०२४ शूर्प-णखा-तोषणम्

ರಾವಣನಿಂದ ಅಪಹೃತರಾದ ದೇವಾದಿಗಳ ಕನ್ಯೆಯರ ಗೋಳಾಟ ಮತ್ತು ಶಾಪ, ಪತಿಯನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡ ಶೂರ್ಪಣಖೆಗೆ ರಾವಣನ ಆಶ್ವಾಸನೆ, ಖರನೊಡನೆ ಆಕೆಯನ್ನು ದಂಡಕಾರಣ್ಯಕ್ಕೆ ಕಳಿಸಿದುದು

ನಿವರ್ತಮಾನಃ ಸಂಹೃಷ್ಟೋ ರಾವಣಃ ಸ ದುರಾತ್ಮವಾನ್ ।
ಜಹ್ರೇ ಪಥಿ ನರೇಂದ್ರರ್ಷಿ ದೇವದಾನವ ಕನ್ಯಕಾಃ ॥

ಜಯಗಳಿಸಿ ಹರ್ಷದಿಂಗ ಹಿಂದಿರುಗುವಾದ ದುರಾತ್ಮನಾದ ರಾವಣನು ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ರಾಜರ, ಋಷಿಗಳ, ದೇವ-ದಾನವರ ಕನ್ಯೆಯನ್ನು ಅಪಹರಿಸಿತಂದನು.॥1॥

ದರ್ಶನೀಯಾಂ ಹಿ ಯಾಂ ರಕ್ಷಃ ಕನ್ಯಾಂ ಸ್ತ್ರೀಂ ವಾಥ ಪಶ್ಯತಿ ।
ಹತ್ವಾ ಬಂಧುಜನಂ ತಸ್ಯಾ ವಿಮಾನೇ ತಾಂ ರುರೋಧ ಸಃ ॥

ಕ್ರೂರಿಯಾದ ರಾವಣನು ದರ್ಶನೀಯಳಾದ ರೂಪವತಿ ಕನ್ಯೆಯನ್ನು, ಯುವತಿಯನ್ನು ನೋಡುತ್ತಿದ್ದನೋ, ಅವರೆಲ್ಲರ ಬಂಧು-ಬಾಂಧವರನ್ನು ಕೊಂದು ವಿಮಾನದಲ್ಲಿ ಕುಳ್ಳಿರಿಸಿ ಕರೆತರುತ್ತಿದ್ದನು.॥2॥

ಏವಂ ಪನ್ನಗಕನ್ಯಾಶ್ಚ ರಾಕ್ಷಸಾಸುರಮಾನುಷೀಃ ।
ಯಕ್ಷದಾನವಕನ್ಯಾಶ್ಚ ವಿಮಾನೇ ಸೋಽಧ್ಯರೋಪಯತ್ ॥

ಹೀಗೆ ಅವನು ನಾಗಗಳ, ರಾಕ್ಷಸರ, ಅಸುರರ, ಮನುಷ್ಯರ, ಯಕ್ಷರ, ದಾನವರ ಹೀಗೆ ಅನೇಕ ಕನ್ಯೆಯರನ್ನು ಅಪಹರಿಸಿ ವಿಮಾನದಲ್ಲಿ ಕುಳ್ಳಿರಿಸಿ ಲಂಕೆಗೆ ತಂದನು.॥3॥

ತಾ ಹಿ ಸರ್ವಾಃ ಸಮಂ ದುಃಖಾನ್ಮುಮುಚುರ್ಭಾಷ್ಪಜಂ ಜಲಮ್ ।
ತುಲ್ಯ ಮಗ್ನ್ಯರ್ಚಿಷಾಂ ತತ್ರ ಶೋಕಾಗ್ನಿಭಯ ಸಂಭವಮ್ ॥

ಅವರೆಲ್ಲರೂ ಒಟ್ಟಿಗೆ ದುಃಖದಿಂದ ಕಂಬನಿ ಹರಿಸತೊಡಗಿದರು. ಶೋಕಾಗ್ನಿ ಮತ್ತು ಭಯದಿಂದ ಹರಿಯುವ ಆ ಕಂಬನಿಯ ಒಂದೊಂದು ತೊಟ್ಟೂ ಕೂಡ ಬೆಂಕಿಯ ಕಿಡಿಗಳಂತೆ ಅನಿಸುತ್ತಿದ್ದವು.॥4॥

ತಾಭಿಃ ಸರ್ವಾನವದ್ಯಾಭಿರ್ನದೀಭಿರಿವ ಸಾಗರಃ ।
ಆಪೂರಿತಂ ವಿಮಾನಂ ತದ್ಭಯ ಶೋಕಾಶಿವಾಶ್ರುಭಿಃ ॥

ನದಿಗಳು ಸಮುದ್ರವನ್ನು ತುಂಬುವಂತೆ ಆ ಸಮಸ್ತ ಸುಂದರಿಯರ ಭಯ-ಶೋಕದಿಂದ ಉಂಟಾದ ಅಮಂಗಲಕರ ಕಣ್ಣೀರಿನಿಂದ ಆ ವಿಮಾನ ತುಂಬಿಹೋಯಿತು.॥5॥

