४४ श्राद्धविधिः

ओम् अथातः श्राद्धविधिं व्याख्यास्यामः ॥

ओम् अथातः श्राद्धविधिं व्याख्यास्यामः ॥

चतुष्प्रकारं श्राद्धं भवति ॥

चतुष्प्रकारं श्राद्धं भवति ॥

नित्यम् आभ्युदयिकं काम्यम् एकोद्दिष्टं चेति ॥

नित्यम् आभ्युदयिकं काम्यम् एकोद्दिष्टं चेति ॥

तत्र नित्यम् अमावास्यायाम् ॥

तत्र नित्यम् अमावास्यायाम् ॥

आभ्युदयिकं मातृपूर्वकं पुंसवनादिषु संस्कारेषु ॥

आभ्युदयिकं मातृपूर्वकं पुंसवनादिषु संस्कारेषु ॥

काम्यं तिथिद्रव्यब्राह्मणसंयोगे ॥

काम्यं तिथिद्रव्यब्राह्मणसंयोगे ॥

एकोद्दिष्टं सञ्चयनप्रभृत्य् आ सपिण्डीकरणात् ॥

एकोद्दिष्टं सञ्चयनप्रभृत्य् आ सपिण्डीकरणात् ॥

तत्र नित्ये युग्मान् दैवे ब्राह्मणान् उपामन्त्रयेत् ॥

तत्र नित्ये युग्मान् दैवे ब्राह्मणान् उपामन्त्रयेत् ॥

आभ्युदयिके उभयत्र युग्मान् ॥

आभ्युदयिके उभयत्र युग्मान् ॥

यवैस् तिलार्था ऋजवो दर्भाः प्रदक्षिणं कुर्यात् ॥

यवैस् तिलार्था ऋजवो दर्भाः प्रदक्षिणं कुर्यात् ॥

काम्यं तु नित्यवत् ॥

काम्यं तु नित्यवत् ॥

अथैकोद्दिष्टं तूष्णीं यावद् उक्तम् ॥

अथैकोद्दिष्टं तूष्णीं यावद् उक्तम् ॥

नाग्नेवं न दैवम् अयुग्मान्ब्राह्मणान् ॥

नाग्नेवं न दैवम् अयुग्मान्ब्राह्मणान् ॥

दक्षिणामुख उपविश्य पित्र्येणोपचर्यैकं पवित्रम् एकम् उदपात्रम् अप्रत्यावृत्तिम् आसनं नामगोत्रेणैकं पिण्डम् एतत् ते अन्नम् इति ॥

दक्षिणामुख उपविश्य पित्र्येणोपचर्यैकं पवित्रम् एकम् उदपात्रम् अप्रत्यावृत्तिम् आसनं नामगोत्रेणैकं पिण्डम् एतत् ते अन्नम् इति ॥

श्वे ऽद्येति वा श्राद्धं करिष्यामीति ब्राह्मणान् उपामन्त्रयेत् ॥

श्वे ऽद्येति वा श्राद्धं करिष्यामीति ब्राह्मणान् उपामन्त्रयेत् ॥

त्रीन् पञ्च सप्त वा न प्रसज्येत विस्तर इति वचनात् ॥

त्रीन् पञ्च सप्त वा न प्रसज्येत विस्तर इति वचनात् ॥

प्राङ्मुखान् विश्वेदेवान् उदङ्मुखान् पितॄन् ॥

प्राङ्मुखान् विश्वेदेवान् उदङ्मुखान् पितॄन् ॥

वेदवेदाङ्गविदः पञ्चाग्निर् अनूचानो ऽव्यवहारी श्रोत्रियस् त्रिणाचिकेतस् त्रिमधुस् त्रिसुपर्णी छन्दोगो ज्येष्ठसामगो ऽथर्वशिरसो ऽध्येता सन्ध्यास्नायी देवपितृसदाह्निको मातृपितृशुश्रूषुर् भृग्वङ्गिरोविद् धर्मशास्त्रविद् इति ॥

