संस्कृते विश्वासटिप्पन्यः

Source: TW

॥ गीर्वाणपदमञ्जरी॥ श्रीगणेशाय नमः। Whabar, TION . 9 केवलवैदिकानां व्यवहारार्थ कतिपयसंस्कृतपदानि मया विलिख्यन्ते ।। " अरे मया स्नानार्थ गम्यते । " शीघ्रं गन्तव्यम् । पाकस्तु जातः।" " कति ब्राह्मणाः भोजनार्थमानेयाः ।" " एक एव ब्राह्मणः आनेयः । “स्नानसामग्री तर्हि दातव्या । जलपात्रं ग्राह्यम् । कुशाः ग्राह्याः । तिलाः ग्राह्याः । खडपात्रं ग्राह्यम् । तिलकसाधनं ग्राह्यम् । शुद्धवस्त्रं ग्राह्यम् । उत्तरीयं ग्राह्यम् ।” एतत्सर्वं गृहीत्वा मणिकर्णिकायां गत्वा यथाविधि स्नात्वा संन्यासिनो समुदाये गत्वा दण्डप्रणाम कृत्वा " स्वामिनः मिक्षार्थ आगन्तव्यम्” इति प्रार्थितवान् । स्वामिनः ऊचु:—- " कति संन्यासिन अपेक्षिताः। द्राविडाः वा अपेक्षिताः। आन्ध्राः१० वा अपेक्षिताः। कार्णाटकाः वा अपेक्षिताः। महाराष्ट्राः वा आमीरा:११ वा अपेक्षिताः। गौर्जराः१२ वा अपेक्षिताः । गौडाः वा अपेक्षिताः। मैथिलाः वा अपेक्षिताः। औत्कला:१३ वा अपेक्षिताः । कान्यकुब्जाः वा अपेक्षिताः । सारस्वताः वा अपेक्षिताः ।" “ एकः कार्णाटकोऽपेक्षितः।" " कुन स्थीयते भवता ।" “काश्यां स्थीयते मया ।” “काश्यामपि क स्थीयते त्वया । राजधट्टे वा स्थीयते, गोघट्टे वा स्थीयत्ते, त्रिलोचनघट्टे वा स्थीयते । १"ब्रह्मघटे वा विद्यते दुर्गाघट्टे वा विद्यते, बिन्दुमाधवध? वा विद्यते, मङ्गलागौरीघट्टे वा स्थीयते । रामघट्टे वा स्थीयते । अग्नीश्वरघट्टे वा स्थीयते। नागेश्वरघट्टे वा स्थीयते । वीरेश्वरघट्टे वा स्थीयते । सिद्धिविनायकघट्टे वा तिष्ठसि त्वम् । स्वर्गद्वारप्रदेशे वा तिष्ठसि त्वम् । मोक्षद्वारप्रदेशे वा तिष्ठसि त्वम् । गङ्गाकेशवपाश्चै वा तिष्ठसि त्वम् । जरासंधघट्टे वा वर्तसे त्वम् । वृद्धादित्यघट्टे वा वर्तसे १B. on folio Ta. has ॥ अथ बृहद्भाषामंजिरि प्रारम्भः ॥ The text begins on Folio rbin B. o has no title on folio ra and the text begins on folio rb. २०. omits केवल…..विलिख्यते ॥ ३. N.B. गन्तव्यं. ४ B-शीघ्रं गन्तब्य । 0 omits ५०-अरेयाः ६०-omits तिला प्राधा ७०-स्नानं कृत्वा ८0-प्राधयेत् । R. N & B add after this, कियन्तः संन्यासिनः अपेक्षिताः । १० 0—अंधा ११ 0 & B-अभीरत Nआमीरा, १२ –गुज्रा १३ औल्कना B औकुला १४ B omits १५ 0 omits ब्रह्मघट्टे……मङ्गलागौरी घट्टे वा विद्यते । i chindisimigersnainamanhanivervariwarteriaTMMAitureone-TehsuminesssvaamaA4%9544netareenam. instincreenacanciationwrnywwwmorninrriamentarbastianind. ieties.in”-.-.-920000-00-minisaniy ……… a ndinind intaminer winni …. Dain …. : :.-:-::-"::: " : E Paper त्वम् । सोमेश्वरध० वा स्थीयते। दशाश्वमेधे वा तिष्ठसि त्वम् । चतुःषष्टि योगिनीध० वा वर्तसे त्वम। ‘सर्वेश्वरय० वा विद्यसे त्वम् । मानसरोवरे वा तिष्ठसि त्वम् । केदारेश्वरध० वा स्थीयते । रामेश्वरे वा स्थीयते । लोलार्के वा स्थीयते । असीसङ्गमे वा स्थीयते । वरुणासङ्गमे वा स्थीयते ।" " बिन्दुमाधवघट्टे अहं तिष्ठामि स्वामिनः । ” " बिन्दुमाधवघटेऽपि कुत्र तिष्ठसि त्वम् । लक्ष्मीनृसिंहसमीपे वा तिष्ठसि त्वम् । पञ्च गङ्गेश्वरनिकटे वा तिष्ठसि त्वम् । आदिविश्वेश्वरनिकटे का तिष्ठसि त्वम् । दक्षेश्वरसन्निधौ वा तिष्ठसि त्वम् । दुग्धविनायकनिकटे वा तिष्ठसि त्वम्। कालभैरवनिकटे वा तिष्ठसि त्वम् ।" " दुग्धविनायकनिकटे तिष्ठाम्यहं स्वामिनः।" . " दुग्धविनायकनिकटे कस्य गृहे वर्तसे त्वम् । तिम्माभट्टगृहे वत्तसे त्वम् । रामभगृहे वा वर्त्तसे त्वम् । शिवमट्टगृहे वा वर्तसे त्वम् । “लक्ष्मणभट्टगृहे वा वर्तसे त्वम् । “कृष्णभट्टगृहे वा वर्तसे त्वम् । नारायणभट्टगृहे त्वं वर्तसे भैरवभगृहे वत्तसे [ वा]।

