आलोकमाला नाम इदम् ॥
नमो बुद्धाय॥
-
अज्ञानत्रयनाशाय स्वभावत्रयभावना।
नमस् तस्मै मुनीन्द्राय येनोक्ता चित्तमात्रता॥ -
उक्तः प्रपञ्चस् त्रिभवान्तकेन संक्षेपतश् चित्तविकल्पमात्रम्।
तच् चेद् अपास्तं हृदयाद् अशेषम् अस्तश् च जन्मप्रतिसंधिबन्धः॥ -
भवमोक्षपरिज्ञानात् तत्त्यागाप्तिफलोदयः।
सर्वेषाम् एव सुधियाम् अध्यात्माध्यययनश्रमः॥
(1)
4. रागादिमलिनं चित्तं संसारस् तद्विविक्तता।
संक्षेपात् कथितो मोक्षः प्रहीणावरणैर् जिनैः॥
-
रागः स्वचित्तसंकल्पस् तमो द्वेषश् च देहिनाम्।
धर्मा ये ऽप्य् अपरे बालैः कल्पिता वितथात्मभिः॥ -
परमार्थविकल्पे ऽपि नावलीयेत पण्डितः।
को हि भेदो विकल्पस्य शुभे वाप्य् अशुभे ऽपि वा॥ -
नाधारभेदाद् भेदो ऽस्ति वह्नेर् दाहकतां प्रति।
स्पृश्यमानो दहत्य् एव चन्दने ज्वलितो ऽप्य् असौ॥ -
सर्व एव प्रहातव्यः परिकल्पो ऽलको ऽपि हि।
हृदये ऽभिप्लवायैव भ्रान्तिरूपा हि कल्पना॥ -
भ्रान्तिर् अप्य् अविशुद्धत्वाद् इन्द्रजालविजृम्भितम्।
इन्द्रजालम् अपि ज्ञेयं चित्तविभ्रममात्रकम्॥
(2)
10. इति चित्तस्य तस्याश् च भ्रान्तेर् अद्वयदर्शिता।
मध्यमा प्रतिपत् सैव सैव धर्मनिरात्मता॥
-
भूतकोटिश् च सा सैव तथता सैव शून्यता।
समता सैव सा मुक्तिः सैव विज्ञप्तिमात्रता॥ -
सर्वधर्मान्तरे सत्त्वान् न दूरे नापि चान्तिके।
तथताकृच्छ्रसंबोधाद् रूपम् अस्या न रूप्यते॥ -
स्वसंवेद्या तु सा सौक्ष्म्याद् बुद्धानां सूक्ष्मदर्शिनाम्।
मादृशैः स्वाश्रयस्थापि स्थूलधीभिर् न दृश्यते॥ -
दूरसंज्ञी भवेन् मोक्षे न कथं चन योगवित्।
शून्यः कल्पितरूपेण दृष्टः स्वात्मनि निर्वृतिः॥ -
सूर्याम्बुतिमिरस्वप्नगन्धर्वनगरादयः।
भ्रान्तयो ऽप्य् उपकाराय भ्रान्त्यन्तरनिराकृतेः॥
(3)
16. तैस् तैर् विषयसंकल्पैर् दिवा विभ्रमितात्मनाम्।
गाढं स्वप्ने ऽपि तद्वेगाद् विषमं वासनाविषम्॥
-
अहो मिथ्याविकल्पस्य संतानस्यातिसान्द्रता।
गण्डस्येवोपरि स्फोटः स्वप्ने स्वप्नान्तरं पुनः॥ -
अभूतं ख्यापयत्य् अर्थं भूतम् आवृत्य तिष्ठति।
अविद्या जायमानैव कामलातङ्कवृत्तिवत्॥ -
अभिन्नम् अपि भेदेन बहिश् चाप्य् अबहिर्गतम्।
विषयाकारकलुषं ख्याति चित्तम् अनेकधा॥ -
सूर्याचन्द्रमसौ व्योम ताराचक्रं वसुंधरा।
सरित्सागरदिक्शैलाश् चित्तस्यैता विभूतयः॥ -
त्रैधातुकम् इदं यावद् आभवाग्रपरिच्छदम्।
सर्वम् एव यद् आख्याति विज्ञानविषविप्लुषः॥
(4)
22. यदि खयाति कथं नास्ति ख्यातिः केनासदात्मका।
न सत्त्वं ख्यातितः ख्याति स्वप्ने किं तु न दृश्यते॥
-
प्रच्छादितात्मनिर्वेधाः कलङ्कैर् उपधानजैः।
पररूपेण भासन्ते स्फटिका इव बुद्धयः॥ -
संस्कारवासनालेपे न दृश्यो ऽपि स्वभावतः।
प्राप्यैवोपचयं काले विकल्पो दृश्यतां गतः॥ -
एकम् अपि द्विधा ख्याति चित्तम् आकारविप्लवात्।
ग्राह्यग्राहकभेदेन कथम् अप्य् अतिकौशलात्॥ -
ग्राह्याकारो निरीहत्वाद् बहिर्वद् अवभासते।
ग्राहकस् तु सजीवत्वात् पुनर् अन्तः स्फुरन्न् इव॥ -
नात्र किं चिद् बहिर् नान्तर् इतरेतरसिद्धितः।
नान्तराले न नास्त्य् एव चित्तमात्रव्यवस्थितेः॥
(5)
28. रागो हि नेन्द्रियग्रामे नैवार्थेषु न चेतसि।
न परस्थो न चात्मस्थो नापि सन् नाप्य् असन्न् असौ॥
-
अविभावितसम्बन्धकारणाच् चित्तविभ्रमात्।
कुतो ऽप्य् अब्दधिविवराद् वज्राग्निर् इव जायते॥ -
एवं द्वेषश् च मोहश् च याश् चान्याः क्लेशजातयः।
धातुत्रयविसर्पिण्यः कल्पनाविषसंभवाः॥ -
कल्पनापि निराधारा नैवास्ति परमार्थतः।
ज्वलन्ती व्योम्नि किं दृष्टा केन चिद् अग्निनाशनी॥ -
कथितः प्रतिपक्षो ऽपि मुनीन्द्रेणाशुभादिकः।
शङ्काविषविनाशाय तज्ज्ञैः कुहकमन्त्रवत्॥ -
न कुन्दम् उत्पलाद्य् अस्ति न पुरीषाद्य् अवस्तुके।
स्वप्नवृत्ताव् इव स्त्रीणां जाग्रद्वृत्तेः कलेवरे॥
(6)
34. इति मत्वा द्वयं मिथ्या रागो वैराग्यम् एव च।
न क्व चिद् भिन्नमुष्टित्वाद् रज्यते न विरज्यते॥
-
वैराग्यं यस्य रागो ऽपि तस्य निःसंशयं पुनः।
तस्माद् रागप्रहाणाय वैराग्यम् अपि न स्पृशेत्॥ -
अहो लोकाद् अतीतस्य मार्गस्यास्य विविक्तता।
