०२३ वरुण-पराजयः

ನಿವಾತ ಕವಚರೊಡನೆ ರಾವಣನ ಸ್ನೇಹ, ಕಾಲಕೇಯರ ವಧೆ, ವರುಣ ಪುತ್ರರ ಪರಾಜಯ

ತತೋ ಜಿತ್ವಾ ದಶಗ್ರೀವೋ ಯಮಂ ತ್ರಿದಶಪುಂಗವಮ್ ।
ರಾವಣಸ್ತು ರಣಶ್ಲಾಘೀ ಸ್ವಸಹಾಯಾನ್ ದದರ್ಶ ಹ ॥

(ಅಗಸ್ತ್ಯರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ - ರಘುನಂದನ !) ದೇವೇಶ್ವರ ಯಮನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ, ಯುದ್ಧವನ್ನು ಶ್ಲಾಘಿಸುವ ದಶಗ್ರೀವ ರಾವಣನು ತನ್ನ ಸಹಾಯಕರೊಂದಿಗೆ ಸೇರಿಕೊಂಡನು.॥1॥

ತತೋ ರುಧಿರಸಿಕ್ತಾಂಗಂ ಪ್ರಹಾರೈರ್ಜರ್ಜರೀಕೃತಮ್ ।
ರಾವಣಂ ರಾಕ್ಷಸಾ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ವಿಸ್ಮಯಂ ಸಮುಪಾಗಮನ್ ॥

ಯಮನ ಪ್ರಹಾರದಿಂದ ಅವನ ಸರ್ವಾಂಗವೂ ರಕ್ತದಿಂದ ತೊಯ್ದುಹೋಗಿತ್ತು. ಈ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಅವನನ್ನು ನೋಡಿ ಆ ರಾಕ್ಷಸರಿಗೆ ಭಾರೀ ವಿಸ್ಮಯವಾಯಿತು.॥2॥

ಜಯೇನ ವರ್ಧಯಿತ್ವಾ ಚ ಮಾರೀಚ ಪ್ರಮುಖಾಸ್ತತಃ ।
ಪುಷ್ಪಕಂ ಭೇಜಿರೇ ಸರ್ವೇ ಸಾಂತ್ವ್ವಿತಾ ರಾವಣೇನ ತು ॥

‘ಮಹಾರಾಜರಿಗೆ ಜಯವಾಗಲಿ’ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾ ರಾವಣನ ಅಭ್ಯುದಯವನ್ನು ಬಯಸುವ ಮಾರೀಚನೇ ಮೊದಲಾದ ರಾಕ್ಷಸರೆಲ್ಲ ರಾವಣನಿಂದ ಸಂತೈಸಲ್ಪಟ್ಟು ಪುಷ್ಪಕ ವಿಮಾನ ಏರಿದರು.॥3॥

ತತೋ ರಸಾತಲಂ ರಕ್ಷಃ ಪ್ರವಿಷ್ಟಃ ಪಯಸಾಂ ನಿಧಿಮ್ ।
ದೈತ್ಯೋರಗ ಗಣಾಧ್ಯುಷ್ಟಂ ವರುಣೇನ ಸುರಕ್ಷಿತಮ್ ॥

ಬಳಿಕ ಆ ರಾಕ್ಷಸನು ರಸಾತಲಕ್ಕೆ ಹೋಗುವ ಇಚ್ಛೆಯಿಂದ ದೈತ್ಯರು, ನಾಗಗಳಿಂದ ಸೇವಿತ ಹಾಗೂ ವರುಣನಿಂದ ರಕ್ಷಿತವಾದ ಜಲನಿಧಿ ಸಮುದ್ರವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು.॥4॥

ಸ ತು ಭೋಗವತೀಂ ಗತ್ವಾ ಪುರೀಂ ವಾಸುಕಿ ಪಾಲಿತಾಮ್ ।
ಕೃತ್ವಾ ನಾಗಾನ್ವಶೇ ಹೃಷ್ಟೋ ಯಯೌ ಮಣಿಮಯೀಂ ಪುರೀಮ್ ॥

ನಾಗರಾಜ ವಾಸುಕಿಯಿಂದ ಪಾಲಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಭೋಗವತಿಯನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿ, ರಾವಣನು ನಾಗಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದು, ಅಲ್ಲಿಂದ ಹರ್ಷಚಿತ್ತನಾಗಿ ಮಣಿಮಯ ಪುರಿಗೆ ಪ್ರಯಾಣ ಮಾಡಿದನು.॥5॥

ನಿವಾತಕವಚಾಸ್ತತ್ರ ದೈತ್ಯಾ ಲಬ್ಧವರಾ ವಸನ್ ।
ರಾಕ್ಷಸಸ್ತಾನ್ ಸನ್ಸಮಾಗಮ್ಯ ಯುದ್ಧಾಯ ಸಮುಪಾಹ್ವಯತ್ ॥

ಬ್ರಹ್ಮದೇವರಿಂದ ಉತ್ತಮ ವರ ಪಡೆದಿದ್ದ ಅಲ್ಲಿ ನಿವಾತ ಕವಚರೆಂಬ ದೈತ್ಯರು ಇರುತ್ತಿದ್ದರು. ರಾವಣನು ಅಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗಿ ಅವರೆಲ್ಲರನ್ನು ಯುದ್ಧಕ್ಕಾಗಿ ಆಹ್ವಾನಿಸಿದನು.॥6॥

ತೇ ತು ಸರ್ವೇ ಸುವಿಕ್ರಾಂತಾ ದೈತೇಯಾ ಬಲಶಾಲಿನಃ ।
ನಾನಾ ಪ್ರಹರಣಾಸ್ತತ್ರ ಪ್ರಹೃಷ್ಟಾ ಯುದ್ಧದುರ್ಮದಾಃ ॥