शिवभगहे अहं वर्त।” “शिवभट्टगृहेऽपि पूर्वशालायां त्वं विद्यसे । अथवा दक्षिणशालायां विद्यसे पश्चिमशालायां विद्यसे उत्तरशालायां वा विद्यसे । प्रासादे वा विद्यसे ।” " उत्तरशालायां तिष्ठामो वयं स्वामिनः । ५८ " तव नामधेयं कथं व्यवहरन्ति जनाः।”… " मम नाम अलर्षियुध्मखजकृत्पुरन्दर-गरुडध्वज-वाजपेयीति व्यवहरन्ति जनाः ।" " एतादृशं स्थूलं नाम धृतवानसि । त्वया किं किं पठितमस्ति ।" “वेदचतुष्टयं साग पठितमस्ति । दर्शनषट्कं साग पठितमस्ति । " तेषां नामानि कानि !” … " ऋग्वेदः । यजुर्वेदः । सामवेदः । आथर्वणवेदः । इति चत्वारो वेदाः ।” शिक्षा कल्पो व्याकरण निरुक्तं छन्दो ज्योतिषमिति षडङ्गानि ।। वैशेषिक तर्कः साङ्ख्यं योगः मीमांसा वेदान्त इति षड् दर्शनानि । “तेषां स्थानानि कानि। अङ्गानामुपाङ्गानां च ।” " मुखं व्याकरण वेदस्य ज्योतिष नेत्रमुच्यते। निरुक्तं श्रोत्रमुद्दिष्ट छन्दसां विचितिः१५ पदे ॥ शिक्षा प्राणं तु वेदस्य हस्तौ कल्पान्प्रचक्षते । गुदद्वारं न्यायशास्त्र लिङ्ग वैशेषिकं स्मृतम् ॥ १0 omits सर्वेश्वर… केदारेश्वरघट्टे वा स्थीयते। २0 omits पञ्चगङ्गे भर……. दक्षेश्वरसन्निधौ वा तिष्ठसि त्वम् । ३ B & O omit ref. to तिम्माभट्ट & रामभट्ट ४ B. and N. omit ५0 omits ६०-वर्तते । ७ B repeats उत्तरशालायां विद्यसे । ८0-अई. उत्तरशालायां तिष्ठामि स्वामिनः । ९ N. omits साझं. –पाठित० २००अथर्ववेदः । ११ N. B.-ज्योतिषमिति 0-ज्योतिषः १२0 omits इति षड्दर्शनानि १३ N.B.—मुख्य ब्याकरणं तस्य १४ 0-निल्क छंदो श्रावमुंद्दिष्टं । १५ 0-विविति १६ 0-प्रचक्षते । SAMART minsonani mmitmanianmamimarimm . . . . …… . . . . . . . . . . . . . . . . . . manamaAMRPrammaromisit minew-immaamanate anterpreapsamisamarM4Maina-hamalamaan.samania पृष्ठवंशस्तु भीमांसा साङ्ख्ययोगौ तु पार्श्वको । ब्रह्मरन्धे तु वेदान्तमिति ज्ञात्वा पठेन्नरः॥” " अन्यत्किञ्चित्पठितमस्ति ।" " काव्यं पठितं नाटकमपि पठितम् ! अलङ्कारमपठिषम् । स्मृतिमपठिषम् । सङ्गीतमपठिषम् ।” " अतिसमीचीनं जातम् । श्रोत्रियोऽसि । अयं त्रिविक्रमाश्रम आयास्यति मिक्षार्थम् । अनेन भवतां गृहं न ज्ञायते सहैव गृहीत्वा गृहे “गन्तव्यं त्वया ।” “ अवश्यं गृहीत्वा गम्यते मया ।" ततः गृहे आगत्य-" अरे चरणप्रक्षालनार्थ स्वामिनामुदकं दातव्यम्" । इति उक्तवान् । ततो उदके दत्ते सति पादौ प्रक्षाल्य पीठे उपवेश्य " स्वामिना पूर्वाश्रमे को ग्रामः" इति पृष्टवान् ! “अस्माकं पूर्वाश्रमे विद्यानगरम्" “तत्र किं किं वर्तते” " तत्र सर्वे पदार्थाः वर्तन्ते ।" " तत्र के के पदार्थाः विद्यन्ते । “ वज्र-वैडूर्य-गोमेव-पुष्पराग-मुक्ताफलादीनि सर्वरत्नानि सन्ति । सुवर्ण-रजत-ताम्रादीनि लोहानि सन्ति । समीचीनानि वस्त्राणि सन्ति । समीचीनं मलयचन्दनमस्ति । भीमसेनीकर्पूरमस्ति । कस्तूर्यस्ति । समीचीनानि क्रमुकफलानि सन्ति । नागवल्लीदलानि श्वेततराणि सन्ति । उत्तमलवङ्गाः सन्ति । १°नालिकेर फलानि वर्तन्ते। कदलीफलानि सन्ति । श्वेतपुनर्नवालताः सन्ति । निष्पावलताः सन्ति । ताम्बूलीलताः सन्ति । मरीचलताः सन्ति । द्राक्षालताः विद्यन्ते। गुडूचीलताः विद्यन्ते । सोमलताः विद्यन्ते । ११फतीकतृणानि वर्तन्ते । मूषकपलिताः विद्यन्ते । उत्तरणीलताः विद्यन्ते । वज्रवल्लीलताः सन्ति । गुजालताः सन्ति । गोक्षुर कलताः सन्ति । . अश्वत्थवृक्षाः सन्ति । वटवृक्षाः सन्ति । प्लक्षवृक्षाः सन्ति । जम्बूवृक्षाः सन्ति । आम्रवृक्षाः सन्ति । सहकारवृक्षाः सन्ति । आमलकीवृक्षाः सन्ति । कुवलीवृक्षाः सन्ति । “तिन्तिणीवृक्षाः सन्ति । निम्बूवृक्षाः सन्ति । कपित्थवृक्षाः सन्ति । दाडिमवृक्षाः सन्ति । पनसवृक्षाः सन्ति । बिल्ववृक्षाः सन्ति । मधुवृक्षाः सन्ति । नारीवृक्षाः सन्ति । जम्बीरवृक्षाः सन्ति । तमालवृक्षाः सन्ति । तालवृक्षाः सन्ति । क्रमुकवृत्ताः सन्ति । नारिकेलवृक्षाः सन्ति । शालवृक्षाः सन्तिः । हरीतकीकृक्षाः सन्ति । निम्बवृक्षा: सन्ति । महानिम्बवृक्षाः सन्ति । खदिरवृक्षाः सन्ति । धववृक्षाः सन्ति । अशोकवृत्ताः सन्ति । कदलीवनानि १N.कान्यमपठिषम् । नाटकमपठिषम् । नाटकमपठितम् २0- अलंकारं पठितं ३०-स्मृतिमपठितं ४ 0-सांगीतमपठित ५ B-सहैव गृहीत्वा गन्तव्यं 0–सहैव गृहे गंतव्यं ६ 0-उपविश्य ७ 0. B— विद्यानगरः ८0-तत्र किं वर्तते । ९ 0-श्वततितराणि.. १० B-नारीकेल. ११ 0-फतीक B-पूतीक १ फतीक ? १२ ०–मुषुपर्णी. १३ 0 adds कपित्ववृक्षाः सन्ति which is obviously an error here. १४ 0 omits वटवृo and प्लक्षवृ० १५ 0—जंबुकवृक्षाः १६.0 adds अशोवक . कदलीवनानी सं० १७ 0—कदलीव० वेणवा सन्ति । १८ 0 omits तिन्तिणीवृक्षाः……धववृक्षाः सन्ति । . . .. … … KATHA AIMER ..:…: . . सन्ति । वेणवः सन्ति । बदरीवृक्षाः सन्ति । खजूरीवृक्षाः सन्ति । पारिजातवृक्षाः सन्ति । अर्कवृक्षाः सन्ति । स्तु(स्नु )हीवृक्षाः सन्ति । निर्गुण्डिवृक्षाः सन्ति । भूर्जवृक्षाः सन्ति। चम्पकवृक्षाः सन्ति । पाटलवृक्षाः सन्ति । कलिद्रुमाः सन्ति । बकुलद्रुमाः सन्ति । पलाशतरवः सन्ति । शिग्रुतरवः सन्ति । उदुम्बरतरवः सन्ति । अर्जुनतरवः सन्ति । इक्षुगुल्माः सन्ति । एलागुल्माः वर्तन्ते । चत्तरगुल्मा: वर्तन्ते ।: केतकीगुल्माः वर्तन्ते । बृहतीगुल्माः वर्तन्ते । “कण्टकाटी(री)गुल्माः वर्तन्ते । चित्रकगुल्माः वर्तन्ते । महाटी (१) गुल्माः वर्तन्ते। करवीरगुल्माः वर्तन्ते । जातीगुल्माः वर्तन्ते ! मल्लीकागुल्माः वर्तन्ते। मालतीगुल्माः वर्तन्ते । शृङ्गवेरगुल्माः सन्ति । हरिद्रागुल्माः सन्ति । अपामार्गगुल्माः सन्ति । तुलसीगुल्माः सन्ति ।
बन्धूकपुष्पाणि सन्ति । पाटलपुष्पाणि सन्ति । पुन्नागपुष्पाणि सन्ति । केतकीपुष्पाणि सन्ति । १ कादम्बपुष्पाणि सन्ति । जपाकुसुमानि सन्ति । बिल्वपत्राणि विद्यन्ते । तुलसीपत्राणि विद्यन्ते । तुलसीदलानि सन्ति । जालीकुसुमानि सन्ति । मालिकाकुसुमानि सन्ति । चम्पककुसुमानि सन्ति । करवीर-…… कुसुमानि सन्ति । बकुलकुसुमानि विद्यन्ते । अरविन्दपुष्पाणि सन्ति । कुमुदपुष्पाणि सन्ति । कुवलय पुष्पाणि सन्ति । १३ उत्पलपुष्पाणि सन्ति । महान्ति सरांसि विद्यन्ते । “सरसी विद्यते । स्वामिनः तडागानि विद्यन्ते।५।” इत्युक्ते, - " किं नद्यः न सन्ति । दक्षिणदेशे बह्वयः नद्यः वर्तन्ते । काकानदी वर्तते । ताम्रपर्णी वर्तते । घृतम(मा)ली१६ वर्तते । कावेरी वत्तते। पयस्विनी वर्तते । तुङ्गभद्रा वर्तते । कृष्णवेणी वर्तते । गोदावरी वर्तते । एताः महानद्यः अन्या बहवः नद्यः असङ्ख्याताः सन्ति !" " स्वामिनः भवतां देशे कानि कानि तीर्थानि सन्ति ।” - " सेतुबन्धरामेश्वरो वर्तते । कन्याकुमारी वर्तले । अनन्तसेनक्षेत्रं वर्तते । १८जनार्दनक्षेत्रं वर्तते । गोकर्णक्षेत्रं वर्तते । महाबलेश्वरतीर्थ वर्तते । पुण्डरीकपुरक्षेत्र वर्तते । त्र्यम्बकक्षेत्र वर्तते । नासिकाक्षेत्र वर्तते । धर्मपुरीक्षेत्रं वर्तते । गोदावरीसङ्गमोऽस्ति । कृष्णासङ्गमोऽस्ति । कावेरीसङ्गमोऽस्ति । ताम्रपर्णी सङ्गमोस्ति । श्रीशैलक्षेत्रमस्ति । काञ्चीक्षेत्रमस्ति । सुब्रह्मण्यतीर्थमस्ति । शङ्करनारायणक्षेत्रमस्ति । वेङ्कटाचलक्षेत्रमस्ति । कालहस्तिक्षेत्रमस्ति । अन्यान्यपि तीर्थान्यनेकानि वर्तन्ते ।” स्वामिनः अतः परं मिक्षा भवतु ।" १0 omits पारिजात…. अर्कवृक्षाः सन्ति । २ 0-कलिँद्रमाः ३ B—उदम्बर० ४ 0 हातागुल्माः ५ ०.-धतूर B-धलूर ६ The order of गुल्माः adopted in the text is from B. O mentions कस्वीर मुल्मा: after धतूर०, बृहतीगु० जातकी, मल्लीका and मालती after केतकीगुल्मा, but before कण्टकारीगु० ७ B—कंटकाटी0 0.–कटिकारा ८0-चित्रगुल्माः ९ –महाटी० O-महाठि १० –शृंगनेश ११ 0-कदंब १२ 0-जवा १३ 0 omits कुवलयन १४ 0 omits सरसी विद्यन्ते । १५ B. repeats. १६.B-धूतमली० 0-धूतमाली० १७०कृष्णवेण, १८ C begins here on Folio 6a. Other Folios are missing, १९ :0-लासिले० २० 0.कांचि TRE P . FREE : mmar ई. … .. . .. …. “:: e miResuicnikREATEmkinraatanANIM Adi mai it.e: . .:::..:..:. :: . . ……… - H . की
. . . . … … : . TET Fa . …. … .. . . .. ……………………. . … :: … . manmargineerican Emainisterinti ARTAzaministrataksianimashainsmitvanitarininise minimalitimiriturbinitiiraneeridiarranti …. As