वेदवेदाङ्गविदः पञ्चाग्निर् अनूचानो ऽव्यवहारी श्रोत्रियस् त्रिणाचिकेतस् त्रिमधुस् त्रिसुपर्णी छन्दोगो ज्येष्ठसामगो ऽथर्वशिरसो ऽध्येता सन्ध्यास्नायी देवपितृसदाह्निको मातृपितृशुश्रूषुर् भृग्वङ्गिरोविद् धर्मशास्त्रविद् इति ॥

प्रयतो ऽपराह्णे शुचिः शुक्लवासाः ॥

प्रयतो ऽपराह्णे शुचिः शुक्लवासाः ॥

स्वागतेनाभ्यर्च्याचमनीयं कृत्वा दत्त्वा ब्राह्मणान् उपसङ्गृह्योपवेशयेद्

स्वागतेनाभ्यर्च्याचमनीयं कृत्वा दत्त्वा ब्राह्मणान् उपसङ्गृह्योपवेशयेद्

दैवे पित्र्ये च सदर्भेष्व् आसनेषु

दैवे पित्र्ये च सदर्भेष्व् आसनेषु

ततो ऽनुज्ञापयेद् देवान् पितॄंश् चावाहयिष्यामीति

ततो ऽनुज्ञापयेद् देवान् पितॄंश् चावाहयिष्यामीति

आवाहय सौम्यास् ते सन्त्व् इत्य् अनुज्ञातः पूर्वं देवान् आवाहयेद् विश्वे देवास आ गतेति ॥

आवाहय सौम्यास् ते सन्त्व् इत्य् अनुज्ञातः पूर्वं देवान् आवाहयेद् विश्वे देवास आ गतेति ॥

विश्वे देवास आ गत शृणुता म इमं हवम् । एदं बर्हिर् नि षीदत इति ॥

विश्वे देवास आ गत शृणुता म इमं हवम् । एदं बर्हिर् नि षीदत इति ॥

आ यातेति पितॄन् आवाहयेद् आच्या जान्व् इत्य् उपवेशयेत् सं विशन्त्व् इति संवेशयेद् इति ॥

आ यातेति पितॄन् आवाहयेद् आच्या जान्व् इत्य् उपवेशयेत् सं विशन्त्व् इति संवेशयेद् इति ॥

यज्ञोपवीती सावित्र्योदपात्रम् अभिमन्त्र्य

यज्ञोपवीती सावित्र्योदपात्रम् अभिमन्त्र्य

विश्वेभ्यो देवेभ्यः पादयम् अर्घ्यम् आचमनीयम् इति ब्राह्मणहस्तेषु निनयेत् ॥

विश्वेभ्यो देवेभ्यः पादयम् अर्घ्यम् आचमनीयम् इति ब्राह्मणहस्तेषु निनयेत् ॥

त्रीण्य् उदपात्राणि कल्पयेद् गन्धमाल्यतिलैर् मिश्राणि कृत्वाऽ

त्रीण्य् उदपात्राणि कल्पयेद् गन्धमाल्यतिलैर् मिश्राणि कृत्वाऽ

ऽउद् ईरताम् इति तिसृभिर् उदपात्राण्य् अन्वृचं सपवित्रेषु ब्राह्मणहस्तेषु निनयेत् ॥

ऽउद् ईरताम् इति तिसृभिर् उदपात्राण्य् अन्वृचं सपवित्रेषु ब्राह्मणहस्तेषु निनयेत् ॥

प्रपितामहेभ्यः पितामहेभ्यः पितृभ्यश् चेति दत्त्वा

प्रपितामहेभ्यः पितामहेभ्यः पितृभ्यश् चेति दत्त्वा

गन्धमाल्यधूपाञ्जनादर्शप्रदीपस्योपहरनम्

गन्धमाल्यधूपाञ्जनादर्शप्रदीपस्योपहरनम्

सर्वान्नप्रकारम् आदायाग्नौ करिष्यामीत्य् अनुज्ञाप्य कुरुष्वेत्य् अनुज्ञातो दर्भैर् दक्षिणाग्रैर् अग्निं परिस्तीर्य जुहुयाद् अग्नये कव्यवाहनायेति तिसृभिर्

