१०६ राम-मातलिसंवादः

ಶ್ರೀರಾಮನು ಮಾತಲಿಗೆ ಎಚ್ಚರವಾಗಿರುವಂತೆ ಹೇಳಿದುದು, ರಾವಣನಿಗೆ ಪರಾಜಯ ಸೂಚಕ ಮತ್ತು ಶ್ರೀರಾಮನಿಗೆ ವಿಜಯಸೂಚಕ ಶಕುನಗಳ ವರ್ಣನೆ

ಸಾರಥಿಃ ಸ ರಥಂ ಹೃಷ್ಟಃ ಪರಸೈನ್ಯ ಪ್ರಧರ್ಷಣಮ್ ।
ಗಂಧರ್ವ ನಗರಾಕಾರಂ ಸಮುಚ್ಛ್ರಿತ ಪತಾಕಿನಮ್ ॥

ಯುಕ್ತಂ ಪರಮಸಂಪನ್ನೈರ್ವಾಜಿಭಿರ್ಹೇಮಮಾಲಿಭಿಃ ।
ಯುದ್ಧೋಪಕರಣೈಃ ಪೂರ್ಣಂ ಪತಾಕಾ ಧ್ವಜಮಾಲಿನಮ್ ॥

ಗ್ರಸಂತಮಿವ ಚಾಕಾಶಂ ನಾದಯಂತಂ ವಸುಂಧರಾಮ್ ।
ಪ್ರಣಾಶಂ ಪರಸೈನ್ಯಾನಾಂ ಸ್ವಸೈನ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಹರ್ಷಣಮ್ ॥
ರಾವಣಸ್ಯ ರಥಂ ಕ್ಷಿಪ್ರಂ ಚೋದಯಾಮಾಸ ಸಾರಥಿಃ ।

ರಾವಣನ ಸಾರಥಿಯು ಹರ್ಷೋತ್ಸಾಹದಿಂದ ಅವನ ರಥವನ್ನು ಶೀಘ್ರವಾಗಿ ಓಡಿಸಿದನು. ಆ ರಥವು ಶತ್ರುಸೈನ್ಯ ವನ್ನು ಅತಿಕ್ರಮಿಸಲು ಸಮರ್ಥವಾಗದ್ದು, ಗಂಧರ್ವನಗರದಂತೆ ಆಶ್ಚರ್ಯಜನಕವಾಗಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತಿತ್ತು. ಅದರಲ್ಲಿ ಎತ್ತರವಾದ ಧ್ವಜಹಾರಾಡುತ್ತಿತ್ತು. ಆ ರಥಕ್ಕೆ ಉತ್ತಮ ಗುಣಸಂಪನ್ನ, ಬಂಗಾರದ ಹಾರಗಳಿಂದ ಅಂಕರಿಸಿದ ಕುದುರೆ ಹೂಡಿದ್ದವು. ರಥದೊಳಗೆ ಯುದ್ಧಸಾಮಗ್ರಿ ತುಂಬಿತ್ತು. ಆ ರಥಕ್ಕೆ ಧ್ವಜ ಪತಾಕೆಗಳ ಮಾಲೆಯನ್ನು ತೊಡಿಸಿದ್ದರು. ಆಕಾಶವನ್ನೇ ನುಂಗಿ ಬಿಡುವಂತೆ ಅನಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಗರಗರ ಶಬ್ದದಿಂದ ಭೂಮಿಯನ್ನೇ ತುಂಬಿಬಿಟ್ಟಿತು. ಅದು ಶತ್ರು ಸೈನ್ಯದ ನಾಶಕ ಮತ್ತು ತನ್ನ ಸೈನ್ಯದ ಹರ್ಷವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುವಂತಿತ್ತು.॥1-3½॥