ನಾಗಗಂಧರ್ವ ಕನ್ಯಾಶ್ಚ ಮಹರ್ಷಿತನಯಾಶ್ಚ ಯಾಃ ।
ದೈತ್ಯದಾನವ ಕನ್ಯಾಶ್ಚ ವಿಮಾನೇ ಶತಶೋಽರುದನ್ ॥

ನಾಗಗಳ, ಗಂಧರ್ವರ, ಮಹರ್ಷಿಗಳ, ದೈತ್ಯ-ದಾನವರ ನೂರಾರು ಕನ್ಯೆಯರು ಆ ವಿಮಾನದಲ್ಲಿ ಅಳುತ್ತಿದ್ದರು.॥6॥

ದೀರ್ಘಕೇಶ್ಯಃ ಸುಚಾರ್ವಂಗ್ಯಃ ಪೂರ್ಣಚಂದ್ರ ನಿಭಾನನಾಃ ।
ಪೀನಸ್ತನತಟಾ ಮಧ್ಯೇ ವಜ್ರವೇದಿ ಸಮಪ್ರಭಾಃ ॥

ರಥಕೂಬರ ಸಂಕಾಶೈಃ ಶ್ರೋಣೀದೇಶೈರ್ಮನೋಹರಾಃ ।
ಸ್ತ್ರಿಯಃ ಸುರಾಂಗನಾಪ್ರಖ್ಯಾ ನಿಷ್ಟಪ್ತಕನಕಪ್ರಭಾಃ ॥

ಅವರೆಲ್ಲರಿಗೂ ನೀಳವಾದ ಕೂದಲುಗಳಿದ್ದು, ಎಲ್ಲ ಅಂಗಾಂಗಗಳು ಸುಂದರ, ಮನೋಹರವಾಗಿದ್ದವು. ಚಂದ್ರನನ್ನು ನಾಚಿಸುವಂತಹ ಮುಖಕಾಂತಿಯಿಂದ ಕೂಡಿದ್ದು, ಉಬ್ಬಿದ ಸ್ತನಗಳು ಆಕರ್ಷಕವಾಗಿದ್ದವು. ಶರೀರದ ಮಧ್ಯಭಾಗವು ವಜ್ರದ ವೇದಿಕೆಯಂತಿದ್ದು, ನಿತಂಬಗಳು ರಥದ ಮೂಕಿಯಂತೆ ಪ್ರಕಾಶಿಸುತ್ತಿದ್ದವು. ಮನೋಹರವಾದ ಆ ಸ್ತ್ರೀಯರು ದೇವಾಂಗನೆಯರಂತೆ ಕಾಂತಿಯುಕ್ತರಾಗಿದ್ದು, ಅವರ ಶರೀರಗಳು ಪುಟಕ್ಕಿಟ್ಟ ಚಿನ್ನದಂತೆ ಹೊಳೆಯುತ್ತಿದ್ದವು.॥7-8॥

ಶೋಕ ದುಃಖ ಭಯತ್ರಸ್ತಾ ವಿಹ್ವಲಾಶ್ಚ ಸುಮಧ್ಯಮಾಃ ।
ತಾಸಾಂ ನಿಃಶ್ವಾಸವಾತೇನ ಸರ್ವತಃ ಸಂಪ್ರದೀಪಿತಮ್ ॥
ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಮಿವಾಭಾತಿ ಸಂನಿರುದ್ಧಾಗ್ನಿ ಪುಷ್ಪಕಮ್ ।

ಸುಂದರ ನಡುಪ್ರದೇಶ ಹೊಂದಿದ್ದ ಆ ಎಲ್ಲ ಸುಂದರಿಯರು ಶೋಕ-ದುಃಖ-ಭಯದಿಂದ ವಿಹ್ವಲರಾಗಿದ್ದರು. ಅವರ ಬಿಸಿಯಾದ ನಿಟ್ಟುಸಿರಿನಿಂದ ಆ ಪುಷ್ಪಕ ವಿಮಾನವು ಪ್ರಜ್ವಲಿಸುತ್ತಾ ಉರಿಯುತ್ತಿದ್ದ ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರದ ಯಜ್ಞಶಾಲೆಯಂತೆ ಕಂಡು ಬರುತ್ತಿತ್ತು.॥9½॥

