विशेषस्तव
नमो बुद्धाय।
शास्तॄन् अन्यान् समुत्सृज्य
त्वाम् अहं शरणं गतः।
भगवंस् तत्र को हेतुर्
निर्दोषो गुणवान् असि॥
१ [1]॥
दोषभक्तो ऽथवा लोको
दोषान् वा गुणतो गतः।
गुणग्रहणमन्दो वा
येनान्याञ् शरणं गतः॥
२ [2]॥
वासुदेवेश्वरादीनां
हर्षात् तद्भक्तिभिर् जनैः।
ये गुणाः परिकीर्त्यन्ते
दोषास् ते तव शासने॥
३ [3]॥
रुद्रेण त्रिपुरं दग्धं
क्रुद्धेनैकेषुणा किल।
क्रोधाग्निर् एव निर्दग्धस्
त्वया ज्ञानमहेषुणा॥
४ [4]॥
दुर्दग्धेन हि कामेन
पुनर् आकर्षितो हरः।
त्वज्ज्ञानाग्नौ हुतः कामः
समूलो विलयं गतः॥
५ [5]॥
तिलोत्तमायां जातास्थः
शूली जातश् चतुर्मुखः।
मारकन्याविलासैस् ते
रोमाग्रम् अपि नो ऽञ्चितम्॥
६ [6]॥
(1)
चक्रवाकान् अपि जयत्य्
अङ्गेन वनितां वहन्।
शंकरो ऽशंकरेण त्वं
नैव का मेन मोहितः॥
७ [7]॥
न तन् मारबलं जेतुम्
अलं चक्रित्रिशूलिनौ।
विना चक्रत्रिशूलाभ्यां
यन् मैत्र्यस्त्रेण ते जितम्॥
८ [8]॥
नीलकण्ठीकृतः शर्वो
जराबाणैर् हतो हरिः।
सोपक्रमौ तु तौ देवौ
त्वं नाथ निरुपक्रमः॥
९ [9]॥
वामनं रूपम् आस्थाय
हरिणा मायया बलिः।
वञ्चितस् त्वं तु मायाज्ञो
न च वञ्चयसे परान्॥
१० [10]॥
तैः पङ्गुगतिवद् दृष्टं
विष्णोस् त्रैलोक्यलङ्घनम्।
दृष्टं यैर् अद्भुतं नाथ
त्वदृद्धीनां विजृम्भितम्॥
११ [11]॥
कुमारः सहितः षष्ठ्या
ब्रह्मचर्यं चरन्न् अपि।
त्वया तु मैथुनाः सप्त-
संयोगाद् भस्मसात् कृताः॥
१२ [12]॥
स्रष्टारो हि वयं लोक-
स्योक्तं ब्रह्मादिभिः किल।
कर्मजास् ते ऽपि लोकश् च
त्वयोक्तं तत्त्वदर्शिना॥
१३ [13]॥
(2)
अहल्यादर्शनाद् वज्री
कामेन किल मोहितः।
वीर दारास् त्वया त्यक्त्वा
काम एव विमोहितः॥
१४ [14]॥
सोमः कवलतां याति
विवशो राहुहस्तिनः।
तन् नास्ति भूतं यस्य त्वं
विवशो वशम् आप्नुयाः। १५ [15]॥
नृपा रामाम्बरीषाद्या
वनेभ्यः पुनर् आगताः।
विवेकामृततृप्तस् त्वं
पुनः सुगत नागतः॥
१६ [16]॥
आलभ्याः पशवो यज्ञे
प्राहुः स्वर्गं जिगीषवः।
पिपीलकस्यापि वधो
नानुज्ञातस् त्वयानघ॥
१७ [17]॥
प्रमदार्थी गतो रामः
पारं किल महोदधेः।
षष्तिं च स्त्रीसहस्राणि
त्वं विहायाश्रमं गतः॥
१८ [33]॥
परेषां जीविताज्येन
स्वार्थम् अन्यैर् मखे हुतम्।
परार्थं तु त्वयैकेन
स्वजीवाहुतयो हुताः॥
१९ [18]॥
ऋषिभिर् बहवो दग्धाः
क्रुद्धैः शापाग्निभिर् जनाः।
त्वया ज्ञानग्निना दग्धा
जनानां जन्महे तवह्॥
