००४

4. To various divinities: for protection.

१-३ अथर्वा। १ त्वष्टा, पर्जन्यः, ब्रह्मणस्पतिः, अदितिः, २ अंशः, भगः, वरुणः, मित्रः, अर्यमा, अदितिः, मरुतः,३ अश्विनौ, द्यौष्पिता। पथ्याबृहती, २ संस्तारपङ्क्तिः, ३ त्रिपदा विराड्गायत्री।

[Atharvan.—nānādāivatam. 1. pathyābṛhatī; 2. saṁstārapan̄kti; 3. 3-p. virāḍ gāyatrī.]

Comment

Found also in Pāipp. xix. Used by Kāuś. (23. 9) in a rite for prosperity in connection with the division of inherited property; and twice (124. 6; 135. 10) in the chapter of portents, when two crowns appear on some one’s head and when the house-beam breaks; and it is reckoned to the puṣṭika mantras (note to 19. 1) and to the svastyayana gaṇa ⌊note to 25. 36⌋. For its employment with vi. 1, 3 etc., see under vi. 1; and in Vāit. with vi. 3 etc., see under vi. 3.

Translations

Translated: Florenz, 252 or 4; Griffith, i. 246.

A hymn to various deities for protection

Translation

1. Tvashṭar [protect] my address (vácas) to the gods, [also]
   Parjanya, Brahmaṇaspati; with sons, with brothers, let Aditi now protect
   our hard to surpass [and] saving power.

Notes

The verse is found also in SV. (i. 299), which has no for me in
a, and, at the end, trā́maṇaṁ vácaḥ, thus rectifying the meter of
the last pāda. Ppp. ends with trāmaṇe śavā. The form trā́maṇaṁ seems
to be a bastard neut., corresponding to the masc. trā́māṇaṁ ⌊cf. JAOS.
x. 522, 530: there seem to be no man-stems used as adjectives in the
neuter⌋, and to have been avoided in AV. by the substitution of
trā́yamāṇaṁ; of the resulting metrical disturbance the Anukr. takes no
notice.

May Tvashtar, Brahmanaspati, Parjanya hear my holy prayer. May Aditi with all her sons, the brothers, guard us, invincible, protecting power.

त्वष्टा॑। मे॒। दैव्य॑म्। वचः॑। प॒र्जन्यः॑। ब्रह्म॑णः। पतिः॑। पु॒त्रैः। भातृ॑ऽभिः। अदि॑तिः। नु। पा॒तुः॒। नः॒। दु॒स्तर॑म्। त्राय॑माणम्। सहः॑। ४.१।

• त्वष्टा, पर्जन्यः, ब्रह्मणस्पतिः, अदितिः
• अथर्वा
• पथ्याबृहती
• आत्मगोपन सूक्त

सब की रक्षा का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (त्वष्टा) सब का बनानेवाला, (पर्जन्यः) सींचनेवाला (ब्रह्मणः) ब्रह्माण्ड का (पतिः) रक्षक, (अदितिः) अविनाशी परमेश्वर (पुत्रैः) पुत्रों और (भ्रातृभिः) भ्राताओं के सहित (मे) मेरे (दैव्यम्) देवताओं के हितकारक (वचः) वचन को और (नः) हमारे (दुस्तरम्) अजेय, (त्रायमाणम्) रक्षा करनेवाले (सहः) बल की (नु) शीघ्र (पातु) रक्षा करे ॥१॥

भावार्थभाषाः - सब मनुष्य परमेश्वर की उपासना प्रार्थना करते हुए पूर्ण बल प्राप्त करके अपने कुटुम्बियों की रक्षा करें ॥१॥