ದಶಗ್ರೀವ ವಶಂ ಪ್ರಾಪ್ತಾಸ್ತಾಸ್ತು ಶೋಕಾಕುಲಾಃ ಸ್ತ್ರಿಯಃ ॥
ದೀನವಕ್ತ್ರೇಕ್ಷಣಾಃ ಶ್ಯಾಮಾ ಮೃಗ್ಯಃ ಸಿಂಹವಶಾ ಇವ ।

ದಶಗ್ರೀವನ ಸೆರೆಯಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕಿದ ಶೋಕಾಕುಲ ಅಬಲೆಯರು ಸಿಂಹದ ಸೆರೆಯಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕಿದ ಜಿಂಕೆಗಳಂತೆ ದುಃಖಿತೆಯರಾಗಿದ್ದರು. ಮುಖಗಳಲ್ಲಿ, ಕಣ್ಣುಗಳಲ್ಲಿ ದೀನತೆ ಆವರಿಸಿತ್ತು. ಅವರೆಲ್ಲರ ವಯಸ್ಸು ಹದಿನಾರರಂತೆ ಇತ್ತು.॥10½॥

ಕಾಚಿಚ್ಚಿಂತಯತೀ ತತ್ರ ಕಿಂ ನು ಮಾಂ ಭಕ್ಷಯಿಷ್ಯತಿ ॥
ಕಾಚಿದ್ದಧ್ಯೌ ಸುದುಃಖಾರ್ತಾ ಅಪಿ ಮಾಂ ಮಾರಯೇದಯಮ್ ।

ಈ ರಾಕ್ಷಸನು ನನ್ನನ್ನು ತಿಂದುಬಿಡುವನೋ ಎಂದು ಕೆಲವರು ಅತ್ಯಂತ ದುಃಖಿತೆಯರಾಗಿದ್ದರೆ, ಕೆಲವರು ಇವನು ನನ್ನನ್ನು ಕೊಂದುಬಿಡುವನೋ ಎಂದು ಆರ್ತರಾಗಿ ಚಿಂತೆಯಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದ್ದರು.॥11½॥

ಇತಿ ಮಾತೃಃ ಪಿತೃನ್ ಸ್ಮೃತ್ವಾ ಭರ್ತೃನ್ ಭ್ರಾತೃಸ್ತಥೈವ ಚ ॥
ದುಃಖಶೋಕಸಮಾವಿಷ್ಟಾ ವಿಲೇಪುಃ ಸಹಿತಾಃ ಸ್ತ್ರಿಯಃ ।

ಆ ಸ್ತ್ರೀಯರು ತಂದೆ-ತಾಯಿ ಪತಿ-ಸಹೋದರರನ್ನು ನೆನೆಯುತ್ತಾ ದುಃಖಶೋಕದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿ ಒಟ್ಟಿಗೆ ಕರುಣಾ ಜನಕ ವಿಲಾಪ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು.॥12½॥

ಕಥಂ ನು ಖಲು ಮೇ ಪುತ್ರೋ ಭವಿಷ್ಯತಿ ಮಯಾ ವಿನಾ ॥
ಕಥಂ ಮಾತಾ ಕಥಂ ಭ್ರಾತಾ ನಿಮಗ್ನಾಃ ಶೋಕಸಾಗರೇ ।

ಅಯ್ಯೋ! ನಾನಿಲ್ಲದೆ ನನ್ನ ಪುಟ್ಟ ಮಗು ಏನು ಮಾಡುತ್ತಿದೆಯೋ, ನನ್ನ ತಾಯಿ ಸ್ಥಿತಿ ಏನಾಗಿದೆಯೋ, ನನ್ನ ಅಣ್ಣ-ತಮ್ಮಂದಿರು ಎಷ್ಟು ಚಿಂತಿತರಾಗಿರುವರೋ, ಎಂಬ ಶೋಕಸಾಗರದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದ್ದರು.॥13½॥

ಹಾ ಕಥಂ ನು ಕರಿಷ್ಯಾಮಿ ಭರ್ತುಸ್ತಸ್ಮಾದಹಂ ವಿನಾ ।
ಮೃತ್ಯೋ ಪ್ರಸಾದಯಾಮಿ ತ್ವಾಂ ನಯ ಮಾಂ ದುಃಖಭಾಗಿನೀಮ್ ॥

ಕಿಂ ನು ತದ್ದುಷ್ಕೃತಂ ಕರ್ಮ ಪುರಾ ದೇಹಾಂತರೇ ಕೃತಮ್ ॥

ಏವಂ ಸ್ಮ ದುಃಖಿತಾಃ ಸರ್ವಾಃ ಪತಿತಾಃ ಶೋಕಸಾಗರೇ ।
ನ ಖಲ್ವಿದಾನೀಂ ಪಶ್ಯಾಮೋ ದುಃಖಸ್ಯಾಸ್ಯಾಂತಮಾತ್ಮನಃ ॥