२० [19]॥
(3)
ऋषीणां तपसः सिद्धिः
शापसिद्ध्यानुमीयते।
तव नाथ तपःसिद्धिः
कृपासिद्ध्यानुमीयते॥
२१ [20]॥
ऋषिभिः पातितं लिङ्गं
शम्भोः शापेन कामिनः।
त्वया मूलम् अनर्थानां
काम एव निपातितः॥
२२ [21]॥
बहुत्वात् स्मृतिवैकल्यात्
पूर्वोत्तरपराहतम्।
श्रूयते व्यासवचनं
सर्वत्र न च ते मुनेः॥
२३ [19]॥
प्रायः परोक्तान्य् उक्तानि
यानि द्वैपायनादिभिः।
त्वयासाधारणो धर्मः
स्वयं ज्ञात्वा प्रकाशितः॥
२४ [22]॥
विविक्तेष्व् एव कथ्यन्ते
वेदास् तीर्थ्यवचांसि च।
आघोष्य तव सैंहेन
धर्मो नादेन कथ्यते॥
२५ [23]॥
दृष्टतत्त्वो ऽपि सांख्यानां
भारद्वाजो वसन्तया।
संगतः संगता नैव
स्त्रीभिः शिष्यास् तव प्रभो॥
२६ [24]॥
विशिष्टे देयम् इत्य् एवम्
कपिलः प्राह नेतरे।
श्वभ्यो ऽपि नाथ दातव्यं
कारुण्याद् भाषितं त्वया॥
२७ [25]॥
(4)
शरीरतापैर् इच्छन्ति
निर्ग्रन्था ग्रन्थिशातनम्।
त्वं पुनर् मानसैस् तापैर्
ग्रन्थिशातनम् इच्छसि॥
२८ [26]॥
अनपेक्ष्यैव भावानां
सिद्धिम् इच्छन्ति तार्किकाः।
न किं चिद् अनपेक्ष्यास्तीत्य्
उक्तं वाचस्पते त्वया॥
२९ [27]॥
मोक्षं किल गतः प्राहुः
शुको भित्त्वा दिवाकरम्।
त्वं तु प्राप्तश् च निर्वाणं
न गतश् चासि कुत्र चित्॥
३० [28]॥
मोक्षम् अन्येन जनकः
शुको ऽन्येन पथा गतः।
त्वं तु येन पथा यातः
शिष्यास् तेनैव ते गताः॥
३१ [29]॥
षोडश स्त्रीसहस्राणि
विष्णोर् आसीत् परिग्रहः।
त्वं तु लोकोत्तमः शास्ता
निर्मनो निःपरिग्रहः॥
३२ [30]॥
संरक्तः काशिसुन्दर्यां
व्यासो विकृतिम् आगतः।
गृहसंस्थो ऽप्य् अनार्यैस् त्वम्
इन्द्रियार्थैर् न मोहितः॥
३३ [31]॥
कामार्तो विकलीभूतो
वनितापादताडितः।
व्यासो न पुनर् एव त्वं
गृहिभूतो ऽपि कम्पितः॥
३४ [32]॥
(5)
कर्णदुर्योधनादीनां
हरिणा चिन्तितो वधः।
असवो ऽपि त्वया त्यक्ताः
सत्त्वानां हितकाम्यया॥
३५ [34]॥
विष्णुना कपटं कृत्वा
या हृता विक्रमैस् त्रिभिः।
सा क्षितिस् तृणवत् त्यक्ता
भवता निर्मुमुक्षुणा॥
३६ [35]॥
कृत्वा निःक्षत्त्रियं लोकं
प्राणक्षयकरैः शरैः।
यद् यशः प्राप्तवान् रामः
शास्त्रे तद् अयशस् तव॥
३७ [36]॥
यस्याः कृते न संग्रामः
कृतः कौरवपाण्डवैः।
तां लताम् इव सव्याडां
श्रियं त्याक्त्वासि निर्गतः॥
३८ [37]॥
देवदारुवने शंभोर्
यद् योगीश्वरचेष्टितम्।
त्वादीयं शासनं प्राप्य
तद् अज्ञानविचेष्टितम्॥
३९ [38]॥
द्विजैर् अद्यापि मघवान्
