००७ विषनाषनम्

7. Against poison.

विषनाषनम्
१-७ गरुत्मान्। वनस्पतिः। अनुष्टुप्, ४ स्वरीट्।

[Garutman.—vānaspatyam. ānuṣṭubham: 4. svarāj.]

Comment

Found in Pāipp., but not all together; vs. 1 occurs in v., vss. 2-6 in ii., and vs. 7 in vi. Not used by Kāuś. unless it is properly regarded by the schol. and the comm. (see under h. 6) as included with h. 6 by the citation (28. 1) of the latter’s pratīka (the comm. puts it on the ground of the paribhāṣā rule grahaṇam ā grahaṇāt, Kāuś. 8. 21).

Translations

Translated: Ludwig, p. 201; Grill, 28, 121; Griffith, i. 138; Bloomfield, 26, 376; Weber, xviii. 26.

A charm to make a poisonous plant innocuous

Translation

1. This water (vā́r) shall ward off (vāray-) upon the Varaṇāvatī; an
   on-pouring of ambrosia (amṛ́ta) is there; with it I ward off thy
   poison.

Notes

The significance of the verse lies in its punning upon vār and var;
the name varaṇāvatī is not found elsewhere, but has sufficient
analogies elsewhere; it is formed, as the comm. points out, from the
tree-name varaṇa (Crataeva Roxburghii). Ppp. has in b a
different pun: varuṇād ābhṛtam; and for d it reads tac cakārā
’rasaṁ viṣam. The first pāda lacks a syllable, unless we resolve
va-ā́r. ⌊Cf. x. 3. 1 n.⌋

So may this water guard us on the bank of Varanavati. Therein hath Amrit been infused: with that I ward thy poison off.

वाः। इ॒दम्। वा॒र॒या॒तै॒। व॒र॒णऽव॑त्याम्। अधि॑। तत्र॑। अ॒मृत॑स्य। आऽसि॑क्तम्। तेन॑। ते॒। वा॒र॒ये॒। वि॒षम्। ७.१।

• वनस्पतिः
• गरुत्मान्
• अनुष्टुप्
• विषनाशन सूक्त

विष नाश करने का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (वरणावत्याम् अधि) उत्तम गुणवाली क्रिया में [अथवा वरुण नामवाली ओषधि में] वर्तमान (इदम्) यह (वाः) जल (वारयातै) [विष को] हटावे। (तत्र) उस [जल] में (अमृतस्य) अमृत अर्थात् स्वास्थ्य का (आसिक्तम्) रस है। (तेन) उस [जल] से (ते विषम्) तेरे विष को (वारये) मैं हटाता हूँ ॥१॥

भावार्थभाषाः - १-यथावत् क्रिया से किये हुए जल के अभिषेक आदि से और २-वरुण नाम औषध के रसप्रयोग से विष और विषजनक रोगों की निवृत्ति होती है ॥१॥

टिप्पणी: १−(वाः) अ० ३।१३।३। वारि। जलम् (इदम्) (वारयातै) वारयतेर्लेटि आडागमः। निवारयतु विषम् (वरणावत्याम्) सुयुरुवृञो युच्। उ० २।७४। इति वृञ् वरणे-युच्। शरादीनां च। पा० ६।३।१२०। इति मतौ पूर्वपदस्य दीर्घः। वरणीयगुणयुक्तायां क्रियायाम्। अथवा वरणो वरुणो वृक्षविशेषः। वरुणरसवत्याम् ओषधौ वर्तमानम्। वरुणस्य गुणाः। कटुत्वम्, उष्णत्वम्, रक्तदोषशीतवातहरत्वम्, स्निग्धत्वम्, दीपनत्वं च-इति शब्दकल्पद्रुमात् (अधि) सप्तम्यर्थानुवादी (तत्र) तस्मिन् जले (अमृतस्य) अमरणस्य, स्वास्थ्यस्य (आसिक्तम्) षिच क्षरणे-भावे क्त। आसेचनम्। समन्ताद् वर्षणम्। रसः (तेन) उदकेन (वारये) अहं निवारयामि (विषम्) विषप्रभावम् ॥

Translation

2. Sapless is the poison of the east, sapless what is of the north;
   also this that is of the south is exchangeable with gruel (karambhá).

Notes

That is, is no stronger or more harmful than gruel. Except our Bp.,
which has adharā́cyàm, all the mss. accent -rā́cyam, and SPP. follows
them; our edition emends to -rācyàm, to accord with the two adjectives
of like formation in a, b. Ppp. puts arasam after viṣam in
a.