ಆ ದೈತ್ಯರೆಲ್ಲರೂ ಭಾರೀ ಪರಾಕ್ರಮಿ ಮತ್ತು ಬಲಶಾಲಿಗಳಾಗಿದ್ದರು. ಅನೇಕ ರೀತಿಯ ಅಸ್ತ್ರ-ಶಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಧರಿಸಿ, ಯುದ್ಧಕ್ಕಾಗಿ ಸದಾ ಉತ್ಸಾಹಿತ ಹಾಗೂ ಉನ್ಮತ್ತರಾಗಿದ್ದರು.॥7॥

ಶೂಲೈಸ್ತ್ರಿಶೂಲೈಃ ಕುಲಿಶೈಃ ಪಟ್ಟಿಶಾಸಿಪರಶ್ವಧೈಃ ।
ಅನ್ಯೋನ್ಯಂ ಬಿಭಿದುಃ ಕ್ರುದ್ಧಾ ರಾಕ್ಷಸಾ ದಾನವಾಸ್ತಥಾ ॥

ರಾವಣನೊಡನೆ ಅವರ ಯುದ್ಧ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು. ಆ ದೈತ್ಯರು ಮತ್ತು ರಾಕ್ಷಸರು ಕುಪಿತರಾಗಿ ಪರಸ್ಪರ ಶೂಲ, ತ್ರಿಶೂಲ, ವಜ್ರ, ಪಟ್ಟಿಶ, ಖಡ್ಗ, ಕೊಡಲಿಗಳಿಂದ ಪ್ರಹರಿಸತೊಡಗಿದರು.॥8॥

ತೇಷಾಂ ತು ಯುಧ್ಯಮಾನಾನಾಂ ಸಾಗ್ರಃ ಸಂವತ್ಸರೋ ಗತಃ ।
ನ ಚಾನ್ಯತರಯೋಸ್ತತ್ರ ವಿಜಯೋ ವಾ ಕ್ಷಯೋಽಪಿ ವಾ ॥

ಹೀಗೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುತ್ತಾ ಒಂದು ವರ್ಷ ಕಳೆಯಿತು. ಆದರೂ ಅವರಲ್ಲಿ ಯಾರೂ ಗೆಲ್ಲಲಿಲ್ಲ, ಪರಾಜಯರಾಗಿಲ್ಲ.॥9॥

ತತಃ ಪಿತಾಮಹಸ್ತತ್ರ ತ್ರೈಲೋಕ್ಯಗತಿರವ್ಯಯಃ ।
ಆಜಗಾಮ ದ್ರುತಂ ದೇವೋ ವಿಮಾನವರಮಾಸ್ಥಿತಃ ॥

ಆಗ ತ್ರಿಭುವನಗಳ ಆಶ್ರಯಭೂತ ಅವಿನಾಶೀ ಪಿತಾಮಹ ಭಗವಾನ್ ಬ್ರಹ್ಮದೇವರು ಒಂದು ಉತ್ತಮ ವಿಮಾನದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ಅಲ್ಲಿಗೆ ಶೀಘ್ರವಾಗಿ ಬಂದರು.॥10॥

ನಿವಾತಕವಚಾನಾಂ ತು ನಿವಾರ್ಯ ರಣಕರ್ಮತತ್ ।
ವೃದ್ಧಃ ಪಿತಾಮಹೋ ವಾಕ್ಯಮುವಾಚ ವಿದಿತಾರ್ಥವತ್ ॥

ವೃದ್ಧ ಪಿತಾಮಹನು ನಿವಾತ ಕವಚರ ಆ ಯುದ್ಧವನ್ನು ತಡೆದು, ಅವರಲ್ಲಿ ಇಂತೆಂದನು.॥11॥

ನ ಹ್ಯಯಂ ರಾವಣೋ ಯುದ್ಧೇ ಶಕ್ಯೋಜೇತುಂ ಸುರಾಸುರೈಃ ।
ನ ಭವಂತಃ ಕ್ಷಯಂ ನೇತುಮಪಿ ಸಾಮರದಾನವೈಃ ॥

ದಾನವರೇ! ಸಮಸ್ತ ದೇವತೆಗಳು, ಅಸುರರು ಸೇರಿದರೂ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಈ ರಾವಣನನ್ನು ಗೆಲ್ಲಲಾರರು. ಹಾಗೆಯೇ ಸಮಸ್ತ ದೇವ - ದಾನವರು ಒಟ್ಟಿಗೆ ಆಕ್ರಮಿಸಿದರೂ ನಿಮ್ಮನ್ನು ಸಂಹರಿಸಲಾರರು.॥12॥

ರಾಕ್ಷಸಸ್ಯ ಸಖಿತ್ವಂ ಚ ಭವದ್ಭಿಃ ಸಹ ರೋಚತೇ ।
ಅವಿಭಕ್ತಾಶ್ಚ ಸರ್ವಾರ್ಥಾಃ ಸುಹೃದಾಂ ನಾತ್ರ ಸಂಶಯಃ ॥

ನಿಮ್ಮೀರ್ವರಲ್ಲಿಯೂ ವರಬಲದ ಶಕ್ತಿ ಒಂದೇ ರೀತಿಯಾಗಿದೆ. ಅದಕ್ಕಾಗಿ, ನಿಮ್ಮೊಡನೆ ಈ ರಾಕ್ಷಸನ ಮೈತ್ರಿ ಆದರೆ ನನಗೆ ಚೆನ್ನಾಗಿರುವುದು; ಏಕೆಂದರೆ ಸುಹೃದರ ಎಲ್ಲ ಭೋಗ್ಯ - ಪದಾರ್ಥ ಪರಸ್ಪರ ಒಂದೇ ರೀತಿಯಾಗಿದೆ. ಬೇರೆ - ಬೇರೆ ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಇದರಲ್ಲಿ ಸಂಶಯವೇ ಇಲ್ಲ.॥13॥