अहल्यां परि गीयते।
त्वयाग्रफललाभेन
शक्रस्योद्घोषितं यशः॥
४० [39]॥
देहाद् देहान्तरं याति
जीवः किल निरञ्जनः।
न शरीरात् पृथग्भूतो
जीवो ऽस्ति कथितं त्वया॥
४१ [52]॥
(6)
स्वो मातुलः कुमारेण
शक्त्या भिन्नो ऽभिगीयते।
क्लेशजालं त्वया वीर
प्रज्ञाशक्त्या विदारितम्॥
४२ [67]॥
स्वम् अप्य् अन्तःपुरं नैव
परित्रातं हि विष्णुना।
त्राणाय सर्वसत्त्वानां
त्वं मुने नित्यम् उद्यतः॥
४३ [68]॥
जरासन्धभयं ज्ञात्वा
मथुरां त्यक्तवान् हरिः।
सत्त्वो नैवास्त्य् असौ कश् चिद्
बिभियास् त्वं यतो मुने॥
४४ [69]॥
अनयाद् विलयं याता
वासुदेवस्य बान्धवाः।
त्वया तु बान्धवाः सर्वे
संसारात् परिमोचिताः॥
४५ [70]॥
कृष्णो हि कृष्णयवन-
त्रासार्तो ऽधः प्रविष्टवान्।
खट्वाया मुचुकुन्दस्य
निर्भीस् त्वं सर्वतः प्रभो॥
४६ [40]॥
प्रजापतिर् दुहितरं
स्वाम् अकामयत श्रुतिः।
अकल्मषं ब्रह्मचर्यं
शिष्याणाम् अपि ते मुने॥
४७ [41]॥
दानग्रहणवत् प्रोक्ता
संक्रान्तिः पुण्यपापयोः।
द्विजैस् त्वयोक्तम् एवं हि
कृतनाशो ऽकृतागमः॥
४८ [42]॥
(7)
चेतनालक्षणो ऽस्त्व् आत्मा
कापिलैः परिकल्प्यते।
एवं हि तस्य नित्यत्वम्
आत्मनः कथितं त्वया॥
४९ [43]॥
ज्ञानाद् अन्यो विभुश् चात्मा
कणादः परिगीतवान्।
त्वयोक्तम् एवम् अन्यो ऽसौ
काष्ठतुल्यः प्रसज्यते॥
५० [44]॥
संकोची च विकासी च
जीवो देहप्रमाणवान्।
प्राह नग्नः प्रदेशित्वात्
तस्योक्ता ते विनाशिता ५१ [45]॥
पुरुषः कारणं नित्यं
जगतः कल्प्यते द्विजैः।
नित्यं च कारणं चेति
त्वयोक्तं नास्ति किं चन॥
५२ [46]॥
षष्टिं पुत्रसहस्राणि
सगरस्य महात्मनः।
दृष्ट्या ददाह कपिलस्
तत्रापि करुणा तव॥
५३ [47]॥
प्रधानाज् जगद् उत्पन्नं
कपिलः प्राह तत्त्ववित्।
कर्मक्लेशोद्भवं जन्म
जगतः कथितं त्वया॥
५४ [48]॥
मोक्षे ऽपि कपिलादीनाम्
आत्मनो भवहेतवः।
त्वं तु शान्तिं गतः संख्यां
नैषि शान्त इवानलः॥
५५ [49]॥
(8)
कैश् चित् तीर्थकरैर् मोक्षो
गतिमान् इत्य् उदाहृतः।
गतिर् यत्र स संसारस्
त्वया ज्ञात्वा प्रकाशितः॥
५६ [50]॥
आरामाद्याः समारम्भा
नग्नानां पापहेतवः।
त एव खलु सर्वज्ञ
त्वयोक्ताः पुण्यहेतवः॥
५७ [51]॥
शिशुपालस्य संग्रामे
जीवः कृष्णेन घातितः।
न शरीरात् पृथग्भूतो
जीवो ऽस्तीत्य् उदितं त्वया॥
५८ [deest]॥
क्रोधान् मृतस्य संग्रामे
व्यासेनोक्ता शुभा गतिः।
तदवस्थेन चित्तेन
त्वयोक्ता नाथ दुर्गतिः॥
