१०४ रावणस्य पुनरागमनम्

ರಾವಣನು ಸಾರಥಿಯನ್ನು ನಿಂದಿಸಿದುದು, ಸಾರಥಿಯು ರಾವಣನನ್ನು ಸಮಾಧಾನಗೊಳಿಸಿ ರಥವನ್ನು ಪುನಃ ರಣಭೂಮಿಗೆ ಒಯ್ದುದು

ಸ ತು ಮೋಹಾತ್ ಸುಸಂಕ್ರುದ್ಧಃ ಕೃತಾಂತ ಬಲಚೋದಿತಃ ।
ಕ್ರೋಧ ಸಂರಕ್ತನಯನೋ ರಾವಣಃ ಸೂತಮಬ್ರವೀತ್ ॥

ಕಾಲಶಕ್ತಿಯಿಂದ ಪ್ರೇರಿತನಾದ ರಾವಣನು ಮೋಹವಶನಾಗಿ ಅತ್ಯಂತ ಕ್ರೋಧಗೊಂಡು ಕಣ್ಣು ಕೆಂಪಗಾಗಿಸಿ ತನ್ನ ಸಾರಥಿಯಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದನು .॥1॥

ಹೀನವೀರ್ಯಮಿವಾಶಕ್ತಂ ಪೌರುಷೇಣ ವಿವರ್ಜಿತಮ್ ।
ಭೀರುಂ ಲಘುಮಿವಾಸತ್ತ್ವಂ ವಿಹೀನಮಿವ ತೇಜಸಾ ॥

ವಿಮುಕ್ತಮಿವ ಮಾಯಾಭಿರಸ್ತ್ರೈರಿವ ಬಹಿಷ್ಕೃತಮ್ ।
ಮಾಮವಜ್ಞಾಯ ದುರ್ಬುದ್ಧೇ ಸ್ವಯಾ ಬುದ್ಧ್ಯಾವಿಚೇಷ್ಟಸೇ ॥

ದುರ್ಬುದ್ಧೇ! ನೀನು ನನ್ನನ್ನು ಪರಾಕ್ರಮ ಶೂನ್ಯ, ಅಸಮರ್ಥ, ಪುರುಷಾರ್ಥ ಶೂನ್ಯ, ಹೇಡಿ, ಅಲ್ಪ, ಧೈರ್ಯಹೀನ, ನಿಸ್ತೇಜ, ಮಾಯಾರಹಿತ, ಅಸ್ತ್ರಜ್ಞಾನದಿಂದ ವಂಚಿತನೆಂದು ತಿಳಿದಿರುವೆಯಾ? ನನ್ನ ಅವಹೇಳನ ಮಾಡಿ ನೀನು ಮನಬಂದಂತೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿರುವೆ. (ನೀನು ನನ್ನಲ್ಲಿ ಏಕೆ ಕೇಳಲಿಲ್ಲ.॥2-.॥

ಕಿಮರ್ಥಂ ಮಾಮವಜ್ಞಾಯ ಮಚ್ಛಂದಮನವೇಕ್ಷ್ಯ ಚ ।
ತ್ವಯಾ ಶತ್ರುಸಮಕ್ಷಂ ಮೇ ರಥೋಽಯಮಪವಾಹಿತಃ ॥

ನನ್ನ ಅಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನು ತಿಳಿಯದೆಯೇ ನನ್ನ ಅಪಮಾನ ಮಾಡಿ, ನೀನು ಶತ್ರುವಿನ ಮುಂದಿನಿಂದ ನನ್ನ ರಥವನ್ನು ಏಕೆ ಹಿಂದಿರುಗಿಸಿದೆ.॥4॥

ತ್ವಯಾದ್ಯ ಹಿ ಮಮಾನಾರ್ಯ ಚಿರಕಾಲ ಸಮಾರ್ಜಿತಮ್ ।
ಯಶೋ ವೀರ್ಯಂ ಚ ತೇಜಶ್ಚ ಪ್ರತ್ಯಯಶ್ಚ ವಿನಾಶಿತಃ ॥

ಅನಾರ್ಯನೇ! ಇಂದು ನೀನು ನಾನು ಚಿರಕಾಲದಿಂದ ಗಳಿಸಿದ ಯಶ, ಪರಾಕ್ರಮ, ತೇಜ ಮತ್ತು ವಿಶ್ವಾಸದ ಮೇಲೆ, ನೀರೆದೆಯಲ್ಲ.॥5॥

