०९७ भू-साक्ष्या सीता-शपथः

ಸೀತಾದೇವಿಯ ಶಪಥ, ಅದಕ್ಕನುಸಾರವಾಗಿ ರಸಾತಳ ಪ್ರವೇಶ

ವಾಲ್ಮೀಕಿನೈವಮುಕ್ತಸ್ತು ರಾಘವಃ ಪ್ರತ್ಯಭಾಷತ ।
ಪ್ರಾಂಜಲಿರ್ಜಗತೋ ಮಧ್ಯೇ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ತಾಂ ವರವರ್ಣಿನೀಮ್ ॥

ಮಹರ್ಷಿ ವಾಲ್ಮೀಕಿಗಳು ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದಾಗ ಶ್ರೀರಾಮನು ಸುಂದರಿ ಸೀತಾದೇವಿಯನ್ನು ಒಮ್ಮೆ ನೋಡಿ, ಆ ಜನ ಸಮುದಾಯದ ನಡುವೆ ಕೈಮುಗಿದುಕೊಂಡು ಹೇಳಿದನು.॥1॥

ಏವಮೇತನ್ಮಹಾಭಾಗ ಯಥಾ ವದಸಿ ಧರ್ಮವಿತ್ ।
ಪ್ರತ್ಯಯಸ್ತು ಮಮ ಬ್ರಹ್ಮಂಸ್ತವ ವಾಕ್ಯೈರಕಲ್ಮಷೈಃ ॥

ಮಹಾಭಾಗರೇ! ನೀವು ಧರ್ಮವನ್ನು ತಿಳಿದವರು. ಸೀತೆಯ ಕುರಿತು ನೀವು ಹೇಳಿದಂತೆಯೇ ಎಲ್ಲವೂ ಸರಿಯಾಗಿದೆ. ಬ್ರಹ್ಮನ್! ನಿಮ್ಮ ಈ ನಿರ್ದೋಷ ವಚನಗಳಿಂದ ನನಗೆ ಜಾನಕಿಯ ಶುದ್ಧತೆಯ ಕುರಿತು ಪೂರ್ಣ ವಿಶ್ವಾಸ ಉಂಟಾಗಿದೆ.॥2॥

ಪ್ರತ್ಯಯಶ್ಚ ಪುರಾ ವೃತ್ತೋ ವೈದೇಹ್ಯಾಃ ಸುರಸಂನಿಧೌ ।
ಶಪಥಶ್ಚ ಕೃತಸ್ತತ್ರ ತೇನ ವೇಶ್ಮ ಪ್ರವೇಶಿತಾ ॥

ಮೊದಲೊಮ್ಮೆಯೂ ದೇವತೆಯರ ಸನ್ನಿಧಿಯಲ್ಲಿ ವಿದೇಹಕುಮಾರಿಯ ಶುದ್ಧತೆಯ ವಿಶ್ವಾಸ ನನಗೆ ಉಂಟಾಗಿತ್ತು. ಆಗ ಸೀತೆಯು ತನ್ನ ಶುದ್ಧಿಗಾಗಿ ಶಪಥ ಮಾಡಿದ್ದಳು, ಅದರಿಂದ ನಾನು ಇವಳಿಗೆ ನನ್ನ ಭವನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದೆ.॥3॥

ಲೋಕಾಪವಾದೋ ಬಲವಾನ್ ಯೇನ ತ್ಯಕ್ತಾ ಹಿ ಮೈಥಿಲೀ ।
ಸೇಯಂ ಲೋಕಭಯಾದ್ಬ್ರಹ್ಮನ್ನಪಾಪೇತ್ಯಭಿಜಾನತಾ ।
ಪರಿತ್ಯಕ್ತಾ ಮಯಾ ಸೀತಾ ತದ್ಭವಾನ್ ಕ್ಷಂತುಮರ್ಹತಿ ॥