ತಮಾಪತಂತಂ ಸಹಸಾ ಸ್ವನವಂತಂ ಮಹಾಧ್ವಜಮ್ ॥
ರಥಂ ರಾಕ್ಷಸರಾಜಸ್ಯ ನರರಾಜೋ ದದರ್ಶಹ ।

ವಿಶಾಲ ಧ್ವಜದಿಂದ ಅಲಂಕೃತವಾದ ಗರಗರ ಶಬ್ದದೊಂದಿಗೆ ಬರುತ್ತಿರುವ ರಾವಣನ ರಥವನ್ನು ನರರಾಜ ಶ್ರೀರಾಮಚಂದ್ರನು ನೋಡಿದನು.॥4½॥

ಕೃಷ್ಣವಾಜಿಸಮಾಯುಕ್ತಂ ಯುಕ್ತಂ ರೌದ್ರೇಣ ವರ್ಚಸಾ ॥
ದೀಪ್ಯಮಾನಮಿವಾಕಾಶೇ ವಿಮಾನಂ ಸೂರ್ಯವರ್ಚಸಮ್ ।

ಅದಕ್ಕೆ ಕಪ್ಪಾದ ಕುದುರೆ ಹೂಡಿದ್ದರು, ಅದರ ಕಾಂತಿ ಭಯಂಕರವಾಗಿತ್ತು. ಅದು ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಾಶಿಸುವ ಸೂರ್ಯತುಲ್ಯ ತೇಜಸ್ವೀ ವಿಮಾನದಂತೆ ಕಂಡುಬರುತ್ತಿತ್ತು.॥5½॥

ತಡಿತ್ಪತಾಕಾಗಹನಂ ದರ್ಶಿತೇಂದ್ರಾಯುಧಪ್ರಭಮ್ ॥
ಶತಧಾರಾ ವಿಮುಂಚಂತಂ ಧಾರಾಧರಮಿವಾಂಬುದಮ್ ।

ಅದರಲ್ಲಿ ಹಾರಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಪತಾಕೆಗಳು ಮಿಂಚಿನಂತೆ ಅನಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಅದರಲ್ಲಿ ಇದ್ದ ರಾವಣನ ಧನುಸ್ಸಿನಿಂದಾಗಿ ಇಂದ್ರಧನುಸ್ಸಿನ ಪ್ರಭೆ ಬೀರುತ್ತಿತ್ತು. ಬಾಣಗಳ ಧಾರಾಕಾರ ವೃಷ್ಟಿ ಆಗುತ್ತಿರುವುದರಿಂದ ಅದು ಜಲತುಂಬಿದ ಮೇಘದಂತೆ ಕಂಡುಬರುತ್ತಿತ್ತು.॥6½॥

ಸ ದೃಷ್ಟ್ವಾಮೇಘಸಂಕಾಶಮಾಪತಂತಂ ರಥಂ ರಿಪೋಃ ॥

ಗಿರೇರ್ವಜ್ರಾಭಿಮೃಷ್ಟಸ್ಯ ದೀರ್ಯತಃ ಸದೃಶಸ್ವನಮ್ ।
ವಿಸ್ಫಾರಯನ್ ವೈ ವೇಗೇನ ಬಾಲಚಂದ್ರಾನತಂ ಧನುಃ ॥
ಉವಾಚ ಮಾತಲಿಂ ರಾಮಃ ಸಹಸ್ರಾಕ್ಷಸ್ಯ ಸಾರಥಿಮ್ ।

ವಜ್ರಾಯುಧದ ಆಘಾತದಿಂದ ಪರ್ವತವು ಪುಡಿ ಯಾಗುವಂತ ಶಬ್ದ ಅದರ ಧ್ವನಿಯು ಕೇಳುತ್ತಿತ್ತು. ಮೇಘದಂತೆ ಕಂಡುಬರುವ ಶತ್ರುವಿನ ಆ ರಥವು ಬರುತ್ತಿರು ವುದನ್ನು ನೋಡಿ ಶ್ರೀರಾಮನು ವೇಗವಾಗಿ ತನ್ನ ಧನುಷ್ಟಂಕಾರ ಮಾಡಿದನು. ಆಗ ಅವನ ಧನುಸ್ಸು ಬಿದಿಗೆಯ ಚಂದ್ರನಂತೆ ಕಂಡುಬರುತ್ತಿತ್ತು. ಶ್ರೀರಾಮನು ಇಂದ್ರಸಾರಥಿ ಮಾತಲಿಯಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದನು.॥7-8½॥

