०८४ विभीषणेन इन्द्रजिद्रहस्यभेदनम्

ವಿಭೀಷಣನು ಇಂದ್ರಜಿತುವಿನ ಮಾಯಾರಹಸ್ಯವನ್ನು ತಿಳಿಸಿ ಸೀತೆಯು ಜೀವಿಸಿರುವಳೆಂಬ ವಿಶ್ವಾಸ ಹುಟ್ಟಿಸಿದುದು, ಲಕ್ಷ್ಮಣನನ್ನು ಕಪಿಸೇನೆಯೊಡನೆ ನಿಕುಂಭಿಳಾಮಂದಿರಕ್ಕೆ ಕಳುಹಿಸುವಂತೆ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿದುದು

ರಾಮಮಾಶ್ವಾಸಮಾನೇ ತು ಲಕ್ಷ್ಮಣೇ ಭ್ರಾತೃವತ್ಸಲೇ ।
ನಿಕ್ಷಿಪ್ಯ ಗುಲ್ಮಾನ್ ಸ್ವಸ್ಥಾನೇ ತತ್ರಾಗಚ್ಛದ್ವಿಭೀಷಣಃ ॥

ಭ್ರಾತೃವತ್ಸಲ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಶ್ರೀರಾಮನಿಗೆ ಹೀಗೆ ಆಶ್ವಾಸನೆ ಕೊಡುತ್ತಿರುವಾಗಲೇ ವಿಭೀಷಣನು ವಾನರ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಯಥಾ ಯಥಾ ಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಿ, ರಾಮನಿದ್ದಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದನು.॥1॥

ನಾನಾಪ್ರಹರಣೈರ್ವೀರೈಶ್ಚತುರ್ಭಿರಭಿ ಸಂವೃತಃ ।
ನೀಲಾಂಜನಚಯಾಕಾರೈರ್ಮಾತಂಗರಿವ ಯೂಥಪೈಃ ॥

ನಾನಾ ವಿಧವಾದ ಆಯುಧಗಳನ್ನು ಧರಿಸಿದ, ಕಾಡಿಗೆಯ ರಾಶಿಯಂತೆ ಕಪ್ಪಾದ, ಮದಿಸಿದ ಸಲಗಗಳಂತೆ ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದ ನಾಲ್ವರು ರಾಕ್ಷಸಶ್ರೇಷ್ಠರಿಂದ ವಿಭೀಷಣನು ಪರಿವೃತನಾಗಿದ್ದನು.॥2॥

ಸೋಽಭಿಗಮ್ಯ ಮಹಾತ್ಮಾನಂ ರಾಘವಂ ಶೋಕಲಾಲಸಮ್ ।
ವಾನರಾಂಶ್ಚಾಪಿ ದದೃಶೇ ಭಾಷ್ಪಪರ್ಯಾಕುಲೇಕ್ಷಣಾನ್ ॥

ಅಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದು ನೋಡುತ್ತಾನೆ - ಮಹಾತ್ಮಾ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಶೋಕಮಗ್ನನಾಗಿದ್ದನು. ಎಲ್ಲ ವಾನರರ ಕಣ್ಣೀರು ತುಂಬಿಕೊಂಡಿದ್ದರು.॥3॥

ರಾಘವಂ ಚ ಮಹಾತ್ಮಾನಮಿಕ್ಷ್ವಾಕುಕುಲನಂದನಮ್ ।
ದದರ್ಶ ಮೋಹಮಾಪನ್ನಂ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ಸ್ಯಾಂಕಮಾಶ್ರಿತಮ್ ॥

ಜೊತೆಗೆ ಇಕ್ಷ್ವಾಕು ಕುಲನಂದನ ಮಹಾತ್ಮಾ ಶ್ರೀರಘುನಾಥನ ಕಡೆಗೆ ನೋಡಿದರೆ ಅವನು ಮೂರ್ಛಿತನಾಗಿ ಲಕ್ಷ್ಮಣನ ತೊಡೆಯಲ್ಲಿ ಮಲಗಿದ್ದನು.॥4॥

