१९० प्रत्युप (प्रति+उप)

कृ

{प्रत्युपकृ}
कृ (डुकृञ् करणे)।
‘न हि सन्त आत्मानं प्रत्युपकृतमिच्छन्ति, आपद्गत एव प्रत्युपकारमपेक्षते यतः’ (इति वयम्)।

{प्रत्युपदिश्}
दिश् (दिश अतिसर्जने, दिशिरुच्चारणक्रिय इति भाष्यम्)।
‘कर्म व्याधिं प्रति प्रत्युपदेक्ष्यामः’ (सुश्रुत० १।१४।१७)। विशेषैः सहोपदेक्ष्याम इत्यर्थः।
‘यद्यत्प्रयोगविषये भाविकमुपदिश्यते मया तस्यै। तत्तद्विशेषकरणात् प्रत्युपदिशतीव मे बाला’ (माल० १।५)। प्रत्युपदिशति कृतस्योपदेशस्य कृते स्वयमुपदेशं वितरति।
‘सा राजहंसैः… व्यनीयत प्रत्युपदेशलुब्धैरादित्सुभिर्नूपुरशिञ्जितानि’ (कु० १।३४)। उक्तोऽर्थः।

{प्रत्युपधा}
धा (डुधाञ् धारणपोषणयोः)।
‘तान्नेष्टकया पुरस्तात् प्रत्युपदध्यात्’ (श० ब्रा० ७।४।२।३६)। प्रत्युपदध्यात्=अपिदध्यात्।

{प्रत्युपवद्}
वद् (वद व्यक्तायां वाचि)।
‘तेनो श्रीः प्रत्युपोदिता’ (पञ्च० ब्रा० १०।७।२)। प्रत्युपोदिता=अपोदिता=वाचा निन्दिता, तिरस्कृता।

{प्रत्युपविश्}
विश् (विश प्रवेशने)।
‘आर्यं प्रत्युपवेक्ष्यामि यावन्मे न प्रसीदति’ (रा० २।१११।१३)। प्रत्युपवेक्ष्यामि अभिमुख एकपार्श्वेनोपविष्टो रोत्स्यामीत्यर्थः। तदिदमनुनेतुमनुकूलयितुं भवति मनोरथसिद्धये। स चार्थ इह यावन्मे न प्रसीदतीत्यनेनोक्तः।
‘किं मा भरत कुर्वाणं तात प्रत्युपवेक्ष्यसे’ (रा० २।१११।१६)।
‘न तु मूर्धाभिषिक्तानां विधिः प्रत्युपवेशने’ (रा० २।१११।१७)॥ उक्तोऽर्थः।
‘मत्त उन्मत्तो बद्धोऽणिकः प्रत्युपविष्टो यश्च प्रत्युवेशयते तावन्तं कालम्’ (आप० ध० १।१९।१)। प्रत्युपविष्ट ऋणादिना कारणेनाधमर्णादिकं निरुध्य तत्पार्श्व उपविष्टः।

{प्रत्युपश्लिष्}
श्लिष् (शिलष आलिङ्गने)।
‘मासे ह्यतीते योऽनन्तरो दिवसः स मासं प्रत्युपश्लिष्टो भवति’ (पा० २।१।४३ सूत्रे न्यासे)। मासं प्रत्युपश्लिष्टः=मासेन संसक्तः।

{प्रत्युपस्था}
स्था (ष्ठा गतिनिवृत्तौ)।
‘प्रत्युपस्थितकालस्य कार्यस्यानन्तरो भव’ (भा० वि० २१।१९)। प्रत्युपस्थित उपस्थितः।
‘बुद्धिर्व्यावर्तते चास्य विनाशे प्रत्युपस्थिते’ (भा० आश्व० १७।७)। उक्तोऽर्थः।
‘प्रत्युपस्थिते च का गतिः’ (शा० )। प्रतीपेऽर्थ उपस्थिते।
‘श्रेयसा योजयन्त्याशु श्रेयसि प्रत्युपस्थिते’ (भा० शां० २८७।५७)। प्रतीपत्वेनोपस्थिते हीयमान इत्यर्थः।

{प्रत्युपस्पृश्}
स्पृश् (स्पृश संस्पर्शने)।
‘अन्ततः प्रत्युपस्पृश्य शुचिर्भवति’ (द्रा० गृ० १।१।१२, गो० गृ० १।२।२८)। प्रत्युपस्पृश्य पुनरुपस्पृश्याऽऽचम्य।