यत् सत्यपदम् अन्यत्र तद् एवेह मृषापदम्॥ -
भूतम् अप्य् उपघाताय यद् उक्तं स्यान् मृषैव तत्।
सत्यासत्येन को ऽर्थार्थस् तत् सत्यं यात् परार्थकृत्॥ -
सत्यस्य सत्यतो ज्ञानं सत्यम् आहुर् मनीषिणः।
सत्यं त्व् असत्यतः पश्यन् न सत्ये व्यवतिष्ठते॥ -
बाललोकस्य वचसाम् असत्यं सत्यतो वरम्।
यातव्यस्य धियो ऽतत्त्वात् सर्वस्यान्ते तदात्मता॥
(7)
40. इति तावन् मृषा सर्वं यावद् यावद् विकल्प्यते।
तत् सत्यं तत् तथाभूतं तत्त्वं यन् न विकल्प्यते॥
-
आहोपुरुषिकाध्मातेर् अत एव न तिष्ठते।
साधनैर् दूषणैश् चार्थो यथेष्टम् उपनीयते॥ -
महायानानभिज्ञानां श्रेयसी धन्धतैव हि।
पङ्गुतैवाध्वनष्टानां दूरनाशान् न शीघ्रता॥ -
येषां भक्तिर् महायाने सौगतास् ते परे गताः।
स्वयूथ्याश् चापि पातालम् अमार्गश्वभ्रविभ्रमात्॥ -
संप्रवृत्तौ च चित्तस्य न विचारो ऽवतार्यते।
बुद्धिसाम्याद् अशेषाणां संसारप्रहतिं प्रति॥ -
संतत्या वर्तमानो ऽसाव् अनादिनिधनात्मकः।
किंस्वभावो ऽस्तीति प्राज्ञैः संसारः परिंऋश्यते॥
(8)
46. प्रभवः प्रलयश् चैव विश्वस्यास्य कुतः क्व वा।
वासनाबीजतः स्वस्माद् आलयज्ञानसंस्थितात्॥
-
सर्वबीजकसंसिद्धिः स्वप्नमूर्च्छाप्रमत्ततः।
विज्ञप्तेश् च निरुद्धायाः समापत्त्युद्भवात् पुनः॥ -
इन्द्रियार्थोद्भवं विश्वं प्रवृत्तिज्ञानसंज्ञकम्।
अभिन्नम् आलयज्ञानात् तत्रैवालीयते पुनः॥ -
जलवत् तरलैस् तैस् तैस् तरङ्गैर् भिन्नरूपताम्।
दर्शयित्वा क्षणाद् याति पुनः स्तैमित्यसुप्तताम्॥ -
द्विधाख्यानं हि यत् तस्य तत्र युक्तेर् अगोचरः।
सहसोच्चारितस्येव शब्दस्य प्रतिशब्दके॥ -
मायाकार इवाकारान् विविधान् दर्शयन् मुहुः।
दृष्ट्वा किं चिद् रहस्यज्ञं स्वभावे व्यवतिष्ठते॥
(9)
52. नीललोहितनिर्भासम् आत्मनः कृकलासवत्।
बालानां दर्शयत्य् अन्यद् अन्यद् द्रव्यं मनीषिणाम्॥
-
रूपम् अस्य मतं स्वच्छं निराकारं निरञ्जनम्।
शक्यं च न हि तज् ज्ञातुम् अबुद्धेन कदा चन॥ -
बुद्धो हि न तथा वेत्ति यथायम् इतरो जनः।
प्रतीत्यतां तु तस्यैव तां जानाति स एव हि॥ -
वयं तु केवलं ब्रूमः पृष्ट्वा शास्त्रागमादिभिः।
जात्यन्धा इव रूपस्य गोचरत्वं सचक्षुषः॥ -
भविष्यति हि सावस्था ज्ञानाञ्जनविशेषतः।
मुनीन्द्र इव यत् सर्वं द्रक्ष्यामस् तत्त्वम् आत्मना॥ -
भाव्यते यद् यद् एवेतः पारम्पर्येण बालिशैः।
तत् तद् एव पुरः ख्याति भावनाबलनिर्मितम्॥
(10)
58. बाध्यते ऽङ्गम् अनभ्यासात् प्रवारैर् अपि संवृतम्।
तीव्रैस् तुहिनसंपातैश् चक्षुषी नेति विस्मयः॥
-
भावनायोगसामर्थ्यात् पाणिभ्यां मृदितस्य च।
चर्मणो चर्मकारस्य दौर्गन्ध्यं नातिबाधकम्॥ -
भक्षितं मरणायैव विषम् आदौ शरीरिणाम्।
तद् एवाभ्यासयोगेन भवत्य् अन्ते रसायनम्॥ -
कुतो वा भूतसंभूतिः कर्मतश् चेन् न युज्यते।
भूतानां तैर् असम्बन्धाच् चित्तस्था कर्मवासना॥ -
तेनैवाकृतिविज्ञप्तिः सौम्या सुकृतकारिणाम्।
हिंस्राणां भीषणात्यर्थं व्याग्रसिंहर्क्षभोगिनाम्॥ -
हस्तपादादिविक्षेपः कथं वा स्यात् क्रियान्तरे।
यदि न ज्ञानरूपत्वं भूतानां परिकल्प्यते॥
(11)
64. वायुना चेत् कुतो वायुः प्रयत्नात् स पुनः कुतः।
इच्छातश् चेत् तम् एवासि मार्गम् अभ्यागतो ननु॥
-
शिरःपाण्यादिभावेन पित्रोर् वा रक्तरेतसाम्।
वृद्धिः स्याद् बीजजातानां कथं च विटपात्मना॥ -
शब्दश् च मुखतः कस्मान् मृदङ्गाच् च पुनर् भवेत्।
प्रत्येककारणेष्व् अस्य स्वभावाभावदर्शनात्॥ -
खगानां गमनं व्योम्नि तिमिरे चार्थदर्शनम्।
मन्दिरे मूषकादीनां मत्स्यानां चाम्बुराशिषु॥ -
श्रवणं दर्शनं चैव भोगिनां चक्षुषोभयम्।
विरुद्धम् अन्यद् अन्येषां तथानेकेन संसृतौ॥ -
अदृष्टस्थानसंस्थाने ऽप्य् अभ्यासाच् छत्रुवेधिनः।
लक्षे ऽक्षूणेषवो वा स्युः कथं ज्ञानागतिं विना॥
(12)
70. अधीतं चाप्य् अनभ्यस्तं यायाद् अध्ययनं पुनः।
किं नाम यदि धारेव न विज्ञप्तिः प्रवाहिनी॥
-
वैषम्यं शैलजातानाम् आनन्त्यं च महोदधेः।
सूक्ष्माणुपरिणामेन को वा कुर्याद् अकर्मकृत्॥ -
कृत्वा वा शक्तिशालित्वात् स एवोन्मत्तवत् पुनः।