ಆದರೆ ಮುಂದೆ ಪುನಃ ಜೋರಾದ ಲೋಕಾಪವಾದ ಎದ್ದಿತು, ಅದರಿಂದ ವಿವಶನಾಗಿ ನನಗೆ ಮಿಥಿಲೇಶ ಕುಮಾರಿಯನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಬೇಕಾಯಿತು. ಬ್ರಹ್ಮನ್! ಸೀತೆಯು ಸರ್ವಥಾ ನಿಷ್ಪಾಪಳಾಗಿದ್ದಾಳೆ ಎಂದು ತಿಳಿದಿದ್ದರೂ, ಕೇವಲ ಸಮಾಜದ ಭಯದಿಂದ ಇವಳನ್ನು ಬಿಟ್ಟುಬಿಟ್ಟಿದ್ದೆ; ಆದ್ದರಿಂದ ನೀವು ನನ್ನ ಈ ಅಪರಾಧವನ್ನು ಕ್ಷಮಿಸಿರಿ.॥4॥

ಜಾನಾಮಿ ಚೇವೌ ಪುತ್ರೌ ಮೇಯಮಜಾತೌ ಕುಶೀಲವೌ ।
ಶುದ್ಧಾಯಾಂ ಜಗತೋ ಮಧ್ಯೇ ಮೈಥಿಲ್ಯಾಂ ಪ್ರೀತಿರಸ್ತು ಮೇ ॥

ಈ ಅವಳಿಯಾಗಿ ಹುಟ್ಟಿದ ಕುಮಾರ ಕುಶ-ಲವರು ನನ್ನ ಪುತ್ರರೇ ಆಗಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ತಿಳಿದಿದ್ದರೂ ಜನಸಮುದಾಯದಲ್ಲಿ ಶುದ್ಧತೆ ಪ್ರಮಾಣಿತವಾದಾಗಲೇ, ಮಿಥಿಲೇಶಕುಮಾರಿಯಲ್ಲಿ ನನಗೆ ಪ್ರೇಮ ಉಂಟಾಗಬಲ್ಲದು.॥5॥

ಅಭಿಪ್ರಾಯಂ ತು ವಿಜ್ಞಾಯ ರಾಮಸ್ಯ ಸುರಸತ್ತಮಾಃ ।
ಸೀತಾಯಾಃ ಶಪಥೇ ತಸ್ಮಿನ್ಮಹೇಂದ್ರಾದ್ಯಾ ಮಹೌಜಸಃ ॥
ಪಿತಾಮಹಂ ಪುರಸ್ಕೃತ್ಯ ಸರ್ವ ಏವ ಸಮಾಗತಾಃ ।

ಶ್ರೀರಾಮಚಂದ್ರನ ಅಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನು ತಿಳಿದ ಸೀತೆಯು ಶಪಥ ಮಾಡುವಾಗ ಮಹೇಂದ್ರಾದಿ ಎಲ್ಲ ಮುಖ್ಯ- ಮುಖ್ಯ ಮಹಾತೇಜಸ್ವೀ ದೇವತೆಗಳು ಬ್ರಹ್ಮದೇವರನ್ನು ಮುಂದೆ ಮಾಡಿ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದರು.॥6½॥

ಆದಿತ್ಯಾ ವಸವೋ ರುದ್ರಾ ವಿಶ್ವದೇವಾ ಮರುದ್ಗಣಾಃ ॥

ಸಾಧ್ಯಾಶ್ಚ ದೇವಾಃ ಸರ್ವೇ ತೇ ಸರ್ವೇ ಚ ಪರಮರ್ಷಯಃ ।
ನಾಗಾಃ ಸುಪರ್ಣಾಃ ಸಿದ್ಧಾಶ್ಚ ತೇ ಸರ್ವೇ ಹೃಷ್ಟಮಾನಸಾಃ ॥
ಸೀತಾಶಪಥಸಂಭ್ರಾಂತಾಃ ಸರ್ವ ಏವ ಸಮಾಗತಾಃ ।

ಆದಿತ್ಯ, ವಸು, ರುದ್ರ, ವಿಶ್ವೇದೇವ, ಮರುದ್ಗಣ, ಸಮಸ್ತ ಸಾಧ್ಯದೇವ, ಎಲ್ಲ ಮಹರ್ಷಿಗಳು, ನಾಗರು, ಗರುಡ ಮತ್ತು ಸಮಸ್ತ ಸಿದ್ಧಗಣರು ಪ್ರಸನ್ನಚಿತ್ತರಾಗಿ ಸೀತೆಯ ಶಪಥಗ್ರಹಣವನ್ನು ನೋಡಲು ಗಾಬರಿಗೊಂಡವರಂತೆ ಅಲ್ಲಿ ಬಂದು ಸೇರಿದರು.॥7-8½॥