५९ [53]॥
कीर्तनात् पाण्डुपुत्राणां
पुण्यम् उक्तं पृथक् पृथक्।
अगम्यां येऽभिगच्छन्ति
निन्द्यास् ते तव शासने॥
६० [54]॥
मतानि परतीर्थ्यानां
विमृशामि यथा यथा।
तथा तथा मे त्वय्य् एव
नाथा चित्तं प्रसीदति॥
६१ [71]॥
इत्य् असर्वज्ञसिद्धान्ते
दोषविग्राहिताशयाः।
निर्दोषम् अपि शास्तारं
त्वां न पश्यन्त्य् अबुद्धयः॥
६२ [72]॥
(9)
लोको ऽब्रवीद् अमी शाक्या
वेददेवद्विजद्विषः।
स्वकम् एवापराधं तु
लोकः किं नावबुध्यते॥
६३ [73]॥
सुरेन्द्रोपेन्द्ररुद्राद्या
धारयन्ति सदायुधम्।
भयाद् वा भीषणार्थं वा
निर्भीस् त्वं न च भीषणः॥
६४ [55]॥
न भीषयसि कं चित् त्वं
न च कैश् चिद् विभीषितः।
न्यस्तशस्त्रस् त्वम् एको हि
तेनासि जगतो ऽधिकः॥
६५ [56]॥
वेदादिवचनं प्रायः
पूर्वोत्तरपराहतम्।
वक्तुः संक्लेशतां वक्ति
वचः सर्वज्ञतां तव ६६ [57]॥
पूर्वापरं विरोधीनि
शास्त्राण्य् अन्यानि प्रायशः।
आदिमध्यावसाने तु
तव वाकल्मषं मतम्॥
६७ [58]॥
न शूद्राय मतिं दद्याद्
इत्य् उक्तं वेदपारगैः।
चण्डालेभ्यो ऽपि कारुण्यात्
सद्धर्मो देशितस् त्वया॥
६८ [59]॥
द्रुमं भद्रं विनिर्मुच्य
दुर्वनं कः समाचरेत्।
त्वां वीतरागम् आसाद्य
को ऽन्याञ् शास्तॄन् नमेद् बुधः॥
६९ [60]॥
(10)
विषयान् अपि भुञ्जाना
ज्ञानान् मुच्यन्ति कापिलाः।
संक्लिष्टस्य कुतो मोक्षस्
त्वयोक्तं वीतकल्मष॥
७० [61]॥
अन्यशास्त्रेषु तन् नोक्तं
यद् उक्तं भगवंस् त्वया।
कृत्वा तु पुण्यसंभारः
सत्त्वेभ्यः परिणाम्यते॥
७१ [62]॥
देवायतनयज्ञेषु
कृत्वा भूताभिमर्दनम्।
लौकिका धर्मम् इच्छन्ति
तच् छास्त्रे गर्हितं त्वया॥
७२ [63]॥
धर्म एव कुतस् तत्र
यत्र प्राणिवधो ध्रुवम्।
स्वकैर् अपि त्वया प्राणैः
सत्त्वाः संरक्षिता विभो॥
७३ [64]॥
यत्र सत्यम् अहिंसा च
ब्रह्मचर्यं दमो दया।
शाक्यराजकुलोद्भूत
स धर्मस् तव संमतः॥
७४ [65]॥
आततायिनम् आयान्तम्
अपि वेदान्तगं रणे।
उक्तं लोके त्वयाप्य् उक्तं
कारुण्यं वधकेष्व् अपि॥
७५ [66]॥
यतः सुखं सुखेनैव
लभ्यते तव शासने।
अतस् ते वादिशार्दूल
जनो ऽयं रमते मते॥
७६ [74]॥
(11)
भूतान् प्रभाषमाणस्य
विधिनानेन ते गुणान्।
यत् पुण्यम् अस्ति मे तेन
जगद् अस्तु त्वाया समम्॥
७७ [75]॥
विशेषस्तवम् उच्चार्य
यन् मयासादितं शुभम्।
तेनायं निखिलो लोको
भूयाद् बोधिपरायणः॥
७८ [76]॥
विशेषस्तवः समाप्तः॥
भट्टराधस्वामिनः॥॥
(12)