नाशकाले कथं नाम नाशयेच् छ्रमम् आत्मनः॥ -
अयस्कान्तोपलादीनां शस्त्राद्याकर्षणं प्रति।
मन्त्राणाम् औषधीनां च शक्तयः केन निर्मिताः॥ -
तस्माद् अज्ञानवैचित्र्यात् प्रतिटैट्टिभिविस्तरैः।
सर्वम् एव यद् आख्याति चित्तस्यैवोपनिर्गमः॥ -
कथं वा संप्रसिध्येत योगिनां कृत्स्नभावना।
स्थिररूपेषु भूतेषु भावना चान्यथान्यथा॥
(13)
76. इत्थं तु युज्यते भ्रान्तं स्फटिकाकृति नैकधा।
विसर्पि चित्तम् एवेदं वासनाम्बुनि तैलवत्॥
-
लोकविस्मयनीयेषु विस्मयं नैति कुत्र चित्।
अस्त्य् एवेति विनिध्याय निःशेषं सर्वबीजके॥ -
सन्तु तावद् अमी भावा या आख्यानं बहिर् गताः।
अस्तिता तु कथं तेषां भवद्भिर् अवधार्यते॥ -
चित्तेन चेद् अहो युक्तः प्रद्वेषः किम् अकारणम्।
यत् तद् एव तदाकारं नेष्यते वासनाफलम्॥ -
कथं वा ज्ञानम् उत्प्लुत्य गृह्णीयाद् विषयान् बहिः।
किं तद् अस्त्य् उत नास्त्य् आदाव् अस्ति चेद् विषयेण किम्॥ -
आगमाद् अर्थसंवित्तिः प्रत्यक्षे ऽर्थे किम् आगमैः।
अदृष्टे परलोकादाव् आप्तोक्तिर् अनुगम्यते॥
(14)
82. नेयार्थत्वात् तु नैवास्ति सिद्धिर् आप्तागमाद् अपि।
रूपाद्यायतनानां तु देशना चित्तगोचरा॥
-
जायमानं स्वतो बीजाद् इन्द्रियं चित्तम् एव हि।
जातं तु विषयाकारं तद् एव विषयः स्मृतः॥ -
इति बुद्ध्या विभागो ऽस्य पण्डितैः परिकल्प्यते।
अभागस्यापि चित्तस्य लोकसंवृतिसत्यतः॥ -
नेह चक्षुर् न वा रूपं नालोको न मनस्कृतिः।
स्वप्नवच् चित्तविभ्रान्त्या सर्वम् अस्ति च नास्ति च॥ -
सदसन्मित्रसंपर्काद् विशेषो यश् च संततः।
परचित्ताधिपत्येन सो ऽपि भूतग्रहादिवत्॥ -
परोपक्रमतो मृत्युः क्षणिकत्वेन नेष्यते।
किम् उतास्मिन् नये यत्र न घात्यो न च घातकः॥
(15)
88. अनिष्टकृतसामर्थ्यान् नरकेष्व् इव केवलम्।
रौद्रोपक्रमविज्ञप्तिर् भयार्थम् इह जायते॥
-
यथा ख्यान्ति तथैवेति यदि धर्माः स्वभावतः।
किं न सर्वजगन्मुक्तिर् भवेद् भूतार्थदर्शनात्॥ -
अत एव हि विभ्रान्ते जगत्य् अस्मिन् स्वयंभुवः।
कृपा भ्रान्तिव्युदासार्थं स्वस्थात्मनि वृथा भवेत्॥ -
विद्युतो गर्जितं वृष्टिर् अम्भोदाः पवनो ऽशनिः।
नाविना चित्तमात्रेण सिध्यन्ते न नभःस्थले॥ -
भावानां चेद् भवोद्भावः प्रसिद्धः कश् चिद् आत्मना।
रुचिभेदान् न सम्भेद एषां दृश्येत नैकधा॥ -
तरुणी कस्य चित् कान्ता मध्यमान्यस्य चाङ्गना।
स्थूला कस्य चिद् अन्यस्य कृशा श्यामा च कस्य चित्॥
(16)
94. जायते प्रमदाकारं चित्तम् एव यदा तदा।
सलज्जः कामयेत् कामी को नामात्मानम् आत्मना॥
-
सर्वष्व् एवेति मतिमान् स्वात्मरूपेषु सर्वदा।
विषयेषूपभोगाय न प्रवर्तेत बालवत्॥ -
गृहीत्वा पाणिना पाणिम् आत्मनः स्वप्नविभ्रमात्।
चौरः प्राप्तो मयैवेति विरटन् क्षिप्यते परैः॥ -
तिर्यञ्चः शुष्ककक्षेषु नरा नाहारसंज्ञिनः।
अहो वृत्तिर् विकल्पानाम् अचिन्त्या योगिनाम् अपि॥ -
अग्निशौचा मृगा वह्निम् अश्नन्ति विषं मूषिकाः।
विषैश् च न विपद्यन्ते जीवितान्तकरैर् अपि॥ -
मातुः स्मरणसंतानस्पर्शनिद्रासमीरणैः।
वर्तयन्त्य् अपरे सत्त्वा मीनपक्षिश्वभोगिनः॥
(17)
100. यक्षः स्वभवनाकारम् अनुजीविजनाकुलम्।
विजने कर्मवैचित्र्यात् प्लक्षे पश्यति नापरे॥
-
सकृन् मूत्राविलां प्रेता नदीं पूयपरिस्रवाम्।
मनुष्याः स्वच्छतोयौघां पश्यन्ति च पिबन्ति च॥ -
इष्टानिष्टफलाकारं कर्मभिः परिभावितम्।
तैस् तैर् विज्ञानम् एवेदं शून्यम् अर्थेन वर्तते॥ -
अहो विषयवैचित्र्यम् एककालम् अनेकधा।
कदम्बवाद्यध्वनिवत् कल्पनाम् अनुगच्छति॥ -
स्याच् चेद् अर्थो ऽर्थकारित्वं तेन न स्याद् विनापि हि।
अन्यो ऽत्त्य् अम्लादिकं द्रव्यम् अन्यस्याक्लिद्यते मुखम्॥ -
रात्रौ त्रपुषम् अप्य् अश्नन् कश् चिद् उत्प्रासयन् परम्।
ब्रूयाद् यद्य् अम्लम् अद्मीति किं श्रोतुः स्यान् न विक्रिया॥
(18)
106. स्वप्नेच्छेष्टाङ्गनासङ्गसुखसंप्राप्तिहेतुकी।
जायते हि विनाप्य् अर्थाद् विसृष्टिः किं न रेतसः॥
-
अस्तीति स्वप्नदृष्टे ऽपि ग्राहश् चेद् भावनाबलात्।
कन्यागर्भसुतावाप्तिदर्शनाद् इत्य् अयुक्तिमत्॥ -
