०१५ शत्रुनिवारणम्

15. For superiority.

शत्रुनिवारणम्।
१-३ उद्दालकः। वनस्पतिः। अनुष्टुप्।

[Uddālaka.—vānaspatyam. ānuṣṭubham.]

Comment

Found also in Pāipp. xix. Kāuś. applies (19. 26) in a rite for prosperity, with vi. 142. 3, using an amulet of barley. It is also reckoned (note to 19. 1) to the puṣṭika mantras.

Translations

Translated: Florenz, 267 or 19; Griffith, i. 252.

A charm for power and preeminence

Translation

1. Thou art the highest of herbs; of thee the trees are subjects
   (upastí); let him be our subject who assails us.

Notes

The verse is RV. x. 97. 23 (with which VS. xii. 101 precisely agrees),
which has, for a, tvám uttamā́ ’sy oṣadhe, and accents úpastayas
úpastis. Ppp. elides the a of asi in a, and in c, d has
upastir asmākaṁ bhūyād yo ‘sman. The comm. regards the palāśa tree
as addressed.

Most excellent of all the plants art thou: thy vassals are the trees. Let him be subject to our power, the man who seeks to injure us.

उ॒त्ऽत॒मः। अ॒सि॒। ओष॑धीनाम्। तव॑। वृ॒क्षाः। उ॒प॒ऽस्तयः॑। उ॒प॒ऽस्तिः। अ॒स्तु॒। सः। अ॒स्माक॑म्। यः। अ॒स्मान्। अ॒भि॒ऽदास॑ति। १५.१।

• वनस्पतिः
• उद्दालक
• अनुष्टुप्
• शत्रुनिवारण सूक्त

उत्तम गुणों की प्राप्ति का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - [हे परमेश्वर !] (ओषधीनाम्) सब तापनाशक ओषधियों में तू (उत्तमः) उत्तम (असि) है, (वृक्षाः) सब स्वीकार करने योग्य गुण (तव) तेरे (उपस्तयः) उपासक [अधीन] हैं। (सः) वह पुरुष (अस्माकम्) हमारे (उपस्तिः) अधीन (अस्तु) होवे, (यः) जो (अस्मान्) हमें (अभिदासति) सतावे ॥१॥

भावार्थभाषाः - सर्वशक्तिमान् परमेश्वर की भक्तिपूर्वक मनुष्य पुरुषार्थ करके अपने विघ्नों को मिटावे ॥१॥

टिप्पणी: १−(उत्तमः) सर्वोत्कृष्टः (असि) (ओषधीनाम्) अ० १।३०।३। तापनाशकानां पदार्थानाम् (तव) (वृक्षाः) वृक्ष वरणे−क। वरणीयाः श्रेष्ठाः गुणाः (उपस्तयः) अ० ३।५।६। उपासकाः। वशीभूताः (उपस्तिः) उपासकः (अस्तु) (सः) शत्रुः (अस्माकम्) (यः) (अस्मान्) धार्मिकान् (अभिदासति) अ० ४।१९।५। अभितो हिनस्ति ॥

Translation

2. Whoever, both kindred and not of kin, assails us, of them may I be
   highest, as this one of trees.

Notes

The Ppp. version of i. 19. 4 a, b is (as pointed out at that place)
nearly our a, b here. In this verse Ppp. reads samb- and asamb-,
and its c is sambandhūn sarvāṅs tīn tvā.

Whoever seeks to injure us, with kinsmen or no kin to aid, May I be uppermost of all, even as this Plant is queen of trees.

सऽब॑न्धुः। च॒। अस॑बन्धुः। च॒। यः। अ॒स्मान्। अ॒भि॒ऽदास॑ति। तेषा॑म्। सा। वृ॒क्षाणा॑म्ऽइव। अ॒हम्। भू॒या॒स॒म्। उ॒त्ऽत॒मः। १५.२।

• वनस्पतिः
• उद्दालक
• अनुष्टुप्
• शत्रुनिवारण सूक्त

उत्तम गुणों की प्राप्ति का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (यः) जो शत्रुसमूह (सबन्धुः) बन्धुओं सहित (च च) और (असबन्धुः) बिना बन्धुओं के होकर (अस्मान्) हमें (अभिदासति) सतावे। (वृक्षाणाम्) श्रेष्ठ पदार्थों में (सा इव) लक्ष्मी के समान, (अहम्) मैं (तेषाम्) उनके बीच (उत्तमः) उत्तम (भूयासम्) हो जाऊँ ॥२॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य अपने सब प्रकार की उलझनें हटाकर विद्या सुवर्ण आदि उत्तम पदार्थ प्राप्त करे ॥२॥

टिप्पणी: २−(सबन्धुः) बन्धुभिः सहितः (च च) समुच्चये (असबन्धुः) समानबन्धुरहितः (यः) शत्रुसमूहः (अस्मान्) धार्मिकान् (अभिदासति) अ० ४।१९।५। अभितो हिनस्ति (तेषाम्) शत्रूणाम् (सा) स्यति दारिद्र्यम्। षो अन्तकर्मणि ड, टाप्। लक्ष्मीः (वृक्षाणाम्) वरणीयानां पदार्थानाम् (इव) यथा (अहम्) (भूयासम्) (उत्तमः) श्रेष्ठः ॥

Translation

3. As of herbs soma is made highest of oblations, as the talā́śā of
   trees, [so] may I be highest.

Notes

Ppp. reads, for b, c, uttamaṁ havir ucyate (which is better):
yavā tvam āiva vṛkṣāṇām. The comm. has palāśa in c. If talā́śā
is a good reading, it may mean the same as tālīśā (Flacourtia
cataphracta).

As Soma hath been made the best of all oblations ‘mid the plants, So, as Talasa is the queen of trees, may I be chief of all.

यथा॑। सोमः॑। ओष॑धीनाम्। उ॒त्ऽत॒मः। ह॒विषा॑म्। कृ॒तः। त॒लाशा॑। वृ॒क्षाणा॑म्ऽइव। अ॒हम्। भू॒या॒स॒म्। उ॒त्ऽत॒मः। १५.३।

• वनस्पतिः
• उद्दालक
• अनुष्टुप्
• शत्रुनिवारण सूक्त

उत्तम गुणों की प्राप्ति का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (यथा) जैसे (सोमः) अमृत [अन्न वा सोम लता] (ओषधीनाम्) तापनाशक ओषधियों और (हविषाम्) ग्राह्य पदार्थों में (उत्तमः) उत्तम (कृतः) बनाया गया है। और (वृक्षाणाम् इव) जैसे उत्तम पदार्थों में (तलाशा) आश्रय प्राप्त करनेवाली लक्ष्मी है, [वैसे ही] (अहम्) मैं (उत्तम) उत्तम (भूयासम्) हो जाऊँ ॥३॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य अन्न, सुवर्ण आदि पदार्थ प्राप्त करके उत्तम होवें ॥३॥

टिप्पणी: ३−(यथा) येन प्रकारेण (सोमः) अमृतमन्नं सोमलता वा (ओषधीनाम्) तापनाशकपदार्थानाम् (उत्तमः) श्रेष्ठः (हविषाम्) ग्राह्यवस्तूनाम् (कृतः) निर्मितः (तलाशा) तलमाधारम् अश्नुते। तल+अशू व्याप्तौ−अच्, टाप्। आधारव्यापयित्री लक्ष्मीः (वृक्षाणाम्) वरणीयानां मध्ये (अहम्) (भूयासम्) (उत्तमः) ॥