ವ್ರೀಡಿತಂ ಶೋಕಸಂತಪ್ತಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ರಾಮಂ ವಿಭೀಷಣಃ ।
ಅಂತರ್ದುಃಖೇನ ದೀನಾತ್ಮಾ ಕಿಮೇತದಿತಿ ಸೋಽಬ್ರವೀತ್ ॥

ಶ್ರೀರಾಮನು ಲಜ್ಜಿತನಾಗಿ ಶೋಕ ಸಂತಪ್ತನಾಗಿ ರುವುದನ್ನು ನೋಡಿ, ದುಃಖದಿಂದ ದೀನ ಹೃದಯನಾದ ವಿಭೀಷಣನು ‘ಇದೇನಿದು?’ ಎಂದು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದನು.॥5॥

ವಿಭೀಷಣಮುಖಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಸುಗ್ರೀವಂ ತಾಂಶ್ಚವಾನರಾನ್ ।
ಲಕ್ಷ್ಮಣೋವಾಚ ಮಂದಾರ್ಥಮಿದಂ ಭಾಷ್ಪಪರಿಪ್ಲುತಃ ॥

ಆಗ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ವಿಭೀಷಣನನ್ನು ಸುಗ್ರೀವ ಹಾಗೂ ಇತರ ವಾನರರ ಕಡೆಗೆ ದೃಷ್ಟಿಹರಿಸಿ ಕಣ್ಣೀರು ಸುರಿಸುತ್ತಾ ಮೆಲ್ಲಗೆ ವಿಭೀಷಣನಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದನು.॥6॥

ಹತಾ ಇಂದ್ರಜಿತಾ ಸೀತಾ ಇತಿ ಶ್ರುತ್ವೈವ ರಾಘವಃ ।
ಹನೂಮದ್ವಚನಾತ್ಸೌಮ್ಯ ತತೋ ಮೋಹಮುಪಾಶ್ರಿತಃ ॥

ಸೌಮ್ಯನೇ! ‘ಇಂದ್ರಜಿತನು ಸೀತೆಯನ್ನು ಕೊಂದುಹಾಕಿದನು’ ಎಂದು ಹನುಮಂತನು ಹೇಳಿದಾಗ, ಅದನ್ನು ಕೇಳಿ ಶ್ರೀರಾಮನು ಮೂರ್ಛಿತನಾಗಿರುವನು.॥7॥

ಕಥಯಂತಂ ತು ಸೌಮಿತ್ರಿಂ ಸಂನಿವಾರ್ಯ ವಿಭೀಷಣಃ ।
ಪುಷ್ಕಲಾರ್ಥಮಿದಂ ವಾಕ್ಯಂ ವಿಸಂಜ್ಞಂ ರಾಮಮಬ್ರವೀತ್ ॥

ಮನುಜೇಂದ್ರಾರ್ತರೂಪೇಣ ಯದುಕ್ತಸ್ತ್ವಂ ಹನೂಮತಾ ।
ತದಯುಕ್ತಮಹಂ ಮನ್ಯೇ ಸಾಗರಸ್ಯೇವ ಶೋಷಣಮ್ ॥

ಹೀಗೆ ಹೇಳುತ್ತಿರುವ ಲಕ್ಷ್ಮಣನನ್ನು ತಡೆದು ವಿಭೀಷಣನು ನಿಶ್ಚೇಷ್ಟಿತನಾಗಿ ಬಿದ್ದಿದ್ದ ಶ್ರೀರಾಮಚಂದ್ರನಲ್ಲಿ ಶ್ರೇಷ್ಟವಾದ ಈ ಮಾತನ್ನು ಹೇಳಿದನು.॥8-9॥

ಅಭಿಪ್ರಾಯಂ ತು ಜಾನಾಮಿ ರಾವಣಸ್ಯ ದುರಾತ್ಮನಃ ।
ಸೀತಾಂ ಪ್ರತಿ ಮಹಾಬಾಹೋ ನ ಚ ಘಾತಂ ಕರಿಷ್ಯತಿ ॥

ಮಹಾರಾಜಾ! ದುರಾತ್ಮಾ ರಾವಣನಿಗೆ ಸೀತೆಯ ಕುರಿತು ಇರುವ ಭಾವವನ್ನು ನಾನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ತಿಳಿದಿದ್ದೇನೆ. ಅವನು ಆಕೆಯ ವಧೆಯನ್ನು ಮಾಡಲು ಎಂದೂ ಬಿಡಲಾರನು.॥10॥