दीर्घकालाध्यशैलानां देशानां च गृहोदरे।
दर्शनात् प्रविभक्तानां स्वप्नदृष्टम् अनर्थकम्॥ -
विज्ञप्टिर् अपि विज्ञप्तेर् अनर्थो न यदीष्यते।
तदानीं तत्समाधानं नन्व् एति स्थूलतापदम्॥ -
योगिनाम् अपि यज् ज्ञानं तद् अप्य् अज्ञानम् एव हि।
परचित्तादिविषयं स्वात्मचित्ताधिमुक्तिवत्॥ -
सर्वं संवृतिमज् ज्ञानं पण्डितस्येतरस्य च।
ग्रहणे व्यपदेशे च समन् एव प्रवर्तते॥
(19)
112. शून्यतादर्शनाद् आदौ दृष्टम् एव महत् फलम्।
यद् बिभेत्य् अभयप्राप्तो नासाव् इतरलोकवत्॥
-
मरणं जीवितं चैव निर्मितस्येव मन्यते।
आत्मनो यः कथं नाम भयं तस्य भविष्यति॥ -
कर्मनिर्माणम् एवेदं मत्वापि भुवनत्रयम्।
यदि भूयो बिभेत्य् एव हन्त मादृग् जनो हतः॥ -
द्वितीयस्योत्तमाङ्गस्य तृतीयस्य च चक्षुषः।
छेदनोत्पाटनाशङ्का कस्य स्याद् असतोस् तयोः॥ -
इति विषयविनिश्चयेन धीमान् उपधिमलैः शबलैर् विलङ्घितो ऽपि।
व्रजति मलिनतां न जातु शुद्धं गगनम् इवाभ्रलवैर् अशुद्धिमद्भिः॥
(20)
117. बहुनात्र किम् उक्तेन भाव्यते यदि केन चित्।
विषाणम् अपि दृश्येत श्वशशाश्वशिरोरुहम्॥
-
मण्डूको ऽपि जटाभारभास्वरो भस्मधूसरः।
शुक्लयज्ञोपवीतश् च स्कन्धार्पितकमण्डलुः॥ -
तत् तद् उत्कल्पयन् भीरुस् तिमिरे किं न मन्दिरे।
स्वचित्ताकारनिर्भासं शिशुः पश्यत्य् अमानुषम्॥ -
कृत्वापि स्वयम् अत्युग्रं यक्षरूपं विलोकयन्।
विजने पुनर् एकाकी किं बिभेति न चित्रकृत्॥ -
चौरो ऽयम् इति संकल्पात् स्थानौ रज्ज्वां च पन्नगः।
किम् अकस्मान् न संत्रासम् आयान्ति बहवो जनाः॥ -
स्वकल्पशिल्परचितैर् इति सर्वो विहन्यते।
अभूतैर् एव विषयैर् बालः स्वात्मापराधतः॥
(21)
123. तुल्ये ऽप्य् अन्धस्यादृष्टे ऽर्थे प्रथमं निशि चाह्नि च।
प्रभातम् इति शब्दाप्तेः सालोकम् इव जायते॥
-
देशकालादयो भावाः स्वप्नविज्ञानविभ्रमाः।
श्रान्तस्याध्वनै ह्रस्वे ऽपि दीर्घता व्यवसायिनः॥ -
तथा चेष्टावियोगाप्तेः कामिनां दिवसो ऽपि हि।
नाडिकागणनातुल्यः पुंसां वर्षशतायतः॥ -
दृष्टतत्त्वैस् तु तैर् एव तथाभूतैस् तथाविधम्।
व्यवहारं च क्रियते नार्थे ऽति च विबुध्यते॥ -
इति विश्वम् इदं धीराः कल्पनारङ्गपेशलम्।
चित्रवत् सर्वम् ईक्षन्ते न चेक्षन्ते स्वभावतः॥
(22)
128. अहो चित्रं चित्रं समविषमनिम्नोन्नतगतौ
धिया धत्ते भ्रान्तिं विदितम् अपि भूतार्थविधिना।
अनादौ संसारे हृदयगगने भागलिखितैर्
अलीकैः संकल्पैस् त्रिभुवनम् इदं संग्रहम् इव॥
-
भावो हि यदि भावः स्यात् किम् अभावः पुनर् भवेत्।
तथतास्थिररूपत्वान् नान्यथात्वं प्रपद्यते॥ -
धर्मान् पश्यति यो ऽलीकान् नामजात्यादिभिर् गुणैः।
विपर्यासहतश् चित्रं स करोत्य् अस्वरे दिवे॥ -
तस्माच् चित्तस्वभावानां स्वभावो निःस्वभावता।
धर्माणां यो ऽन्यथा वेत्ति सो ऽपैति परमार्थतः॥ -
कल्पना यद्य् असद्भूता शून्यता च सती यदि।
आविर्भावतिरोभावाव् अयत्नात् स्वयम् एष्यते॥
(23)
133. नाज्ञाता कल्पनापैति कल्पनापगमं विना।
स्थापिता स्थिररूपापि शून्यता न विभाव्यते॥
-
भेदो हि नानयोः कश् चित् कल्पनेवासदात्मिका।
परतन्त्रतया सम्यग्दृष्टा भवति शून्यता॥ -
कथम् अस्यां समावेशः स्वभावत्रयदर्शनात्।
तद्दृष्टेः सर्वधर्मेषु पिण्डग्राहो निवर्तते॥ -
नैकं पश्यन्न् असंभिन्नं त्रिरूपं दृश्यते स्फुटम्।
वासनावृत्तिसामर्थ्यात् कल्पितम् उज्ज्वलं तयोः॥ -
हानत्वात् कल्पितार्थस्य परतन्त्रः प्रकाशते।
स्वभावो ऽदृष्टरूपत्वाद् आदितः प्रचलन्न् इव॥ -
क्रमाद् अपास्य तत् तस्य प्रख्यानं शून्यता पुनः।
तम् एव स्थिरयन्तीव जायते हृदि भास्वती॥
(24)
139. सापि विद्युद्वद् अस्थैर्या क्षणम् एति च याति च।
सर्वथानादिकालस्य द्वयस्यास्यैव संप्लवात्॥
-
अस्तम् एत्य् अनुयात्य् एव द्वयम् अद्वयतापदम्।
पुनस् तावन् न सा यावत् तन्मध्ये निश्चलीकृता॥ -
निश्चलीभूता सा भूयः सहस्रांशोर् इवोद्गतिः।
विरुद्धत्वात् तमोवृत्तेर् नावकाशं प्रयच्छति॥ -
सावस्था काप्य् अविज्ञेया मादृशैः शून्यतोच्यते।
न पुनर् लोकरूढ्यैव नास्तिक्यार्थानुपातिनी॥ -