Weak is the poison of the East, weak is the poison of the North, So too this poison of the South counts as a cake of curds and meal.

अ॒र॒सम्। प्रा॒च्य᳡म्। वि॒षम्। अ॒र॒सम्। यत्। उ॒दी॒च्य᳡म्। अथ॑। इ॒दम्। अ॒ध॒रा॒च्य᳡म्। क॒र॒म्भेण॑। वि। क॒ल्प॒ते॒। ७.२।

• वनस्पतिः
• गरुत्मान्
• अनुष्टुप्
• विषनाशन सूक्त

विष नाश करने का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (प्राच्यम्) पूर्व वा सन्मुख दिशा का (विषम्) विष (अरसम्) अरस होवे, और (यत्) जो (उदीच्यम्) उत्तर वा बायीं दिशा में हैं [वह भी] (अरसम्) अरस होवे। (अथ) और (इदम्) यह (अधराच्यम्) नीचे की दिशा का [विष] (करम्भेण) जलसेचन से [वा दही मिले सत्तुओं से] (विकल्पते) असमर्थ हो जाता है ॥२॥

भावार्थभाषाः - चिकित्सक लोग विष और विषैले रोगों को यथावत् जलसेचन से अथवा सत्तुओं के प्रयोग से हटावें ॥२॥ (करम्भ) शब्द का अर्थ जलक्रिया वा जलसेचन का और दही सत्तुओं का है [करम्भो दधिसक्तवः-इत्यमरः, १९, ४८] ॥

टिप्पणी: २−(अरसम्) नीरसम्। निष्प्रभावम्, भवतु (प्राच्यम्)) द्युप्रागपागुदक्प्रतीचो यत्। पा० ४।२।१०१। इति प्राच्-यत्। पूर्वोद्भवम् (स्वाभिमुखदिशि भवम्) (यत्) यद् विषमस्ति तदपि (उदीच्यम्) उदच्-यत् पूर्ववत्। उत्तरदिशि भवम् वामदिशि भवम् (अथ) अनन्तरम् (इदम्) (अधराच्यम्) अधराच्-यत्। अधस्ताद् वर्तमानायां दिशि भवम्। (करम्भेण) अकर्तरि च कारके संज्ञायाम्। पा० ३।३।१९। इति क+रभि शब्दे, अत्र सेके-घञ्। रभेरश्च लिटोः। पा० ७।१।६३। इति नुम्। केन जलेन रभ्यते सिच्यते मिश्रीक्रियते वा स करम्भः तेन, जलसेचनकर्मणा। यद्वा दधिमिश्रितशक्तुभिः (विकल्पते) कृपू सामर्थ्ये। कृपो रो लः। पा० ८।२।१८। इति लत्वम्। विगतसामर्थ्यं भवति ॥

Translation

3. Having made gruel of sesame (?), teeming with fat, steaming (?), thou
   dost not rack, O ill-bodied one, him that has eaten thee merely from
   hunger.

Notes

The verse is full of difficulties and doubtful points. The translation
implies in d emendation of jakṣivā́nt sá to jakṣivā́ṅsam, as
suggested by BR., s.v. rup (Grill rejects it, but unwisely); Ppp.
reads jakṣivīpyasya. The construction of the augmentless aorist-form
rūrupas with ná instead of mā́ is against all rule and usage; the
easiest emendation would be to nā́ ’rūrupas; Ppp. gives nu rūrūpaḥ.
SPP. unaccountably reads rūrupaḥ in pada-text, both here and in 5
d and 6 d, against all but one of his pada-mss. in this verse,
and also against Prāt. iv. 86, which distinctly requires rurupaḥ; and
(in all the three cases alike) the pada-mss. add after the word the
sign which they are accustomed to use when a pada-reading is to be
changed to something else in saṁhitā. In c, the pada-reading is
dustano íti duḥ॰tano; the case is noted under Prāt. ii. 85. Tiryàm
in a is rendered as if tilyàm, from tila (so the Pet. Lex.); the
comm. derives it from tiras, and renders it tirobhavam ‘vanishing,’
which is as senseless as it is etymologically absurd; Ppp. reads instead
turīyam. According to Rājan. xvi. 23, a sort of rice (as ripening in
three months) is called tiriya (tirima?), but the word appears to be
only a modern one, and is hardly to be looked for here. ⌊I cannot find
it in the Poona ed.*⌋ Grill makes the very unsatisfactory conjecture
atiriyam “running over.” In b, all our mss. (as also the comment
on Prāt. ii. 62) read pībasphākám (p. pībaḥ॰phākám, which the
comment just quoted ratifies), as our edition reads; SPP., on the other
hand, prints pībaspākám (comm. pīvaspākam, explained as
“fat-cooking”) and declares this to be the unanimous reading of his
authorities: this discordance of testimony is quite unexplainable. The
translation implies emendation of the pada-reading to pība॰sphākám.
Ppp. reads udāhṛtam for the problematic udārathím; but the latter is
supported by RV. i. 187. 10 (of whose first two pādas, indeed, our a,
b seem to be a reminiscence): karambhá oṣadhe bhava pī́vo vṛkká
udārathíḥ. The comm. explains the word as udriktārtijanakam (Sāyaṇa
to RV. entirely differently). ⌊in a supplementary note, Roth reports:
Ppp. has pivassākam; R. has, p.m., pibaspā-, corrected to
pībasphā-; T. has pīvaspā-.⌋ ⌊Correct the verse-number: for 6 read
3.⌋ *⌊Or is nirapa, at p. 220¹⁴, a variant of tiriya? The two are
easily confused in nāgarī.⌋