ತತೋಽಗ್ನಿಸಾಕ್ಷಿಕಂ ಸಖ್ಯಂ ಕೃತವಾಂಸ್ತತ್ರ ರಾವಣಃ ।
ನಿವಾತಕವಚೈಃ ಸಾರ್ಧಂ ಪ್ರೀತಿಮಾನಭವತ್ತದಾ ॥

ಆಗ ಅಲ್ಲಿ ರಾವಣನು ಅಗ್ನಿಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿಸಿ ನಿವಾತ ಕವಚರೊಂದಿಗೆ ಮೈತ್ರಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡನು. ಇದರಿಂದ ಎಲ್ಲರಿಗೆ ಸಂತೋಷವಾಯಿತು.॥14॥

ಅರ್ಚಿತಸ್ತೈರ್ಯಥಾನ್ಯಾಯಂ ಸಂವತ್ಸರಮಥೋಷಿತಃ ।
ಸ್ವಪುರಾನ್ನಿರ್ವಿಶೇಷಂ ಚ ಪ್ರಿಯಂ ಪ್ರಾಪ್ತೋ ದಶಾನನಃ ॥

ಮತ್ತೆ ನಿವಾತ ಕವಚರಿಂದ ಉಚಿತ ಆದರ ಪಡೆದ ರಾವಣನು ಒಂದು ವರ್ಷ ಅಲ್ಲೇ ನಿಂತನು. ಆ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ದಶಾನನನಿಗೆ ತನ್ನ ನಗರದಂತೆ ಪ್ರಿಯಭೋಗ ಪ್ರಾಪ್ತವಾದವು.॥15॥

ತತ್ರೋಪಧಾರ್ಯ ಮಾಯಾನಾಂ ಶತಮೇಕಂ ಸಮಾಪ್ತವಾನ್ ।
ಸಲಿಲೇಂದ್ರ ಪುರಾನ್ವೇಷೀ ಭ್ರಮತಿ ಸ್ಮರಸಾತಲಮ್ ॥

ಅವನು ನಿವಾತ ಕವಚರಿಂದ ನೂರು ಬಗೆಯ ಮಾಯೆಯನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡನು. ಬಳಿಕ ಅವನು ವರುಣನ ನಗರವನ್ನು ಹುಡುಕುತ್ತಾ ರಸಾತಲದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲೆಡೆ ಸಂಚರಿಸತೊಡಗಿದನು.॥16॥

ತತೋಽಶ್ಮನಗರಂ ನಾಮ ಕಾಲಕೇಯೈರಧಿಷ್ಠಿತಮ್ ।
ಗತ್ವಾ ತು ಕಾಲಕೇಯಾಂಶ್ಚ ಹತ್ವಾ ತತ್ರ ಬಲೋತ್ಕಟಾನ್ ॥

ಶೂರ್ಪಣಖ್ಯಾಶ್ಚ ಭರ್ತಾರಮಸಿನಾ ಪ್ರಾಚ್ಛಿನತ್ ತದಾ ।
ಶ್ಯಾಲಂ ಚ ಬಲವಂತಂ ಚ ವಿದ್ಯುಜ್ಜಿಹ್ವಂ ಬಲೋತ್ಕಟಮ್ ॥
ಜಿಹ್ವಯಾ ಸಂಲಿಹಂತಂ ಚ ರಾಕ್ಷಸಂ ಸಮರೇ ತದಾ ।

ತಿರುಗಾಡುತ್ತಾ ಅವನು ಅಶ್ಮ ಎಂಬ ನಗರಕ್ಕೆ ಬಂದನು. ಅಲ್ಲಿ ಕಾಲಕೇಯ ಎಂಬ ದಾನವರು ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಬಲಿಷ್ಠರಾದ ಅವರೆಲ್ಲರನ್ನು ರಾವಣನು ಸಂಹರಿಸಿ, ನಾಲಿಗೆಯಿಂದ ಕಟವಾಯಿಗಳನ್ನು ನೆಕ್ಕುತ್ತಿದ್ದ ತನ್ನ ತಂಗಿ ಶೂರ್ಪಣಖಿಯ ಗಂಡನಾದ, ಮಹಾಬಲಿಷ್ಠ ವಿದ್ಯುಜ್ಜಿಹ್ವ ರಾಕ್ಷಸನನ್ನು ಖಡ್ಗದಿಂದ ಸಂಹರಿಸಿದನು.॥17-18½॥

ತಂ ವಿಜಿತ್ಯ ಮುಹೂರ್ತೇನ ಜಘ್ನೇ ದೈತ್ಯಾಂಶ್ಚತುಃಶತಮ್ ॥

ತತಃ ಪಾಂಡುರಮೇಘಾಭಂ ಕೈಲಾಸಮಿವ ಭಾಸ್ವರಮ್ ।
ವರುಣಸ್ಯಾಲಯಂ ದಿವ್ಯಮಪಶ್ಯದ್ರಾಕ್ಷಸಾಧಿಪಃ ॥

ಅವನನ್ನು ಕೊಂದು ರಾವಣನು ಎರಡು ಗಳಿಗೆಗಳಲ್ಲಿ ನಾಲ್ಕುನೂರು ದೈತ್ಯರನ್ನು ಸಂಹರಿಸಿದನು. ಬಳಿಕ ಆ ರಾಕ್ಷಸರಾಜ ರಾವಣನು ವರಣನ ದಿವ್ಯ ಭವನವನ್ನು ನೋಡಿದನು. ಅದು ಬಿಳಿಯ ಮೋಡದಂತೆ ಉಜ್ವಲ ಮತ್ತು ಕೈಲಾಸ ಪರ್ವತದಂತೆ ಪ್ರಕಾಶಮಾನವಾಗಿತ್ತು.॥19-20॥

ಕ್ಷರಂತೀಂ ಚ ಪಯಸ್ತತ್ರ ಸುರಭಿಂ ಗಾಮವಸ್ಥಿತಾಮ್ ।
ಯಸ್ಯಾಃ ಪಯೋಽಭಿನಿಷ್ಪಂದಾತ್ ಕ್ಷೀರೋದೋ ನಾಮ ಸಾಗರಃ ॥