ಅಯ್ಯೋ! ನನ್ನ ಪತಿಯಿಂದ ಅಗಲಿ ನಾನೇನು ಮಾಡಲಿ? ಎಲೈ ಮೃತ್ಯುವೇ! ನೀನು ಪ್ರಸನ್ನನಾಗಿ ದುಃಖಿತೆಯಾದ ನನ್ನನ್ನು ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗು ಎಂದು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಅಯ್ಯೋ! ಹಿಂದಿನ ಜನ್ಮದಲ್ಲಿ ಯಾವ ಪಾಪ ಮಾಡಿ ಈಗ ಇಂತಹ ದುಃಖದಿಂದ ಪೀಡಿತರಾಗಿ ಶೋಕಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದಿರುವೆವು. ಈಗ ನಾವು ಈ ದುಃಖದಿಂದ ಬಿಡುಗಡೆ ಖಂಡಿತವಾಗಿ ಕಾಣುವುದಿಲ್ಲ.॥14-16॥

ಅಹೋ ಧಿಙ್ಮಾನುಷಂ ಲೋಕಂ ನಾಸ್ತಿ ಖಲ್ವಧಮಃ ಪರಃ ।
ಯದ್ದುರ್ಬಲಾ ಬಲವತಾ ಭರ್ತಾರೋ ರಾವಣೇನ ನಃ ॥
ಸೂರ್ಯೇಣೋದಯತಾ ಕಾಲೇ ನಕ್ಷತ್ರಾಣೀವ ನಾಶಿತಾಃ ।

ಈ ಮನುಷ್ಯಲೋಕಕ್ಕೆ ಧಿಕ್ಕಾರವಿರಲಿ. ಇದಕ್ಕಿಂತ ಮಿಗಿಲಾದ ಅಧಮಲೋಕ ಬೇರೊಂದು ಇರಲಾರದು; ಏಕೆಂದರೆ ಇಲ್ಲಿ ಈ ಬಲಿಷ್ಠ ರಾವಣನು ನಮ್ಮ ದುರ್ಬಲ ಪತಿಗಳನ್ನು, ಸೂರ್ಯನು ಉದಯಿಸಿ ನಕ್ಷತ್ರಗಳನ್ನು ಮರೆಮಾಡುವಂತೆಯೇ ನಾಶಪಡಿಸಿಬಿಟ್ಟನು.॥17½॥

ಅಹೋ ಸುಬಲವದ್ದ್ರಕ್ಷೋ ವಧೋಪಾಯೇಷು ರಜ್ಯತೇ ॥
ಅಹೋ ದುರ್ವೃತ್ತಮಾಸ್ಥಾಯ ನಾತ್ಮಾನಂ ವೈ ಜುಗುಪ್ಸತೇ ।

ಬಲಿಷ್ಠನಾಗಿರುವ ಈ ರಾಕ್ಷಸನಾದರೋ ಇತರರನ್ನು ಸಂಹರಿಸುವುದರಲ್ಲೇ ಆಸಕ್ತನಾಗಿರುತ್ತಾನೆ. ಈ ಪಾಪಿಷ್ಠನು ದುರಾಚಾರದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದ್ದರೂ ನಾಚಿಕೆ ಪಡುತ್ತಿಲ್ಲ.॥18½॥

ಸರ್ವಥಾ ಸದೃಶಸ್ತಾವದ್ ವಿಕ್ರಮೋಽಸ್ಯ ದುರಾತ್ಮನಃ ॥
ಇದಂ ತ್ವಸದೃಶಂ ಕರ್ಮ ಪರದಾರಾಭಿಮರ್ಶನಮ್ ।

ದುರಾತ್ಮನಾದ ಇವನ ಪರಾಕ್ರಮವು ಇವನು ಮಾಡಿರುವ ತಪಸ್ಸಿಗನುರೂಪವೇ ಆಗಿದೆ. ಆದರೆ ಪರಸ್ತ್ರೀಯರ ಬಲಾತ್ಕಾರವಾದ ದುಷ್ಕರ್ಮವು ಇವನಿಗೆ ಎಂದಿಗೂ ಯೋಗ್ಯವಲ್ಲ.॥19½॥

ಯಸ್ಮಾದೇಷ ಪರಕ್ಯಾಸು ರಮತೇ ರಾಕ್ಷಸಾಧಮಃ ॥
ತಸ್ಮಾದ್ವೈ ಸ್ತ್ರೀಕೃತೇನೈವ ವಧಂ ಪ್ರಾಪ್ಸ್ಯತಿ ದುರ್ಮತಿಃ ।

ಈ ನೀಚ ನಿಶಾಚರನು ಪರಸ್ತ್ರೀಯರೊಂದಿಗೆ ರಮಿಸುತ್ತಿದ್ದಾನೆ, ಅದರಿಂದ ಸ್ತ್ರೀಯ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ ಈ ದುರ್ಬುದ್ಧಿ ರಾಕ್ಷಸನ ವಧೆಯಾಗುವುದು.॥20½॥