नास्तितारूपतैवास्या व्यवहारार्थसंस्थिता।
निःस्वभावेषु धर्मेषु कस्य वा स्तो ऽस्तिनास्तिते॥ -
न स्मर्तव्यं त्वयेत्य् उक्ते स्मरत्य् एष निषेधितम्।
यथा तथैवासच्छब्दाद् अन्तरं संप्रपद्यते॥
(25)
145. विकल्पाद् अर्थविज्ञानं विकल्पो ऽप्य् अर्थबुद्धितः।
द्वयोर् विकल्पधर्मत्वात् कास्तिता का च नास्तिता॥
-
नास्तिताप्य् अस्तिताम् एति भाव्यमानाश्रये क्व चित्।
यद्य् एवम् इष्यते प्राप्तं तद्वद् अस्तित्वम् एव हि। -
एवम् अस्तित्वनास्तित्वसुखदुःखाद्यसंमतम्।
अपेक्षासिद्धितः सर्वं दीर्घह्रस्वादिभेदवत्॥ -
दुःखव्युपशमात् पुंसः सुखं नाम स्वकल्पितम्।
दुःखं च सुखविभ्रंशाद् आपेक्षिकम् इदं द्वयम्॥ -
सर्वम् एवेति विज्ञेयम् अपेक्षातः समुत्थितम्।
एकम् एवानपेक्षैव परैः किं अवगम्यते॥ -
अन्यापोहेन विज्ञानम् अनिरूपितगोचरम्।
जायते क्वापि संभ्रान्तम् उपदेशादिसाधनैः॥
(26)
151. वर्णाः पदानि वाक्यानि लिङ्गानि वचनानि च।
क्रियाकारकसम्बन्धा वितथत्वाद् अवाचकाः॥
-
श्लोको ऽपि पञ्चभिः पादैस् त्रिभिर् वा किं नु नेष्यते।
वाक्यस्य वाच्यतन्त्रत्वाद् डाकिनीसमयो भवेत्॥ -
ग्रहीतव्येषु भावेषु विद्वन्मन्यैः पुरातनैः।
पातितः किम् अयं लोकः शब्दसंस्कारसंकटे॥ -
एषा नासेति वक्तव्ये पृष्टः को नाम दर्शयेत्।
शिरह् प्रदक्षिणावर्तं भङ्गुरेर्मेण पाणिना॥ -
शिलापेटकदृष्टान्तं लाघवं गमितः स्वतः।
शब्दैर् आत्मा च लोकश् च शब्ददर्दुरराशिभिः॥ -
न चान्येनान्यसंवित्तिर् असम्बन्धेन युज्यते।
किम् असिः पातितो ऽन्यत्र करोत्य् अन्यत्र विक्रियाम्॥
(27)
157. निर्व्यापारितरूपेण को वा केनह भाव्यते।
भावः प्रक्रियते वापि भावेनाभावभाविना॥
-
भावस्याभावस्वभावो भावकाले ऽस्वभावता।
तेनैवातीतरूपो ऽसौ भूत इत्य् उपगीयते॥ -
महाभूतान्य् अपि प्राहुर् अत एव हि तायिनः।
सर्वभूताग्रभूतत्वान् निरुक्तपदपेशलाः॥ -
एकत्र शतधिर् नास्ति नापि यावच् छतं तथा।
तथापि शतम् इत्य् उक्ते भ्रान्तिर् भावति चेतसि। -
अदृष्टे वापि दृष्टे ऽपि किं तेनाधिगतात्मनि।
वचनाद्युपदेशेण स्वर्गादौ वा घटे ऽपि वा॥ -
हस्ती सैरावणहस्ती स्त्रियश् चाप्सरसः स्त्रियः।
नापूर्वा प्रतिभा तत्र दृष्टोत्कृष्टैव जायते॥
(28)
163. पश्यत्य् अन्यद् वदत्य् अन्यच् छ्रुत्वाप्य् अन्यत् प्रपद्यते।
तथाप्य् उन्मत्तवल् लोको नात्मानम् अवबुध्यते॥
-
उन्मत्तो ऽस्मीति जानीयाद् उन्मत्तश् चेद् भवेद् असौ।
नैवोन्मत्तस्वयंज्ञाने विभ्रमो मद उच्यते॥ -
देशादिनियताकारं यतः ख्याति जगत्त्रयम्।
तथा च न हि तद् भ्रान्तं विज्ञप्तिर् अत एव हि॥ -
हस्तीत्य् अर्थस् तदाकारस् तदभावश् च पण्डितैः।
यथासंख्येन विज्ञेयाः स्वभावाः कल्पितादयः॥ -
अर्थशून्ये ऽर्थनिर्भासे मिथ्यार्थग्रहवस्तुनि।
एकस्मिन्न् एव मातङ्गे मायाकारविनिर्मिते॥ -
एवं संपश्यतः पूर्वम् अर्थग्राहो निवर्तते।
परतन्त्रतदाकारं चित्तम् अस्य प्रवर्तते॥
(29)
169. तद् अस्याकारकलुषम् अर्थस्याभावदर्शनात्।
भूम्यां निर्वासनं पश्चाद् अष्टम्यां विनिवर्तते॥
-
निवृत्ते चित्तचक्रे तु न पुनः संसरत्य् अयम्।
परिनिष्पन्नधर्मत्वाद् भ्रमत्य् अभवसंभवः॥ -
चित्रस्थ इव निश्चेष्टो निराकृतो निरुत्सुकः।
नासाव् उज्झति नादत्ते किं चिद् अद्वयगोचरः॥ -
प्रणिधानबलाधानाद् अनाद्यन्तभवत्रये।
निर्विकल्पो ऽपि लोकस्य तमोघ्नः सूर्यबिम्बवत्॥ -
अत एव च कर्तॄणां पुंसां कर्मफलं च यत्।
तायिनः कल्पनारूपं तस्य प्राहुः शुभाशुभम्॥ -
धर्माधर्मौ तपस् त्यागः संयमो नियमो दमः।
तिर्यञ्चो नारकाः प्रेता मनुष्याः सदिवौकसः॥
(30)
175. भूतानि भौतिकाः स्कन्धा धातवः शासनं मुनेः।
शास्ता च श्रावकाश् चैव सर्वा संवृतिदेशना॥
-
आधिकर्मिकलोकस्य परमार्थावतारणे।
उपायस् त्व् एष संबुद्धैः सोपानम् इव निर्मितः॥ -
अन्ते विशीर्यते सर्वम् इति बालोपलापनम्।
अवाच्यम् अनिरूप्यं च किम् अप्य् अन्यत् प्रकाशते॥ -
तत्राकाशप्रकाशो ऽसौ प्रकाशयति शून्यताम्।
आत्मनः शून्यतायाश् च स्थितो निष्किंचने पदे॥ -
अपश्यन् किं चिद् अप्य् अस्मिन् यथोद्दिष्टेन वर्त्मनि।