ಅಲ್ಲಿ ಕೆಚ್ಚಲಿನಿಂದ ಹಾಲು ಸುರಿಸುತ್ತಿದ್ದಸುರಭಿ ಎಂಬ ಗೋವು ನಿಂತಿತ್ತು. ಈ ಸುರಭಿಯ ಹಾಲಿನಿಂದಲೇ ಕ್ಷೀರಸಾಗರ ತುಂಬಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.॥21॥

ದದರ್ಶ ರಾವಣಸ್ತತ್ರ ಗೋವೃಷೇಂದ್ರವರಾರಣಿಮ್ ।
ಯಸ್ಮಾಚ್ಚಂದ್ರಃ ಪ್ರಭವತಿ ಶೀತರಶ್ಮಿರ್ನಿಶಾಕರಃ ॥

ರಾವಣನು ಮಹಾ ದೇವನ ವಾಹನ ಮಹಾವೃಷದ ಜನನೀ ಸುರಭಿದೇವಿಯನ್ನು ದರ್ಶಿಸಿದನು. ಆಕೆಯಿಂದಲೇ ಶೀತಲ ಕಿರಣಗಳುಳ್ಳ ನಿಶಾಕರ ಚಂದ್ರನ ಪ್ರಾದುರ್ಭಾವವಾಗಿದೆ. (ಸುರಭಿಯಿಂದ ಕ್ಷೀರಸಮುದ್ರ, ಕ್ಷೀರಸಮುದ್ರದಿಂದ ಚಂದ್ರನ ಆವಿರ್ಭಾವ ವಾಯಿತು..॥22॥

ಯಂ ಸಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಜೀವಂತಿ ಫೇನಪಾಃ ಪರಮರ್ಷಯಃ ।
ಅಮೃತಂ ಯತ್ರ ಚೋತ್ಪನ್ನಂ ಸ್ವಧಾ ಚ ಸ್ವಧಭೋಜಿನಾಮ್ ॥

ಚಂದ್ರನ ಉತ್ಪತ್ತಿಸ್ಥಾನವಾದ ಕ್ಷೀರ ಸಮುದ್ರವನ್ನು ಆಶ್ರಯಿಸಿ ಘೇನಸ ಎಂಬ ಮಹರ್ಷಿಗಳು ಅಲ್ಲಿ ಇದ್ದಾರೆ. ಅದೇ ಕ್ಷೀರಸಮುದ್ರದಿಂದ ಸುಧಾ ಮತ್ತು ಸ್ವಧಾಭೋಜಿ ಪಿತೃಗಳ ಸ್ವಧಾ ಪ್ರಕಟಗೊಂಡಳು.॥23॥

ಯಾಂ ಬ್ರುವಂತಿ ನರಾ ಲೋಕೇ ಸುರಭಿಂ ನಾಮ ನಾಮತಃ ।
ಪ್ರದಕ್ಷಿಣಂ ತು ತಾಂ ಕೃತ್ವಾ ರಾವಣಃ ಪರಮಾದ್ಭುತಾಮ್ ।
ಪ್ರವಿವೇಶ ಮಹಾಘೋರಂ ಗುಪ್ತಂ ಬಹುವಿಧೈರ್ಬಲೈಃ ॥

ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಸುರಭಿ ಎಂದು ಕರೆಯುವ ಪರಮಾದ್ಭುತ ಗೋಮಾತೆಯ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣೆ ಮಾಡಿ ರಾವಣನು ನಾನಾ ರೀತಿಯ ಸೈನ್ಯಗಳಿಂದ ಸುರಕ್ಷಿತ ಮಹಾಭಯಂಕರ ವರುಣಾಲಯವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು.॥24॥

ತತೋ ಧಾರಾ ಶತಾಕೀರ್ಣಂ ಶಾರದಾಭ್ರನಿಭಂ ತದಾ ।
ನಿತ್ಯಪ್ರಹೃಷ್ಟಂ ದದೃಶೇ ವರುಣಸ್ಯ ಗೃಹೋತ್ತಮಮ್ ॥

ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ಅವನು ವರುಣನ ಉತ್ತಮ ಭವನವನ್ನು ನೋಡಿದನು. ಅದು ಸದಾ ಆನಂದಮಯ ಉತ್ಸವಗಳಿಂದ ತುಂಬಿದ್ದು ಅನೇಕ ಕಾರಂಜಿಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಶರತ್ಕಾಲಕ ಮೇಘಗಳಂತೆ ಉಜ್ವಲವಾಗಿತ್ತು.॥25॥

ತತೋ ಹತ್ವಾ ಬಲಾಧ್ಯಕ್ಷಾನ್ ಸಮರೇ ತೈಶ್ಚ ತಾಡಿತಃ ।
ಅಬ್ರವೀಚ್ಚ ತತೋ ಯೋಧಾನ್ರಾಜಾ ಶೀಘ್ರಂ ನಿವೇದ್ಯತಾಮ್ ॥

ಅನಂತರ ವರುಣನ ಸೇನಾಪತಿಗಳು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ರಾವಣನ ಮೇಲೆ ಪ್ರಹಾರ ಮಾಡಿದರು. ರಾವಣನು ಅವರನ್ನು ಗಾಯಗೊಳಿಸಿ ಆ ಯೋಧರಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದನು - ನೀವು ಬೇಗನೇ ರಾಜಾವರುಣನಲ್ಲಿ ನನ್ನ ಮಾತನ್ನು ಹೇಳಿರಿ.॥26॥

ಯುದ್ಧಾರ್ಥೀ ರಾವಣಃ ಪ್ರಾಪ್ತಸ್ತಸ್ಯ ಯುದ್ಧಂ ಪ್ರದೀಯತಾಮ್ ।
ವದ ವಾ ನ ಭಯಂ ತೇಽಸ್ತಿ ನಿರ್ಜಿತೋಽಸ್ಮೀತಿ ಸಾಂಜಲಿಃ ॥