When he hath made of thee a cake, broad, steaming, swelling up with fat, And even in hunger eaten thee, then gripe him not, thou hideous one!

क॒र॒म्भम्। कृ॒त्वा। ति॒र्य᳡म्। पी॒बः॒ऽपा॒कम्। उ॒दा॒र॒थिम्। क्षु॒धा। किल॑। त्वा॒। दु॒स्त॒नो॒ इति॑ दुःऽतनो। ज॒क्षि॒ऽवान्। सः। न। रू॒रु॒पः॒। ७.३।

• वनस्पतिः
• गरुत्मान्
• अनुष्टुप्
• विषनाशन सूक्त

विष नाश करने का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (दुष्टनो) हे शरीर के दुःखदायक [विष !] (किल) तिरस्कार के साथ (त्वा) तेरे लिये [तेरे हटाने के लिये] (तिर्यम्) रोग जीतने में समर्थ, (पीबस्पाकम्) मुटाई वा चर्बी रोग पचानेवाले और (उदारथिम्) जाठर अग्नि बढ़ानेवाले (करम्भम्) जलसेचन [वा दही सत्तुओं] को (कृत्वा) बनाकर (क्षुधा) भूख के कारण (जक्षिवान्=यः जक्षिवान् तम्) जिसने खा लिया, उसको (सः=स त्वम्) उस तूने (न) नहीं (रूरुपः) मूर्छित किया है ॥३॥

भावार्थभाषाः - जलसेचन और सत्तुओं के सेवन से विषैले रोगों का नाश होता है ॥३॥

टिप्पणी: ३−(करम्भम्) म० २। जलसेचनम्। दधिसक्तून् (कृत्वा) विधाय (तिर्यम्) सर्वधातुभ्योऽसुन्। उ० ४।१८९। इति तॄ प्लवनतरणयोः-असुन्। गुणविषये इर्। तरतीति तिरः। तत्र साधुः। पा० ४।४।९८। इति यत्। अव्ययानां च०। वा० पा० ६।४।१४४। इति टिलोपः। तरणे रोगजये समर्थम्। रोगतिरस्कारे कुशलम् (पीवस्पाकम्) सर्वधातुभ्योऽसुन्। उ० ४।१८९। इति पीव स्थौल्ये-असुन्। पचे करणे-घञ्। पीवः स्थौल्यं मेदो वा रोगविशेषः पच्यते येन तम् (उदारथिम्) उद्यर्त्तेश्चित्। उ० ४।८८। इति उत्+ऋ गतौ-घथिन्। छान्दसो दीर्घः। उदरथिम्। उद्गमयितारम् जाठराग्नेरुद्दीपयितारम् (क्षुधा) बुभुक्षया (किल) तिरस्कारेण। निश्चयेन (त्वा) सुपां सुपो भवन्ति। वा० पा० ७।१।३९। इति चतुर्थ्यर्थे द्वितीया, त्वदर्थम्। तव निवारणायेत्यर्थः (दुष्टनो) दुर्-तनो। हे शरीरदूषक ! (जक्षिवान्) अदेर्लिटः लिट्यन्यतरस्याम्। पा० २।४।४०। इति घस्लृ आदेशः। वस्वेकाजाद्घसाम्। पा० ७।२।६७। इति इटि कृतं उपधालोपे स्थानिवद्भावाद् द्विर्वचनादि। भक्षितवान् यः पुरुषः, तम् इति शेषः (सः) स त्वम् (न) नहि (रूरुपः) रुप विमोहने। ण्यन्ताल् लुङि चङि रूपम् अडभावः। अरूरुपः। अमूमुहः। मूर्छितम् अकार्षीः ॥

Translation

4. Away we make thine intoxication fly, like an arrow (śará), O
   intoxicating one (f.); we make thee with our spell (vácas) to stand
   forth, like a boiling pot.

