभाषाः - सर्वशक्तिमान् परमेश्वर की स्तुति गाकर हम सदा पुरुषार्थ करें ॥२॥

टिप्पणी: २−(वैश्वानरः) सर्वनायकः (नः) अस्मान् (आ अगमत्) प्राप्तवान् (इमम्) क्रियमाणम् (यज्ञम्) पूजनीयं व्यवहारम् (सजूः) सह+जुषी प्रीतिसेवनयोः−क्विप्। ससजुषो रुः। पा० ८।२।६६। इति रुत्वम्। र्वोरुपधाया दीर्घ इकः। पा० ८।२।७६। इति दीर्घः। जुषा सह वर्तमानः। प्रीतियुक्तः (उप) उपेत्य (अग्निः) सर्वव्यापकः परमेश्वरः (उक्थेषु) अ० २।१२।२। प्रकथनीयेषु गुणेषु (अहसु) अहि गतौ−अच्। प्राप्तव्येषु ॥

Translation

3. May Vāiśvānara shape the praise and song of the An̄girases; may he
   extend to them brightness (dyumná) [and] heaven (svàr).

Notes

Of the two Sūtras, śśS. supports our cākḷpat (comm. cakṛpat) in
sense by reading jījanat; AśS. has the better reading cākanat ’take
pleasure in.’ AśS. also has an̄girobhyas in a (both preserve the
a of an̄g-); Ppp. has no an̄girobhis. In b, Ppp. and śśS. have
yajñam for uktham; AśS. has stoma for -mam, and in c omits
ā (if it is not a misprint); Ppp. has pra instead of āi ’ṣu.

Vaisvanara hath formed the hymn and laud of the Angirases. To these may he bring glorious right.

वै॒श्वा॒न॒रः। अङ्गि॑रसाम्। स्तोम॑म्। उ॒क्थम्। च॒। च॒क्लृ॒प॒त्। आ। ए॒षु॒। द्यु॒म्नम्। स्वः᳡। य॒म॒त्। ३५.३।

• वैश्वानरः
• कौशिक
• गायत्री
• वैश्वनार सूक्त

यश की प्राप्ति का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (वैश्वानरः) सब नरों का नायक परमेश्वर (अङ्गिरसाम्) ज्ञानी महर्षियों के (स्तोमम्) स्तुति-योग्य कर्म (च) और (उक्थम्) प्रकथनीय गुण को (चक्लृपत्) समर्थ करे। (एषु) इन [महर्षियों] में (द्युम्नम्) प्रकाशमान यश वा अन्न और (स्वः) अच्छे प्रकार प्राप्तियोग्य सुख (आ) सब ओर से (यमत्) स्थिर रहे ॥३॥

भावार्थभाषाः - विद्वान् लोग परमेश्वर के गुणों को जान कर पुरुषार्थपूर्वक संसार में कीर्ति और आनन्द पाते हैं ॥३॥

टिप्पणी: ३−(वैश्वानरः) सर्वनरहितः (अङ्गिरसाम्) अ० २।५।२। ज्ञानिनां महर्षीणाम् (स्तोमम्) स्तुत्यं कर्म (उक्थम्) प्रकथनीयं गुणम् (च) (चक्लृपत्) कृपू सामर्थ्ये−लेट्। छान्दसं द्वित्वम्। कल्पयेत्। समर्थं कुर्य्यात् (एषु) अङ्गिरःसु (द्युम्नम्) तृषिशुषिरसिभ्यः कित्। उ० ३।१२। इति द्युत दीप्तौ−न कित्, तकारस्य मकारः। यद्वा, द्यु अभिगमने−न, मगागमः। द्युम्नं द्योततेर्यशो वान्नं वा−निरु० ५।५। द्योतमानं यशः। अन्नम् (स्वः) सुष्ठु अरणीयं प्राप्तव्यं सुखम् (यमत्) यमु उपरमे−लेट्। इतश्च लोपः परस्मैपदेषु। पा० ३।४।९७। इकारलोपः। उपरमेत्। तिष्ठेत् ॥