हसतीव जगत् कृत्स्नम् प्रहतं शमथाजितम्॥ -
पौराणीम् आत्मनश् चापि तद्ग्रहैकरसात्मताम्।
चिन्तयन्न् अपि यः सद्यो लज्जाम् एवोपगच्छति॥
(31)
181. यदि सर्वम् इदं शून्यं धर्मारम्भो निरर्थकः।
यस्य शून्यं कृतार्थत्वात् तस्य सत्यं निरर्थकः॥
-
पापारम्भो ऽपि नैवास्य सुतरां युज्यते तदा।
शून्यतादृग् अहो योगी रिक्ते मुष्टिं न बन्धते॥ -
कल्पनापतितानां तु सर्वम् एतद् अनन्यथा।
कार्यकारणभावेन संसारे तत्फलाप्तितः॥ -
स्वप्ननिर्वर्तितानां तु कर्मणाम् किं शुभाशुभम्।
न प्रबुद्धः फलं भुङ्क्ते स्वप्न एवाखिलो नरः॥ -
प्रबोधे ऽसद् इति ज्ञानात् स्वप्ने वृत्तेर् असत् फलम्।
तेनैवास्त्य् उदिते ज्ञाने सर्वस्यान्ते वृथा फलम्॥ -
स्वप्नालातेन्द्रजालानाम् अभिन्नम् उदयव्ययम्।
हेतुभावे फले चैव ननु सर्वं यद् ईक्ष्यते॥
(32)
187. अन्येद्युर् विषया भुक्ता ये स्वप्ने ये च तत्कृते।
भेदो ऽद्य वद कस् तेषां स्वभावानुभवं प्रति॥
-
प्रतीत्योद्पद्यते यद् यत् तत् तच् छान्तं स्वभावतः।
मायाङ्गानीव संसृज्य मायाकारेण दर्शितम्॥ -
वासानाम् इव भावानां भिन्नानाम् अप्य् अनेकधा।
न भेदो भस्मनः कश् चिद् दग्धानां शून्यताग्निना॥ -
लोकद्वयम् इदं दग्ध्वा सत्त्वभाजनसंज्ञकम्।
आत्मना सापि तत्रैव ज्वलनोल्केव दह्यते॥ -
शून्यतावह्निनिर्दग्धम् एवं पश्यञ् जगत्त्रयम्।
न क्व चिद् रज्यते योगी संसारं विचरन्न् अपि॥ -
न प्रचारो न चाचारो न विचारो न गोचरः।
जायते ऽस्य तदा सूक्ष्मो यदा शून्ये ऽवतिष्ठति॥
(33)
193. शून्यतावस्थितः पश्चात् सर्वेन्धनविवर्जितः।
निर्वाणे कृष्णवर्त्मेव निरुपाख्यो भवत्य् असौ॥
-
तथाभूतस् तु निःसङ्गो निरुपाख्यो निरञ्जनः।
नापि धूमायते भूयो नापि ज्वलति योगवित्॥ -
अज्वलन् शान्तिम् आयाति शान्तश् चाप्य् उपशान्तताम्।
उपशान्तः प्रशान्तत्वं प्रशान्तः शीततां पुनः॥ -
शीतीभूतो निरुष्णत्वं निरुष्मो ऽज्वर उच्यते।
अज्वरो विरजाः शुद्धो निर्द्वन्द्वो निरुपद्रवः॥ -
निर्ममो निरहंकारः समुत्तीर्णभवार्णवः।
न पुनः स्पृश्यते जात्या निर्जातिर् म्रियते न च॥ -
निरस्तो जातिमृत्युभ्याम् अमृतं पदम् अश्नुते।
तं नयं प्राप्य भूयो ऽपि प्राप्तव्यं नाधिगच्छति॥
(34)
199. नापि संसारजैर् दुःखैः सुखैर् वा दुःखहेतुभिः।
प्रतिघानुनयौ धत्ते सर्वत्रोपेक्षतश् चरन्॥
-
सापेक्षः क्षीयते सर्वैः क्षतापेक्षो ऽक्षतः सदा।
अक्षतो ऽक्षरम् आयाति क्षरते नाक्षताक्षरः॥ -
प्रतिष्ठाम् अक्षरे लब्ध्वा न क्व चित् प्रतितिष्ठति।
निर्वाणे संसृतौ वापि वशिताविभुतावशात्॥ -
स वाशी स मुनिः शास्ता स कृती स तथागतः।
सुगतः स च यस्येत्थं ज्ञानैश्वर्यविजृम्भितम्॥ -
विषयेष्व् अतिसक्तस्य बालस्याकृतचेतसा।
शून्यतादेशनां श्रुत्वा दीयते हृदयं द्विधा॥ -
उदारधर्मश्रवणाद् भद्रमित्रोपसेवनात्।
गोत्रतश् चावतारो ऽत्र भवत्य् आतप्तकारिणाम्॥
(35)
205. नित्योद्युक्तश् च प्रयुक्तो मार्गम् एनम् अनुव्रजन्।
नचिरात् सर्वधर्माणां नैरात्म्यम् अधिगच्छति॥
-
न धर्मो धर्मताप्राप्त्यै भवत्य् अपरिभावितः।
किम् अपीतं छिनत्त्य् अम्बु तृष्णां श्रवणदर्शनैः॥ -
वृत्तस्थः श्रुतवान् प्राज्ञः पुण्यसंभारसंभृतः।
विषयान् विषवत् पश्यन् कायजीवितनिःस्पृहः॥ -
भवने वा वने वापि बोधिसत्त्वः समाहितः।
आरुरुक्षुः पदं बौद्धम् आदौ नैरात्म्यवर्त्मना॥ -
लोकार्थम् आत्मनः कृत्वा स्वार्थम् अङ्गं कृपात्मकः।
लोकस्यैव च धर्माणां स्वभावत्रयभावनाम्॥ -
भावयेद् गृहिभूतो ऽपि लब्ध्वा क्षणम् अपि क्षणम्।
बद्ध्वा पर्यङ्कम् आधाय नासाग्रे निश्चलं मनः॥
(36)
211. भोगान् एवाविदूरस्थान् वितथान् उपलापकान्।
आलम्बनं पुरस् कृत्वा यथाप्रख्यान् स्वचेतसः॥
-
न रागायतनं रागी न च द्वेष्यं स दोषवान्।
न मूढः सतमस्कं च कुर्याद् आलम्बनं पुनः॥ -
रागी रागास्पदं कुर्वन् द्विष्टो द्वेषेण बाध्यते।
क्लेशवृद्ध्यैव सुतरां मूढो मौढ्यात् प्रणश्यति॥ -
समाधेर् अप्ररूढत्वाद् विकल्पाद् विकलीकृतः।
विप्रणाशमुखैस् तैस् तैर् अन्यद् एव प्रकल्पयन्॥ -
मूढो ऽपि मुढसंज्ञत्वात् संमूढं वस्तु चिन्तयन्।