ಶತ್ರೋಃ ಪ್ರಖ್ಯಾತವೀರ್ಯಸ್ಯ ರಂಜನೀಯಸ್ಯ ವಿಕ್ರಮೈಃ ।
ಪಶ್ಯತೋ ಯುದ್ಧಲುಬ್ಧೋಽಹಂ ಕೃತಃ ಕಾಪುರುಷಸ್ತ್ವಯಾ ॥

ನನ್ನ ಶತ್ರುವಿನ ಬಲ-ಪರಾಕ್ರಮ ವಿಖ್ಯಾತನಾಗಿದೆ. ಅವನನ್ನು ತನ್ನ ಬಲ ವಿಕ್ರಮದಿಂದ ಸಂತುಷ್ಟಗೊಳಿಸುವುದು ನನಗೆ ಉಚಿತವಾಗಿದೆ. ನಾನು ಯುದ್ಧಲೋಭಿಯಾಗಿದ್ದೇನೆ. ಹೀಗಿದ್ದರೂ ನೀನು ರಥವನ್ನು ಹಿಂದಿರುಗಿಸಿ ಶತ್ರುವಿನ ದೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ನನ್ನನ್ನು ಹೇಡಿಯನ್ನಾಗಿಸಿದೆ.॥6॥

ಯತ್ತ್ವಂ ರಥಮಿಮಂ ಮೋಹಾನ್ನ ಚೇದ್ವಹಸಿ ದುರ್ಮತೇ ।
ಸತ್ಯೋಽಯಂ ಪ್ರತಿತರ್ಕೋ ಮೇ ಪರೇಣ ತ್ವಮುಪಸ್ಕೃತಃ ॥

ದುರ್ಮತಿಯೇ! ಈ ರಥವನ್ನು ಹೇಗಾದರೂ ನೀನು ಶತ್ರುವಿನ ಎದುರಿಗೆ ಕೊಂಡುಹೋಗದಿದ್ದರೆ, ಶತ್ರುವಿನಿಂದ ನೀನು ಲಂಚ ಪಡೆದು ಮೋಹವಶನಾಗಿ ಈ ಕಾರ್ಯಮಾಡಿರುವೆ ಎಂಬ ನನ್ನ ಊಹೆ ಸತ್ಯವಾದುದು.॥7॥

ನ ಹಿ ತದ್ವಿದ್ಯತೇ ಕರ್ಮ ಸುಹೃದೋಹಿತಕಾಂಕ್ಷಿಣಃ ।
ರಿಪೂಣಾಂ ಸದೃಶಂ ತ್ವೇತದ್ ಯತ್ ತ್ವಯೈತದನುಷ್ಠಿತಮ್ ॥

ನೀನು ಮಾಡಿದ ಕಾರ್ಯವು ಹಿತವನ್ನು ಬಯಸುವ ಮಿತ್ರನ ಕಾರ್ಯವಲ್ಲ. ಶತ್ರುಗಳು ಮಾಡಲು ಯೋಗವಾಗಿದೆ.॥8॥

ನಿವರ್ತಯ ರಥಂ ಶೀಘ್ರಂ ಯಾವನ್ನಾಪೈತಿ ಮೇ ರಿಪುಃ ।
ಯದಿ ವಾಧ್ಯುಷಿತೋಽಸಿತ್ವಂ ಸ್ಮರ್ಯಂತೇ ಯದಿ ಮೆ ಗುಣಾಃ ॥

ನೀನು ನನ್ನೊಡನೆ ಬಹಳ ದಿನಗಳಿಂದ ಇರುವುದರಿಂದ, ನನ್ನ ಗುಣಗಳು ನಿನಗೆ ನೆನಪಿದ್ದರೆ ನನ್ನ ಈ ರಥವನ್ನು ಬೇಗನೇ ಯುದ್ಧಕ್ಕಾಗಿ ಹಿಂದಿರುಗಿಸು. ಹೀಗಾಗದಿದ್ದರೆ ನನ್ನ ಶತ್ರು ಎಲ್ಲಾದರೂ ಓಡಿ ಹೋಗದಿರಲಿ.॥9॥