ರಾಜನೇ! ರಾಕ್ಷಸೇಶ್ವರ ರಾವಣನು ಯುದ್ಧಕ್ಕಾಗಿ ಬಂದಿರುವನು. ನೀವು ಅವನೊಡನೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಿರಿ ಅಥವಾ ಕೈಮುಗಿದು ತನ್ನ ಸೋಲನ್ನು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳಿ. ಮತ್ತೆ ನಿಮಗೆ ಯಾವುದೇ ಭಯವಿಲ್ಲ.॥27॥

ಏತಸ್ಮಿನ್ನಂತರೇ ಕ್ರುದ್ಧಾ ವರುಣಸ್ಯ ಮಹಾತ್ಮನಃ ।
ಪುತ್ರಾ ಪೌತ್ರಾಶ್ಚ ನಿಷ್ಕ್ರಾಮನ್ ಗೌಶ್ಚ ಪುಷ್ಕರ ಏವ ಚ ॥

ಈ ಸೂಚನೆ ಪಡೆದು ಮಹಾತ್ಮಾ ವರುಣನ ಪುತ್ರ, ಪೌತ್ರರು ಕ್ರೋಧಗೊಂಡು ಹೊರಟರು. ಅವರೊಂದಿಗೆ ಗೌ ಮತ್ತು ಪುಷ್ಕರರೆಂಬ ಸೇನಾಧ್ಯರೂ ಇದ್ದರು.॥28॥

ತೇ ತು ತತ್ರ ಗುಣೋಪೇತಾ ಬಲೈಃ ಪರಿವೃತಾಃ ಸ್ವಕೈಃ ।
ಯುಕ್ತ್ವಾ ರಥಾನ್ ಕಾಮಗಮಾನುದ್ಯದ್ಭಾಸ್ಕರ ವರ್ಚಸಃ ॥

ಅವರೆಲ್ಲರೂ ಸರ್ವಗುಣ ಸಂಪನ್ನರಾಗಿದ್ದು, ಉದಯಿಸುವ ಸೂರ್ಯನಂತೆ ತೇಜಸ್ವಿಗಳಾಗಿದ್ದರು. ಇಚ್ಛಾನುಸಾರ ಸಾಗುವ ರಥಗಳನ್ನು ಹತ್ತಿ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಯುದ್ಧಕ್ಕಾಗಿ ಬಂದರು.॥29॥

ತತೋ ಯುದ್ಧಂ ಸಮಭವದ್ದಾರುಣಂ ರೋಮಹರ್ಷಣಮ್ ।
ಸಲಿಲೇಂದ್ರಸ್ಯ ಪುತ್ರಾಣಾಂ ರಾವಣಸ್ಯ ಚ ಧೀಮತಃ ॥

ಮತ್ತೆ ವರುಣನ ಮಕ್ಕಳಿಗೂ ರಾವಣನಿಗೂ ರೋಮಾಂಚಕರ ಘೋರ ಯುದ್ಧ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು.॥30॥

ಅಮಾತ್ಯೈಶ್ಚ ಮಹಾವೀರ್ಯೈರ್ದಶಗ್ರೀವಸ್ಯ ರಕ್ಷಸಃ ।
ವಾರುಣಂ ತದ್ಬಲಂ ಸರ್ವಂ ಕ್ಷಣೇನ ವಿನಿಪಾತಿತಮ್ ॥

ರಾಕ್ಷಸ ದಶಗ್ರೀವನ ಮಹಾಪರಾಕ್ರಮಿ ಮಂತ್ರಿಗಳು ಒಂದು ಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ವರುಣನ ಸೈನ್ಯವೆಲ್ಲವನ್ನು ಹೊಡೆದು ಓಡಿಸಿದರು.॥31॥

ಸಮೀಕ್ಷ್ಯ ಸ್ವಬಲಂ ಸಂಖ್ಯೇ ವರುಣಸ್ಯ ಸುತಾಸ್ತದಾ ।
ಅರ್ದಿತಾಃ ಶರಜಾಲೇನ ನಿವೃತ್ತಾ ರಣಕರ್ಮಣಾಃ ॥

ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಸೈನ್ಯದ ಈ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಕಂಡು ವರುಣನ ಪುತ್ರರು ಆಗ ಬಾಣ ಸಮೂಹಗಳಿಂದ ಪೀಡಿತರಾದ ಕಾರಣ ಸ್ವಲ್ಪ ಹೊತ್ತು ಯುದ್ಧದಿಂದ ನಿವೃತ್ತರಾದರು.॥32॥

ಮಹೀತಲಗತಾಸ್ತೇ ತು ರಾವಣಂ ದೃಶ್ಯ ಪುಷ್ಪಕೇ ।
ಆಕಾಶಮಾಶು ವಿವಿಶುಃ ಸ್ಯಂದನೈಃ ಶೀಘ್ರಗಾಮಿಭಿಃ ॥

ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿದ್ದು ರಾವಣನು ಪುಷ್ಪಕ ವಿಮಾನದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತಿರುವುದನ್ನು ನೋಡಿ, ಅವರೂ ಕೂಡ ಶೀಘ್ರಗಾಮಿ ರಥಗಳಿಂದ ಕೂಡಲೇ ಆಕಾಶಕ್ಕೆ ತಲುಪಿದರು.॥33॥

ಮಹದಾಸೀತ್ತಸತ್ತೇಷಾಂ ತುಲ್ಯಂ ಸ್ಥಾನಮವಾಪ್ಯ ತತ್ ।
ಆಕಾಶಯುದ್ಧಂ ತುಮುಲಂ ದೇವದಾನವಯೋರಿವ ॥

ಆಕಾಶದಲ್ಲೇ ರಾವಣನೊಂದಿಗೆ ಅವರ ಭಾರೀ ಯುದ್ಧವಾಯಿತು. ಅವರ ಆ ಆಕಾಶ ಯುದ್ಧವು ದೇವ-ದಾನವ ಸಂಗ್ರಾಮದಂತೆ ಭಯಂಕರವಾಗಿತ್ತು.॥34॥