ದೃಷ್ಟ್ವಾ ದೇವಾನೃಷೀಂಶ್ಚೈವ ರಾಘವಃ ಪುನರಬ್ರವೀತ್ ॥

ಪ್ರತ್ಯಯೋ ಮೇ ಸುರಶ್ರೇಷ್ಠ ಋಷಿವಾಕ್ಯೈರಕಲ್ಮಷೈಃ ।
ಶುದ್ಧಾಯಾಂ ಜಗತೋ ಮಧ್ಯೇ ವೈದೇಹ್ಯಾಂಪ್ರೀತಿರಸ್ತುಮೇ ॥

ದೇವತೆಗಳು, ಋಷಿಗಳು ಉಪಸ್ಥಿತರಾದುದನ್ನು ನೋಡಿ ಶ್ರೀರಘುನಾಥನು ಮತ್ತೆ ಹೇಳಿದನು- ಸುರಶ್ರೇಷ್ಠರೇ! ಮಹರ್ಷಿ ವಾಲ್ಮೀಕಿಗಳ ನಿರ್ದೋಷ ವಚನಗಳಲ್ಲಿ ನನಗೆ ಪೂರ್ಣವಿಶ್ವಾಸವಿದ್ದರೂ, ಜನ-ಸಮಾಜದ ಮುಂದೆ ವೈದೇಹಿಯ ವಿಶುದ್ಧತೆ ಪ್ರಮಾಣಿತವಾದ ಮೇಲೆ ನನಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಸಂತೋಷವಾಗಬಹುದು.॥9-10॥

ತತೋ ವಾಯುಃ ಶುಭಃ ಪುಣ್ಯೋ ದಿವ್ಯಗಂಧೋ ಮನೋರಮಃ ।
ತಂ ಜನೌಘಂ ಸುರಶ್ರೇಷ್ಠೋ ಹ್ಲಾದಯಾಮಾಸ ಸರ್ವತಃ ॥

ಬಳಿಕ ದಿವ್ಯಸುಗಂಧದಿಂದ ಪೂರ್ಣವಾದ, ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಆಹ್ಮಾದವನ್ನೀಯುವ, ಪರಮ ಪವಿತ್ರ ಹಾಗೂ ಶುಭಕಾರಕ ಸುರಶ್ರೇಷ್ಠ ವಾಯುದೇವರು ಮಂದಗತಿಯಿಂದ ಎಲ್ಲೆಡೆ ಪ್ರವಾಹಿತನಾಗಿ ಅಲ್ಲಿಯ ಜನಸಮುದಾಯವನ್ನು ಮುದಗೊಳಿಸತೊಡಗಿದನು.॥11॥

ತದದ್ಭುತಮಿವಾಚಿಂತ್ಯಂ ನಿರೈಕ್ಷಂತ ಸಮಾಹಿತಾಃ ।
ಮಾನವಾಃ ಸರ್ವರಾಷ್ಟ್ರೇಭ್ಯಃ ಪೂರ್ವಂ ಕೃತಯುಗೇ ಯಥಾ ॥

ಸಮಸ್ತ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳಿಂದ ಬಂದಿರುವ ಮನುಷ್ಯರು ಏಕಾಗ್ರಚಿತ್ತರಾಗಿ ಪ್ರಾಚೀನ ಕಾಲದ ಕೃತಯುಗದಂತೆ ಈ ಅದ್ಭುತ ಮತ್ತು ಅಚಿಂತ್ಯದಂತಹ ಘಟನೆಯನ್ನು ನೋಡಿದರು.॥12॥

ಸರ್ವಾನ್ಸಮಾಗತಾನ್ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಸೀತಾ ಕಾಷಾಯವಾಸಿನೀ ।
ಅಬ್ರವೀತ್ಪ್ರಾಂಜಲಿರ್ವಾಕ್ಯಮಧೋದೃಷ್ಟಿರವಾಙ್ಮುಖೀ ॥