231-12: arraiw “मया किं कर्तव्यम् । भवद्भिरेव परिवेषणं न कार्यते । प्रायः पाको न जातः ! पाको जात श्वेत्परिवेषणं कार्यताम् ।” अतः परं कार्यते मया ।” " शीघ्र कार्यताम् ।" [ इत्युक्ते सः स्वामिन ] स्थूलरम्भानपत्रं दत्वा दशपत्रषुटानि [च] दत्वा सर्वसामग्रीसहितव्यञ्जनानि दापयित्वा शाल्योदनं दापयित्वा यथासुख भोजितवान् । भोजनानन्तरम्—- " अरे स्वामिनां हस्तप्रक्षालनार्थमुदकं देयम् । मृत्तिका दातव्या। दन्तशोधनार्थं शलाका दातव्या ।" हस्तप्रक्षालनानन्तरं स्थूलपीठे उपवेश्य शुद्धाऽचमनार्थमुदकं दत्वा शुद्धाचमनानन्तरं श्रीचन्दनं कस्तूरीक पूरसहितं सर्वशरीरे लापयित्वा मुष्टिपरिमितलवमान्दत्वा नानाविधपुष्पमालाः कण्ठे दत्वा समीचीनममूल्यवस्त्रद्वयं दत्वा साष्टाशदण्डवत्प्रणामं कृत्वा " भो स्वामिनः अतिकालो जातः ! शाकपाकादिकं किमपि न जातम् ।" इति प्रार्थितवान् । बहुधा प्रार्थनाऽनन्तरं श्रीपादाः वदन्ति—- " “नारायण अतीव सम्भ्रमो जातः ।” " भवद्भिः कम्बलोपरि उपविश्यताम् स्वामिनः ।" " उपविश्यते !" कम्बलोपर्युपवेशनानन्तरं गृहमध्ये याचन्तः स्थिताः ते सर्वे नमस्कारार्थमागताः । स्वामिनः ऊचुः— " एते के के वर्तन्ते ।" .. " अयमस्माकं पिता भवति । इयमस्माकं माता भवति । अयमस्माकं पितामहो भवति । इयमस्माकं पितामही भवति । अयमस्माकं प्रपितामहो भवति । इयमस्माकं प्रपितामही भवति । अयं मम ज्येष्ठभ्राता भवति । इयं मम ज्येष्ठा भगिनी भवति । अयं मम कनिष्ठनाता भवति । इयं मम कनिष्टा भगिनी भवति । एते मम ज्येष्टपितृव्या भवन्ति । एते मम कनिष्टपितृव्या भवन्ति । इयं पितृभगिनी भवति । इयं मातृभगिनी भवति । अयं मातुलो भवति । इयं मातुलानी भवति । इयं १0-रथूलरंभाप्रपात्रं दत्वा । पत्रपुटानिदत्वा सर्वसामग्री गृहीत्वा व्यंजनानि दापयित्वा । - B.–स्थूलरंभाप्रपत्रं दशपत्रपुटानिदा सर्वसामग्रीसहितव्यञ्जनानि etc.. २.C&B. दातव्यं ३ 0 बहुप्रार्थना ४ C-नारायण नारायण नारायण अतीतसम्नमो० ५ C-adds… अयमस्माकं प[प्र] पितामहो भवति । इयमस्माकं प्रपितामही भवति । ६ B, O and Cadd here इयं पितृस्वसाः भवति । इयं मम मातृस्वसा’ भवति । But this would be redundant in view of पितृभगिनी and मातृभगिनी noted above. The use of the word स्वस can be shown by emending the text as इयं पितृस्वमा भवति । इयं मातृभगिनी भवति । However since all mss. give the above text, we have to take इयं पितृस्वसा….इयं मम मातृस्वसा…… ! as a probable later addition. amd R iwari; ५ amarriremixmasnार i n Homin k ariscrisinferoinistrarennai ivuirinakiate e a ireviec R n Maitriticia SHA मम भार्या भवति । अयं मम पुत्रो भवति । इयं मम कन्या भवति । अयं मम जामाता भवति । अयं मम पौत्रो भवति । अयं मम दैहित्रो भवति । अयं मम शा(श्या)लको भवति । अयं मम प्रपौत्रो भवति । अयं श्वशुरो भवति । इयं श्वभूर्भवति । अयं भावुको भवति । एते आचार्याः भवन्ति ! एताः आचार्यान्यः भवन्ति । एतानि मित्राणि भवन्ति । अयं मम सखास्ति! अयं मम सेवकोऽस्ति । इयं मम दासी वर्तते । अन्ये मम सम्बन्धिनः सन्ति ।" .. " अति समीचीनं जातम् । इदं सर्व दृष्ट्वा अतिसंतोषों जातः मम ।" “हे स्वामिनः भवद्धिः किं किं पठितम् ।” “सर्व मया पठितं वर्तते ।”: " कस्मिन्शास्त्रे अतिकाठिन्यमस्ति ।" " भवद्भिर्न ज्ञायते वा ।" " मया ज्ञायते यद्यपि तथाऽपि भवन्तो वदन्तु ।" स्वामिनः ऊचु:— " व्याकरणे अतीव काठिन्यं वर्तते ।" " इदं किं कस्मिन् शास्त्रे इति पृष्टे व्याकरणे इति उच्यते ।” “ मया समीचीनमुच्यते । तत्कथमिति चेत् श्रुणु शास्त्रशब्देन वेदः उच्यते । वेदस्यैव शास्त्र शब्दव्यवहारो मुख्यः । व्याकरणे गौणः दर्शनेषु तु अतीव गौणः । तत्कथमिति चेत् श्रुणु । व्याकरण मुख्यमङ्गं भवति बेदस्य । दर्शनानि तु गौणान्यतानि भवन्ति वेदस्येत्युक्तमेव !":. " स्वामिनः व्याकरण विहाय अन्यानि दर्शनानि कथं पठन्ति लोकाः।" “भ्रान्ता एवैते ! कथमिति चेत् , श्रुणु । " पदच्छेदः पदार्थोक्तिः विग्रहो वाक्ययोजना ! इत्येतत्सर्वं व्याकरण विना केनाऽपि अवैया करणेन न ज्ञायते । तस्माद्वयाकरणं अतीच कठिन भवति । किं च तवैशेषिकादीनि कानिचिद्दर्शनानिय निषिद्धानि वर्तन्ते । तथा हि-आदिपर्वणि भीष्मोत्पत्तिकथाऽनन्तरं पाण्डः कुन्त्य आह— स वै दीर्घतमा ११नामोतथ्यजोगुरुशापतः । स पुत्राजनयामास गो गौ )तमादीन्महायशाः । लोभमोहाभिभूतास्तु पुत्रास्ते गो( गौ )तमादयः । इति । अतएव हयशीर्षपञ्चरात्रे— कपिलश्चाक्षपादश्च नास्तिको नग्न एव च । ऋषयस्तामसा एते शास्त्रमेषां विमोहनम् ॥ इति ॥ १ B omits मम २ C-शालो० ३ Badds अयं मम प्रप्रपौत्रो भवति । C-अयं मम प्र[प्र] पौत्रों भवति । ४ 0-~-एते संख्यास्ति । B-अयं मम सख्यास्ति । ५ B& C-पाठित ६०-omits तथाऽपि ‘७ B &0-पृछे ८0-वक्तव्यमिति चेत् ९ वक्तव्यमिति चेत् १० B- कानि दर्शनानि । ११ 0—उक्तर्यजो B.- तत्थायो Cनामोत्थ्यजो। १२ 0-तामलगते … wmnimamima n mane . . . . . nakikavikimediciniavtikitabalikg-MAJKasetities e sauta …marawaimarathikaare minindianaihatibimbinirwasicknakistraindia csrustainindia-numeanidisinterintencimminathten