Notes

The comm. (with a pair of SPP’s mss.) reads śarúm in b*; it also
(alone) has jeṣantam (= prayatamānam) in c; one of our mss.
(Op.), with two or three of SPP’s, give instead péṣantam. Ppp. has a
peculiar c: pari tvā varmi veśantam. The verse is regular if we
make the ordinary abbreviation of iva to ’va in b and c.
*⌊The reciters K and V gave śarúm: comm. renders as if śárum
‘arrow.’ BR. render the verb in d by ‘wegstellen.’ When you set the
pot aside (take it off the fire), it stops boiling; and so the poison is
to stop working. But see also Weber’s note.⌋

Intoxicater! like a shaft we make thy spirit fly away, Like a pot boiling on the fire, we with our word remove thee hence.

वि। ते॒। मद॑म्। म॒द॒ऽव॒ति॒। श॒रम्ऽइ॑व। पा॒त॒या॒म॒सि॒। प्र। त्वा॒। च॒रुम्ऽइ॑व। येष॑न्तम्। वच॑सा। स्था॒प॒या॒म॒सि॒। ७.४।

• वनस्पतिः
• गरुत्मान्
• स्वराडनुष्टुप्
• विषनाशन सूक्त

विष नाश करने का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (मदावति) हे मूर्छा करनेवाली [विष पीड़ा] (ते) तेरे (मदम्) मद्यपन को (शरमिव) तीर के समान (वि) अलग (पातयामसि=०-मः) हम फेंक देते हैं। और (येषन्तम्) खदबदाते हुए (चरुमिव) चरुए [वासन] के समान (त्वा) तुझको (वचसा) वचन मात्र को [शीघ्र] (प्रस्थापयामसि=०-मः) हम हटाते हैं ॥४॥

भावार्थभाषाः - वैद्य लोग विषैली, मदकरी पीड़ाओंको बहुत शीघ्र प्रयत्न करके हटावें, जैसे धनुष से तीर को फेंकते अथवा अतितप्त बरतन को आग पर से हटाते हैं ॥४॥

टिप्पणी: ४−(वि) वियोगे (ते) त्वदीयम् (मदम्) मदी स्वप्ने, जाड्ये, मदे-अच्। मद्यम्। मत्तताम्। विकलताम् (मदावति) शरादीनां च। पा० ६।३।१२०। इति मतौ दीर्घः। हे मूर्छाकरगुणयुक्ते विषपीडे (शरमिव) शॄ हिंसायाम्-अप्। चापाद् विमुक्तं तीरमिव (वि पातयामसि) शरीराद् विश्लेषयामः (त्वा) त्वाम् (चरुमिव) भृमृशीङ्तॄचरि० उ० १।७। इति चर गमने, अदने, आचारे-उ। चर्यते भक्ष्यते अग्निना, अन्नपाकभाण्डं यथा (येषन्तम्) जॄविशिभ्यां झच्। उ० ३।१२६। इति येषृ प्रयत्ने-झच्। येषमाणम्। प्रयतमानम् अङ्गप्रत्यङ्गानि व्याप्नुवन्तम् प्रतप्तं वा (वचसा) वचनमात्रेण (प्र स्थापयामसि) दूरी कुर्मः ॥

Translation

5. With a spell we cause to stand about [thee] as it were a collected
   troop (grā́ma); stand thou, like a tree in [its] station; spade-dug
   one (f.), thou rackest not.

Notes

The comm., here and in 6 d, reads abhriṣāte (-ṣāte = -labdhe),
which looks like a result of the common confusion of kh and ṣ. SPP.
reads in pada-text rūrupaḥ, and this time without any report as to
the readings of his pada-mss.—doubtless by an oversight, as all but
one of them give rur- in both 3 d and 6 d. The true scanning
of c is probably vṛkṣé ’va sthā́-mn-i.

We set around thee with the spell as ’twere a gathered arma- ment. Stay quiet like a rooted tree. Dug up with mattocks, gripe not thou.