ಆಗ ಸೀತಾದೇವಿಯು ತಪಸ್ವಿನಿಗೆ ಯೋಗ್ಯವಾದ ಕಾಷಾಯ ವಸವನ್ನು ಧರಿಸಿದ್ದಳು. ಎಲ್ಲರೂ ಉಪಸ್ಥಿತರಾಗಿರುವುದನ್ನು ತಿಳಿದು ಕೈಮುಗಿದುಕೊಂಡು, ತಲೆತಗ್ಗಿಸಿ ಹೇಳಿದಳು.॥13॥

ಯಥಾಹಂ ರಾಘವಾದನ್ಯಂ ಮನಸಾಪಿ ನ ಚಿಂತಯೇ ।
ತಥಾ ಮೇ ಮಾಧವೀ ದೇವೀ ವಿವರಂ ದಾತುಮರ್ಹತಿ ॥

ನಾನು ಶ್ರೀರಘುನಾಥನಲ್ಲದೆ ಬೇರೆ ಪುರುಷನ ‘ಸ್ಪರ್ಶ ದೂರ ಉಳಿಯಿತು’ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಚಿಂತನೆಯೂ ಮಾಡಿಲ್ಲ; ಇದು ಸತ್ಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಭಗವತೀ ಭೂದೇವಿಯು ನನ್ನನ್ನು ತನ್ನ ರಂಧ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನವನ್ನೀಯಲಿ.॥14॥

ಮನಸಾ ಕರ್ಮಣಾ ವಾಚಾ ಯಥಾ ರಾಮಂ ಸಮರ್ಚಯೇ ।
ತಥಾ ಮೇ ಮಾಧವೀ ದೇವೀ ವಿವರಂ ದಾತುಮರ್ಹತಿ ॥

ನಾನು ಮನಸ್ಸಿನಿಂದ, ಕ್ರಿಯೆಯಿಂದ, ಮಾತಿನಿಂದ ಕೇವಲ ಶ್ರೀರಾಮನನ್ನೇ ಅರ್ಚಿಸುತ್ತಿದುದು ನಿಶ್ಚಯವಾದರೆ ಮಾಧವನ ಪತ್ನಿಯಾದ ಭೂದೇವಿಯು ತನ್ನ ರಂಧ್ರದೊಳಗೆ ನನಗೆ ಆಶ್ರಯ ನೀಡಲಿ.॥15॥

ಯಥೈತತ್ಸತ್ಯಮುಕ್ತಂ ಮೇವೇದ್ಮಿ ರಾಮಾತ್ಪರಂ ನ ಚ ।
ತಥಾ ಮೇ ಮಾಧವೀ ದೇವೀ ವಿವರಂ ದಾತುಮರ್ಹತಿ ॥

‘ಭಗವಾನ್ ಶ್ರೀರಾಮನನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಬೇರೆ ಯಾರನ್ನೂ ಅರಿಯೆ’ ಈ ಮಾತು ಸತ್ಯವಾಗಿದ್ದರೆ ಭಗವತೀ ಪೃಥಿವಿ ದೇವಿಯು ತನ್ನ ರಂಧ್ರದಲ್ಲಿ ನನಗೆ ಸ್ಥಾನ ಕೊಡಲಿ.॥16॥

ತಥಾ ಶಪಂತ್ಯಾಂ ವೈದೇಹ್ಯಾಂ ಪ್ರಾದುರಾಸೀತ್ತದದ್ಭುತಮ್ ।
ಭೂತಲಾದುತ್ಥಿತಂ ದಿವ್ಯಂ ಸಿಂಹಾಸನಮನುತ್ತಮಮ್ ॥

ವೈದೇಹಿಯು ಹೀಗೆ ಶಪಥ ಮಾಡುತ್ತಲೇ ಭೂಮಿಯೊಳಗಿಂದ ಒಂದು ಅದ್ಭುತ ಸಿಂಹಾಸನವು ಪ್ರಕಟವಾಯಿತು. ಅದು ಬಹಳ ಸುಂದರ ಮತ್ತು ದಿವ್ಯವಾಗಿತ್ತು.॥17॥