टिप्पणी: १−(त्वष्टा) अ० २।५।६। सर्वस्रष्टा (मे) मम (दैव्यम्) देव−यञ्। देवहितम् (वचः) वाक्यम् (पर्जन्यः) अ० १।२।१। सेचकः (ब्रह्मणः) प्रवृद्धस्य जगतः (पतिः) पालकः (पुत्रैः) अस्माकं सुतैः सह (भ्रातृभिः) सहोदरैः (अदितिः) अ० २।२८।४। अविनाशी परमेश्वरः (नु) क्षिप्रम् (पातु) रक्षतु (नः) अस्माकम् (दुस्तरम्) दुस्तरणीयम्। अजेयम् (त्रायमाणम्) रक्षकम् (सहः) बलम् ॥

Translation

2. Let Aṅśa, Bhaga, Varuṇa, Mitra, Aryaman, Aditi—let the Maruts protect
   [us]; may the hatred of that injurer pass away; repel the foe from
   near by.

Notes

The accent of pā́ntu (if correct) shows that only marútas is felt to
be its subject; but Ppp. reads instead aditiḥ pātv aṅhasaḥ. In c,
the comm. has abhihvṛtas. The last pāda is obscure, and at least in
part corrupt. The want of accent of yāvayat is wrong, and its form is
unmotived; emendation to yāváya or -yan can hardly be avoided.
A’ntitam (for which Ppp. gives anthitam) is read by all the mss.,
and occurs again at viii. 5. 11, so that it must be regarded as the real
AV. reading. It is emended in our edition to ánti tám; and the comm.
also so understands it (tam eva śatrum antikāt). It is translated as
if emended to ántitas; or ántitam might be an anomalous equivalent
of antikam. The verse (12 + 8: 12 + 8 = 40) is not properly a
saṁstārapan̄kti.

May Ansa, Bhaga, Varuna, and Mitra, Aryaman, Aditi, and Maruts guard us. May we be freed from that oppressor’s hatred. May he keep off that foeman who is near us.

अंशः॑। भगः॑। वरु॑णः। मि॒त्रः। अ॒र्य॒मा। अदि॑तिः। पान्तु॑। म॒रुतः॑। अप॑। तस्य॑। द्वेषः॑। ग॒मे॒त्। अ॒भि॒ऽह्रुतः॑। य॒व॒य॒त्। शत्रु॑म्। अन्ति॑तम्। ४.२।

• अंशः, भगः, वरुणः, मित्रम्, अर्यमा, अदितिः, मरुद्गणः
• अथर्वा
• संस्तारपङ्क्तिः
• आत्मगोपन सूक्त

सब की रक्षा का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (अंशः) विभाग करनेवाला, (भगः) सेवने योग्य (वरुणः) अपान वायु, (मित्रः) प्राण वायु, (अर्यमा) अन्धकारनाशक सूर्य, और (अदितिः) अदीन भूमि (मरुतः) शूर देवताओं की (पान्तु) रक्षा करें। वे (अभिह्रुतः) कुटिलशील (तस्य) हिंसक चोर के (द्वेषः) दुष्टता को (अप गमेत्=गमयेयुः) हटा देवें और (अन्तितम्) बन्ध में डालनेवाले (शत्रुम्) शत्रु को (यवयत्=यवयेयुः) पृथक् करें ॥२॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य भीतरी और बाहिरी अवस्था को सुधार कर अपने दोषों का नाश करके उन्नति करें ॥२॥

टिप्पणी: २−(अंशः) विभाजकः (भगः) भजनीयः। सेवनीयः (वरुणः) अपानः (मित्रः) प्राणः (अर्यमा) अ० ३।१४।२। अन्धकारनाशक आदित्यः (अदितिः) अ० २।२८।४। अदीना भूमिः (पान्तु) रक्षन्तु (मरुतः) अ० १।२०।१। शूरान् देवान् (अप) दूरीकरणे (तस्य) तर्द हिंसायाम्−ड। हिंसकस्य। चोरस्य (द्वेषः) द्विष−असुन्। अप्रीतिम् (गमेत्) अन्तर्गतणिजर्थः, बहुवचनस्यैकवचनम्। गमयेयुः (अभिह्रुतः) ह्वृ कौटिल्ये−क्विप्। कुटिलस्य (यवयत्) यु मिश्रणामिश्रयणयोः−ण्यन्ताल्लेटि अडागमो वृद्ध्यभावो बहुवनस्यैकवचनं च। यवयेयुः पृथक् कुर्युः (शत्रुम्) वैरिणम् (अन्तितम्) अति बन्धने−कर्तरि क्तः। बन्धकम् ॥