ಏವಂ ಪರುಷಮುಕ್ತಸ್ತು ಹಿತಬುದ್ಧಿರಬುದ್ಧಿನಾ ।
ಅಬ್ರವೀದ್ರಾವಣಂ ಸೂತೋ ಹಿತಂ ಸಾನುನಯಂ ವಚಃ ॥

ಸಾರಥಿಯ ಬುದ್ಧಿಯಲ್ಲಿ ರಾವಣನ ಹಿತದ ಭಾವನೆಯೇ ಇದ್ದರೂ, ಆ ಮೂರ್ಖನು ಅವನಿಗೆ ಇಂತಹ ಕಠೋರ ಮಾತನ್ನು ಹೇಳಿದಾಗ ಸಾರಥಿಯು ಬಹಳ ವಿನಯದಿಂದ ಹೀಗೆ ಹಿತವಚನ ಹೇಳಿದನು.॥10॥

ನ ಭೀತೋಽಸ್ಮಿ ನ ಮೂಢೋಽಸ್ಮಿ ನೋಪಜಪ್ತೋಽಸ್ಮಿ ಶತ್ರುಭಿಃ ।
ನ ಪ್ರಮತ್ತೋ ನ ನಿಃಸ್ನೇಹೋ ವಿಸ್ಮೃತಾ ನ ಚ ಸತ್ಕ್ರಿಯಾ ॥

ಮಹಾರಾಜರೇ! ನಾನು ಹೆದರಿಲ್ಲ, ನನ್ನ ವಿವೇಕವೂ ನಾಶವಾಗಲಿಲ್ಲ. ನನಗೆ ಶತ್ರುವೂ ಪ್ರಲೋಭನೆ ತೋರಿಲ್ಲ. ನಾನು ಎಚ್ಚರ ತಪ್ಪಿಲ್ಲ. ನಿಮ್ಮ ಕುರಿತು ನನ್ನ ಸ್ನೇಹವೂ ಕಡಿಮೆಯಾಗಲಿಲ್ಲ. ನೀವು ಗೈದ ಸತ್ಕಾರವನ್ನು ನಾನು ಮರೆತಿಲ್ಲ.॥11॥

ಮಯಾ ತು ಹಿತಕಾಮೇನ ಯಶಶ್ಚ ಪರಿರಕ್ಷತಾ ।
ಸ್ನೇಹಪ್ರಸನ್ನಮನಸಾ ಪ್ರಿಯಮಿತ್ಯಪ್ರಿಯಂ ಕೃತಮ್ ॥

ನಾನು ಸದಾ ನಿಮ್ಮ ಹಿತವನ್ನು ಬಯಸುವೆನು. ನಿಮ್ಮ ಯಶಸ್ಸಿನ ರಕ್ಷಣೆ ಗಾಗಿಯೇ ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾ ಇರುವೆನು. ನನ್ನ ಹೃದಯ ನಿಮ್ಮ ಕುರಿತಾದ ಸ್ನೇಹದಿಂದ ಆರ್ದ್ರವಾಗುತ್ತದೆ. ನಿಮಗೆ ಅಪ್ರಿಯವಾದರೂ ಇದರಿಂದ ನಿಮ್ಮ ಹಿತವಾಗಬಹುದೆಂದು ಯೋಚಿಸಿ ನಾನು ಇದನ್ನು ಮಾಡಿದುದು.॥12॥

ನಾಸ್ಮಿನ್ನರ್ಥೇ ಮಹಾರಾಜ ತ್ವಂ ಮಾಂ ಪ್ರಿಯಹಿತೇ ರತಮ್ ।
ಕಶ್ಚಿಲ್ಲಘುರಿವಾನಾರ್ಯೋ ದೋಷತೋ ಗಂತುಮರ್ಹಸಿ ॥

ಮಹಾರಾಜರೇ! ನಾನು ನಿಮ್ಮ ಹಿತದಲ್ಲಿ ತತ್ಪರನಾಗಿರು ವವನು, ಆದ್ದರಿಂದ ಈ ಕಾರ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ನೀವು ಯಾವುದೇ ಅಲ್ಪ ಮತ್ತು ಅನಾರ್ಯ ಪುರುಷನಂತೆ ನನ್ನ ಮೇಲೆ ದೋಷಾರೋಪಣೆ ಮಾಡಬಾರದು.॥13॥