ಧ್ರಿಯಮಾಣ ಶಿರೋಭಿಸ್ತು ನಾಗೈರಮಿತವಿಕ್ರಮೈಃ ।
ದಿವ್ಯಂ ದಿವ್ಯೇನ ವಪುಷಾ ದಿವ್ಯರತ್ನವಿಭೂಷಿತೈಃ ॥

ದಿವ್ಯರತ್ನಗಳಿಂದ ಭೂಷಿತ ಮಹಾಪರಾಕ್ರಮಿ ನಾಗರು ದಿವ್ಯರೂಪ ಧರಿಸಿ ಆ ದಿವ್ಯ ಸಿಂಹಾಸನವನ್ನು ತಮ್ಮ ತಲೆಯಲ್ಲಿ ಹೊತ್ತುಕೊಂಡಿದ್ದರು.॥18॥

ತಸ್ಮಿಂಸ್ತು ಧರಣೀ ದೇವೀ ಬಾಹುಭ್ಯಾಂ ಗೃಹ್ಯ ಮೈಥಿಲೀಮ್ ।
ಸ್ವಾಗತೇನಾಭಿನಂದ್ಯೈನಾಮಾಸನೇ ಚೋಪವೇಶಯತ್ ॥

ಸಿಂಹಾಸನದೊಂದಿಗೇ ಪೃಥಿವಿಯ ಅಧಿಷ್ಠಾತ್ರೀ ದೇವಿಯೂ ದಿವ್ಯರೂಪದಿಂದ ಪ್ರಕಟಳಾದಳು. ಅವಳು ಮಿಥಿಲೇಶ ಕುಮಾರೀ ಸೀತೆಯನ್ನು ತನ್ನೆರಡು ಭುಜಗಳಿಂದ ಬಾಚಿ ತಬ್ಬಿಕೊಂಡು, ಸ್ವಾಗತಪೂರ್ವಕ ಆಕೆಯನ್ನು ಅಭಿನಂದಿಸಿ ಸಿಂಹಾಸನದಲ್ಲಿ ಕುಳ್ಳಿರಿಸಿದಳು.॥19॥

ತಾಮಾಸನಗತಾಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಪ್ರವಿಶಂತೀಂ ರಸಾತಲಮ್ ।
ಪುಷ್ಪವೃಷ್ಟಿರವಿಚ್ಛಿನ್ನಾ ದಿವ್ಯಾ ಸೀತಾಮವಾಕಿರತ್ ॥

ಸಿಂಹಾಸನದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ಸೀತಾದೇವಿಯು ರಸಾತಳಕ್ಕೆ ಪ್ರವೇಶಿಸುತ್ತಿರುವಾಗ ದೇವತೆಗಳು ಆಕೆಯ ಕಡೆಗೆ ನೋಡಿದರು. ಮತ್ತೆ ಆಕಾಶದಿಂದ ಆಕೆಯ ಮೇಲೆ ದಿವ್ಯಪುಷ್ಪಗಳ ಮಳೆ ಒಂದೇ ಸಮನೆ ಸುರಿಯಿತು.॥20॥

ಸಾಧುಕಾರಶ್ಚ ಸುಮಹಾನ್ದೇವಾನಾಂ ಸಹಸೋತ್ಥಿತಃ ।
ಸಾಧುಸಾಧ್ವಿತಿ ವೈ ಸೀತೇ ಯಸ್ಯಾಸ್ತೇ ಶೀಲಮೀದೃಶಮ್ ॥

ದೇವತೆಗಳು ಆಕಾಶದಿಂದ ಧನ್ಯ! ಧನ್ಯ! ಎಂಬ ಮಾತು ಎಲ್ಲೆಡೆ ಕೇಳಿ ಬಂತು. ಸೀತೇ! ನೀನು ಧನ್ಯಳಾಗಿರುವೆ, ಧನ್ಯಳಾಗಿರುವೆ. ನಿನ್ನ ಶೀಲ-ಸ್ವಭಾವ ಅತ್ಯಂತ ಪವಿತ್ರ ಮತ್ತು ಶುದ್ಧವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳತೊಡಗಿದರು.॥21॥

ಏವಂ ಬಹುವಿಧಾ ವಾಚೋ ಹ್ಯಂತರಿಕ್ಷಗತಾಃ ಸುರಾಃ ।
ವ್ಯಾಜಹ್ರುರ್ಹೃಷ್ಟಮನಸೋ ದೃಷ್ಟ್ವಾಸೀತಾಪ್ರವೇಶನಮ್ ॥