ಮಾತಲೇ ಪಶ್ಯ ಸಂರಬ್ಧಮಾಪತಂತಂ ರಥಂ ರಿಪೋಃ ॥

ಯಥಾಪಸವ್ಯಂ ಪತಶಾ ವೇಗೇನ ಮಹತಾ ಪುನಃ ।
ಸಮರೇ ಹಂತುಮಾತ್ಮಾನಂ ತಥಾನೇನ ಕೃತಾ ಮತಿಃ ॥

ಮಾತಲಿಯೇ! ನೋಡು, ನನ್ನ ಶತ್ರು ರಾವಣನ ರಥ ವೇಗವಾಗಿ ಬರುತ್ತಿದೆ. ರಾವಣನು ಬಹಳ ವೇಗವಾಗಿ ಬಲಪಾರ್ಶ್ವದಿಂದ ನನ್ನನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಲು ಬರುವುದನ್ನು ನೋಡಿದರೆ ಈ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ತಾನು ಸಾಯುವ ನಿಶ್ಚಯ ಮಾಡಿಯೇ ಬರುವಂತಿದೆ.॥9-10॥

ತದಪ್ರಮಾದಮಾತಿಷ್ಠ ಪ್ರತ್ಯುದ್ಗಚ್ಛ ರಥಂ ರಿಪೋಃ ।
ವಿಧ್ವಂಸಯಿತುಮಿಚ್ಛಾಮಿ ವಾಯುರ್ಮೇಘಮಿವೋತ್ಥಿತಮ್ ॥

ಆದ್ದರಿಂದ ನೀನು ಎಚ್ಚರಿಕೆಯಿಂದ ಶತ್ರುವಿನ ರಥದ ಕಡೆಗೆ ಮುಂದರಿ. ದಟ್ಟವಾಗಿರುವ ಮೋಡಗಳನ್ನು ಗಾಳಿಯು ಚದುರಿಸಿಬಿಡುವಂತೆ ಇಂದು ನಾನು ರಥ ಸಹಿತ ಶತ್ರುವನ್ನು ಧ್ವಂಸ ಮಾಡಲು ಬಯಸ್ತಿದ್ದೇನೆ.॥11॥

ಅವಿಕ್ಲವಮ ಸಂಭ್ರಾಂತಮವ್ಯಗ್ರಹೃದಯೇಕ್ಷಣಮ್ ।
ರಶ್ಮಿಸಂಚಾರನಿಯತಂ ಪ್ರಚೋದಯ ರಥಂ ದ್ರುತಮ್ ॥

ಭಯವನ್ನು, ಭ್ರಾಂತಿಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟು, ಮನಸ್ಸು, ದೃಷ್ಟಿಯನ್ನು ಸ್ಥಿರವಾಗಿರಿಸಿ, ಕುದುರೆಗಳ ಕಡಿವಾಣವನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಣ ದಲ್ಲಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ರಥವನ್ನು ವೇಗವಾಗಿ ನಡೆಸು.॥12॥

ಕಾಮಂ ನ ತ್ವಂ ಸಮಾಧೇಯಃ ಪುರಂದರ ರಥೋಚಿತಃ ।
ಯುಯುತ್ಸುರಹಮೇಕಾಗ್ರಃ ಸ್ಮಾರಯೇ ತ್ವಾಂ ನ ಶಿಕ್ಷಯೇ ॥

ನಿನಗೆ ದೇವೇಂದ್ರನ ರಥ ನಡೆಸುವ ಅಭ್ಯಾಸವಿದೆ, ಆದ್ದರಿದ ನಿನಗೆ ಕಲಿಸುವ ಆವಶ್ಯಕತೆ ಇಲ್ಲ. ನಾನು ಏಕಾಗ್ರಚಿತ್ತನಾಗಿ ಯುದ್ಧಮಾಡಲು ಬಯಸುತ್ತಿರುವೆನು. ನಿನಗೆ ಕಲಿಸಲು ಅಲ್ಲ, ಕೇವಲ ಜ್ಞಾಪಿಸಿದೆ ಅಷ್ಟೇ.॥13॥