मोक्षधर्मे आन्वीक्षिकी तर्कविद्यामनुरक्तो निरर्थकां । हेतुवादान्ब्रुवन्सत्सु विजेता ब्राह्मणादिषु॥ यस्येय फलनिष्पत्तिः शृगालत्वं मम द्विज ! न तर्कशास्त्रविदग्धाय न वाच्यं पिशुनाय वा ॥ इति ॥ दानधर्म आन्वीक्षिक्यां सदासक्तं नरश्वानं च तं विदुः । आदित्यपुराणे— ___ बौद्धा वैशेषिका जैना भविष्यन्ति कलौ युगे । पद्मपुराणे— काणादं गौतमं शक्तिमुपमन्यु च जैमिनिम् । { कणादः गौतमः शक्तिरुपमन्युश्च जैभिनिः ।) ऋषयस्तामसा एते तेषां शास्त्रं विमोहनम् ।। मच्छक्त्याऽवेशितैरेतैरभेदो “मम गोपितः।। रामायणे अयोध्याकाण्डे —- शास्त्रेवन्येषु मुख्येषु विद्यमानेषु दुर्बुधाः । बुद्धिमान्वीक्षिकी प्राप्य निरयं प्रपयन्ति ते । भवेत्पण्डितमानी यो ब्राह्मणो वेदनिन्दकः । आन्वीक्षिकी तर्कविद्यामनुरक्तो निरर्थिकाम् । हेतुवादान्ब्रुवन्सत्सु विजेता हेतुवादिकः । आक्रोष्टा चाभिवक्ता च ब्राह्मणानां सदैव हि । सोभिशकी मूढश्च बाल: कटुकवागपि । बोद्धव्यस्तादृशस्तात नरश्वानं हि ते विदुः। यथा श्वा भक्षितं चैव हन्तुं चैवावसृज्यते । एवं सम्भाषणार्थाय सर्वशास्त्रवधाय च ॥ मिताक्षरायाम्— . हैतुकान्बकवृत्तींश्च वाङ्मात्रेणाऽपि नार्चयेत् । १०-निरथिको. B & C-निरर्थिका २ C-ब्रह्मणादिषु ३0-द्विजः । B-द्विजा । ४ B-च ५C-जैमिनि। ६ C-शास्त्रमेषां : ७0& B.-रेते भेदो० ८. B-निरय प्रपयंति० 0-निरयं प्रपयत्तत्ति । C-निरय प्रपयंति ते। C–विजेतां हेत्वादिकः। 0-विजेता हेतुवादिकः । B-विजेत्ता हेतुवादिकः । १० C-सर्वामिःशंकी०. B-सर्वमि: शंकी 0.-सर्वश्चिभिः शकि ११ C-एवं संभारणार्थ य० 0-एवं शं भाषणार्थी य B.-एव संभाषणार्थाय ( Passage not traceable in printed edition of Ramayana, Southern Recension.)..

T HERSA
-E.PEE
ecxiiaanematicsam
e rravartindin
mitra.niranti
metimminewsruspeechemicondamsteresa
mini-menuini
nirmaniainainamainalizirinemamreetrinaranamastePerriesvireRATranat
ayanMATHMAN
.
..
C

. तर्काप्रतिष्ठानादिति व्यालसूत्रम् । (ब्र. सू. २-१-११) नैषा तर्केण मतिरापनेया इति श्रुतिः । (का. १-२-१) पाने पार्वती प्रति ईश्वर आह मच्छक्त्यावेशितैविप्रेरसम्प्रोक्तानि ततः परम् । कागादेन तु सम्प्रोक्तं शास्त्र वैशेषिकं महत् ॥ गोतमेन तथा न्यायं साङ्ख्यं तु कपिलेन वै । द्विजन्मना जैमिनिना पूर्वेदमयथार्थतः ॥ निरीश्वरेण वादेन कृतं शास्त्रं महत्तरम् ॥ इति । पाराशरोपपुराणे अक्षपादप्रणीते च काणादे साङ्ख्ययोगयोः । त्याज्यः श्रुतिविरुद्धांशो श्रुत्यैकशरणैर्नृभिः ॥ जैमिनीये च वैयासे विरुद्धांशो न कश्चन ॥ इति । ब्रह्मवैवर्त काशीमाहात्म्ये—-

तर्कशास्त्रं पठित्वाऽत्यन्तं परिभाव्य महातार्किको जातः। तदनन्तरमगम्यागमनादिकं कृत्वाऽपेय पानादिकं च कृत्वा मातुलानीभक्षणं च कृत्वा स्थितवान् बहुकालपर्यन्तं पापी चिरायुरिति न्यायात् । ततः मृतः नष्टदेशे गत्वा पश्चात्कर्यदेशे कलिवृक्षोपरि महापिशाचो भूत्वा बहुकालपर्यन्तं स्थितः द्विजि]जेता नाम कश्चन ब्राह्मण:— इत्यादि सर्वत्र श्रूयते । अत एव बृहदारण्यकभाष्ये आचार्य चरणैरुक्तम्– पुच्छविषाणहीनास्तार्किकबलीवर्दाः प्रत्यवतिष्ठन्त इति । तस्माद्वैशेषिके तर्के च अत्यन्तं न पठनीय मित्येव प्रतीयते।” वाजपेयी आह— " सत्यम् । तर्के’ पठित्वा वक्तारो भवन्ति तदर्थ तर्के पठनीयम् ।” “भ्रान्तोऽसि । तर्के पठित्वाऽपि मूकवद् दृश्यन्ते सभायाम् । व्याकरणमायाति चेत्सर्वशास्त्रेषु सिंहसदृशा भवन्ति वैयाकरणाः । तत्कथमिति चेत् , श्रुणु-भाष्योच्छिष्टं जगत्त्रयमिति प्रसिद्धः । " व्यासोच्छिष्टं जगत्त्रयमित्यपि श्रयते स्वामिनः ।” - “सत्यम् । श्लोकांशे तत् । “स्वामिनः कस्मिन्कस्मिन्शास्त्र श्रीमद्भिः पठितम् ।” " मया सर्वत्र पठितम् । . . या RI CM amang … . 4 भ 4 . .. . mam i mirmi rmirmirmirmirmiriamirmirmirmwarminternation wwwm irmirmirrigamiraram " सर्वत्र । २0–पूर्वदमयथावतः । पूल वाला ३ C–पाराशरपुराणे 0 & B.-पासशरोय (घ) पुराणे ४0 & C-द्विजसेना नाम 0 & B-तर्क० ६ B-मूकका. वेदमपार्थतः . 70 HASEE RCE 8 .: … ५ C–सर्के. …. …………. . …. ………….. ……… …

…:; :
.
p
.:)..
CS
aqui
“,”…
….
.
….
.
…
PESA
…….

…. ….. . kaki wiszmienna YA . . . . .. Karjalan … ….. . .. .. .. avo- . . .. i S .... =2..%

ione d

“ HETASTAVITTAET I ETICHE BUONI FESTOFTHEATRE TE STATISTHEHI KEPENGETI FIETITTAETT ISTIOTiegtas ta TIROTHEE I SPRETTIGETJEH FUNCTierga FTTTTHEW 1
S aitytraq महम् । १०लिङ्गानुशासनवृत्तिपुस्तकान्यपाठिषमहम् । उपसर्गवृत्तिमपाठिषमहम् । निपातवृत्तिपुस्तकान्य पाठिषमहम् । मनोरमासहित सिद्धान्तकौमुदीमपाठिषम् । मध्यसिद्धान्तकौमुदीमपाठिषम् ।
PanglingShTIETH 1 PETERESHATITHEHE ! #Fit 21%utara पुस्तकानि सन्ति । तानि सर्वाण्यपाठिषमहम् ।
Mahābhāşya of Patañjali, c. 150 B. C. well-known. Kaiyyața wrote a comm. on Mahābhāşya of Patañjali.
Kāśikāvștti is the joint production of Jayaditya and Vāmana and, acc. to It-sing, Jayāditya died in c. 661 A. D. In a well-known verse-37770729CRITTI Haf: Flegmagu prae l a 75 TYERTE Mágha refers to Kāśikāvítti and
its comm, the Nyasa…
:: Composed by Haradatta who quotes Mägha by name. Jinendrabuddhi in his Nyäsa freely copied from Padamasjari. ::: Nyäsa of Jinendrabuddhi on the Kāśikāvștti is later than Haradatta’s Padamañjari and Māgha’s Siśupālavadha, as shown by Kielhorn, JRAS (1908); p. 499. A ms. of Sișyahitänyāsa, composed by Ugrabhūti’on Kâtantra-Sisya hitāvịtti, is recently discovered and is being edited for the G. O. Series by Dr.
V. S. Agrawala. The Nyāsakāra mentioned by Bhämaha may not be Jinendra .::. buddhi,
..
::: & E.g. Madhaviya Dhātuvștti by Sāyaṇa.
Eg, Paribhäşendusekhara of Nāgoji Bhatta.
¿ Comits. Commentaries on Uṇādisutras, e.g. works of Svetavanavāsı, Sarvajñanārāyaṇa, Ujjvaladatta, Bhattojí Dikşita.: O omits.. Po There are several works of the name. One work Lingānuśāsana of Vāmana with Vštti is published in G. 0. Series No. 6. Lingānušāsana of Durga. simha is published by the Deccan College Post-Graduate Research Institute, Poona.

Manorama is the famous coinin, of Bhattoji Dikşita on Siddanta kaumudi. 82 Siddhãntakaumudi composed by Bhattoji Diksita. 88 O omits. Madhyasiddhāntakaumudi is by Varadarāja (c. 17th cent., A. D. ) the author of our text. 3x Also by Varadarāja. 34 By Bhattoji Dikşita.

s
Distantsiz
w
i t
A235
c e
eitenwissec
2
.
.
S
.
3.
.’
omits
:::
::
:::
" ::.
.:::
:…..
lasten

. r rii! . . … ‘, a ragra, faragül qald i Federeraarsku Tafes qed i great idea 277* qeradi withiarat, yaiTETHTISTE I raatit TEHTISTE I * me Ty I . :: at, fara OHTISTA I POSTATOIRTISTET I S TAVITI I Salon #, *TER TEHERATIETTI PRETRAGARETTURA UNEI . . . . … ..