ಯಾಚ್ಯಮಾನಃ ಸುಬಹುಶೋ ಮಯಾ ಹಿತಚಿಕೀರ್ಷುಣಾ ।
ವೈದೇಹೀಮುತ್ಸೃಜಸ್ವೇತಿ ನ ಚ ತತ್ಕೃತವಾನ್ ವಚಃ ॥

ನಾನು ಅವನ ಹಿತವನ್ನು ಮಾಡುವ ಇಚ್ಛೆಯಿಂದ ‘ವಿದೇಹಕುಮಾರಿಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟುಬಿಡು’ ಎಂದು ಪದೇ ಪದೇ ಹೇಳಿದ್ದೆ; ಆದರೆ ಅವನು ನನ್ನ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಲಿಲ್ಲ.॥11॥

ನೈವ ಸಾಮ್ನಾ ನ ದಾನೇನ ನ ಭೇದೇನ ಕುತೋ ಯುಧಾ ।
ಸಾ ದ್ರಷ್ಟುಮಪಿ ಶಕ್ಯೇತ ನೈವ ಚಾನ್ಯೇನ ಕೇನಚಿತ್ ॥

ಸೀತೆಯನ್ನು ಸಾಮ, ದಾನ, ಭೇದನೀತಿಯಿಂದಲೂ ಬೇರೆ ಯಾರೂ ನೋಡಲಾರನು. ಮತ್ತೆ ಯುದ್ಧದ ಮೂಲಕ ಹೇಗೆ ನೋಡಬಲ್ಲನು.॥12॥

ವಾನರಾನ್ಮೋಹಯಿತ್ವಾ ತು ಪ್ರತಿಯಾತಃ ಸ ರಾಕ್ಷಸಃ ।
ಮಾಯಾಮಯೀಂ ಮಹಾಬಾಹೋತಾಂ ವಿದ್ಧಿ ಜನಕಾತ್ಮಜಾಮ್ ॥

ಮಹಾಬಾಹೋ! ರಾಕ್ಷಸ ಇಂದ್ರಜಿತನು ವಾನರರನ್ನು ಮೋಹಗೊಳಿಸಿ ಹೊರಟುಹೋಗಿರುವನು. ಅವನು ವಧಿಸಿದುದು ಮಾಯಾಮಯ ಜಾನಕಿಯಾಗಿದ್ದಳು ಎಂಬುದನ್ನು ನಿಶ್ಚಿತವಾಗಿ ತಿಳಿಯಿರಿ.॥13॥

ಚೈತ್ಯಂ ನಿಕುಂಭಿಲಾ ಮದ್ಯ ಪ್ರಾಶ್ಯಹೋಮಂ ಕರಿಷ್ಯತಿ ।
ಹುತವಾನುಪಯಾತೋ ಹಿ ದೇವೈರಪಿ ಸವಾಸವೈಃ ॥
ದುರಾಧರ್ಷೋ ಭವತ್ಯೇಷ ಸಂಗ್ರಾಮೇ ರಾವಣಾತ್ಮಜಃ ।

ಅವನು ಈಗ ನಿಕುಂಭಿಲಾ ಮಂದಿರದಲ್ಲಿ ಹೋಗಿ ಹೋಮ ಮಾಡುತ್ತಿರಬಹುದು. ಹೋಮ ಮಾಡಿ ಮರಳಿದಾಗ ಆ ರಾವಣ ಕುಮಾರನನ್ನು ಸಂಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಸೋಲಿಸುವುದು ಇಂದ್ರನ ಸಹಿತ ಸಮಸ್ತ ದೇವತೆಗಳಿಗೂ ಕಷ್ಟವಾಗಬಹುದು.॥14½॥