परि॑। ग्राम॑म्ऽइव। आऽचि॑तम्। वच॑सा। स्था॒प॒या॒म॒सि॒। तिष्ठ॑। वृ॒क्षःऽइ॑व। स्थाम्नि॑। अभ्रि॑ऽखाते। न। रू॒रु॒पः॒। ७.५।

• वनस्पतिः
• गरुत्मान्
• अनुष्टुप्
• विषनाशन सूक्त

विष नाश करने का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (आचितम्) एकत्र हुए (ग्रामम् इत्) जनसमूह [शत्रु वृन्द] के समान [तुझको] (वचसा) वचनमात्र से (परिस्थापयामसि=०-मः) हम घेरते हैं। (वृक्षः इव) वृक्ष के समान (स्थाम्नि) अपने स्थान पर (तिष्ठ) ठहर। (अभ्रिखाते) हे कुद्दाल से खोदी हुई ! तूने (न) नहीं (रूरुपः) मूर्छित किया है ॥५॥

भावार्थभाषाः - विद्वान् वैद्य विचारपूर्वक उपाय के साथ विष को प्रभावरहित करके निकाल देते हैं, जैसे शूर पुरुष शत्रुसेना को घेरकर हरा देते हैं ॥५॥

टिप्पणी: ५−(परि) परितः सर्वतः (ग्रामम्) ग्रसेरा च। उ० १।१४३। इति ग्रस ग्रहणे, भक्षणे-मन्, धातोराकारः। जनसमूहम्। शत्रुवृन्दम् (इव) यथा (आचितम्) आङ्+चि-क्त। आकीर्णम्। व्याप्तम् (वचसा) वचनमात्रेण (स्थापयामसि) दध्मः (तिष्ठ) स्थिता भव (वृक्ष इव) यथा वृक्षो निश्चलो भूत्वा (स्थाम्नि) सर्वधातुभ्यो मनिन् उ० ४।१४५। इति ष्ठा गतिनिवृत्तौ-मनिन् स्वस्थाने। मूले (अभ्रिखाते) सर्वधातुभ्य इन् उ० ४।११८। इति अभ्र गतौ-इन् अपादाने। अभ्रिः काष्ठकुद्दालः। तीक्ष्णाग्रो लोहदण्डः। खन विदारे-क्त। हे खननसाधनेन विदारिते ओषधे (न) नहि (रूरुपः) म० ३। अमूमुहः ॥

Translation

6. For covers (? pavásta) they bought thee, also for garments (?
   dūrśá), for goat-skins; purchasable (? prakrī́) art thou, O herb;
   spade-dug one, thou rackest not.

Notes

The comm. knows nothing of what pavasta and dūrśa mean, but
etymologizes the former out of pavana and asta (pavanāyā ’stāiḥ
sammārjanītṛṇāiḥ), and the other out of dus and ṛśya
(duṣṭaṛśyasambandhibhiḥ)! Prakrīs he renders by prakarṣeṇa krītā.

For coverings men have bartered thee, for skins of deer and woven cloths. Thou art a thing of sale, O Plant. Dug up with mattocks, gripe not thou!

प॒वस्तैः॑। त्वा॒। परि॑। अ॒क्री॒ण॒न्। दू॒र्शेभिः॑। अ॒जिनैः॑। उ॒त। प्र॒ऽक्रीः। अ॒सि॒। त्वम्। ओ॒ष॒धे॒। अभ्रि॑ऽखाते। न। रू॒रु॒पः॒। ७.६।

• वनस्पतिः
• गरुत्मान्
• अनुष्टुप्
• विषनाशन सूक्त

विष नाश करने का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (त्वा) तुझसे (पवस्तैः) मण्डप वा घरों के लिये, (दूर्शेभिः=दूर्शैः) वस्त्रगृहों के लिये, (उत) और (अजिनैः) चर्म के लिये (परि अक्रीणन्) उन्होंने [पुरुषों ने] व्यापार किया है। (ओषधे) हे दाहधारण करनेवाली ! (त्वम्) तू (प्रक्रीः) बिकाऊ वस्तु (असि) है। (अभ्रिखाते) हे कुद्दाल से खोदी हुई ! तूने (न) नहीं (रूरुपः) मूर्छित किया है ॥६॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य अपने लाभ के लिये विष का व्यापार भी करते हैं, विद्वान् लोग अपनी योग्यता से विष को निर्बल करके रखते हैं ॥६॥