ತತಸ್ತೇ ರಾವಣಂ ಯುದ್ಧೇ ಶರೈಃ ಪಾವಕಸಂನಿಭೈಃ ।
ವಿಮುಖೀಕೃತ್ಯ ಸಂಹೃಷ್ಟಾ ವಿನೇದುರ್ವಿಧಾನ್ರವಾನ್ ॥

ಆ ವರುಣ ಪುತ್ರರು ಅಗ್ನಿತುಲ್ಯ ತೇಜಸ್ವೀ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ರಾವಣನನ್ನು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸಿ, ಬಹಳ ಹರ್ಷದಿಂದ ಮಹಾಸಿಂಹನಾದ ಮಾಡಿದರು.॥35॥

ತತೋ ಮಹೋದರಃ ಕ್ರುದ್ಧೋ ರಾಜಾನಂ ವೀಕ್ಷ್ಯ ಧರ್ಷಿತಮ್ ।
ತ್ಯಕ್ತ್ವಾಮೃತ್ಯುಭಯಂ ವೀರೋ ಯುದ್ಧಾಕಾಂಕ್ಷೀ ವ್ಯಲೋಕಯತ್ ॥

ರಾಜಾ ರಾವಣನು ತಿರಸ್ಕೃತನಾದುದನ್ನು ನೋಡಿ ಮಹೋದರನಿಗೆ ಭಾರೀ ಕ್ರೋಧ ಬಂತು. ಅವನು ಮೃತ್ಯುಭಯವನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಯುದ್ಧದ ಇಚ್ಛೆಯಿಂದ ವರುಣ ಪುತ್ರರನ್ನು ನೋಡಿದನು.॥36॥

ತೇನ ತೇ ವಾರುಣಾ ಯುದ್ಧೇ ಕಾಮಗಾಃ ಪವನೋಪಮಾಃ ।
ಮಹೋದರೇಣ ಗದಯಾ ಹಯಾಸ್ತೇ ಪ್ರಯಯುಃ ಕ್ಷಿತಿಮ್ ॥

ವರುಣನ ಕುದುರೆಗಳು ಗಾಳಿಯಂತೆ ಸಂಚರಿಸುತ್ತಾ, ಒಡೆಯನ ಇಚ್ಛೆಗನುಸಾರ ಓಡುತ್ತಿತ್ತು. ಮಹೋದರನು ಅವುಗಳ ಮೇಲೆ ಗದಾಘಾತ ಮಾಡಿದನು. ಗದೆಯ ಏಟಿನಿಂದ ಅವು ಧರಾಶಾಯಿಯಾದವು.॥37॥

ತೇಷಾಂ ವರುಣಸೂನೂನಾಂ ಹತ್ವಾ ಯೋಧಾನ್ಹಯಾಂಶ್ಚ ತಾನ್ ।
ಮುಮೋಚಾಶು ಮಹಾನಾದಂ ವಿರಥಾನ್ಪ್ರೇಕ್ಷ್ಯ ತಾನ್ ಸ್ಥಿತಾನ್ ॥

ವರುಣಪುತ್ರರ ಸೈನ್ಯವನ್ನು, ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಕೊಂದು ರಥಹೀನರಾದವರನ್ನು ಮಹೋದರನು ಕೂಡಲೇ ಜೋರಾಗಿ ಗರ್ಜಿಸತೊಡಗಿದನು.॥38॥

ತೇ ತು ತೇಷಾಂ ರಥಾಃ ಸಾಶ್ವಾಃ ಸಹ ಸಾರಥಿಭಿರ್ನರೈಃ ।
ಮಹೋದರೇಣ ನಿಹತಾಃ ಪತಿತಾಃ ಪೃಥಿವೀತಲೇ ॥

ಮಹೋದರನ ಗದಾಘಾತದಿಂದ ವರುಣಪುತ್ರರ ರಥಗಳೂ, ಕುದುರೆಗಳೂ, ಶ್ರೇಷ್ಠ ಸಾರಥಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಚೂರು-ಚೂರು ಆಗಿ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದುಬಿಟ್ಟರು.॥39॥

ತೇ ತು ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ರಥಾನ್ಪುತ್ರಾ ವರುಣಸ್ಯ ಮಹಾತ್ಮನಃ ।
ಆಕಾಶೇ ವಿಷ್ಠಿತಾಃ ಶೂರಾಃ ಸ್ವಪ್ರಭಾವಾನ್ನ ವಿವ್ಯಥುಃ ॥

ಮಹಾತ್ಮಾ ವರುಣನ ಆ ಶೂರವೀರ ಪುತ್ರರು ರಥವನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ತನ್ನ ಪ್ರಭಾವದಿಂದಲೇ ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ನಿಂತುಕೊಂಡರು. ಅವರಿಗೆ ಕೊಂಚವೂ ವ್ಯಥೆಯಾಗಲಿಲ್ಲ.॥40॥

ಧನೂಂಷಿ ಕೃತ್ವಾ ಸಜ್ಜಾನಿ ವಿನಿರ್ಭಿದ್ಯ ಮಹೋದರಮ್ ।
ರಾವಣಂ ಸಮರೇ ಕ್ರುದ್ಧಾಃ ಸಹಿತಾಃ ಸಮವಾರಯನ್ ॥

ಅವರು ಧನುಸ್ಸನ್ನು ಸಜ್ಜುಗೊಳಿಸಿ ಮಹೋದರನನ್ನು ಕ್ಷತ-ವಿಕ್ಷತಗೊಳಿಸಿ, ಎಲ್ಲರೂ ಕುಪಿತರಾಗಿ ರಾವಣನನ್ನು ಮುತ್ತಿದರು.॥41॥