ತೇನ ಮೋಹಯತಾ ನೂನಮೇಷಾ ಮಾಯಾ ಪ್ರಯೋಜಿತಾ ॥
ವಿಘ್ನಮನ್ವಿಚ್ಛತಾ ತತ್ರ ವಾನರಾಣಾಂ ಪರಾಕ್ರಮೇ ।

ಅವನು ನಮ್ಮನ್ನು ಮಾಯೆಯಲ್ಲಿ ಕೆಡಹಲೆಂದೇ ಖಂಡಿತವಾಗಿ ಈ ಮಾಯೆಯ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿರುವನು. ವಾನರ ಪರಾಕ್ರಮ ಮುಂದರಿದರೆ ನನ್ನ ಈ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ವಿಘ್ನ ಉಂಟಾದೀತೆಂದು ಯೋಚಿಸಿ ಹೀಗೆ ಮಾಡಿರುವನು.॥15½॥

ಸಸೈನ್ಯಾಸ್ತತ್ರ ಗಚ್ಛಾಮೋ ಯಾವತ್ತನ್ನ ಸಮಾಪ್ಯತೇ ॥
ತ್ಯಜೈನಂ ನರಶಾರ್ದೂಲ ಮಿಥ್ಯಾ ಸಂತಾಪಮಾಗತಮ್ ।

ಅವನ ಹೋಮ ಕಾರ್ಯ ಸಮಾಪ್ತವಾಗುವ ಮೊದಲೇ ನಾವು ಸೈನ್ಯದೊಂದಿಗೆ ನಿಕುಂಭಿಳಾ ಮಂದಿರಕ್ಕೆ ಹೋಗೋಣ. ನರಶ್ರೇಷ್ಠನೇ! ಸುಳ್ಳಾದ ಈ ವಾರ್ತೆಯಿಂದ ಉಂಟಾದ ಸಂತಾಪವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿಬಿಡು.॥16½॥

ಸೀದತೇ ಹಿ ಬಲಂ ಸರ್ವಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾತ್ವಾಂ ಶೋಕಕರ್ಶಿತಮ್ ॥

ಇಹ ತ್ವಂ ಸ್ವಸ್ಥಹೃದಯಸ್ತಿಷ್ಠ ಸತ್ತ್ವಸಮುಚ್ಛ್ರಿತಃ ।
ಲಕ್ಷ್ಮಣಂ ಪ್ರೇಷಯಾಸ್ಮಾಭಿಃ ಸಹ ಸೈನ್ಯಾನುಕರ್ಷಿಭಿಃ ॥

ಪ್ರಭೋ! ನೀವು ಶೋಕದಿಂದ ಸಂತಪ್ತನಾಗಿರುವುದನ್ನು ನೋಡಿ ಸೈನ್ಯವೆಲ್ಲ ದುಃಖಿತವಾಗಿದೆ. ನೀವು ಧೈರ್ಯದಲ್ಲಿ ಶ್ರೇಷ್ಠನಾಗಿರುವಿರಿ; ಆದ್ದರಿಂದ ಸ್ವಸ್ಥಚಿತ್ತರಾಗಿ ಇಲ್ಲೇ ಇರಿ. ಸೈನ್ಯದ ಜೊತೆಗೆ ಲಕ್ಷ್ಮಣನನ್ನು ನಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ಕಳಿಸಿಕೊಡಿ.॥17-18॥

ಏಷ ತಂ ನರಶಾರ್ದೂಲೋ ರಾವಣಿಂ ನಿಶಿತೈಃ ಶರೈಃ ।
ತ್ಯಾಜಯಿಷ್ಯತಿ ತತ್ಕರ್ಮತತೋ ವಧ್ಯೋ ಭವಿಷ್ಯತಿ ॥

ಈ ನರಶ್ರೇಷ್ಠ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ತನ್ನ ಹರಿತವಾದ ಬಾಣಗಳಿಂದ ರಾವಣಕುಮಾರನನ್ನು ಹೋಮ ತ್ಯಜಿಸಲು ವಿವಶಮಾಡುವನು. ಇದರಿಂದ ಅವನು ಸತ್ತುಹೋದಾನು.॥19॥

ತಸ್ಯೈತೇ ನಿಶಿತಾಸ್ತೀಕ್ಷ್ಣಾಃ ಪ್ರತಿಪತ್ರಾಂಗ ವಾಜಿನಃ ।
ಪತತ್ರಿಣ ಇವಾಸೌಮ್ಯಾಃ ಶರಾಃ ಪಾಸ್ಯಂತಿ ಶೋಣಿತಮ್ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣನ ನಿಶ್ಚಿತವಾದ ತೀಕ್ಷ್ಣವಾದ, ಪಕ್ಷಿಗಳ ರೆಕ್ಕೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಕ್ರೂರವಾದ ಬಾಣಗಳು ಗೃಧ್ರಗಳಂತೆ ಇಂದ್ರಜಿತುವಿನ ರಕ್ತಪಾನ ಮಾಡುವವು.॥20॥