सर्वान्नप्रकारम् आदायाग्नौ करिष्यामीत्य् अनुज्ञाप्य कुरुष्वेत्य् अनुज्ञातो दर्भैर् दक्षिणाग्रैर् अग्निं परिस्तीर्य जुहुयाद् अग्नये कव्यवाहनायेति तिसृभिर्

हुतशेषं ब्राह्मणेभ्यो दद्याद्

हुतशेषं ब्राह्मणेभ्यो दद्याद्

अङ्गुष्ठम् उपयम्य प्रदक्षिणं दैवे प्रसव्यं पित्र्य इदं विष्णुर् इति जपेज् जानुं निषद्य भूमाव्

अङ्गुष्ठम् उपयम्य प्रदक्षिणं दैवे प्रसव्यं पित्र्य इदं विष्णुर् इति जपेज् जानुं निषद्य भूमाव्

अतस् तिलैर् मांसैः शाकैर् युषैः कृसरापायसापूपैर् लाजैर् भक्षैर् इक्षुविकारैः पानैर् मधुना घृतेन दध्ना पयसा चैव प्रभूतमृष्टतो ऽन्नं दद्याद् अनसूयः ॥

अतस् तिलैर् मांसैः शाकैर् युषैः कृसरापायसापूपैर् लाजैर् भक्षैर् इक्षुविकारैः पानैर् मधुना घृतेन दध्ना पयसा चैव प्रभूतमृष्टतो ऽन्नं दद्याद् अनसूयः ॥

पवित्रपाणिर् धर्भेष्व् आसीनो मधु वाता इति जपेत्

पवित्रपाणिर् धर्भेष्व् आसीनो मधु वाता इति जपेत्

पवित्रं धर्मशास्त्रम् अप्रतिरथं प्राणसूक्तं पुरुषसूक्तम् उपनिषदम् अन्यद् वाध्यात्मिकं किं चित्

पवित्रं धर्मशास्त्रम् अप्रतिरथं प्राणसूक्तं पुरुषसूक्तम् उपनिषदम् अन्यद् वाध्यात्मिकं किं चित्

तृप्ताञ् ज्ञात्वान्नं प्रकीर्य दत्त्वा चापः सकृत्सकृद् अन्नं ये ऽग्निदग्धा इति विकिरम् ॥

तृप्ताञ् ज्ञात्वान्नं प्रकीर्य दत्त्वा चापः सकृत्सकृद् अन्नं ये ऽग्निदग्धा इति विकिरम् ॥

दर्भिर् आस्तीर्य द्युऔर् दर्विर् अक्षितेति तिसृभिः सर्वान्नप्रकारम् उद्धृत्याज्येन सन्नीय त्रीन् पिण्डान् संहतान् निदधात्य्

दर्भिर् आस्तीर्य द्युऔर् दर्विर् अक्षितेति तिसृभिः सर्वान्नप्रकारम् उद्धृत्याज्येन सन्नीय त्रीन् पिण्डान् संहतान् निदधात्य्

एतत् ते प्रततामहेति दक्षिणतः पत्नीभ्य इदं वः पत्न्या इतीदम् आशंसूनाम् इदम् आशंसमानानाम् इत्य् अन्नेन प्रसव्यं परिकिरनम् ॥ ये दस्यव इत्य् उल्मुकेनाभिपरिहरणम्

एतत् ते प्रततामहेति दक्षिणतः पत्नीभ्य इदं वः पत्न्या इतीदम् आशंसूनाम् इदम् आशंसमानानाम् इत्य् अन्नेन प्रसव्यं परिकिरनम् ॥ ये दस्यव इत्य् उल्मुकेनाभिपरिहरणम्

एकोद्दिष्टे त्व् एकं पिण्डम् एकम् उदपात्रम् आचम्योपोत्थाय एतं भागम् एतं सधस्थाः श्येनो नृचक्षा इति च श्राद्धं दत्त्वाभिमन्त्रयेच् छेषम्