ಶ್ರೂಯತಾಂ ಪ್ರತಿದಾಸ್ಯಾಮಿ ಯನ್ನಿಮಿತ್ತಂ ಮಯಾ ರಥಃ ।
ನದೀವೇಗ ಇವಾಂಭೋಭಿಃ ಸಂಯುಗೇ ವಿನಿವರ್ತಿತಃ ॥

ಚಂದ್ರೋದಯವಾದಾಗ ಸಮುದ್ರದ ನೀರು ನದಿಗಳ ವೇಗವನ್ನು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸುವಂತೆಯೇ ನಾನು ಯಾವ ಕಾರಣದಿಂದ ರಥವನ್ನು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸಿದೆ, ಅದನ್ನು ಹೇಳುವೆನು ಕೇಳಿ.॥14॥

ಶ್ರಮಂ ತವಾವಗಚ್ಛಾಮಿ ಮಹತಾ ರಣಕರ್ಮಣಾ ।
ನಹಿ ತೇ ವೀರಸೌಮುಖ್ಯಂ ಪ್ರಕರ್ಷಂ ವೋಪಧಾರಯೇ ॥

ಆಗ ನೀವು ಮಹಾ ಯುದ್ಧದಿಂದಾಗಿ ಬಳಲಿದ್ದಿರಿ, ಶತ್ರುವಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಬಲತೆ ನಿಮ್ಮಲ್ಲಿ ನಾನು ಕಂಡಿಲ್ಲ, ಹೆಚ್ಚು ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ಕಾಣಲಿಲ್ಲ ಎಂದು ನಾನು ತಿಳಿದೆ.॥15॥

ರಥೋದ್ವಹನಖಿನ್ನಾಶ್ಚ ಭಗ್ನಾಮೇ ರಥವಾಜಿನಃ ।
ದೀನಾ ಘರ್ಮಪರಿಶ್ರಾಂತಾ ಗಾವೋ ವರ್ಷಹತಾ ಇವ ॥

ನಮ್ಮ ಕುದುರೆಗಳೂ ರಥವನ್ನೆಳೆದು ಎಳೆದು ದಣಿದಿದ್ದವು. ಅವುಗಳು ಎಡವುತ್ತಿದ್ದವು. ಬಿಸಿಲಿನಿಂದ ಪೀಡಿತವಾದ ಕುದುರೆಗಳು ಮಳೆಯ ರಭಸಕ್ಕೆ ಸಿಕ್ಕ ಹಸುವಿನಂತೆ ದುಃಖಿಗಳಾಗಿದ್ದವು.॥16॥

ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಚ ಭೂಯಿಷ್ಠಂ ಯಾನಿ ಪ್ರಾದುರ್ಭವಂತಿ ನಃ ।
ತೇಷು ತೇಷ್ವಭಿಪನ್ನೇಷು ಲಕ್ಷಯಾಮ್ಯಪ್ರದಕ್ಷಿಣಮ್ ॥

ಜೊತೆಗೆ ಆಗ ನಮ್ಮ ಮುಂದೆ ಪ್ರಕಟವಾದ ಶಕುನಗಳು ಸಫಲವಾದಲ್ಲಿ ನಮಗೆ ಅದರಿಂದ ಅನಿಷ್ಟವೇ ಕಂಡು ಬರುತ್ತಿತ್ತು.॥17॥

ದೇಶಕಾಲೌ ಚ ವಿಜ್ಞೇಯೌ ಲಕ್ಷಣಾನೀಂಗಿತಾನಿ ಚ ।
ದೈನ್ಯಂ ಖೇದಶ್ಚ ಹರ್ಷಶ್ಚ ರಥಿನಶ್ಚ ಬಲಾಬಲಮ್ ॥

ಸಾರಥಿಯು ದೇಶ-ಕಾಲವನ್ನು ಶುಭಾಶುಭ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು, ರಥಿಯ ಚೇಷ್ಟೆಗಳನ್ನು, ಉತ್ಸಾಹ, ಖೇದ-ಹರ್ಷಗಳನ್ನು, ಬಲಾ ಬಲಗಳನ್ನು ತಿಳಿದಿರಬೇಕು.॥18॥