ತತ್ ಸಂದಿಶ ಮಹಾಬಾಹೋ ಲಕ್ಷ್ಮಣಂ ಶುಭಲಕ್ಷ್ಮಣಮ್ ।
ರಾಕ್ಷಸಸ್ಯ ವಿನಾಶಾಯ ವಜ್ರಂ ವಜ್ರಧರೋ ಯಥಾ ॥

ವಜ್ರಧಾರೀ ಇಂದ್ರನು ದೈತ್ಯರ ವಧೆಗಾಗಿ ವಜ್ರಾಯುಧವನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸುವಂತೆ, ನೀವು ಆ ರಾಕ್ಷಸನ ವಿನಾಶಕ್ಕಾಗಿ ಶುಭಲಕ್ಷಣ ಸಂಪನ್ನ ಲಕ್ಷ್ಮಣನಿಗೆ ಆದೇಶವನ್ನು ನೀಡಿರಿ.॥21॥

ಮನುಜವರ ನ ಕಾಲವಿಪ್ರಕರ್ಷೋ
ರಿಪುನಿಧನಂ ಪ್ರತಿ ಯತ್ಕ್ಷಮೋಽದ್ಯ ಕರ್ತುಮ್ ।
ತ್ವಮತಿಸೃಜ ರಿಪೋರ್ವಧಾಯ ವಜ್ರಂ
ದಿವಿಜರಿಪೋರ್ಮಥನೇ ಯಥಾ ಮಹೇಂದ್ರಃ ॥

ನರೇಶ್ವರನೇ! ಶತ್ರುವಿನ ವಿನಾಶಕ್ಕಾಗಿ ಈಗ ಸಮಯ ಕಳೆಯುವುದು ಉಚಿತವಾಗಿಲ್ಲ. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ನೀವು ಶತ್ರುವಧೆಗಾಗಿ ದೇವದ್ರೋಹಿ ದೈತ್ಯರ ವಿನಾಶಕ್ಕಾಗಿ ದೇವೇಂದ್ರನು ವಜ್ರವನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸುವಂತೆ ಲಕ್ಷ್ಮಣನನ್ನು ಕಳಿಸಿರಿ.॥22॥

ಸಮಾಪ್ತಕರ್ಮಾ ಹಿ ಸ ರಾಕ್ಷಸರ್ಷಭೋ
ಭವತ್ಯದೃಶ್ಯಃ ಸಮರೇ ಸುರಾಸುರೈಃ ।
ಯುಯುತ್ಸತಾ ತೇನ ಸಮಾಪ್ತಕರ್ಮಣಾ
ಭವೇತ್ಸುರಾಣಾಮಪಿ ಸಂಶಯೋ ಮಹಾನ್ ॥

ಆ ರಾಕ್ಷಸಶ್ರೇಷ್ಠ ಇಂದ್ರಜಿತನು ತನ್ನ ಅನುಷ್ಠಾನ ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿದರೆ ಸಮರಾಂಗಣದಲ್ಲಿ ದೇವಾಸುರರೂ ಅವನನ್ನು ನೋಡಲಾರರು. ತನ್ನ ಎಲ್ಲ ಕರ್ಮವನ್ನು ನೆರವೇರಿಸಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕಾಗಿ ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ನಿಂತಾಗ ದೇವತೆಗಳಿಗೂ ತಮ್ಮ ರಕ್ಷಣೆಯ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಸಂದೇಹ ಉಂಟಾದೀತು.॥23॥

ಶ್ರೀವಾಲ್ಮೀಕಿ ವಿರಚಿತ ಆರ್ಷರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಯುದ್ಧಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಎಂಭತ್ತನಾಲ್ಕನೆಯ ಸರ್ಗ ಪೂರ್ಣವಾಯಿತು.॥84॥