ಸತೀಭಿರ್ವರನಾರೀಭಿರೇವಂ ವಾಕ್ಯೇಽಭ್ಯುದೀರಿತೇ ॥
ದೇವದುಂದುಭಯಃ ಖಸ್ಥಾಃ ಪುಷ್ಪವೃಷ್ಟಿಃ ಪಪಾತ ಚ ।

ಆ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಸತಿ-ಸಾಧ್ವೀ ನಾರಿಯರು ಹೀಗೆ ಶಪಿಸಿದಾಗ ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ದೇವ ದುಂದುಭಿಗಳು ಮೊಳಗಿದವು. ಪುಷ್ಪವೃಷ್ಟಿ ಆಗತೊಡಗಿತು.॥21½॥

ಶಪ್ತಃ ಸ್ತ್ರೀಭಿಃ ಸ ತು ಸಮಂ ಹತೌಜಾ ಇವ ನಿಷ್ಪ್ರಭಃ ॥
ಪತಿವ್ರತಾಭಿಃ ಸಾಧ್ವೀಭಿರ್ಬಭೂವ ವಿಮನಾ ಇವ ।

ಪತಿವ್ರತಾ ಸಾಧ್ವೀ ಸ್ತ್ರೀಯರು ಈ ರೀತಿ ಶಪಿಸಿದಾಗ ರಾವಣನ ಶಕ್ತಿ ಕುಂದಿಹೋಯಿತು. ಅವನು ನಿಸ್ತೇಜದಂತಾಗಿ ಅವನ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಉದ್ವೇಗ ಉಂಟಾಯಿತು.॥22½॥

ಏವಂ ವಿಲಪಿತಂ ತಾಸಾಂ ಶೃಣ್ವನ್ ರಾಕ್ಷಸಪುಂಗವಃ ॥
ಪ್ರವಿವೇಶ ಪುರೀಂ ಲಂಕಾಂ ಪೂಜ್ಯಮಾನೋ ನಿಶಾಚರೈಃ ।

ಹೀಗೆ ಅವರ ವಿಲಾಪವನ್ನು ಕೇಳುತ್ತಾ ರಾಕ್ಷಸಶ್ರೇಷ್ಠ ರಾವಣನು ನಿಶಾಚರರಿಂದ ಸತ್ಕೃತನಾಗಿ ಲಂಕಾಪುರಿಯನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು.॥23½॥

ಏತಸ್ಮಿನ್ನಂತರೇ ಘೋರಾ ರಾಕ್ಷಸೀ ಕಾಮರೂಪಿಣೀ ॥
ಸಹಸಾ ಪತಿತಾ ಭೂಮೌ ಭಗಿನೀ ರಾವಣಸ್ಯ ಸಾ ।

ಆಗಲೇ ಕಾಮರೂಪಿಯಾದ ರಾವಣನ ತಂಗೀ ಭಯಂಕರ ರಾಕ್ಷಸೀ ಶೂರ್ಪಣಖೆಯು ರಾವಣನ ಎದುರಿಗೆ ಬಂದು ನೆಲಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದುಬಿಟ್ಟಳು.॥24½॥

ತಾಂ ಸ್ವಸಾರಂ ಸಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ರಾವಣಃ ಪರಿಸಾಂತ್ವಯನ್ ॥
ಅಬ್ರವೀತ್ಕಿಮಿದಂ ಭದ್ರೇ ವಕ್ತುಕಾಮಾಸಿ ಮಾಂ ದ್ರುತಮ್ ।

ರಾವಣನು ತನ್ನ ತಂಗಿಯನ್ನು ಎಬ್ಬಿಸಿ ಸಾಂತ್ವನಪಡಿಸುತ್ತಾ ಭದ್ರೆ! ಈಗ ನೀನು ನನ್ನಲ್ಲಿ ಏನು ಹೇಳಬೇಕೆಂದಿರುವೆಯೋ ಅದನ್ನು ಬೇಗನೇ ಹೇಳು.॥25½॥

ಸಾ ಭಾಷ್ಪ ಪರಿರುದ್ಧಾಕ್ಷೀ ರಕ್ತಾಕ್ಷೀ ವಾಕ್ಯಮಬ್ರವೀತ್ ॥
ಕೃತಾಸ್ಮಿ ವಿಧವಾ ರಾಜಂಸ್ತ್ವಯಾ ಬಲವತಾ ಬಲಾತ್ ।

