संस्कृते विश्वासटिप्पन्यः

इ

{उपावे}
इ (इण् गतौ)।
‘तद् देवा भीषा नोपावेयुः’ (श० ब्रा० ३।८।३।२८)। नोपावेयुः=नोपेयुः। नानुमेनिर इति तु संस्कृतशार्मण्यकोषः।

धा

{उपावधा}
धा (डुधाञ् धारणपोषणयोः)।
उपावपूर्वस्य धाञोऽधः समीपे निधाने प्रयोगः।

नम्

{उपावनम्}
नम् (णम प्रह्वत्वे शब्दे च)।
‘य ऋजुरूर्ध्वशल्को यस्यर्जोः सत ईषदग्रमुपावनतं तं वृश्चेत्’ (भा० श्रौ० ७।१।१०)। उपावनतमानतम्। उपशब्दः सामीप्ये। अवोऽधोर्थे।

रुह्

{उपावरुह्}
रुह् (रुह बीजजन्मनि)।
‘वास उपावरोह जातवेदः पुनस्त्वं देवेभ्यो हव्यं वह नः प्रजानन्’ (आप० श्रौ० ६।८।२८।१२)। उपावरोह वर्धस्व (मुखेनोपधमन्नाह)। वासो वसती रात्रिरिति पर्यायाः।

सृज्

{उपावसृज्}
सृज् (सृज विसर्गे)।
‘पूषा त्वोपावसृजत्विति वत्समुपसृजति’ (सत्या० श्रौ० २४।४।३)। अन्यत्र वत्सस्य गवा संयोजनरूपो योर्थः केवलेनोपेन धातुसहचरितेनोक्तः स एवेह द्वाभ्यामुपावाभ्याम्। तेनार्थानतिरेके ऽप्युपसर्गातिरेक ऋषीणां रुचेर्विषय इति प्रसिध्यति।
‘वत्सं चोपावसृजति’ (तै० सं० १।६।९।३)। उक्तोऽर्थः।
‘तदाहुर्यस्याग्निहोत्र्युपावसृष्टा दुह्यमानोपविशेत् तत्र का प्रायश्चित्तिरिति’ (ऐ० ब्रा० ७।३)। उपावसृष्टा वत्सेन संयोजिता।
‘रौद्रं गविसद् वायव्यमुपावसृष्टं’ (पयः) (ऐ० ब्रा० ५।२६)। उपावसृष्टं संसृष्टवत्सकं प्रस्तुतस्तनकम्।

सृप्

{उपावसृप्}
सृप् (सृप्लृ गतौ)।
‘अथ ह जनको वैदेहः कूर्चादुपावसर्पन्नुवाच’ (श० ब्रा० १४।६।११।१)। सिंहासनादवरोहन् अवतरन्नित्याह।

सो

{उपावसो}
सो (षो अन्तकर्मणि)।
‘सोऽन्यस्यैव कृतानुकरोऽन्यस्योपावसायी भवति’ (श० ब्रा० १।६।३।३४)। परेच्छानुवर्ती भवतीत्यर्थः। परच्छन्दोऽनुप्रविशति।
‘य एनमीजान उपावसितो वा पर्यवसितो वा स्यात् तस्य निनाह्याद् (=घटाद्) गृह्णीयात्’ (श० ब्रा० ३।९।२।८)। उपावसित आरातीयः। पर्यवसितः प्रातिवेश्यः।

हृ

{उपावहृ}
हृ (हृञ् हरणे)।
‘ते ये युक्ते ऽन्ये वियुक्ते ऽन्य उपावहरन्त्युभावेव ते योगक्षेमौ कल्पयन्ति’ (ऐ० ब्रा० ३।३)। उपावहरन्ति=अवरोपयन्ति।
‘स त्वा अध्वर्युः स्वाद्यः सोममुपावहरन्त्सर्वाभ्यो देवताभ्य उपावहरेत्’ (तै० सं० ६।४।३।१)। उपावहरेत् अवतारयेत् (हविर्धान्याः)।
‘अथ राजानमुपावहरति’ (श० ब्रा० ३।९।३।३)।
‘अथ रथमुपावहरति। यद्वै राजन्यात्पराग्भवति रथेन वै तदनुयुङ्क्ते’ (श० ब्रा० ५।४।३।३)। उक्तोऽर्थः।
‘तद्धैतदेके कुशला मन्यमानाः प्राची स्रुचमुपावहृत्य’ (श० ब्रा० ११।४।२।१३)। प्राचीं दिशं प्रति नमयित्वेत्यर्थः।
‘इन्द्रो हविर्धाने ऽथर्वोपावह्रियमाणः’ (वा० सं० ८।५६)। उपावह्रियमाणः कण्डनार्थमानीयमान इति महीधरः।