ಪರಿತುಷ್ಟಃ ಸ ರಾಮಸ್ಯ ತೇನ ವಾಕ್ಯೇನ ಮಾತಲಿಃ ।
ಪ್ರಚೋದಯಾಮಾಸ ರಥಂ ಸುರಸಾರಥಿರುತ್ತಮಃ ॥

ಅಪಸವ್ಯಂತತಃ ಕುರ್ವನ್ ರಾವಣಸ್ಯ ಮಹಾರಥಮ್ ।
ಚಕ್ರಸಂಭೂತ ರಜಸಾ ರಾವಣಂ ವ್ಯವಧೂನಯತ್ ॥

ಶ್ರೀರಾಮನ ಮಾತಿನಿಂದ ದೇವಸಾರಥಿ ಮಾತಲಿಗೆ ಬಹಳ ಸಂತೋಷವಾಗಿ, ಅವನು ರಾವಣನ ವಿಶಾಲರಥ ವನ್ನು ಬಲಕ್ಕೆ ಬಿಟ್ಟು ರಥವನ್ನು ಮುಂದಕ್ಕೆ ನಡೆಸಿದನು. ಅದರ ಚಕ್ರಗಳಿಂದ ಎದ್ದಿರುವ ಧೂಳನ್ನು ನೋಡಿ ರಾವಣನು ನಡುಗಿ ಹೋದನು.॥14-15॥

ತತಃ ಕ್ರುದ್ಧೋ ದಶಗ್ರೀವಸ್ತಾಮ್ರವಿಸ್ಫಾರಿತೇಕ್ಷಣಃ ।
ರಥಪ್ರತಿಮುಖಂ ರಾಮಂ ಸಾಯಕೈರವಧೂನಯತ್ ॥

ಇದರಿಂದ ದಶಮುಖ ರಾವಣನು ಭಾರೀ ಕ್ರೋಧಗೊಂಡು, ಕೆಂಪಾದ ಕಣ್ಣುಗಳನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ನೋಡುತ್ತಾ ತನ್ನ ರಥದ ಎದುರಿಗಿರುವ ಶ್ರೀರಾಮನ ಮೇಲೆ ಬಾಣಗಳ ಮಳೆ ಸುರಿಸಿದನು.॥16॥

ಧರ್ಷಣಾಮರ್ಷಿತೋ ರಾಮೋ ಧೈರ್ಯಂ ರೋಷೇಣ ಲಂಭಯನ್ ।
ಜಗ್ರಾಹ ಸುಮಹಾವೇಗಮೈಂದ್ರಂ ಯುಧಿ ಶರಾಸನಮ್ ॥

ಅವನ ಈ ಆಕ್ರಮಣದಿಂದ ಶ್ರೀರಾಮನಿಗೆ ಭಾರೀ ಕ್ರೋಧವುಂಟಾಗಿ, ರೋಷಗೊಂಡು ಧೈರ್ಯಧರಿಸಿ, ಯುದ್ಧರಂಗದಲ್ಲಿ ಅವನು ಬಹಳ ವೇಗಶಾಲಿಯಾದ ಇಂದ್ರನ ಧನುಸ್ಸನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಂಡನು.॥17॥

ಶರಾಂಶ್ಚ ಸುಮಹಾವೇಗಾತ್ ಸೂರ್ಯರಶ್ಮಿ ಸಮಪ್ರಭಾನ್ ।
ತದುಪೋಢಂ ಮಹದ್ಯುದ್ಧಮನ್ಯೋನ್ಯವಧಕಾಂಕ್ಷಿಣೋಃ ।
ಪರಸ್ಪರಾಭಿಮುಖಯೋರ್ದೃಪ್ತಯೋರಿವ ಸಿಂಹಯೋಃ ॥