टिप्पणी: ६−(पवस्तैः) पवते, गतिकर्मा-निघ० २।१४। अस्माद् औणादिको अस्तप्रत्ययः। पवन्ते गच्छन्ति यत्र। मण्डपैः। गृहैः। अत्र सर्वत्र निमित्ते तृतीया। पवस्तशब्दो द्यावापृथिव्योर्वाचको दृष्टः। ऋ० १०।२७।७। (त्वा) त्वां विषरूपाम् (परि अक्रीणन्) डुक्रीञ् द्रव्यविनिमये-लङ्। परिक्रीतवन्तः पुरुषाः (दूर्शेभिः) दुर्+शो तनूकरणे-ड। दुर् दुःखं श्यतीति दूर्शम्। दूर्शेः। दूश्यैः। दूष्यैः। वस्त्रनिर्मितगृहैः (अजिनैः) अजेरज च। उ० २।४८। इति अज गतिक्षेपणयोः-इनच्। चर्मभिः (उत) अपि च (प्रक्रीः) प्रपूर्वात् क्रीणातेः कर्मणि संपदादित्वात् क्विप्। प्रकर्षेण क्रीता (असि) भवसि (त्वम्) (ओषधे) हे तापधारिणि। अन्यद् गतम्-म० ५ ॥

Translation

7. Who of you did what first unattained deeds—let them not harm our
   heroes here; for that purpose I put you forward.

Notes

This verse occurs again later, as v. 6. 2, and in Ppp. makes a part of
that hymn alone. Its sense is very questionable, and its connection
casts no light upon it, either here or there; and Grill is justified in
omitting it as having apparently nothing to do with the rest of this
hymn. All the pada-mss. save one of SPP’s read ánaptā (not -tāḥ);
and all save our Bp. read prathamā́ḥ (Bp. -mā́); SPP. gives in his
pada-text -tāḥ and -mā́h; the translation here given implies -tā
and -mā́, without intending to imply that the other readings may not be
equally good; the comm. takes ánāptāḥ (= ananukūlāḥ ⌊‘unkindly’⌋) as
qualifying śatravas understood, and prathamā́ as qualifying
kármāṇi.

None have attained to those of old, those who wrought holy acts for you. Let them not harm our heroes here. Therefore I set before you this.

अना॑प्ताः। ये। वः॒। प्र॒थ॒माः। यानि॑। कर्मा॑णि। च॒क्रि॒रे। वी॒रान्। नः॒। अत्र॑। मा। द॒भ॒न्। तत्। वः॒। ए॒तत्। पु॒रः। द॒धे॒। ७.७।

• वनस्पतिः
• गरुत्मान्
• अनुष्टुप्
• विषनाशन सूक्त

विष नाश करने का उपदेश।

पदार्थान्वयभाषाः - (ये) जिन (प्रथमाः) प्रधान (अनाप्ताः) अत्यन्त यथार्थज्ञानी पुरुषों ने (वः) तुम्हारे लिये (यानि) पूजनीय (कर्माणि) कर्म (चक्रिरे) किये हैं, वे (नः) हम (वीरान्) वीरों को (अत्र) यहाँ पर (मा दभन्) न मारें (तत्) सो (एतत्) इस कर्म को (वः) तुम्हारे (पुरः) आगे (दधे) मैं धरता हूँ ॥७॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य प्रयत्न करें कि जगत् हितकारी महात्मा लोग आनन्द प्राप्त करके सबकी यथावत् रक्षा करते रहें ॥७॥ यह मन्त्र अ० ५।६।२। में भी है ॥

टिप्पणी: ७−(अनाप्ताः) आप्लृ व्याप्तौ-क्त। आप्ता यथार्थज्ञातारः। न सन्ति आप्ता येभ्यस्ते अनाप्ताः, अनुत्तमाः। अतिशयेन आप्ताः (ये) पुरुषाः (वः) युष्मभ्यम् (प्रथमाः) प्रधानाः (यानि) यज देवपूजासङ्गतिकरणदानेषु-ड। यजनीयानि। पूज्यानि (कर्माणि) कर्तव्यानि। आचरणानि (चक्रिरे) कृतवन्तः (वीरान्) शूरान् (नः) अस्मान् (अत्र) अस्मिन् संसारे विषनिवारणकर्मणि वा (मा दभन्) दम्भु दम्भे=कपटे। मा हिंसन्तु ते शत्रवः (तत्) तस्मात् (वः) युष्माकम् (एतत्) क्रियमाणं कर्म (पुरः) पुरस्तात् (दधे) धारयामि ॥