सुतराम् अन्धतामिस्रे पतत्य् अन्ध इव भ्रमन्॥ -
विप्रतीपं मनस् कुर्याद् आलम्बनपदे बुधः।
क्लेशानाम् अणुर् अभ्यासो हविर्वद् वृद्धये ऽर्चिषाम्॥
(37)
217. कृतयोग्यस् तु तत्पश्चाच् छूरवत् समरोदरे।
रागाद्यायतनेष्व् एव प्रहरेद् बोधिशत्रुषु॥
-
क्लेशाद्यावरणं प्राहुस् तत्त्वस्याशेषदर्शिनः।
तस्मात् सर्वप्रयत्नेन हन्तव्यं तु तद् एव हि॥ -
ततः ख्यातिस् त्रिधा कार्या कल्पिताद्यात्मना धिया।
अर्थग्रहा निर्भासापि शून्या चार्थेन योगिना॥ -
चिन्तामय्यैव संभिन्नं प्रज्ञया चिन्तयेत् पुनः।
प्रज्ञापारमितानीतिम् अचिन्त्याम् एव चिन्तयेत्॥ -
यत् पश्यामि न तत् तथ्यं यन् न पश्यामि तत् तथा।
भावेष्व् एव विकल्पान्धस् तिमिरोपप्लवादिवत्॥ -
किं चित् पश्याम्य् असद्वस्तु कल्पितं भ्रान्तिमात्रिकम्।
निर्निमित्तं निमित्तं तु निमित्तोपहतश् चिरम्॥
(38)
223. वितथावेशविभ्रान्तिर् अहो लोकस्य चक्षुषः।
वालं पश्यति शैलाग्रे स्थूलं शैलं न पश्यति॥
-
यावद् अस्तु जगच्छौर्यो वालमौक्तिकवेधकः।
अत्यन्तं शिल्पकुशलो निमित्तप्रतिवेधिभिः॥ -
सर्वं कल्पितम् एव निर्मलतरं ख्यात्य् अर्थतो ऽर्थेक्षिणां वाताभ्याहतनर्तितोर्मिनिचयप्रख्यं मृगस्याम्बुवत्।
अभ्याशे ऽप्य् उपपन्नम् अम्बु न तथा सत्यं तडागादिषु प्रायो भूतम् अभूतकल्पपतितं निर्यत्नतो गृह्यते॥ -
नास्तीति चिन्तयेच् चित्ते निमित्तं स्वप्नवृत्तिवत्।
ततस् तु चित्तम् आप्नोति परतन्त्रम् अकल्पितम्॥ -
स्वभावः ख्यात्य् असंक्लिष्टो निष्पन्नासन्नभूमिकः।
यं प्राप्य परिनिष्पन्नं निर्विकल्पे ऽवतिष्ठते॥
(39)
228. तम् अप्य् आलोक्य मतिमान् नान्याद् रूपं समाविशेत्।
नैव तद् भावतो ऽभ्यस्तम् असत्त्वात् कल्पितात्मनः॥
-
यद्य् असौ तत्र तादात्म्यं दृष्टो ऽपि वितथात्मनः।
दर्शयेद् आत्मनः शीघ्रं ततः स्वप्नेन बिम्बयेत्॥ -
स्वप्नवृत्त्या तु विज्ञातो न पुनर् वितथात्मना।
तत्क्षणं ख्याति मन्दं वा स्तम्भितः प्रतिपक्षतः॥ -
एवम् आपितसारस्य नास्तितान्तं स्पृशेद् यदि।
आलम्ब्या तथतात्यन्तं सा चेत् तदवलम्बना॥ -
Ms. om.
-
वज्रलेपोपलिप्तेन द्वारेणेवासुरो लयम्।
योगी विशति विज्ञप्तिं पार्श्वद्वयम् असंस्पृशन्॥
(40)
234. Ms. om.
235. ज्ञेयान्य् अत्र तु लिङ्गानि लब्धालोकेन योगिना।
सिद्धेर् अव्यभिचारीणि धूमवत् कृष्णवर्त्मनः॥
-
निरासात् कल्पितस्यास्माद् ईषद् उन्मृष्टचित्रवत्।
ध्यानोत्थितो ऽपि सकलं ध्यामलं जगद् ईक्षते॥ -
शीर्णवज् जीर्णवच् चैव भग्नवच् च समन्ततः।
शून्यग्रामवद् ध्वस्तं च निरारामं निराश्रयम्॥ -
भूसमुद्वेगजननं चीरीरावम् इवादधत्।
अस्वामिकं च निःस्वं च केवलं नाममात्रकम्॥ -
दृष्टे तु परतन्त्राख्ये स्वभावे वीक्षते पुनः।
स्वचित्तस्यन्दनारूढम् अन्तर् विशद् इवात्मनः॥
(41)
240. इन्द्रजालोदितप्रख्यं तद् इदं भ्रान्तिमात्रकम्।
ध्वान्ताक्रान्तम् इवाशेषं पश्यन् तत्र न कल्पितम्॥
-
वासनाशेषरेखाभिर् आलीढम् इव सर्वतः।
क्लेशैर् एव संकीर्णं च चक्रवच् च परिभ्रमत्॥ -
गाढस्वप्नोत्थितज्ञानं लक्षालक्षं च तत्क्षणम्।
दृष्टनष्टनिभं चैव किम् अपीव च पश्यति॥ -
ज्ञाते तु परिनिष्पन्ने सर्वम् एकरसात्मकम्।
निर्विभागम् अनाद्यन्तं निराकारं निराग्रहम्॥ -
अनुद्वेगम् अनायासम् अदीर्घपरिमण्डलम्।
सूर्यनिर्भिन्नतिमिरम् आकाशम् इव निर्मलम्॥ -
समताधर्मनिर्वेधात् सर्वं समसमं पुनः।
संवृत्या दृष्टधर्मो ऽसौ परमार्थेन नेष्यते॥
(42)
246. विकल्पः संवृद् आख्यातो विकल्पान्तरकारणम्।
स एव परमार्थस् तु विकल्पविनिवर्तनम्॥
-
सो ऽपि नाम यथोद्देशं संवृताव् एव तिष्ठते।
परमार्थो यथा तस्य भूमिर् न स तथा गिराम्॥ -
मा भूत् संवृत्प्रतिष्ठानम् अत एव मुनेर् भयम्।
भिनत्ति देशना धर्मम् उक्तोक्ता शून्यतात्मना॥ -
चिरसंवर्धितैस् तुष्टा विकल्पैर् एव बालिशाः।
अद्यापि वर्धयन्त्य् एव प्रपञ्चासक्तचेतसः॥ -
कुशलस्यास्य चित्तस्य निमित्तचरणं प्रति।
न विकल्पविधेः शान्त्रि उपैति वास्ति कुत्र चित्॥ -
औदासीन्यम् इवायाति स्वपतीव निरुत्सुकम्।