ಜೊತೆಗೆ ಸೂರ್ಯಕಿರಣಗಳಂತೆ ಪ್ರಕಾಶಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಮಹಾವೇಗಶಾಲಿ ಬಾಣಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡನು. ಅನಂತರ ಒಬ್ಬರು ಮತ್ತೊಬ್ಬರ ವಧೆಯನ್ನು ಇಚ್ಛಿಸುತ್ತಾ ಶ್ರೀರಾಮ-ರಾವಣರಿಬ್ಬರಲ್ಲಿ ಭಾರೀ ಯುದ್ಧ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು. ದರ್ಪಿತರಾದ ಎರಡು ಸಿಂಹಗಳಂತೆ ಇಬ್ಬರೂ ಎದುರುಬದುರಾಗಿ ಸಿದ್ಧರಾಗಿದ್ದರು.॥18॥

ತತೋ ದೇವಾಃ ಸಗಂಧರ್ವಾಃ ಸಿದ್ಧಾಶ್ಚ ಪರಮರ್ಷಯಃ ।
ಸಮೀಯುರ್ದ್ವೈರಥಂ ದ್ರಷ್ಟುಂ ರಾವಣಕ್ಷಯಕಾಂಕ್ಷಿಣಃ ॥

ಆಗ ರಾವಣನ ವಿನಾಶವನ್ನು ಬಯಸುವ ದೇವತೆಗಳು, ಸಿದ್ಧರು, ಗಂಧರ್ವರು, ಮಹರ್ಷಿಗಳೆಲ್ಲರೂ ಅವರಿಬ್ಬರ ದ್ವೈರಥ ಯುದ್ಧವನ್ನು ನೋಡಲು ಅಲ್ಲಿ ನೆರೆದಿದ್ದರು.॥19॥

ಸಮುತ್ಪೇತುರಥೋತ್ಪಾತಾ ದಾರುಣಾ ರೋಮಹರ್ಷಣಾಃ ।
ರಾವಣಸ್ಯವಿನಾಶಾಯ ರಾಘವಸ್ಯೋದಯಾಯ ಚ ॥

ಆ ಯುದ್ಧದ ಸಮಯ ರೋಮಾಂಚಕರವಾಗಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡ ಭಯಂಕರ ಉತ್ಪಾತಗಳಿಂದ ರಾವಣನ ವಿನಾಶವು ಮತ್ತು ಶ್ರೀರಾಮಚಂದ್ರನ ಅಭ್ಯುದಯವು ಸೂಚಿತವಾಗುತ್ತಿತ್ತು.॥20॥

ವವರ್ಷ ರುಧಿರಂ ದೇವೋ ರಾವಣಸ್ಯ ರಥೋಪರಿ ।
ವಾತಾ ಮಂಡಲಿನಸ್ತೀವ್ರಾ ವ್ಯಪಸವ್ಯಂ ಪ್ರಚಕ್ರಮುಃ ॥

ರಾವಣನ ರಥದ ಮೇಲೆ ಮೋಡಗಳು ರಕ್ತದ ಮಳೆ ಸುರಿಸಿದವು. ವೇಗವಾಗಿ ಸುತ್ತುತ್ತಿದ್ದ ಸುಂಟರಗಾಳಿಯು ಎಡಮುಖವಾಗಿ ಬೀಸತೊಡಗಿತು.॥21॥

ಮಹದ್ಗೃಧ್ರಕುಲಂ ಚಾಸ್ಯ ಭ್ರಮಮಾಣಂ ನಭಸ್ಥಲೇ ।
ಯೇನ ಯೇನ ರಥೋ ಯಾತಿ ತೇನ ತೇನ ಪ್ರಧಾವತಿ ॥

ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಹಾರಾಡುತ್ತಿದ್ದ ರಣಹದ್ದುಗಳು ರಾವಣನ ರಥವು ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದ ಮಾರ್ಗವನ್ನೇ ಅನುಸರಿಸಿ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದವು.॥22॥