ಶೂರ್ಪಣಖೆಯ ಕಣ್ಣುಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಬನಿ ತುಂಬಿ, ಕಣ್ಣುಗಳು ಅತ್ತು-ಅತ್ತು ಕೆಂಪಗಾಗಿದ್ದವು. ಆಕೆ ಹೇಳಿದಳು - ರಾಜನೇ! ನೀನು ಬಲವಂತನಾದ್ದರಿಂದ ನನ್ನನ್ನು ವಿಧವೆಯಾಗಿಸಿದೆಯಲ್ಲ.॥26½॥

ಏತೇ ರಾಜಂ ಸ್ತ್ವಯಾ ವೀರ್ಯಾದ್ದೈತ್ಯಾ ವಿನಿಹತಾ ರಣೇ ॥
ಕಾಲಕೇಯಾ ಇತಿ ಖ್ಯಾತಾಃ ಸಹಸ್ರಾಣಿ ಚತುರ್ದಶ ।

ರಾಕ್ಷಸರಾಜನೇ! ನೀನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಬಲ ಪರಾಕ್ರಮದಿಂದ ಹದಿನಾಲ್ಕು ಸಾವಿರ ಕಾಲಿಕೆಯರೆಂಬ ದೈತ್ಯರನ್ನು ವಧಿಸಿಬಿಟ್ಟೆ.॥27½॥

ಪ್ರಾಣೇಭ್ಯೋಽಪಿ ಗರೀಯಾನ್ಮೇ ತತ್ರ ಭರ್ತಾ ಮಹಾಬಲಃ ॥
ಸೋಽಪಿ ತ್ವಯಾ ಹತಸ್ತಾತ ರಿಪುಣಾ ಭ್ರಾತೃಗಂಧಿನಾ ।

ಅಯ್ಯಾ! ಅವರಲ್ಲೇ ನನ್ನ ಪ್ರಾಣಪ್ರಿಯ ಆದರಣೀಯ ನನ್ನ ಪತಿಯೂ ಇದ್ದನು. ನೀನು ಅವನನ್ನು ಕೊಂದುಹಾಕಿದೆ. ನೀನು ಹೆಸರಿಗಷ್ಟೆ ಅಣ್ಣನಾಗಿದ್ದು, ನಿಜವಾಗಿ ನನ್ನ ಶತ್ರುವೇ ಆಗಿರುವೆ.॥28½॥

ತ್ವಯಾಸ್ಮಿ ನಿಹತಾ ರಾಜನ್ಸ್ವ್ವಯಮೇವ ಹಿ ಬಂಧುನಾ ॥
ರಾಜನ್ವೈಧವ್ಯಶಬ್ದಂ ಚ ಭೋಕ್ಷ್ಯಾಮಿ ತ್ವತ್ಕೃತಂ ಹ್ಯಹಮ್ ।

ರಾಜನೇ! ನೀನು ನನಗೆ ಒಡಹುಟ್ಟಿರುವ ಅಣ್ಣನಾಗಿದ್ದರೂ ತನ್ನ ಕೈಯಿಂದಲೇ ನನ್ನ ಪತಿಯನ್ನು ಕೊಂದೆ. ಈಗ ನಿನ್ನಿಂದಾಗಿಯೇ ನಾನು ವಿಧವೆ ಎಂದು ಹೇಳಿಸಿಕೊಂಡಿರುವೆನು.॥29½॥

ನನು ನಾಮ ತ್ವಯಾ ರಕ್ಷ್ಯೋ ಜಾಮಾತಾ ಸಮರೇಷ್ವಪಿ ॥
ಸ ತ್ವಯಾ ನಿಹತೋ ಯುದ್ಧೇ ಸ್ವಯಮೇವ ನ ಲಜ್ಜಸೇ ।

ಅಣ್ಣಾ! ನೀನು ನನಗೆ ತಂದೆಯಂತೆ ಇರುವೆ. ನನ್ನ ಪತಿ ನಿನಗೆ ಅಳಿಯನಂತೆ ಇದ್ದನು. ನೀನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ನಿನ್ನ ಭಾವ ನೆಂಟನನ್ನು ರಕ್ಷಿಸದೇ ಹೋದೆ. ಈಗ ನಿನಗೆ ನಾಚಿಕೆಯಾಗುವುದಿಲ್ಲವೇ.॥30½॥

ಏವಮುಕ್ತೋ ದಶಗ್ರೀವೋ ಭಗಿನ್ಯಾ ಕ್ರೋಶಮಾನಯಾ ॥
ಅಬ್ರವೀತ್ಸಾಂತ್ವಯಿತ್ವಾ ತಾಂ ಸಾಮಪೂರ್ವಮಿದಂ ವಚಃ ।

ನಿಂದಿಸುತ್ತಾ, ಅಳುತ್ತಿರುವ ತಂಗಿಯು ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದಾಗ ದಶಗ್ರೀವನು ಆಕೆಯನ್ನು ಸಮಾಧಾನಪಡಿಸುತ್ತಾ ಮಧುರವಾಗಿ ಇಂತೆಂದನು .॥31½॥