Vivarana is Pañcapădikāvivaraña of Prakāśātman (C. 1200. A. D.).
Vācaspatya is the Bhāmāti comm. by Vācaspati Miśra (C. 840 A.D.) on Brahmasūtra-Sänkara-bhāşye, while Kalpa-taru is a comm. on Bhämatī by Amalānanda in the middle of the thirteenth century.
Sarirakīyam is the Bhāşya of Sankara on Bådaräyana’s Brahmasūtras.
% Sureśvaravārtika is a comm. on Sankara’s Bhāşya on the Brhad äranyaka upanişad, by the latter’s direct disciple Sureśvarācārya.
4 Sästradipikā composed by Pärthasarathimiśra (c. 900 A. D.).
Tantravārtika of Kumārilabhatta (c.700 AD.). Ranaka is the Nyāya Sudhā comm. by Someśvara (c. 1500 A. D.) on Tantravārtika.
Tantraratna composed by Pārthasārathimiśra.
Šā barabhāşya on Jaimini’s Pūrvamīmāmsā-Sūtras, composed by Sa barasvāmin,
Cintamani is the Tattva-Cintāmani of Gangesopādhyâya (C. 1175 A. D.)
o Siromani is a comm. on Tattva-Cintāmaṇi ( of Gangesopādhyāya), by Ragliunātha Bhatta (C. 1300 A.D.). It is also called Didhiti:
::8 May be Tarkabliāşā of Keśavamiśra or works of Vācaspatimiśra. Such as Nyāyavārtika-tātparyațīkā, Nyāyasūcinibandha etc., or Jayadevamitra’s (C 1278 A. D.) Tattva Cintāmaṇi-tikā ( Tattvāloka) and Haridāsamisra’s Tattvā lokațīkā, or Saðkaramiśra’s (c. 1625 A. D.) Jāgadīsi-tikā.
PR Prasastapāda-bhāşya on Kanāda’s sūtras.
2 Kiraṇāvali is a ţikā, on Prasaşta-pada-bhāşya, by Udayanācārya ( c. 984 A. D.) Varddhamāna (C. 1150 A. D. ) wrote his Kiranāvah-prakāśa, a comm, on the Kiraṇāvali of Udayanācārya,
.
TILLA
C
ICLILA
"
'
;’
.
1
A
.
250
O
.

. WC tapadha O tras, 10 . SHEKNAMESH . . a …. ……:: “.::-:-.-. TRAFPEAKS .-. ।

STOP .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . : …..: . … . . . . . . . —- writamnnainaindianslikestrariaticaineerisahakarandikaitrinasivapanavadisiacsindisinterioritikristinattishgaram marite siaid, taminensistindaian nicipvichacidichdiminimaterNavit nayin x.v’s at –::……. . … १५ १. १४ साङ्ख्येऽपि, साङ्ख्यभाष्यं सटिप्पणभपाठिषम् । योगेऽपि ‘व्यासभाष्यसहित पातञ्जल सूत्राण्यपाठिषम् । “योगवाचस्पतिम पाठिषम् । नैषधकाव्यमपाठिषम् । रघुवंशकाव्यमपाठियम् । कुमारसम्भवमपाठिपम् । मेघदूतम पाठिषम् । “माघमपाठिषम् । किरातमपाठिषम् । अन्यत्तुस्तकमात्रमपाठियम् ।” “ स्वामिनः अतिसमीचीनं क्रियते श्रीमद्भिः । कालक्षेप: समीचीनं जायते भवताम् । स्वामिनः भवतां देशे पलाण्डुभक्षणं कुर्वन्तीति श्रुतं वर्तते मया । लशुनभक्षणं कुर्वन्तीति श्रुतं वर्तते मया। तत्सत्यं वान " एवं मूढा बदन्ति । ये अशिष्टाः पतिताः १ अब्राह्मगाश्च [ ते ] भक्षयन्ति समीचीना न भक्षयन्त्येव ।” " स्वामिनः अपराधाः क्षन्तव्याः । मया अज्ञात्या पृष्टम् ।” " हे वाजपेयिनः भवतां देशः कः । " “मम कान्यकुब्जदेशः ।” “तत्र किं किमस्ति ।” “स मध्यदेशो भवति । तत्र सर्वमस्ति । तथा हि—

Comits अपि 0–0सटिप्पणपाठि. Kapila is said to be the propagator of the Samkhya system. Sāmkhya sūtras, Kapila-Samhita, Kapila-Pañcaratra etc. are ascribed to him. Sastitan tra of Vārşaganya (C. 100 A. D.) and Samkhya-kärikā of Isvarakrsna (c. 2nd cent. A. D.) are amongst chief early texts of the systernm.. . ___2 Samkhya-bhāsya is the bhāsya by Gaudapadacārya ( c. 600-700 A. D. ) on the Sämnkhyakārikas of Isvarakršna. 3.4. Vyāsa-bhāşya is the Yogasūtrabhāşya by Vyasa (c. 100 A, D.?) on the Yoga-Sutras cf Patafijali.. ___ Comits योगेऽपि …. योगवाचस्पतिमपाठिषम् । 5 Yoga-vacaspati is the Tattva-vaisaradi, the Yoga-Sutra-bhāsya-tika by Vacaspatimisra. (c. gth cent. A. D.)… 6.9 The well-known Mahakavyas of Sriharsa ( Naisadha.). Kalidasa, ( Raghuo, Kumāra and Meghadūta), Māgha (Siśupālavadha ) and Bhāravi ( Kirātārjuniyam). 100 ग्रानागाश्च… “-”- rine THE THREVENTEN EXHITEarrisorrn ferinter Tim…..१४१५४,१५

H ntarTHuiredicinewrit+T +1 . d e

..
.
A Traintainm
r iti saekasi

. .