ಸಂಧ್ಯಯಾ ಚಾವೃತಾ ಲಂಕಾ ಜಪಾಪುಷ್ಪನಿಕಾಶಯಾ ।
ದೃಶ್ಯತೇ ಸಂಪ್ರದೀಪ್ತೇವ ದಿವಸೇಽಪಿ ವಸುಂಧರಾ ॥

ಅಸಮಯದಲ್ಲಿ ಕೆಂಪು ದಾಸವಾಳದಂತೆ ಕೆಂಪಾದ ಸಂದ್ಯೆಯು ಆವರಿಸಿ, ಲಂಕೆಯು ಹಗಲಿನಲ್ಲೇ ದೀಪಗಳಿಂದ ಬೆಳಗುತ್ತಿದೆಯೋ ಎಂಬಂತೆ ಕಾಣುತ್ತಿತ್ತು.॥23॥

ಸನಿರ್ಘಾತಾ ಮಹೋಲ್ಕಾಶ್ಚ ಸಂಪ್ರಚೇರುರ್ಮಹಾಸ್ವನಾಃ ।
ವಿಷಾದಯಂಸ್ತೇ ರಕ್ಷಾಂಸಿ ರಾವಣಸ್ಯ ತದಾಹಿತಾಃ ॥

ರಾವಣನ ಇದಿರ್ಗಡೆ ಸಿಡಿಲಿನಂತಹ ಶಬ್ದದೊಂದಿಗೆ ದೊಡ್ಡ ದೊಡ್ಡ ಉಲ್ಕೆಗಳು ಬೀಳತೊಡಗಿದವು. ಅದು ರಾವಣನಿಗೆ ಅಹಿತಕವಾಗಿದ್ದು, ಆ ಉತ್ಪಾತಗಳಿಂದ ರಾಕ್ಷಸರು ವಿಷಾದಗೊಂಡವು.॥24॥

ರಾವಣಶ್ಚ ಯತಸ್ತತ್ರ ಪ್ರಚಚಾಲ ವಸುಂಧರಾ ।
ರಕ್ಷಸಾಂ ಚ ಪ್ರಹರತಾಂ ಗೃಹೀತಾ ಇವ ಬಾಹವಃ ॥

ರಾವಣನು ಹೋದಲೆಲ್ಲ ಭೂಮಿಯು ಕಂಪಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಪ್ರಹರಿಸುವ ರಾಕ್ಷಸರ ಭುಜಗಳು ಯಾರೋ ಹಿಡಿದು ಕೊಂಡಿರುವಂತೆ ನಿರ್ಬಲವಾದುವು.॥25॥

ತಾಮ್ರಾಃ ಪೀತಾಃ ಸಿತಾಃ ಶ್ವೇತಾಃ ಪತಿತಾಃ ಸೂರ್ಯರಶ್ಮಯಃ ।
ದೃಶ್ಯಂತೇ ರಾವಣಸ್ಯಾಗ್ರೇ ಪರ್ವತಸ್ಯೇವ ಧಾತವಃ ॥

ರಾವಣನ ಮುಂದೆ ಬಿದ್ದ ಸೂರ್ಯಕಿರಣಗಳು ಪರ್ವತದ ಧಾತುಗಳಂತೆ ಕೆಂಪು, ಹಳದಿ, ಬಿಳುವು ಮತ್ತು ಕಪ್ಪು ಬಣ್ಣಗಳಿಂದ ಕಂಡು ಬಂದವು.॥26॥

ಗೃಧ್ರೈ ರನುಗತಾಶ್ಚಾಸ್ಯ ವಮಂತ್ಯೋಜ್ವಲನಂ ಮುಖೈಃ ।
ಪ್ರಣೇದುರ್ಮುಖಮೀಕ್ಷಂತ್ಯಃ ಸಂರಬ್ಧಮಶಿವಂ ಶಿವಾಃ ॥