ಅಲಂ ವತ್ಸೇರುದಿತ್ವಾ ತೇ ನ ಭೇತವ್ಯಂ ಚ ಸರ್ವಶಃ ॥
ದಾನಮಾನಪ್ರಸಾದೈಸ್ತ್ವಾಂ ಶೋಷಯಿಷ್ಯಾಮಿ ಯತ್ನತಃ ।

ತಂಗೀ! ಈಗ ಅಳುವುದು ವ್ಯರ್ಥ. ನೀನು ಯಾವ ರೀತಿಯಿಂದಲೀ ಭಯಪಡಬಾರದು. ನಾನು ದಾನ, ಮಾನ, ಅನುಗ್ರಹದಿಂದ ನಿನ್ನನ್ನು ಸಂತೋಷಪಡಿಸುವೆನು.॥32½॥

ಯುದ್ಧಪ್ರಮತ್ತೋ ವ್ಯಾಕ್ಷಿಪ್ತೋ ಜಯಾಕಾಂಕ್ಷೀ ಕ್ಷಿಪನ್ಶರಾನ್ ॥

ನಾಹಮಜ್ಞಾಸಿಷಂ ಯುಧ್ಯನ್ ಸ್ವಾನ್ ಪರಾನ್ವಾಪಿ ಸಂಯುಗೇ ।
ಜಾಮಾತರಂ ನ ಜಾನೇ ಸ್ಮ ಪ್ರಹರನ್ ಯುದ್ಧ ದುರ್ಮದಃ ॥

ನಾನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಉನ್ಮತ್ತನಾಗಿದ್ದೆ, ನನ್ನ ಮನಸ್ಸು ಸ್ಥಿಮಿತದಲ್ಲಿರಲಿಲ್ಲ. ವಿಜಯಪಡೆಯುವುದೊಂದೇ ನನ್ನ ತಲೆಯಲ್ಲಿ ಇದ್ದದ್ದರಿಂದ ಒಂದೇ ಸಮನೆ ಬಾಣಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದೆ. ಯುದ್ಧರಂಗದಲ್ಲಿ ತನ್ನವರು, ಪರರು ಎಂಬ ಜ್ಞಾನ ಉಳಿಯುವುದಿಲ್ಲ. ನಾನು ರಣೋನ್ಮತ್ತನಾಗಿ ಪ್ರಹರಿಸುತ್ತಿದ್ದೆ. ಇದರಿಂದ ಅಳಿಯ, ಭಾವನೆಂಟನನ್ನು ಗುರುತಿಸದೇ ಹೋದೆ.॥33-34॥

ತೇನಾಸೌ ನಿಹತಃ ಸಂಖ್ಯೇ ಮಯಾ ಭರ್ತಾ ತವ ಸ್ವಸಃ ।
ಅಸ್ಮಿನ್ಕಾಲೇ ತು ತತ್ಪ್ರಾಪ್ತಂ ತತ್ಕರಿಷ್ಯಾಮಿ ತೇ ಹಿತಮ್ ॥

ತಂಗೀ! ಇದೇ ಕಾರಣದಿಂದ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ನಿನ್ನ ಪತಿ ನನ್ನ ಕೈಯಿಂದ ಹತನಾದನು. ಈಗ ಮುಂದಿರುವ ಕರ್ತವ್ಯಕ್ಕನುಸಾರ ನಿನ್ನ ಹಿತದ ಸಾಧನೆಯನ್ನೇ ಮಾಡುವೆನು.॥35॥

ಭ್ರಾತುರೈಶ್ವರ್ಯಯುಕ್ತಸ್ಯ ಖರಸ್ಯ ವಸ ಪಾರ್ಶ್ವತಃ ।
ಚತುರ್ದಶಾನಾಂ ಭ್ರಾತಾ ತೇ ಸಹಸ್ರಾಣಾಂ ಭವಿಷ್ಯತಿ ॥
ಪ್ರಭುಃ ಪ್ರಯಾಣೇ ದಾನೇ ಚ ರಾಕ್ಷಸಾನಾಂ ಮಹಾಬಲಃ ।

ನೀನು ಐಶ್ವರ್ಯಶಾಲಿ ತಮ್ಮ ಖರನ ಬಳಿಗೆ ಹೋಗಿ ಇರು. ನಿನ್ನ ತಮ್ಮ ಮಹಾಬಲಿ ಖರನು ಹದಿನಾಲ್ಕು ಸಾವಿರ ರಾಕ್ಷಸರ ಅಧಿಪತಿಯಾಗುವನು. ಅವನು ಅವರೆಲ್ಲರ ಯೋಗಕ್ಷೇಮ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುವನು.॥36½॥