ಸಾಯಕೈಶ್ಚಾಪವಿಭ್ರಷ್ಟೈರ್ವಜ್ರಕಲ್ಪೈಃ ಸುದಾರುಣೈಃ ।
ದಾರಯಂತಿ ಸ್ಮ ಸಂಕ್ರುದ್ಧಾ ಮೇಘಾ ಇವ ಮಹಾಗಿರಿಮ್ ॥

ಮತ್ತೆ ಅವರು ಅತ್ಯಂತ ಕುಪಿತರಾಗಿ ಮಹಾ ಪರ್ವತದ ಮೇಲೆ ಮೇಘಗಳು ಮಳೆಗರೆವಂತೆ ಧನುಸ್ಸಿನಿಂದ ಚಿಮ್ಮಿದ ವಜ್ರದಂತಹ ಭಯಂಕರ ಬಾಣಗಳಿಂದ ರಾವಣ ನನ್ನು ವಿದೀರ್ಣಗೊಳಿಸಿದರು.॥42॥

ತತಃ ಕ್ರುದ್ಧೋ ದಶಗ್ರೀವಃ ಕಾಲಾಗ್ನಿರಿವ ಮೂರ್ಛಿತಃ ।
ಶರವರ್ಷಂ ಮಹಾಘೋರಂ ತೇಷಾಂ ಮರ್ಮ ಸ್ವಪಾತಯತ್ ॥

ಇದನ್ನು ನೋಡಿದ ರಾವಣನು ಪ್ರಳಯಕಾಲದ ಅಗ್ನಿಯಂತೆ ರೋಷಗೊಂಡು, ಆ ವರುಣ ಪುತ್ರರ ಮರ್ಮಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ ಘೋರ ಬಾಣಗಳ ಮಳೆಗರೆದನು.॥43॥

ಮುಸಲಾನಿ ವಿಚಿತ್ರಾಣಿ ತತೋ ಭಲ್ಲಶತಾನಿ ಚ ।
ಪಟ್ಟಿಶಾಂಶ್ಚೈವ ಶಕ್ತೀಶ್ಚ ಶತಘ್ನೀರ್ಮಹತೀರಪಿ ॥
ಪಾತಯಾಮಾಸ ದುರ್ಧರ್ಷಸ್ತೇಷಾಮುಪರಿ ವಿಷ್ಠಿತಃ ।

ಪುಷ್ಪಕ ವಿಮಾನದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತಿರುವ ಆ ದುರ್ದರ್ಷವೀರನು ಅವರೆಲ್ಲರನ್ನು ವಿಚಿತ್ರ ಮುಸಲಗಳಿಂದ, ಭಲ್ಲೆ, ಪಟ್ಟಿಶ, ಶಕ್ತಿ ದೊಡ್ಡ-ದೊಡ್ಡ ಶತಘ್ನಿಗಳಿಂದ ಪ್ರಹರಿಸಿದನು.॥44½॥

ಅಪವಿದ್ಧಾಸ್ತು ತೇ ವೀರಾ ವಿನಿಷ್ಪೇತುಃ ಪದಾತಯಃ ॥

ತತಸ್ತೇನೈವ ಸಹಸಾ ಸೀದಂತಿ ಸ್ಮ ಪದಾತಿನಃ ।
ಮಹಾಪಂಕಮಿವಾಸಾದ್ಯ ಕುಂಜರಾಃ ಷಷ್ಟಿಹಾಯನಾಃ ॥

ಆ ಅಸ್ತ್ರ-ಶಸ್ತ್ರಗಳಿಂದ ಗಾಯಗೊಂಡ ಪದಾತಿವೀರರು ಯುದ್ಧಕ್ಕಾಗಿ ಪುನಃ ಮುಂದುವರಿದರು, ಆದರೆ ಕಾಲಾಳುಗಳಾದ್ದರಿಂದ ಆ ಅಸ್ತ್ರ-ಶಸ್ತ್ರಗಳ ವರ್ಷಾದಿಂದ ಸಂಕಟದಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದು ಕೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕಿಹಾಕಿಕೊಂಡ ಮುದಿ ಆನೆಯಂತೆ ಕಷ್ಟಪಟ್ಟರು.॥45-46॥

ಸೀದಮಾನಾನ್ ಸುತಾನ್ ಸುಷ್ಟ್ವಾ ವಿಹ್ವಲಾನ್ಸ ಮಹಾಬಲಃ ।
ನನಾದ ರಾವಣೋ ಹರ್ಷಾನ್ಮಹಾನಂಬುಧರೋ ಯಥಾ ॥

ವರುಣನ ಪುತ್ರರು ವ್ಯಾಕುಲರಾಗಿರುವುದನ್ನು ನೋಡಿ ಮಹಾಬಲಿ ರಾವಣನು ಮಹಾಮೇಘದಂತೆ ಜೋರಾಗಿ ಹರ್ಷದಿಂದ ಗರ್ಜಿಸತೊಡಗಿದನು.॥47॥

ತತೋ ರಕ್ಷೋ ಮಹಾನಾದಾನ್ಮುಕ್ತ್ವಾ ಹಂತಿ ಸ್ಮ ವಾರುಣಾನ್ ।
ನಾನಾ ಪ್ರಹರಣೋಪೇತೈರ್ಧಾರಾಪಾತೈರಿವಾಂಬುದಃ ॥

ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ಸಿಂಹನಾದ ಮಾಡಿ ಆ ನಿಶಾಚರನು ಪುನಃ ನಾನಾ ರೀತಿಯ ಅಸ್ತ್ರ-ಶಸ್ತ್ರಗಳಿಂದ ವರುಣ ಪುತ್ರರನ್ನು ಮೋಡಗಳು ಮುಸಲಧಾರೆಯಿಂದ ವೃಕ್ಷಗಳನ್ನು ಪೀಡಿಸುವಂತೆ ಹೊಡೆಯತೊಡಗಿದನು.॥48॥