ರೋಷಾವೇಷಗೊಂಡ ರಾವಣನ ಮುಖ ವನ್ನೇ ನೋಡುತ್ತಾ ಹೆಣ್ಣುನರಿಗಳು ಬಾಯಿಂದ ಬೆಂಕಿಯನ್ನು ಉಗುಳುತ್ತಾ ಅಮಂಗಲ ಸೂಚಕವಾಗಿ ಕೂಗುತ್ತಿದ್ದವು. ಅವುಗಳ ಹಿಂದೆ ಹಿಂಡುಹಿಂಡಾಗಿ ರಣಹದ್ದುಗಳು ಓಡಾಡುತ್ತಿದ್ದವು.॥27॥

ಪ್ರತಿಕೂಲಂ ವವೌ ವಾಯೂ ರಣೇ ಪಾಂಸೂನ್ ಸಮುತ್ಕಿರನ್ ।
ತಸ್ಯ ರಾಕ್ಷಸರಾಜಸ್ಯ ಕುರ್ವನ್ದೃಷ್ಟಿ ವಿಲೋಪನಮ್ ॥

ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ಬೀಸುತ್ತಿದ್ದ ಗಾಳಿಯು ಧೂಳನ್ನೆಬ್ಬಿಸಿ ರಾವಣನ ಕಣ್ಣುಗಳು ಕಾಣದಂತೆ ಮಾಡುತ್ತಾ, ಪ್ರತಿಕೂಲ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ಬೀಸುತ್ತಿತ್ತು.॥28॥

ನಿಪೇತುರಿಂದ್ರಾಶನಯಃ ಸೈನ್ಯೇ ಚಾಸ್ಯ ಸಮಂತತಃ ।
ದುರ್ವಿಷಹ್ಯಸ್ವರಾ ಘೋರಾ ವಿನಾ ಜಲಧರೋದಯಮ್ ॥

ರಾವಣನ ಸೈನ್ಯದ ಮೇಲೆ ಎಲ್ಲ ಕಡೆಗಳಿಂದ ಮೋಡಗಳಿಲ್ಲದೆಯೇ ದುಃಸಹ, ಕಠೋರ ಶಬ್ದದೊಂದಿಗೆ ಭಯಾನಕ ಸಿಡಿಲುಗಳು ಬೀಳತೊಡಗಿದವು.॥29॥

ದಿಶಶ್ಚ ಪ್ರದಿಶಃ ಸರ್ವಾ ಬಭೂವುಸ್ತಿಮಿರಾವೃತಾಃ ।
ಪಾಂಸುವರ್ಷೇಣ ಮಹತಾ ದುರ್ದರ್ಷಂ ಚ ನಭೋಽಭವತ್ ॥

ಎಲ್ಲ ದಿಕ್ಕುಗಳಲ್ಲಿ ಅಂಧಕಾರ ಆವರಿಸಿತು. ಧೂಳು ತುಂಬಿ ಆಕಾಶವೂ ಕಾಣದಂತಾಯಿತು.॥30॥

ಕುರ್ವಂತ್ಯಃ ಕಲಹಂ ಘೋರಂ ಶಾರಿಕಾಸ್ತದ್ರಥಂ ಪ್ರತಿ ।
ನಿಪೇತುಃ ಶತಶಸ್ತತ್ರ ದಾರುಣಾ ದಾರುಣಾರುತಾಃ ॥

ಭಯಾನಕವಾಗಿ ಶಬ್ದ ಮಾಡುತ್ತಾ ನೂರಾರು ದಾರುಣವಾದ ಸಾರಿಕಾಪಕ್ಷಗಳು ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಪರಸ್ಪರ ಜಗಳವಾಡುತ್ತಾ ರಾವಣನ ರಥದ ಮೇಲೆ ಬೀಳುತ್ತಿದ್ದವು.॥31॥

ಜಘನೇಭ್ಯಃ ಸ್ಫುಲಿಂಗಾಶ್ಚ ನೇತ್ರೇಭ್ಯೋಽಶ್ರೂಣಿ ಸಂತತಮ್ ।
ಮುಮುಚುಸ್ತಸ್ಯ ತುರಗಾಸ್ತುಲ್ಯಮಗ್ನಿಂ ಚ ವಾರಿ ಚ ॥