ತತ್ರ ಮಾತೃಷ್ವಸೇಯಸ್ತೇ ಭ್ರಾತಾಯಂ ವೈ ಖರಃ ಪ್ರಭುಃ ॥
ಭವಿಷ್ಯತಿ ತವಾದೇಶಂ ಸದಾ ಕುರ್ವನ್ನಿಶಾಚರಃ ।

ಈ ನಿನ್ನ ಚಿಕ್ಕಮ್ಮನ ಮಗ ನಿಶಾಚರ ಖರನು ಎಲ್ಲವನ್ನು ಮಾಡಲು ಸಮರ್ಥನಾಗಿದ್ದು, ನನ್ನ ಆದೇಶವನ್ನು ಸದಾ ಪಾಲಿಸುತ್ತಾ ಇರುವನು.॥37½॥

ಶೀಘ್ರಂ ಗಚ್ಛತ್ವಯಂ ವೀರೋ ದಂಡಕಾನ್ ಪರಿರಕ್ಷಿತುಮ್ ॥
ದೂಷಣೋಽಸ್ಯ ಬಲಾಧ್ಯಕ್ಷೋ ಭವಿಷ್ಯತಿ ಮಹಾಬಲಃ ।

ಈ ವೀರನು ನನ್ನ ಆಜ್ಞೆಯಂತೆ ಬೇಗನೇ ದಂಡಕಾರಣ್ಯದ ರಕ್ಷಣೆಗಾಗಿ ಹೋಗುವನು. ಮಹಾಬಲಿ ದೂಷಣನು ಅವನ ಸೇನಾಪತಿಯಾಗುವನು..॥38½॥

ತತ್ರ ತೇ ವಚನಂ ಶೂರಃ ಕರಿಷ್ಯತಿ ಸದಾ ಖರಃ ॥
ರಕ್ಷಸಾಂ ಕಾಮರೂಪಾಣಾಂ ಪ್ರಭುರೇಷ ಭವಿಷ್ಯತಿ ।

ಅಲ್ಲಿ ಶೂರನಾದ ಖರನು ಸದಾ ನಿನ್ನ ಆಜ್ಞೆಯನ್ನು ಪಾಲಿಸುತ್ತಾ, ಕಾಮರೂಪಿಗಳಾದ ರಾಕ್ಷಸರ ಒಡೆಯನಾಗುವನು.॥39½॥

ಏವಮುಕ್ತ್ವಾ ದಶಗ್ರೀವಃ ಸೈನ್ಯಮಸ್ಯಾದಿದೇಶ ಹ ॥

ಚತುರ್ದಶ ಸಹಸ್ರಾಣಿ ರಕ್ಷಸಾಂ ವೀರ್ಯಶಾಲಿನಾಮ್ ।
ಸ ತೈಃ ಪರಿವೃತಃ ಸರ್ವೈ ರಾಕ್ಷಸೈರ್ಘೋರದರ್ಶನೈಃ ॥

ಆಗಚ್ಛತ ಖರಃ ಶೀಘ್ರಂ ದಂಡಕಾನಕುತೋಭಯಃ ।
ಸ ತತ್ರ ಕಾರಯಾಮಾಸ ರಾಜ್ಯಂ ನಿಹತಕಂಟಕಮ್ ॥
ಸಾ ಚ ಶೂರ್ಪಣಖಾತತ್ರ ನ್ಯವಸದ್ ದಂಡಕೇ ವನೇ ।

ಹೀಗೆ ಹೇಳಿ ದಶಗ್ರೀವನು ಹದಿನಾಲ್ಕು ಸಾವಿರ ಪರಾಕ್ರಮಿ ರಾಕ್ಷಸರ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಖರನೊಡನೆ ಹೋಗುವಂತೆ ಆಜ್ಞಾಪಿಸಿದನು. ಆ ಭಯಂಕರ ರಾಕ್ಷಸರನ್ನು ಮೆರೆಸಿಕೊಂಡು ಖರನು ಶೀಘ್ರವಾಗಿ ದಂಡಕಾರಣ್ಯಕ್ಕೆ ಬಂದು, ನಿರ್ಭಯನಾಗಿ ಅಲ್ಲಿಯ ಅಕಂಟಕ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಆಳತೊಡಗಿದನು. ಅವನೊಂದಿಗೆ ಶೂರ್ಪಣಖೆಯೂ ದಂಡಕಾರಣ್ಯದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸತೊಡಗಿದಳು.॥40-42॥

ಶ್ರೀವಾಲ್ಮೀಕಿ ವಿರಚಿತ ಆರ್ಷರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಉತ್ತರ ಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಇಪ್ಪತ್ತನಾಲ್ಕನೆಯ ಸರ್ಗ ಪೂರ್ಣವಾಯಿತು. ॥24॥