चित्तं नैरात्म्यम् आलम्ब्य शान्तं विश्राम्यतीव च॥
(43)
252. करोति स्तब्धताम् अक्ष्णोः शिरसश् चावनम्रताम्।
स्तैमित्यं चित्तचैत्तानां शून्यता शून्यतेक्षिणाम्॥
-
दृष्टाद् एव कृतार्थो ऽहम् इति लिङ्गेक्षणात् पुनः।
भावनां नोत्सृजेद् वीरः परतो ऽप्य् अस्त्य् अतः परम्॥ -
शक्यते तत्त्वं नाख्यातुम् इदं तद् इति केन चित्।
अभ्यासाद् अस्य योगस्य स्वयम् एवावगम्यते॥ -
इत्य् अन्तद्वयमध्यस्था दृष्टा विज्ञप्तिमात्रता।
दर्शयत्य् अखिलस्यास्य जगतस् तत्त्वसंपदम्॥ -
तत्त्वसंपत्स्थितः पश्चात् कृपालुः सुगतात्मजः।
जीवितेनापि सत्त्वार्थे न चोपेक्षां करोत्य् असौ॥ -
विषयेषु च का चिन्ता स्वप्नेन जितवृत्तिषु।
परेषु भुज्यमानेषु पुत्रदारादिकेष्व् अपि॥
(44)
258. प्रमादस्थैर् न वैकृत्यम् उदारैर् अपि चेतसः।
विभवे नापि चापदि सर्वत्र समचेतसः॥
-
अकालाम्बुदवद् भूयः कुतो ऽप्य् अभ्युत्थितो ऽम्बरे।
दर्शयत्य् आत्मना तच् च तद् अद्भुतविजृम्भितम्॥ -
ज्वलनं वर्षणं चैव समकालं स कालवित्।
मज्जनोन्मज्जने वापि जलवद् वसुधातले॥ -
कम्पनं पर्वतादीनां दारणं हरणं तथा।
गमनं चात्मना व्योम्नि सलीलं राजहंसवत्॥ -
MS. om.
-
अतो यत् किं चिद् अन्येषु बाह्येष्व् अपि विभाव्यते।
स्वरसाभ्यागतम् एषां तद् अनेनैव वर्त्मना॥
(45)
264. पश्यन् न किं चिद् अप्य् एकं सर्वं पश्यति सर्ववित्।
अत एवैकरूपत्वाद् विभिन्नम् अपि कल्पितम्॥
-
एकश् च दृष्टः परमार्थतो ऽर्थः सर्वं च दृष्टं जगद् एकतो ऽर्थात्।
कूलप्रदेशे ऽपि हि पीतम् अम्बु ज्ञातं भवेद् तोयनिधेर् अशेषम्॥ -
एककालं च भिन्नेषु भिन्नदेशादिकेषु च।
न विना शून्यतादृष्ट्या ज्ञानं जायति तायिनाम्॥ -
आत्मचित्तपरिकल्पवर्णकं संनिवेशविशदं बहिर्गतम्।
नैकजन्मपरिभावितोज्ज्वलं चित्रभेदसदृशं जगत्त्रयम्॥ -
दृष्टम् एतद् अखिलं तु तायिना तत्प्रपञ्चपरिकल्पवेदिना।
निःस्वभावम् अनिमित्तम् अव्ययं केवलं च परिकल्पमात्रकम्॥
(46)
269. इति भावन [- U -] तरागाः
सुखसंभोगनिरुत्सुकाः क्रमेन।
[- -]स्तमुनीन्द्रताभिलाषाः
पदम् आयान्ति परं परार्थयुक्ताः॥
-
[- - U ] ओक्ते [U] विभाग [- U -] [- - U] विस्पष्टपदप्रकल्पना।
आलोकमालेयम् अमार्गयायिनाम् [- - U] अज्ञानतमो ऽभिघातनी॥ -
भावग्राह [U - U] ओति विषयस्याप्तां छिनत्ति स्पृहाम् आलोकं हृदि [- U -UUU - - - U - - U-]।
ज्ञानालोक [U - U -UUU - - - U - - U-] प्रज्ञापारमितेयम् [U - UUU - ] चिन्तामणिः सर्वदा॥ -
संवृत् समारोप [U- U - -] नीतार्थ [- - UU -U - -]।
ये बाह्यम् इच्छन्ति पुरो न तेषाम् आचार्यमुष्टिः सुगतैर् विभिन्ना॥
(47)
273. [- -] यदा [- U] अम् अप्य् अनक्षरं
प्राप्यापि सम्बोधिम् अनश्वरं त्वया।
दूरप्रनष्टैस् तु तदा कथं हि तैर्
मिथ्याभियोगः क्रियते निरङ्कुशैः॥
-
सर्वः [U - -] प्रविभज्यमानः सूक्ष्मेक्षिकाक्षमधिया कृतान्तः।
बौद्धस्य बाह्यस्य विभागकर्ता न स्याद् इहैका यदि शून्यतोक्तिः॥ -
सर्वज्ञभावः परिकल्प्यमानः कल्पयेत भिन्नात्मनि निर्निमित्तम्।
शास्तुर् निमित्ते क्षणभङ्गुरे च नित्या समा चैव न शुन्यता चेत्॥
(48)
276. यो योगिनां सिद्धिविशेषहेतुतो
ज्ञानाभिमानः परचित्तगोचरः।
मन्येत तेषाम् अधिकं तमोमलं
बद्धात्मका बालजना यथा स्थिताः॥
-
यः सर्वथान्धस् तिमिरेक्षणश् च तयोर् वरं पूर्वक एव दूरम्।
अन्धो ऽहम् अस्मीत्य् अवलेपशून्यो न फल्गुदृक् तैमिरिको ऽभिमानी॥ -
दोषात्मना वेत्ति न यः स्वदोषांस् तथ्यान् अनाद्यान् गुणिनो गुणांश् च।
कल्याणमित्रे च करोत्य् अवज्ञां पास्यत्य् असौ तत्त्वरसं कथं नु॥
(49)
279. नभस्तलालेख्यविभक्तिपण्डितैर्
विशेषवस्तुप्रतिपादनोद्यतैः।
अहो जनो ऽन्यैः प्रथमप्रपञ्चितैः
प्रपञ्च्यते चित्रकथाप्रणेतृभिः॥
-
जलप्रयाताहिपदानि पश्यतः खपुष्पमालारचनाश् च कुर्वतः।
असूत्रकं चापि पटं वितन्वतः कथं नु लोकस्य न जायते त्रपा॥ -
क्षेपाभिलाषाद् अपि यो ऽभ्युपैति मौनीन्द्रम् एतद् वचनं न भक्त्या।
आसाद्य सुस्वाद्व् इव तिक्तजातम् अन्योदितं को नु वचो ऽनुयायात्॥ -
Ms. oM. (50)