ಸ್ಥಲನಿಮ್ನಾನಿ ಭೂಮೇಶ್ಚ ಸಮಾನಿ ವಿಷಮಾಣಿ ಚ ।
ಯುದ್ಧಕಾಲಶ್ಚ ವಿಜ್ಞೇಯಃ ಪರಸ್ಯಾಂತರ ದರ್ಶನಮ್ ॥

ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿರುವ ಹಳ್ಳ-ತಿಟ್ಟು, ಸಮ-ವಿಷಮ ಸ್ಥಾನಗಳ ಅರಿವು ಸಾರಥಿಗೆ ಇರಬೇಕು. ಯುದ್ಧ ಮಾಡಬೇಕಾದ ಕಾಲ, ಶತ್ರುವಿನ ದೌರ್ಬಲ್ಯ ಇವೆಲ್ಲವನ್ನೂ ಸಾರಥಿಯಾದವನು ಗಮನಿಸಬೇಕು.॥19॥

ಉಪಯಾನಾಪಯಾನೇ ಚ ಸ್ಥಾನಂ ಪ್ರತ್ಯಪಸರ್ಪಣಮ್ ।
ಸರ್ವಮೇತದ್ ರಥಸ್ಥೇನ ಜ್ಞೇಯಂ ರಥಕುಟುಂಬಿನಾ ॥

ಶತ್ರುವಿನ ಬಳಿಗೆ ಹೋಗುವುದು, ದೂರ ಹೋಗುವುದು, ಸ್ಥಿರವಾಗಿ ನಿಲ್ಲುವುದು ಹಾಗೂ ಯುದ್ಧ ರಂಗದಿಂದ ಬೇರೆಯಾಗುವುದು, ಸರಿಯಾದ ಸಂದರ್ಭ ಯಾವಾಗ ಬರುತ್ತದೆ. ಇದೆಲ್ಲವನ್ನು ರಥ ನಿರ್ವಾಹಕನಿಗೆ ತಿಳಿದಿರಬೇಕು.॥20॥

ತವ ವಿಶ್ರಮಹೇತೋಸ್ತು ತಥೈಷಾಂ ರಥವಾಜಿನಾಮ್ ।
ರೌದ್ರಂ ವರ್ಜಯತಾ ಖೇದಂ ಕ್ಷಮಂ ಕೃತಮಿದಂ ಮಯಾ ॥

ನಿಮಗೆ ಮತ್ತು ನಮ್ಮ ಕುದುರೆಗಳಿಗೆ ಸ್ವಲ್ಪ ಹೊತ್ತು ವಿಶ್ರಾಂತಿ ಕೊಡಲು ಮತ್ತು ಖೇದವನ್ನು ದೂರಗೊಳಿಸಲು ನಾನು ಮಾಡಿದ ಕಾರ್ಯವು ಉಚಿತವೇ ಆಗಿದೆ.॥21॥

ಸ್ವೇಚ್ಛಯಾ ನ ಮಯಾ ವೀರ ರಥೋಽಯಮಪವಾಹಿತಃ ।
ಭರ್ತುಃ ಸ್ನೇಹಪರೀತೇನ ಮಯೇದಂ ಯತ್ಕೃತಂ ಪ್ರಭೋ ॥

ಪ್ರಭುವೇ! ನಾನು ಮನಬಂದಂತೆ ಈ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ಮಾಡಲಿಲ್ಲ. ಒಡೆಯನ ಸ್ನೇಹವಶನಾಗಿ ಅವನ ರಕ್ಷಣೆಗಾಗಿ ಈ ರಥವನ್ನು ರಣರಂಗದಿಂದ ದೂರಕ್ಕೆ ಒಯ್ದಿರುವೆನು.॥22॥

ಆಜ್ಞಾಪಯ ಯಥಾತತ್ತ್ವಂ ವಕ್ಷ್ಯಸ್ಯರಿನಿಷೂದನ ।
ತತ್ಕರಿಷ್ಯಾಮ್ಯಹಂ ವೀರ ಗತಾನೃಣ್ಯೇನ ಚೇತಸಾ ॥

ಶತ್ರುಹಂತಕನೇ! ಈಗ ನೀವು ಆಜ್ಞಾಪಿಸಿರಿ. ನೀವು ಸರಿಯೆಂದು ತಿಳಿದುಹೇಳಿದುದನ್ನು ನಾನು ಮಾಡಿ ದಣಿಯ ಋಣಿವನ್ನು ತೀರಿಸುವ ಭಾವನೆ ಇರಿಸಿ ಮಾಡುವೆನು.॥23॥