IN .. क . . R ik g 11 Kanauj. sikalaakaastisar 12 For the definition of Madhyadeśa, vide, Manu, II. 21, which defines Madhyadeśa as the country between the Himalaya and Vindhya mountains, which is to the east of Vinasana (t.e. the dry bed of Sarasvati where it disappears) and west of Prayaga. For Madhyadesa, also see, Law, B. C., Historical Geography of Ancient India. RELARAKHAFTERASARASHRAMNEHAG a . . . . . . . . . a AL . यवारसन्ति । बीयर सन्ति । चणकारसन्ति । भाषारसन्ति । राजमाधारसन्ति । मुद्रास्सन्ति । सर्षपारसन्ति । अतस्यस्सन्ति । तिलास्सन्ति। मसू रास्सन्ति । यवनालास्सन्ति । प्रियशवस्सन्ति । श्यामकाः वर्तन्ते । कोद्रवाः वर्तन्ते । ‘अन्यान्यपि धान्यानि वर्तन्ते । शर्कराऽस्ति । गुडोऽस्ति । खण्डशर्कराऽस्ति । द्राक्षाफलानि सन्ति ! खजूर फलानि सन्ति । कदलीफलानि सन्ति । कपित्थफलानि सन्ति । बदरीफलानि सन्ति । आम्रफलानि सन्ति । सहकार फलानि सन्ति । “कण्ट किफलानि सन्ति ! निम्बूफलानि सन्ति । जम्बीर फलानि सन्ति । चुक्रमस्ति । तिन्तिणीफलमस्ति । चत्राफलमस्ति । नारङ्गी फलानि सन्ति । दाडिम फलानि सन्ति । कर्कटीफलानि सन्ति । जम्बूफलानि सन्ति । भल्लातकफलानि सन्ति । अन्यान्यपि बहूनि फलानि सन्ति । सैन्धवलवणमस्ति । सामुद्रिकलवणमस्ति । साम्भरलवणमस्ति ! दुग्धमस्ति । दधि वर्तते । तक्रमस्ति । उदश्विन्वर्तते । मथितं वर्तते । आमिक्षा वर्तते । नवनीतं वर्तते । फाण्टं वर्तते१० । धृतमस्ति । सर्षपतैलमस्ति । अतसीतैलमस्ति । ११कुसुम्भतैलमस्ति । तिलतैलमस्ति१२ १ १३एरण्डलतैलमस्ति । निम्बतैलमस्ति । मधु वर्तते । शुण्ठी-पिप्पली-मरीचानि सन्ति । कटुकरोहिणी वर्तते । पिप्पलीमूलमस्ति । जीरकमस्ति । रामठं वर्तते । आमलकी वर्तते । विभीतकोऽस्ति ।” " वाजपेयिनः, जन्तवः के के वर्तन्ते भवतां देशे !” " मनुष्यास्सन्ति । शरभ-शार्दूल-गण्डभेरण्डाः वर्तन्ते । सिंहाः सन्ति ! गजास्सन्ति । करेणवः सन्ति । व्याघ्राः सन्ति । व्याघ्र: सन्ति । मल्लकाः सन्ति । मल्लूक्यः सन्ति । बृकाः सन्ति । वृक्यः सन्ति । वराहाः सन्ति । वराधः सन्ति । शृगालाः सन्ति । क्रोष्ट्रय: सन्ति । श्वा वर्तते । शुनी वर्तते । अश्वाः वर्तन्ते । वडवाः वर्तन्ते । गर्दमा वर्तन्ते । गर्दभ्यः सन्ति । महिषाः वर्तन्ते । महिष्यः सन्ति । बलीवाः सन्ति । गावः सन्ति । बागाः सन्ति । छाग्यः सन्ति। अवयस्सन्ति । पशवस्सन्ति । मूषकास्सन्ति । सास्सन्ति। नकुलाः सन्ति । मार्जाराः सन्ति । सरटा: सन्ति । पल्यः सन्ति । मक्षिकास्सन्ति । मशकाः सन्ति । मत्कुणाः सन्ति । " वाजपेयिनः भवतां देशे कानि कानि तीर्थानि सन्ति ।” R T . E . . . … i rmirmirimi ………… १ 0 omits. C……. बहूनि वतन्ते । २ Comits. ३C omits खजूर……कदली……सन्ति । ४ Cf. अमरकोश, 715-आम्रश्चतो रसालोऽसौ सहकारोऽतिसौरभः | Sahakara is a very fragrant variety of mango-fruit (amra). ५ C-कंटक. Oकंटकी० ६0-चुक्रमस्ति । B&C-शुक्रक ७0-चिवा० C-चित्रा० ८0-कर्कडी B—कटि० ९ 0–उद्धत० B—उदस्तिद्वर्तते । C-उदस्वि० cf : अमरकोश, 18x3-तक्रं. ह्यदश्चिन्मथिते पादाम्वर्धाम्बुनिर्मलम् । १० cf : अमर० १३९८–आमिक्षा सा शुतोष्णे या क्षीरे स्याद्दधियोगतः । फाण्टम् is a विकार of milk without दधियोग. cf. अमर०, २२१३, अनायासकृत फाण्टम् etc. ११-१४ Comits. १५ B.-सिंधः सन्ति 0–सिंहाः व सिंहाः सै0 C-सिह्यः सन्ति । १६ 0 omits. १७ B-व्याधाः सन्ति 0 omits. १८ B—अनका० १९ 0 omits, २० Bomits… २१ C-मार्जार्य; सन्ति । । R . . . . १ ३ . NEHNATimia ikaiaksindian weddihiand ndrikristatine e -anipassicacinERMERTAINMartarentinesirinainaminatinatorajasthanisiatiiikini rindikarism “ कुरुक्षेत्रमस्ति । सचिहत्यातीर्थमस्त । पृथूदकतीर्थमस्ति । इन्द्रप्रस्थपुरे निगमगोचर-. तीर्थमस्ति । मथुराक्षेत्रमस्ति । गोकुलमस्ति । गोवईनमस्ति । वृन्दावनमस्ति । पुष्करतीर्थमस्ति। .. नर्मदातीर्थमस्ति ! अमरकण्टकक्षेत्रमस्ति । तत्र ॐकारेश्वरो वर्तते ! चर्मण्वती वर्तते । तापीनदी वर्तते । अवन्तिकाक्षेत्रं वर्तते । महाकालेश्वरो वर्तते । नर्मदासङ्गमोऽस्ति । गुप्तप्रयागो वर्तते । सरस्वतीतीरे प्रभासक्षेत्रं वर्तते । गोमत्यस्ति । पञ्चद्वारकाः वर्तन्ते । सिन्धुसङ्गमो वर्तते । हिङ्गुलादेवीक्षेत्रं वर्तते । सिन्धुनदो वर्तते । चन्द्रभागा वर्तते । काश्मीरसोमेश्वरो वर्तते । सन्ध्यावर्द्धनी वर्तते । व्यासगङ्गा वर्तते । वसिष्ठानमो वर्तते। मणिमहेशपर्वतोऽस्ति । त्रिलोकनाथक्षेत्रमस्ति । सरोवरतीर्थमस्ति । तक्षमणि-… कर्णिकाऽस्ति । नगरकोटक्षेत्रमस्ति । ज्वालामुखीक्षेत्रमस्ति । इरावती नदी वर्तते । शरावती नदी वर्तते । “पुष्यभद्रायमुनासङ्गमोऽस्ति । यमुनानदी वर्तते। “गङ्गोत्तरा वर्तते । मन्दाकिनीतीरे केदार- : क्षेत्रमस्ति। अलकनन्दातीरे बदरिकाश्रमोऽस्ति मन्दाकिनी-अलकनन्दासङ्गमे रुद्रप्रयागोऽस्ति । धवलगङ्गा अलकनन्दासङ्गमे स्कन्दप्रयागोऽस्ति। भागीरथी-अलकनन्दा-सामे देवप्रयागोऽस्ति । हरिद्वारक्षेत्रमस्ति । कनकलाक्षेत्रमस्ति । अलकनन्दाक्षेत्रमस्ति । १°कुशावतक्षत्रमस्ति । घटसुक्केश्वर क्षेत्रमस्ति । हस्तिनापुरक्षेत्रमस्ति सम्भलाग्रामोऽस्ति । सूकर क्षेत्रमस्ति । १२नैमिषारण्यमस्ति । उत्तर गोकर्णमस्ति । सरयूनद्यस्ति । अयोध्याक्षेत्रमस्ति । नन्दिग्रामक्षेत्रमस्ति । गङ्गायमुनासङ्गमे वटप्रयागोऽ स्ति । काशीक्षेत्रमस्ति । तत्र३ विश्वेश्वरोऽस्ति । गयातीर्थमस्ति । तत्र गदाधरोऽस्ति ।१४ फल्गुनद्यस्ति । जगन्नाथक्षेत्रमस्ति । पुनः पुना नदी वर्तते । १ श्रोणाभद्रानदो वर्त्तते । च्यवनाश्रमो वतते । राजगृहवनं वर्तते । वैद्यनाथक्षेत्र ३ वर्तते । गङ्गासागरसंगमतीर्थ तिष्ठति । गण्डकी नदी वर्तते । चक्रतीर्थमस्ति। “मुक्तिक्षेत्रमस्ति। नेपाले नीलकण्ठतीर्थमस्ति। कामरूपे कामाख्यादेवी वर्तते । अन्यान्यपि बहूनि तीर्थानि सन्ति ।” “ वाजपेयिनः भवतां देशे रजस्वलापक्वौदनः भुज्यते किल सत्यं वा [न] ।” स्वामिनः, न भुज्यते समीचीनैः।” " तर्हि असमीचीनैर्भुज्यते वा [न]।” " धर्कटैः अग्रमानिकः हलवाहकैश्च रजस्वलापक्कौदनः भुज्यते ।" “तैः सह सम्बन्धो वर्तते वा न । सत्यं वदतु यदि मिथ्या वदथ भवतां परलोको नश्यति ।” १0 omits सिन्धुसङ्गमो……सिन्धुनदो वर्तते । २. 0 मनिमहेश B and C-मनमहेश. I have … emended this to मणिमहेश ३0 omits. ४ B and. C-पुष्प (?) भद्रा० । -गंगोतरी ६ 0-इंद्रप्रयागो० ७B-देवयागो० ८ 0 omits. १० B omits कुशावत…..हस्तिनापुरक्षेत्रमस्ति । ११ 0–संभलग्रामो० C-सभला B—संभला० १२ C–निमिषा० १३ 0 omits तत्रः १४ B omits. O-गयातीर्थमत्रगदाधरोऽस्ति ! १५ 0—शोणभद्रा० B and C-श्रोणभद्रा० १६ 0-वैजनाथ० १७ 0–गंगासागरतीर्थ १८ 0 omits मुक्ति……नीलकंठतीर्थमस्ति । १९ 0.कामाक्षादेवी० २० B— - अप्रमाणिकैः C-अप्रामाणिकैः. Since this does not refer to any caste or tribe, it is possible that the author meant मानिकs or माणिकs. The Manis or Manis are an ancient tribe, the Māniharas of Uttara Pradesh may be descendants of these Manis. See Shah, U. P., Geographical and Ethnic Data In the Kasyaba Sarhitä, Journal of the Oriental Institute, Vol. VII, No. 4. .. waimation-in . AM a -imanishinamaARERAasaraptimidniionvictimilsinkinexaudi- . . . . .. .: .. .. .. … . .. .. … . …….. Ruman ……… .. … A ::. . … . .. … . .:: ……… :: . M . .. ……. न म. … .. . Htmahapan 4284 Pd Fram A “स्वामिनः, कस्मिन्देशे एवं चेत् , दुराचाराः न सन्ति । सर्वत्र दुराचाराः सन्त्येव । तथा हि दक्षिणदेशे कलौ मातुल कन्यावरण दुराचारः । दाक्षिणात्येषु वधचतुष्टयात्प्राक कन्यायाः विवाहो दुराचारः । आन्ध्रदेशे हलवाहन दुराचारः । कर्णाटक देशे स्नानं विना भोजनं दुराचारः। महाराष्ट्रदेश उच्छिष्ट भक्षणं ज्येष्ठं परित्यज्य कनिष्ठस्य विवाहकरर्ण कन्वित्सोकर्यवशाच दुराचारः । द्रविडशेरल देशयोः सर्वेषां कुचप्रदर्शन दुराचारः । रल देशे उमारे मुरतं दुराचारः । कोको वृक्षारोहणं दुराचारः । गुजेरदेशे चर्मोदकपानं तृतीयदि ने रजस्वलास्नानं दुराचारः । उत्तरदेशे कलौं मांस भक्ष दुराचारः । पर्वतदेशे क्वचित्कलौ देवरेण सुतोत्पत्तिः दुराचारः । उत्तरदेशे ऋचितु शुष्कमांसभक्षणं अत्यन्तदुराचारः । मैथिल गौड देशे सदातललेपन दुराचारः । गौडदेश बेपत्यागो दुराचारः । कान्यकुब्जदेशे ‘पण्यस्थवृतपक्कभक्षणं विवाहादौ भोजनसमये परस्पर्शन च दुराचारः ! उस्कले मुखसुरतं दुराचारः । गौड-११द्राविड-केरल. उकल-नाथे ले पककल मतगहु औदन भो भने दुबारः । सर्वगो देशे २ पथिताम्बूल भाग दुराचारः ।” “अतिसमीचीनं जातम् । अतः परं मया मठे गन्तव्यम्१३ । अनुष्ठान कालो जातः ।” " गम्यतां श्रीमद्भिः ।१४ मिक्षाऽर्थ कदा आगन्तव्यं भवद्भिः ।" “मया न आगन्तव्यम् । किमिति चेन् , भवतां गृहे बहुसम्मो जायते । अतीत्र कालो गच्छति । वृथा मम । " १६अद्य कथमागतं श्रीमद्भिः।” " अनाध्याय इति कृत्वाऽऽगतोऽस्मि ।" " न-कारस्य दीर्घः कथं स्वामिनः ।” " अरे वाजपेयिन् तब कौँ न स्तः । बधिरोऽसि ।" “अपराधो जातः स्वामिनः क्षन्तव्यः१७ । भवद्भिः यत्र गन्तव्यं तत्र सम्मों भविष्यत्येव ।” " मया कुत्राऽपि न गम्यते।" " तर्हि भिक्षा के कर्तव्या ।" “मया माधूकर क्रियते।” " उ-कारस्य दीर्घः केन।" A . RECENTRALESE . . . . . . . . . . . . . . न ज्ञायते वा । Amendmeramananpirnindianmalay .. . . . …. ……… . १०-परिन(ण)यनं० २०- काटि B-कर्णाटके. ३0-भोजन दु, ४ In C केरल etc. and कोको after the reference to. कान्यकुब्जदेश ५ B-गुज्जर देशे. ६ Comits. ७ C omits. O-कचित्कालो ८ C omits मैथिल……..दत्यागो दुराचारः । ९. B.—पण्यधूत १०B भोजनसमये परस्पर्शन 0–भा( भो )जनसमये परस्परदर्शन C-भोजनसमीपे परस्पर्शन च. ११C-द्रविड १२ ०-देशानां. १३ गम्यते । १४ B and C—-भवद्भिः. १५ Comits मम. १६ 0 omits from here upto शाल्यन्नं परिविष्य, loc, cit… १७ B and O-क्षन्तव्यम्, –…. " ……… … .::………….. … …………………. …. . . . …… …. .५. -.’