ಸೀತೆಯು ರಸಾತಲದಲ್ಲಿ ಪ್ರವೇಶಿಸಿದುದನ್ನು ನೋಡಿ ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ನಿಂತಿರುವ ದೇವತೆಗಳು ಪ್ರಸನ್ನಚಿತ್ತರಾಗಿ ಹೀಗೆ ಅನೇಕ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಹೇಳ ತೊಡಗಿದರು.॥22॥

ಯಜ್ಞವಾಟಗತಾಶ್ಚಾಪಿಮುನಯಃ ಸರ್ವ ಏವ ತೇ ।
ರಾಜಾನಶ್ಚ ನರವ್ಯಾಘ್ರಾ ವಿಸ್ಮಯಾನ್ನೋಪರೇಮಿರೇ ॥

ಯಜ್ಞಮಂಟಪದಲ್ಲಿ ನೆರೆದ ಎಲ್ಲ ಮುನಿಗಳು ಹಾಗೂ ನರಶ್ರೇಷ್ಠ ರಾಜರೂ ಕೂಡ ಆಶ್ಚರ್ಯಗೊಂಡರು.॥23॥

ಅಂತರೀಕ್ಷೇ ಚ ಭೂಮೌ ಚ ಸರ್ವೇ ಸ್ಥಾವರಜಂಗಮಾಃ ।
ದಾನವಾಶ್ಚ ಮಹಾಕಾಯಾಃ ಪಾತಾಲೇ ಪನ್ನಗಾಧಿಪಾಃ ॥

ಅಂತರಿಕ್ಷದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಭೂತಳದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲ ಚರಾಚರ ಪ್ರಾಣಿಗಳು ಹಾಗೂ ಪಾತಾಳದಲ್ಲಿರುವ ವಿಶಾಲಕಾಯ ದಾನವರು ಮತ್ತು ನಾಗರಾಜನೂ ಆಶ್ಚರ್ಯಚಕಿತರಾದರು.॥24॥

ಕೇಚಿದ್ವಿನೇದುಃ ಸಂಹೃಷ್ಟಾಃ ಕೇದಿದ್ಧ್ಯಾನಪರಾಯಣಾಃ ।
ಕೇಚಿದ್ರಾಮಂ ನೀರೀಕ್ಷಂತೇ ಕೇಚಿತ್ಸೀತಾಮಚೇತಸಃ ॥

ಕೆಲವರು ಹರ್ಷನಾದ ಮಾಡಿದರು, ಕೆಲವರು ಧ್ಯಾನಸ್ಥರಾದರು, ಕೆಲವರು ಶ್ರೀರಾಮನ ಕಡೆಗೆ ನೋಡಿದರು, ಕೆಲವರು ಅವಾಕ್ಕಾಗಿ ಸೀತೆಯ ಕಡೆಗೆ ನಿರೀಕ್ಷಿಸಿದರು.॥25॥

ಸೀತಾಪ್ರವೇಶನಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ತೇಷಾಮಾಸೀತ್ಸಮಾಗಮಃ ।
ತನ್ಮುಹೂರ್ತಮಿವಾತ್ಯರ್ಥಂ ಸಮಂ ಸಂಮೋಹಿತಂ ಜಗತ್ ॥

ಸೀತೆಯು ಭೂತಳದಲ್ಲಿ ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ದುದನ್ನು ನೋಡಿ ಅಲ್ಲಿ ಬಂದಿರುವ ಎಲ್ಲ ಜನರು ಹರ್ಷ, ಶೋಕಾದಿಗಳಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿ ಹೋದರು. ಒಂದು ಮುಹೂರ್ತ ಅಲ್ಲಿಯ ಎಲ್ಲ ಜನಸಮುದಾಯವು ಅತ್ಯಂತ ಮೋಹಾಚ್ಛನಂತಾಯಿತು.॥26॥

ಶ್ರೀವಾಲ್ಮೀಕಿ ವಿರಚಿತ ಆರ್ಷರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಉತ್ತರ ಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ತೊಂಭತ್ತೇಳನೆಯ ಸರ್ಗ ಪೂರ್ಣವಾಯಿತು. ॥97॥