ರಾವಣನ ಕುದುರೆಗಳು ಸೊಂಟದಭಾಗದಿಂದ ಬೆಂಕಿಯ ಕಿಡಿಗಳನ್ನು ಉದಿರಿಸುತ್ತಾ ಕಣ್ಣೀರಗರೆಯುತ್ತಿದ್ದವು. ಹೀಗೆ ಅವು ಒಟ್ಟಿಗೆ ಬೆಂಕಿ ಮತ್ತು ನೀರನ್ನು ಸುರಿಸುತ್ತಿದ್ದವು.॥32॥

ಏವಂ ಪ್ರಕಾರಾ ಬಹವಃ ಸಮುತ್ಪಾತಾ ಭಯಾವಹಾಃ ।
ರಾವಣಸ್ಯ ವಿನಾಶಾಯ ದಾರುಣಾಃ ಸಂಪ್ರಜಜ್ಞಿರೇ ॥

ಹೀಗೆ ರಾವಣನ ವಿನಾಶ ಸೂಚಕವಾದ ದಾರುಣ ಹಾಗೂ ಭಯಂಕರ ಉತ್ಪಾತಗಳು ಪ್ರಕಟವಾದುವು.॥33॥

ರಾಮಸ್ಯಾಪಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಸೌಮ್ಯಾನಿ ಚ ಶಿವಾನಿ ಚ ।
ಬಭೂವುರ್ಜಯಶಂಸೀನಿ ಪ್ರಾದುರ್ಭೂತಾನಿ ಸರ್ವಶಃ ॥

ಶ್ರೀರಾಮನ ಮುಂದೆಯೂ ಎಲ್ಲ ರೀತಿಯಿಂದ ಶುಭ, ಮಂಗಲ, ವಿಜಯಸೂಚಕ ಅನೇಕ ಶಕುನಗಳು ಪ್ರಕಟಗೊಂಡವು.॥34॥

ನಿಮಿತ್ತಾನೀಹ ಸೌಮ್ಯಾನಿ ರಾಘವಃ ಸ್ವಜಯಾಯ ವೈ ।
ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಪರಮಸಂಹೃಷ್ಟೋ ಹತಂ ಮೇನೇ ಚ ರಾವಣಮ್ ॥

ತನ್ನ ವಿಜಯಸೂಚಕವಾದ ಈ ಶುಭಶಕುನಗಳನ್ನು ನೋಡಿ ಶ್ರೀರಘುನಾಥನು ಬಹಳ ಸಂತೋಷಗೊಂಡು ರಾವಣನು ಸತ್ತನೆಂದೇ ತಿಳಿದನು.॥35॥

ತತೋ ನಿರೀಕ್ಷ್ಯಾತ್ಮಗತಾನಿ ರಾಘವೋ
ರಣೇನಿಮಿತ್ತಾನಿ ನಿಮಿತ್ತ ಕೋವಿದಃ ।
ಜಗಾಮ ಹರ್ಷಂ ಚ ಪರಾಂ ಚ ನಿರ್ವೃತಿಂ
ಚಕಾರ ಯುದ್ಧೇ ಹ್ಯಧಿಕಂ ಚ ವಿಕ್ರಮಮ್ ॥

ಶಕುನ ಕೋವಿದನಾದ ಶ್ರೀರಾಮನು ರಣಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ತನಗೆ ಪ್ರಾಪ್ತವಾದ ಶುಭಶಕುನಗಳನ್ನು ನೋಡಿ ಬಹಳ ಹರ್ಷಗೊಂಡು, ಪರಮ ಸಂತೋಷವನ್ನು ಅನುಭವಿಸುತ್ತಾ, ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿದನು.॥36॥

ಶ್ರೀವಾಲ್ಮೀಕಿ ವಿರಚಿತ ಆರ್ಷರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಯುದ್ಧಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ನೂರಆರನೆಯ ಸರ್ಗ ಪೂರ್ಣವಾಯಿತು.॥106॥