Translation

3. Unto knowledge (? dhī́), O Aśvins, do ye aid us; make wide for us,
   O wide-goer, unremitting; O heaven, father, repel whatever misfortune.

Notes

The beginning of the verse is probably corrupt, but Ppp. gives no
various reading, merely prefixing deva tvaṣṭar (apparently out of
3.3): compare RV. i. 117. 23 b, víśvā dhíyo aśvinā prā́vatam me. In
c, the great majority of mss., which SPP. follows, have the true
accent dyāùṣ (i.e. dí-āus, the word requiring to be pronounced as
two syllables: see my Skt. Gram. 314 b); exceptions among our mss. are
only Bp. and I. Several of our saṁhitā-mss. have ḥ before pítar
(viz. P.M.E.H.). The meter lacks a syllable in a. ⌊Correct the ed.
to dyāùṣ.⌋

May both the Asvins further our devotion. With ceaseless care deliver us, Wide-Ranger! O Father Heaven, keep from us all misfortunes.

धि॒ये। सम्। अ॒श्वि॒ना॒। प्र। अ॒व॒त॒म्। नः॒। उ॒रु॒ष्य। नः॒। उ॒रु॒ऽज्म॒न्। अप्र॑ऽयुच्छन्। द्यौः᳡। पितः॑। य॒वय॑। दु॒च्छुना॑। या। ४.३।

• अश्विनीकुमारौ, द्यौष्पिता
• अथर्वा
• त्रिपदा विराड्गायत्री
• आत्मगोपन सूक्त

सब की रक्षा का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (अश्विना) हे सब कामों में व्यापक रहनेवाले माता पिता ! (धिये) सत् कर्म वा सत् बुद्धि के लिये (नः) हमारी (सम्) मिलकर (प्र) अच्छे प्रकार (अवतम्) रक्षा करो। (उरुज्मन्) हे विस्तीर्ण गतिवाले परमात्मन् ! (अप्रयुच्छन्) चूक न करता हुआ तू (नः) हमारी (उरुष्य) रक्षा कर। (द्यौः) हे प्रकाशमान (पितः) पिता परमेश्वर ! (या) जो (दुच्छुना) दुर्गति है [उसको] (यवय) तू हटा दे ॥३॥

भावार्थभाषाः - माता पिता इस प्रकार शिक्षा देवें जिस से उनके संतान ईश्वर आज्ञा पालन करके ऐश्वर्यवान् हों ॥३॥

टिप्पणी: ३−(धिये) धीः कर्मनाम−निघ० २।१। प्रज्ञानाम−निघ० ३।९। सत्कर्मणे सद्बुद्धये वा (सम्) संगत्य (अश्विना) सू० ३।३। कर्मसु व्यापनशीलौ मातापितरौ (प्र) प्रकर्षेण (अवतम्) रक्षतम् (नः) अस्मान् (उरुष्य) सू० ३।३। रक्ष (नः) (उरुज्मन्) सर्वधातुभ्यो मनिन् उ० ४।१४५। इति उरु+अज गतिक्षेपणयोः−मनिन्, अकारलोपः। हे विस्तीर्णगते परमात्मन् (अप्रयुच्छन्) अ० २।६।३। अप्रमाद्यन् (द्यौः) हे प्रकाशमान (पितः) पालक परमेश्वर (यवय) अपगमय (दुच्छुना) अ० ५।१७।४। दुर्गतिः (या) या, तामपि ॥