संस्कृते विश्वासटिप्पन्यः

कृतिः

नात्र प्राचीनैः क्वचिद् आनुषङ्गिकरीत्या ऽङ्गीकृतस्य प्राक्तन-प्रयोग-क्रमाधारित-परत्वस्य +आविष्करणं योगदानम्। अपि तु सूत्र-क्रम-परत्व-निवृत्ति-सहितम् शब्द-क्रमाधारित-परत्वस्य प्रतिष्ठापनम्, सूत्रस्पर्धासु च जटिल-परिभाषा-जालापेक्षा-निवृत्तिः।

गण्यता

This discovery (if it stands up to scrutiny as it seems to), about how a certain crucial rule is to be interpreted, overturns 2k years of tradition. This type of research would be very unlikely in traditional India - since any such researcher would be stuck within tradition - forced to parrot the same old ancient misunderstandings of scholars (who’re turned into “always-correct” sages by tradition).

चर्चासूत्राणि (वीक्षितुं नुदतु)

शब्द-शास्त्रम्
भ्रान्त-प्रतिक्रियाः - Meta-indology

चित्राणि

परीक्षा

घोषणा-परीक्षा-भिन्ना, व्यक्ति-परीक्षा-भिन्ना, प्रस्तुत-प्रक्रियावगतेः परीक्षा भिन्ना। ममान्तिम एवासक्तिर् अधिका।
सर्वम् अपि यथोक्तम् ऋषिराजेन ग्राह्यं त्याज्यं वेति मा भूत्। परीक्ष्य योग्यांशा ग्राह्याः स्युः - के देवप्रेरिताः, मे मानुषभ्रमा इति।
समस्यायाः परिहाराः प्राचीनैर् अर्वाचीनैश् च बोधिताः। किन्तु, गौरववारणम् / लघुताग्रहणम्, लक्ष्यानुकूल्यता, अपवादनैयून्यम् इति गुणान् परिशील्य कः परिहारो वर इति निश्चेतव्यं खलु।
अस्याः प्रक्रियाया लक्ष्यव्यभिचारा एकत्र (यथा ऽत्र https://rebrand.ly/rishi-rajpopat-errors ) सङ्गृहीतुं सरलास् स्युः।

प्रक्रिया-परिचयः

नूनं जटिलपरिभाषाजालपारङ्गतेभ्य एषा बालक्रीडैव स्यात्। तस्य मूलप्रक्रिया तावती क्लिष्टा नास्ति -

केवलं स्पर्धमान-सूत्र-प्रयोग-स्थान-विभागो ((DOI, SOI)-विभागो) ज्ञेयः,
स्थान-भेद-(DOI)-पक्षे शब्दक्रमपरत्वं विप्रतिशेधसूत्रं व्यापारणीयम्
समानस्थान(SOI-)पक्षे सूक्ष्मतातुलनया नियमश् चेयः। तुलनाप्रक्रिया स्वाभाविकी तेनैव दर्शिता।

DOI स्थान-भेद-सहित-स्पर्धा

विप्रतिषेधो नाम “स्थानभेदसहित-सूत्र-स्पर्धा”, नाविशिष्टसूत्रस्पर्धेति तन्मतम्। पारम्परिकास् तु “तुल्यबलविरोध एव विप्रतिषेध” इति।

कुतः १.४.२, न तु १.४.१?

१.४.१ इत्य् “आकडाराद् एका संज्ञा”। कुतः ततः पूर्वम् एव “विप्रतिषेधे परं कार्यम्” इत्य् अवदिष्यद् यदि तस्माद् अधिकाराद् अपि बहिर् व्याप्तिम् ऐच्छत्।

इति केचित्। तत्रैवं प्रतिवादः -

अज्ञातकारणत्वं बहुषु सूत्रस्थानेषु दृश्यत एव।
संज्ञा काचित् क्वास्मिन् सूत्रे विहिता?
सूत्रान्तराण्य् अपि व्यापकानि बहून्य् अस्मिन्न् एवाधिकारे प्रोक्तानि।