ತತಸ್ತೇ ವಿಮುಖಾಃ ಸರ್ವೇ ಪತಿತಾ ಧರಣೀತಲೇ ।
ರಣಾತ್ಸ್ವಪುರುಷೈಃ ಶೀಘ್ರಂ ಗೃಹಾಣ್ಯೇವ ಪ್ರವೇಶಿತಾಃ ॥

ಮತ್ತೆ ಆ ಎಲ್ಲ ವರುಣ ಪುತ್ರರು ಯುದ್ಧದಿಂದ ವಿಮುಖರಾಗಿ ನೆಲಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದರು. ಬಳಿಕ ಅವರ ಸೇವಕರು ಅವರನ್ನು ರಣರಂಗದಿಂದ ಎತ್ತಿಕೊಂಡು ಅರಮನೆಗೆ ಕೊಂಡುಹೋದರು.॥49॥

ತಾನಬ್ರವೀತ್ತತೋ ರಕ್ಷೋ ವರುಣಾಯ ನಿವೇದ್ಯತಾಮ್ ।
ರಾವಣಂ ತ್ವಬ್ರವೀನ್ಮಂತ್ರೀ ಪ್ರಹಾಸೋ ನಾಮ ವಾರುಣಃ ॥

ಅನಂತರ ಆ ರಾಕ್ಷಸನು ವರುಣನ ಸೇವಕರಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದನು - ಈಗ ವರುಣನೇ ಸ್ವತಃ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಬರುವಂತೆ ಹೋಗಿ ಹೇಳಿರಿ. ಆಗ ವರುಣನ ಮಂತ್ರಿ ಪ್ರಭಾಸನು ರಾವಣನಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದನು.॥50॥

ಗತಃ ಖಲು ಮಹಾರಾಜೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಜಲೇಶ್ವರಃ ।
ಗಾಂಧರ್ವಂ ವರುಣಃ ಶ್ರೋತುಂ ಯಂ ತ್ವಾಮಾಹ್ವಯಸೇ ಯುಧಿ ॥

ರಾಕ್ಷಸರಾಜನೇ! ಯುದ್ಧಕ್ಕಾಗಿ ನೀನು ಕರೆಯುತ್ತಿರುವ ಜಲದ ಸ್ವಾಮಿ ಮಹಾರಾಜಾ ವರುಣನು ಸಂಗೀತ ಕೇಳಲು ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಕ್ಕೆ ಹೋಗಿರುವರು.॥51॥

ತತ್ಕಿಂ ತವ ವೃಥಾ ವೀರ ಪರಿಶ್ರಮ್ಯ ಗತೇ ನೃಪೇ ।
ಯೇ ತು ಸಂನಿಹಿತಾ ವೀರಾಃ ಕುಮಾರಾಸ್ತೇ ಪರಾಜಿತಾಃ ॥

ವೀರನೇ! ರಾಜಾ ವರುಣನು ಇಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲದಿದ್ದಾಗ ಯುದ್ಧಕ್ಕಾಗಿ ವ್ಯರ್ಥಪರಿಶ್ರಮದಿಂದ ಏನು ಲಾಭ? ಇಲ್ಲಿ ಇದ್ದ ಅವನ ವೀರ ಪುತ್ರರು ನಿನ್ನಿಂದ ಪರಾಜಿತರಾಗಿರುವರು.॥52॥

ರಾಕ್ಷಸೇಂದ್ರಸ್ತು ತಚ್ಛ್ರುತ್ವಾ ನಾಮ ವಿಶ್ರಾವ್ಯಚಾತ್ಮನಃ ।
ಹರ್ಷಾನ್ನಾದಂ ವಿಮುಂಚನ್ವೈ ನಿಷ್ಕ್ರಾಂತೋ ವರುಣಾಲಯಾತ್ ॥

ಮಂತ್ರಿಯ ಈ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ರಾಕ್ಷಸೇಶ್ವರ ರಾವಣನು ತನ್ನ ನಾಮವನ್ನು ಘೋಷಿಸುತ್ತಾ, ಸಿಂಹನಾದ ಮಾಡುತ್ತಾ ಮರುಣಾಲಯದಿಂದ ಹೊರಗೆ ಹೊರಟು ಹೋದನು.॥53॥

ಆಗತಸ್ತು ಪಥಾ ಯೇನ ತೇನೈವ ವಿನಿವೃತ್ಯ ಸಃ ।
ಲಂಕಾಮಭಿಮುಖೋ ರಕ್ಷೋ ನಭಸ್ತಲಗತೋ ಯಯೌ ॥

ಯಾವ ಮಾರ್ಗದಿಂದ ಬಂದಿದ್ದನೋ ಅದೇ ದಾರಿಯಿಂದ ಮರಳಿ ಆಕಾಶಮಾರ್ಗದಿಂದ ಲಂಕೆಯ ಕಡೆಗೆ ತೆರಳಿದನು.॥54॥*

• ಕೆಲವು ಪ್ರತಿಗಳಲ್ಲಿ ಇಪ್ಪತ್ತಮೂರನೆಯ ಸರ್ಗದ ಬಳಿಕ ಐದು ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತ ಸರ್ಗಗಳು ದೊರೆಯುತ್ತವೆ. ಅದರಲ್ಲಿ ರಾವಣನ ದಿಗ್ವಿಜಯವನ್ನು ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿ ವರ್ಣಿಸಿದೆ. ಅನಾವಶ್ಯಕ ವಿಸ್ತಾರದ ಭಯದಿಂದ ಇಲ್ಲಿ ಅವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲಿಲ್ಲ.

ಶ್ರೀವಾಲ್ಮೀಕಿ ವಿರಚಿತ ಆರ್ಷರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಉತ್ತರ ಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಇಪ್ಪತ್ತಮೂರನೆಯ ಸರ್ಗ ಪೂರ್ಣವಾಯಿತು. ॥23॥