सारः
- तालु-मूर्धयोस् स्थाने विवादः - दन्तमूर्धयोर् मध्ये ताल्व् इति केचित्, दन्त-ताल्वोर् मध्ये मूर्धेत्य् अपरे (श्रीरमणशर्मणः शिक्षाप्रथमक्लृप्तौ)। परपक्ष उत्तरो भाति।
- सम्पदानन्दमिश्रो ऽत्र ।
दन्तमूल-पृष्ठे स्थानम्
- च and ज are pronounced by raising the blade, or front, of the tongue toward or against the hard palate just behind the alveolar ridge (the gums).
दोषः
- प्रायेण विद्वांसोऽपि ञकारं न वदन्ति “पञ्च, पञ्चतन्त्रम्, पञ्जाब्” इत्यादिषु शब्देषु - नकार एव श्रूयते। https://voca.ro/17TqgNMlyF8j इति श्रुणुध्वम्।
- This articulation leads to the inability to produce sufficiently distinct sounds when saying पञ्च vs पन्च . Hence, it is wrong - the contact with the hard palate should be further back.
- यकारशकार-जिह्वास्पर्श-स्थानम् एकात्र, भवदभिमत-चवर्गस्थानम् अन्यत्रेत्य् उच्चारणप्रयोगसिद्धम् अशास्त्रीयम्।
मूर्ध-पृष्ठे स्थानम्
- जिह्वामध्यस्य तालुनि स्वर्शो भवति।
यँकाराद् ञकारस्य भेदः
- यँकारसाम्यविषये चिन्तयेम। तत्र स्थानं तालुर् नासिका च। आभ्यन्तरप्रयत्नश्च + ईषत्स्पृष्ट इति। बाह्यप्रयत्नः - संवारो नादो घोषश्च, अल्पप्राणस् तथा।
- ञकारम् ईक्षताम्। तत्र स्थानं तालुर् नासिका च। आभ्यन्तरप्रयत्नश्च स्पृष्ट इति। बाह्यप्रयत्नः - संवारो नादो घोषश्च, अल्पप्राणस् तथा।
- लँनयोर् यो भेदः, यावान् चासौ, यँञयोर् अपि स एव, तावान् एव।