AA.. paintin- a ( . Claa . … . . . " ::: .. ……………………..-18 10 14. १९५५ . । KUNTEREntEntranxitneral+Private-INivri ARTIST .. " न ज्ञायते स्वामिनः । अन्येषामपि दृश्यते इति एवं चेत् मिक्षाऽधुना माधूकरीत्यादि प्रयोग विरोधः स्यात् । " भवतु नाम प्रयोगविरोधः । ऋषिप्रयोगो वा कविप्रयोगो बा विरुध्यते तदा दोषः।" " स्वामिभिः काव्यानि न पठितानि ।" " काव्यालापांश्च वर्जयेदिति बचनान पठ्यन्ते ।" " हे संन्यासिनः अस्य श्लोकस्य कोऽर्थः ।" “कस्य श्लोकस्याऽर्थः पृच्छ्यते त्वया । " राम सीता लक्ष्मणं जीविकार्थे विक्रीगीते यो नरस्तं च विधिक । अस्मिन्पधे योऽपशब्द (ब्दान् ) न वेत्ति व्यर्थप्रझं पठितं (पशिडत) तं च धिनिधक" " न ज्ञायते वा अयं श्लोकः प्रौडमनोरमायां वर्तते ।" " तर्हि, एतस्य वक्तव्यः —- सुधे सुधे बारिवधात्सुराणां सुकारणे लाघवतश्च रामः ।। विशेषणे द्वे च इहाद्य कर्तुः “वदेदधीतीसह केय्यटीये ।। " अयं श्लोकः शब्दकौस्तुभे वर्तते, न ज्ञायते वा।” " तर्हि, एतेषां मध्ये अपशब्दः निष्कासनीयः ।" " केषाम् ।” “राधाकृष्णं रुक्मिणी जीविकार्थे सगृती ते यो नरस्तं च विग्धिक् । अस्मिन्पो योऽपशब्दं न वेत्ति व्यर्थप्रशं पठितं (पण्डित ) तं च धिग्धिक् ॥ १॥ गीतं नृत्यं मालिको जीविकाथै धत्ते पुण्ई यो नरस्तं च विग्धिक । । अस्मिन्पचे योऽपशब्द न वेत्ति व्यर्थप्रझं पठित (पण्डित ) तं च धिरिधक् ॥ २ ॥ गङ्गां काशी भैरव विश्वनाथं नो जानीते यो नरस्तं च विग्धिक् । अस्मिन्पधे योऽपशब्दं ……………………………..॥ ३ ॥ वेद शास्त्र भारतं जीविकार्थ ज्ञात्वाऽधीते यो नरस्तं च विविधक । … अस्मिन्पो …… “अरे वाजपेयिनः, ममाऽपि एतादृशाः कूटश्लोकाः सहस्रशः अायान्ति ! तेषामर्थः कर्तु शक्यते वा [ न ] भवता ।” ४४ वक्तव्या स्वामिनः ।। “कि प्रयोजनमस्माकं कलहेन । गन्तव्यम् । (तिष्ठति । ) दूरे स्थीयते मया ।” " कुन स्थीयते भवद्भिः।” Manorama on Panini V. 3.99 जीविकाथै चापण्ये । २B-वद्यात्तु० ३० मुकारणे लाघवतः खरामः । ४ वदं दधीति. ५0 and B—राधाकृष्ण रुक्मिणीजीविकार्ये । C-धारावी रुक्मिणी० ६ B-ध्यर्थप्रजा पठितं त(त) च विग्धिक् । १ 0–वृथा प्राज्ञ पंडितं.., trawitrinancernet

. . .. . ……….. istinctimiritieroinindiadrurite:answerdamera-realman 9. .. . . … .. … .. . …………………… .. .:.:…..१४ e nt t i rsttina MAHARASHNPATRINA i f .. .. Swi SEARNA T A NEtis ‘KHIRURRENAustricaixturexxemar -..-:17.1 10.. … …………………. -५-… , . . . . . .:- .. .. . ..

.. . … … ……. .. " तिलामाण्डेश्वरे स्थीयते मया ।" ल-काराकारस्य दीर्घः केन ।” " अवैय्याकरणसङ्गतिवशादीर्घः आगतः मुखात् । अपराधो जातः तर्हि । " " गम्यतां श्रीमद्भिः ।" मठे आगत्य गुरूणां वन्दनं कृत्वा स्वामिनः । अनुष्ठानं कृत्वा आगम्यते’ इत्युक्त्वा गायां गत्वा यथाविध्यनुष्ठानं कृत्वा मठे आगत्य गुरूणां निकटे गरुडासनेनोपविष्टवान् शिष्यः । गुरवः ऊचु :—" हे वामनाश्रम, अद्य किं किं भुक्तम् ।" शिष्य उवाच —-" अब मया यथा भुक्तं तथा कदाऽपि न भुक्तं स्वामिनः । तथा हि –~- पत्तों सहस्रब्राह्मणाः उपविष्टाः। सहस्राणामप्येकरूपेण पक्षपातं विना परिवेषणं कृतम् । विशालयुक्तदीर्घतराणि रम्भापत्राणि प्रत्येकं दत्त्वा पत्रपुटानि च दत्त्वा लवणशाकानि पर्यवेविषुः । " कानि कानि लवणशाकानि पर्यवेविषुः सुवासिन्यः ।" " आम्रशलाटुः । तिन्तिणीशलाटुः । कवकशलाटुः । निम्बूशलाटुः । जम्वीरशलाटुः । नारङ्गी शलादुः । बिल्वशलाहुः । आमलकीशलाटुः । कर्कटीशलाटुः । औदुम्बरशलाटुः । शिवाशलाटुः । करीरलवणशाक (कं) आर्द्रकादीन्येतानि पर्यवेविषुः । एतत्परिवेषणानन्तरं शलाटुशाकान्पर्यवेविषुः । " के के शलाटुशाकाः पर्यवेविषुः।” " “वृन्ताकशलाटुः । कलिङ्गशलाटुः । कारवेल्लशलाटुः । कूष्माण्डशलाटुः । अलाबूशलाटुः । कदलीशलाटुः । शिम्बीशलाटुः । धृतकोशातकीशलाटुः । पनसशलातुः । शिग्रुशलाः । पटोलीशलाटुः । बिम्बिकाशलाटुः । उर्वारकशलाटुः। ‘तिन्दिसशलाटुः । राजमाषशलाटुः । कर्करी- शलाटुः । राजदन्तफलशलाटुः । गोरक्षकर्कटीशलाटुः । १°सुखावासशलाटुः । १कुलकशलाटुः । कर्कोटकी शलाटुः । १२ राजावुशलाटुः । बार्हतशलाटुः । बार्हतशलाटुः । १३ कठिल्लकशलाटुः । कर्कारूशलाटुः । चित्राशलाः । श्रेयसीशलादुः । एतानि शलाटुशाकानि परिविष्य अन्यान्कन्दकान्पर्यवेविषुः ।” “के के कन्दशाकाः ।" व PRASHATRA . ..