एकोद्दिष्टे त्व् एकं पिण्डम् एकम् उदपात्रम् आचम्योपोत्थाय एतं भागम् एतं सधस्थाः श्येनो नृचक्षा इति च श्राद्धं दत्त्वाभिमन्त्रयेच् छेषम्

अनुज्ञाप्याचमनीयं दत्त्वा पुण्याहं वाचयेद् दक्षिणां च दत्त्वा यथाशक्त्य् उदपात्रशेषं सपवित्रेषु ब्राह्मणहस्तेषु निनयेत्

अनुज्ञाप्याचमनीयं दत्त्वा पुण्याहं वाचयेद् दक्षिणां च दत्त्वा यथाशक्त्य् उदपात्रशेषं सपवित्रेषु ब्राह्मणहस्तेषु निनयेत्

पुत्रं पौत्रम् इत्य् एकम् आपो अग्निम् इति द्वितीयं युक्ताभ्यां तृतीयं पुत्रं पौत्रम् इत्य् एकयोदपात्रम् इति कौशिकः ॥

पुत्रं पौत्रम् इत्य् एकम् आपो अग्निम् इति द्वितीयं युक्ताभ्यां तृतीयं पुत्रं पौत्रम् इत्य् एकयोदपात्रम् इति कौशिकः ॥

प्रपितामहेभ्यः पितामहेभ्यः पितृभ्यो मातुलमातामहेभ्यो निर्दिष्टं तेभ्यः सर्वेभ्यः सपत्नीकेभ्यः स्वधावद् अक्षय्यम् अस्त्व् अक्षय्यम् अस्त्व् इति व्राह्मणवचनम् ॥

प्रपितामहेभ्यः पितामहेभ्यः पितृभ्यो मातुलमातामहेभ्यो निर्दिष्टं तेभ्यः सर्वेभ्यः सपत्नीकेभ्यः स्वधावद् अक्षय्यम् अस्त्व् अक्षय्यम् अस्त्व् इति व्राह्मणवचनम् ॥

दातारो नो ऽभिवर्धन्तां वेदाः सन्ततिर् एव च । श्रद्धा च नो मा व्यगमद् बहुदेयं च नो ऽस्त्व् इत्य्

दातारो नो ऽभिवर्धन्तां वेदाः सन्ततिर् एव च । श्रद्धा च नो मा व्यगमद् बहुदेयं च नो ऽस्त्व् इत्य्

एवं वरान् वाचयित्वा नमो वः पितर इत्य् एवमादि मनो न्व् आ ह्वामहीत्य् एवमन्तं समानं पिण्डपितृयज्ञेन मध्यमपिण्डप्रदानं चेति ॥

एवं वरान् वाचयित्वा नमो वः पितर इत्य् एवमादि मनो न्व् आ ह्वामहीत्य् एवमन्तं समानं पिण्डपितृयज्ञेन मध्यमपिण्डप्रदानं चेति ॥

वाजेवाजे ऽवत वाजिनो नो धनेषु विप्रा अमृता ऋतज्ञाः । अस्य मध्वः पिबत मादयध्वं तृप्ता यात पथिभिर् देवयानैः ॥

वाजेवाजे ऽवत वाजिनो नो धनेषु विप्रा अमृता ऋतज्ञाः । अस्य मध्वः पिबत मादयध्वं तृप्ता यात पथिभिर् देवयानैः ॥

इति ब्राह्मणान् हस्तेषु गृहीत्वोत्थाप्य प्रदक्षिणं कुर्याद्

इति ब्राह्मणान् हस्तेषु गृहीत्वोत्थाप्य प्रदक्षिणं कुर्याद्

एष श्राद्धविधिर् अनेन विधिना पुत्रान् पशून् धान्यं हिरण्यम् आयुश् च लभते य एवं वेदेति च ब्राह्मणम् ॥

एष श्राद्धविधिर् अनेन विधिना पुत्रान् पशून् धान्यं हिरण्यम् आयुश् च लभते य एवं वेदेति च ब्राह्मणम् ॥

माहकिः कौशिकाच् च माहकिः कौशिकाच् चेति ॥

माहकिः कौशिकाच् च माहकिः कौशिकाच् चेति ॥