ಸಂತುಷ್ಟಸ್ತೇನ ವಾಕ್ಯೇನ ರಾವಣಸ್ತಸ್ಯ ಸಾರಥೇಃ ।
ಪ್ರಶಸ್ಯೈನಂ ಬಹುವಿಧಂ ಯುದ್ಧಲುಬ್ಧೋಽಬ್ರವೀದ್ವಚಃ ॥

ಸಾರಥಿಯ ಈ ಮಾತಿನಿಂದ ರಾವಣನು ಬಹಳ ಸಂತುಷ್ಟನಾಗಿ, ನಾನಾ ರೀತಿಯಿಂದ ಅವನನ್ನು ಹೊಗಳಿ, ಯುದ್ಧಲೋಲುಪನಾಗಿ ಹೇಳಿದನು.॥24॥

ರಥಂ ಶೀಘ್ರಮಿಮಂ ಸೂತ ರಾಘವಾಭಿಮುಖಂ ನಯ ।
ನಾಹತ್ವಾಸಮರೇ ಶತ್ರೂನ್ನಿವರ್ತಿಷ್ಯತಿ ರಾವಣಃ ॥

ಸೂತನೇ! ಈಗ ನೀನು ರಥವನ್ನು ಬೇಗನೇ ರಾಮನ ಮುಂದಕ್ಕೆ ಕೊಂಡುಹೋಗು. ರಾವಣನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಶತ್ರುವನ್ನು ಕೊಲ್ಲದೆ ಎಂದೂ ಮನಗೆ ಮರಳಲಾರನು.॥25॥

ಏವಮುಕ್ತ್ವಾರಥಸ್ಥಸ್ಯ ರಾವಣೋ ರಾಕ್ಷಸೇಶ್ವರಃ ।
ದದೌತಸ್ಯ ಶುಭಂ ಹ್ಯೇಕಂ ಹಸ್ತಾಭರಣಮುತ್ತಮಮ್ ।
ಶ್ರುತ್ವಾ ರಾವಣವಾಕ್ಯಾನಿ ಸಾರಥಿಃ ಸಂನ್ಯವರ್ತತ ॥

ಹೀಗೆ ಹೇಳಿ ರಾಕ್ಷಸೇಶ್ವರನು ಸಾರಥಿಗೆ ತನ್ನ ಕೈಯ್ಯ ಸುಂದರ ಕಡಗವನ್ನು ಉಡುಗೊರೆಯಾಗಿ ಕೊಟ್ಟನು. ರಾವಣನ ಆದೇಶದಂತೆ ಸಾರಥಿಯು ಪುನಃ ರಥವನ್ನು ಯುದ್ಧದ ಕಡೆಗೆ ತಿರುಗಿಸಿದನು.॥26॥

ತತೋ ದ್ರುತಂ ರಾವಣವಾಕ್ಯಚೋದಿತಃ
ಪ್ರಚೋದಯಾಮಾಸ ಹಯಾನ್ಸ ಸಾರಥಿಃ ।
ಸ ರಾಕ್ಷಸೇಂದ್ರಸ್ಯ ತತೋ ಮಹಾರಥಃ
ಕ್ಷಣೇನ ರಾಮಸ್ಯ ರಣಾಗ್ರತೋಽಭವತ್ ॥

ರಾವಣನ ಆಜ್ಞೆಯಂತೆ ಸಾರಥಿಯು ಕೂಡಲೇ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಓಡಿಸುತ್ತಾ ರಾಕ್ಷಸರಾಜನ ಆ ವಿಶಾಲ ರಥವನ್ನು ಕ್ಷಣಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ಶ್ರೀರಾಮಚಂದ್ರನ ಸಮೀಪಕ್ಕೆ ಕೊಂಡು ಹೋದನು.॥27॥

ಶ್ರೀವಾಲ್ಮೀಕಿ ವಿರಚಿತ ಆರ್ಷರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಯುದ್ಧಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ನೂರನಾಲ್ಕನೆಯ ಸರ್ಗ ಪೂರ್ಣವಾಯಿತು.॥104॥