" सूरणकन्दः । आलुककन्दः । मूलककन्दः । रक्तमूलककन्दः । रक्तालुककन्दः । पिण्डक कन्दः । अर्वीमूलकन्दः ! पोथिकाकन्दः । …१ N….सहस्र ब्राह्मणाः, २ Nपर्यवेवेषिषुः 0 पर्यवेविषु. ३N-कृतकालाटुः । ४N. adds मर्कटीशलाटुः । ५ N and B-वार्ताक०. ६ C adds कोशातकीशलाटुः। ७ B omits पनस०……बिम्विकाशलादः । ८ B.-तिंदित्य०N–तिन्दिशलाटुः । ९ N and C-कर्कटी० – गोरक्षकर्कटी० १० B—सुखावस. ११ N and B-कूलक० C—कूलेक० १२ B—कर्कोटकीशलावुशलाटुः । Apparently B omits, through scribal error, after THRICT, the syllables टुः राजा. N-राजालाबु०. १३ B-कठिल्लका० 0-कटिल्लक० १४ B~-आलक० १५ 0-omits. N—अर्वा०. .. . ……. tinathtarinainamainshirurkistaTINATiwarisoninhindiAMANANTRAKASARAMECHHANE a …….. ……………… - .:::…:.. aryanarthakaninataranttaintainaramatiniti प U RA ………………..–’:: A H rthriti increason -11-2- 4 एतान्कन्दशाकान्पारिविष्य पत्रशाकानि पर्यवेविषुः । .. “कानि कानि पत्रशाकानि ।” " शाकिनीशाकम् । वास्तुशाकम् । उपोदकाशाकम् । चक्रवर्तशाकम् । मूलकशाकम् । आलुक शाकम् । अगस्त्यशाकम् । शिशाकम् ! सोमवाली शाकम् । काण्डीरशाकम् । कुसुम्भशाकम् । कुरण्टकशाकम् । मिश्रेयाभवशाकम् । समष्ठिलाशाकम् । “दन्नशाकम् । वृद्धदारुशाकम् । श्रीहस्ति नोशाकम् । हिलसाशाकम् । तुण्डलीय कशाकम् । कदलीस्तम्भशाकम् । कदलीपुष्पशाकम् । अगस्त्य पुष्पशाकम् । घृतकुमारीपुष्पशाकम् । एतानि शाकानि परिविष्य धृतपाचितशलाटुवानान् पर्यवेविषुः । " के के वृतपाचितशलाटुवानाः ।” “कारचेलवानः । भण्टाकीवानः । कठिल्लकवानम् । ‘निष्पाववानम् । राजमाषबानम् । कण्ट कारिवानम् । बृहतीवानम् । सिम्बीवानम् । वन्ध्याचानम् । एतानि वृतपाचितशलाटुवानापि नपि or न्यपि ] परिविष्य कसरान्नानि पर्यवेविषुः ।” " कानि कानि १"कृसरान्नानि ।” ……. दध्यन्नम् । २१माषपर्पटपिष्टान्नम् । अम्लान्नम् । घृतान्नम् । सिद्धार्थपिष्टाचम् । तिलपिष्टान्नम्। माषपिष्टान्नम् । एतान्यन्नानि परिविध्य रम्भारपत्रमध्यप्रदेश शाल्यनं परिविष्य सूपान्पर्यवेविषुः । आढकीसूपः । मुद्गसूपः ।१३ माषसूपः । राजमाषसूपः । चणकसूपः । कुलथसूपः । निष्पाव सूपः । मसूरसूपः । सूपपरिवेषणानन्तरं पायसान्नानि पर्यवेविषुः ।" " कानि कानि पायसान्नानि पर्यवेविषुः । " . " गोधूमविकारपायसान्नानि नानाप्रकाराणि । तण्डुलपायसान्नम् । प्रियङ्गुपायसान्नम्। … १ 0-कदीर०२ Comits. ३ N O and B-कुरटका०४ 0-समष्टीला ५. N and C-दर्दुघ्न० B~~दडु( ? )न. 0-omits. .६ ON. and Cadd शिपुष्पशाकम् ! Since शिगुशाकम् is already noted above this is omitted from the text above. Bomits. O.omits अगस्त्य and धृतकुमारीपुष्पा० C..वामान्.. For वान. cf, Anekārtha-Tilaka. of Mahipa, II. 296, p. 32; वानं शुष्कफले क्षामे प्रोते गन्धे कटे गतौ।.

B-भटाक० 0 omits. C-भंटाकर N-मण्टाक० g C a rit. O and Bo-farqirait. Cf. Nāmamā likā of Bhoja, line 545, ( Deccan College, ed., 1955) p. 35-अलसान्द्रे राजमायो निष्पावः श्वेतशिम्बिका। १०. कमर (acc. to Monier Williams’ Dictionary)-a. dish consisting of sesa mumn and grain ; a mixture of rice and peas with a few spices. ११ B.-माषपर्य एतान्यन्नानि परिविष्य । १२ 0-Omits upto शाल्यन्नं परिविष्य from अद्य कथमागतं श्रीमद्भिः on p. 20 above, 1 १३ B-आठकी…मुकुसूपः । माषसूपः । राजमाषसूपः । १४ 0 omits from मापसूपः । …मसूरसूपः । N. . interesteismHEATREESHArabiantarvasna 1:21-22-AIMEmisirew HEARINAKEncryi.022-AiruPrainirornPLAST TAIMERIENDtimarAEEN -teamernimammer 3 i rman MI S SIONEPALNHERITAAREERENCHATATANTRSATRAMEETIN … . .. : व एतहानानन्तरं घृतपाचितपर्पटिकाद्वयं प्रत्येक दत्त्वा नानाविधान्शाकिनीरसान्दत्त्वा कथि कान्पर्यवेविषुः । “कान्कान्क्वथिकान्पर्यवेविषुः ।" " तक्रक्वथिका ! आमलकीकथिका । तिन्तिणीक्वथिका । दाडिमरसक्नथिका । मरिचसारादि सर्वाः क्वथिकाः परिविष्याऽनन्तरं माहिषं दधि परिविष्य घृतपाचितपक्वान्नानि बहुप्रकाराणि पर्यवेविषुः।" “कानि कानि भक्ष्याणि पर्यवेविषुः ।" " माषवटकाः । मुगवटकाः ! चणकवटकाः । मण्डकाः लड्डुकाः । शष्कुल्यः । मोदकाः । तिललड्डुकाः । अपूपाः । पूपाः । पिटकाः । अतिरसाः ।। एतत्परिवेषणाऽनन्तरं सद्योघृतं दुग्धं च पर्यवेविषुः । एतान्पदार्थान्पुनः पुनः पर्यवेविषन् सुवासिन्यः ।” “अरे वामनाश्रम यद्दत्तं तत्सर्व भुक्तं वा न भुक्तम् ।” " न भुक्तं मया स्वामिनः । मम यद्वस्तु भक्षणयोग्यं तदेव मया गृहीतं स्वामिनः ।” १°कृता वरदभट्टेन गीर्वाणपदमारी। गणेशप्रीतये चैव वैदिकप्रीतये भवेत् ।। ॥ इति श्रीगीर्वाणपदमारी समाता ॥ शुभमस्तु ॥ ६ ॥ PA ST mmmmmmmmmmm … १ 0-पर्यढिकाद्वयं……नानाविधान्नशाकरसान्दत्वा क्वथिका पर्यावषिषु । २ 0-पर्यवेविषु.. . ३. 0-तितिडी० B—तित्रिणी.C–तित्रिणी० ४ C-पर्यवेवेष्य B-पर्यवेविष्य 0–पर्यवेध्य ! N पर्यवेविष्य. ५. B-पर्यवेवेषिषुः 0-पर्यवेषिषु C-पर्यवेवेषिधुः. ६. B-शष्कुल्याः । मोदका: 1 The reading शकुल्याः मोदकाः is equally good. It would mean sweet-balls prepared from baked cakes, just as मण्डकाः लडुकाः taken together would mean (sweet ) balls of मण्ड of milk, rice etc.. . ७.0-omits. : ८ Is it an older or Sanskritised name of अनारसाः ? . In गीर्वाणवाङ्मअरी we have a variant reading अतिरसान् for अनारिसान् or अनारसान्. ९ C–पर्यवेवेष्विषन B-पर्यवेवेषिवुन् 0-पर्यवेषिषु. 0 0-कृता वर्दभट्टन गीर्वाणपदमजरी कृतं । श्रीविश्वश्वराय नमः ।। C-समाप्तमिति ।। शुभमस्तु ।। श्रीकृष्णाय नमः । श्रीरामचन्द्राय नमः ॥६॥ N—इति श्रीगीर्वाणपदमंजरी समाप्तम् ।। सं १७३६ वर्षे चैत्र शुक्लात् षष्ठी ६ भृगु दिने लिखितमधुना ।। E measyaRNMENagaAKHADKA ॥ गीर्वाणवाङ्मञ्जरी॥ M -titive in hindi rintinengindianindinagaraminawwamininetsamstirituadaikikrazierennisiviadehatiauranthalka … … … : .. … .. . . … …… … . …. .. ivanisturitiusexdiinditensive

. r rii! . . … ‘, a ragra, faragül qald i Federeraarsku Tafes qed i great idea 277*** qeradi withiarat, yaiTETHTISTE I raatit TEHTISTE I *** me Ty I . :: at, fara OHTISTA I POSTATOIRTISTET I S TAVITI I Salon #, *TER TEHERATIETTI PRETRAGARETTURA UNEI . . . . … ..

. WC tapadha O tras, 10 . SHEKNAMESH . . a …. ……:: “.::-:-.-. TRAFPEAKS .-. ।

H ntarTHuiredicinewrit+T +1 . d e

. r rii! . . … ‘, a ragra, faragül qald i Federeraarsku Tafes qed i great idea 277* qeradi withiarat, yaiTETHTISTE I raatit TEHTISTE I * me Ty I . :: at, fara OHTISTA I POSTATOIRTISTET I S TAVITI I Salon #, *TER TEHERATIETTI PRETRAGARETTURA UNEI . . . . … ..