SOI समान-स्थान-स्पर्धा

specificty (sūkṣmatā) इत्याश्रियते।

सूक्ष्मता-निर्णयः

स्थानौचित्य-मानम्

भवान् आङ्ग्लिकीम् अवगच्छति वा? तथा चेत् ६८-तमे पृष्ठे “रामेभ्यः” इत्यस्य निष्पत्तिं वीक्षताम् - स्पष्टताम् आप्नुयात्। तत्र २.८ इति विभागः सरल एव। भवति-निष्पत्तौ निदर्शनान्तरम्।

सः subrule इति किञ्चित् नूतनमङ्गीकरोति। नाम सूत्रस्य प्रत्येकस्मिन् सम्भवे प्रत्येकं सूत्रम्। उपसूत्रमिति शक्यं वक्तुम्। यथा बहुवचने झल्येत् इत्यस्य

१.अवर्णात् झकारादिसुब्बहुवचने एत्वम्।
२.अवर्णात् भकारादिसुब्बहुवचने एत्वम्। इत्येवं क्रमेण प्रत्येकवर्णघटितमुपसूत्रमेकम्। तस्मिन् “अवर्णात् भकारादौ सुपि” इत्यस्मिन् स्थले सुपि च, बहुवचने.. इत्यनयोः विरोधः, अतः तत्र यत् “specific” तत् स्वीक्रियत इति।

Algebraic-रूपेणापि निर्णयः शक्यः। यथा -

[& = end of nominal stem; ! = beginning of case affix; # = plural]
Relevant subrule of 7.3.102 = a& + bh!🡪 ā& + bh!
Relevant subrule of 7.3.103 = a& + bh! #🡪 e & + bh! #

Note that we find an extra # symbol in case of sub-rule 2 under 7.3.103. This # stands for plural. Therefore, we conclude that subrule 2 under 7.3.103 is more specific than sub-rule 11 under 7.3.102 and thus wins.

निदर्शनम् -

1.Serve cool drinks to all those who are below seventy. 2.Serve hot drinks to those who are in between sixty and eighty and has a beard. 3. Rama is sixty five and has a beard.

उत्सर्गापवादक्रमः

यत्र स्थानौचित्यदृष्ट्या सूत्रस्पर्धा न निवारयितुं शक्या, तत्र उत्सर्गापवादक्रम आश्रियते।

SOI-विवेकः

परि + व्ये + ल्यप् → परि व्या ल्यप् → परि वि+आ ल्यप् → परि वि ल्यप् (सम्प्रसारणाच्च)

→ परि वि तुक् ल्यप् (ह्रस्वस्य पिति कृति तुक् 6.1.71) or
→ परि वी ल्यप् (हलः 6/4/2)

इति समस्या। अयम् परिहारः प्रतिभाति -

तत्र +उभयस्यापि निमित्तं “vi” इति गणयामश् चेद् ऋषिराजभाषया “single operand interaction (SOI)” इति वर्तते, यत्र “विप्रतिषेधे परं कार्यम्” न प्रवर्तते, अपि तु “उस्तर्गापवादक्रमः” (“more specific rule” wins)।
तेन द्वितीयं सूत्रं हि जयति खलु।
- Operand of हलः 6/4/2 - i resulting from samprasAraNam, following a hal.
- Operand of ह्रस्वस्य पिति कृति तुक् 6.1.71 - i.
- Former is more specific.

“अङ्गस्य” इति सूत्रे

नवीनं किञ्चिद् अत्र व्याख्यातम् - One anga per pratyaya per derivation इति ।

Limitations

Augments

In my thesis, I do not focus on augments (आ॒ग॒माः) and thus am not in a position to definitively answer the aforementioned questions. For the sake of this thesis, I have treated examples of the aforementioned kind involving M-marked augments (नुम्) as cases of DOI (नुमः प॒र॒त्वम्) and those of the aforementioned kind involving Ṭ- or K-marked augments (टकितौ) as cases of SOI (स॒मः स्था॒नीत्य॒स्मान्न पौर्वा॑पर्यं॒ यत्र॑). I have done this so that the reader may get exposure to both positions – one, that these are cases of SOI and the other, that these are cases of DOI. This will help set the stage for future research on this topic.

pg 53

SOI-रीत्या व्यवहरेद् इति तु ऋषिराजस् सद्यः।