०७० हनुमता त्रिशिरवधः

ದೇವಾಂತಕ, ತ್ರಿಶಿರಸ, ಮಹೋದರ, ಮಹಾಪಾರ್ಶ್ವರ ಸಂಹಾರ

ನರಾಂತಕಂ ಹತಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಚುಕ್ರುಶುರ್ನೈರ್ಋತರ್ಷಭಾಃ ।
ದೇವಾಂತಕ ಸ್ತ್ರೀಮೂರ್ಧಾ ಚ ಪೌಲಸ್ತ್ಯಶ್ಚ ಮಹೋದರಃ ॥

ನರಾಂತಕನು ವಧೆಯಾದುದನ್ನು ನೋಡಿ ದೇವಾಂತಕ, ಪುಲಸ್ತ್ಯನಂದನ ತ್ರಿಶಿರಾ ಮತ್ತು ಮಹೋದರ ಈ ಶ್ರೇಷ್ಠ ರಾಕ್ಷಸರು ಹಾಹಾಕಾರ ಮಾಡಿದರು.॥1॥

ಆರೂಢೋ ಮೇಘಸಂಕಾಶಂ ವಾರಣೇದ್ರಂ ಮಹೋದರಃ ।
ವಾಲಿಪುತ್ರಂ ಮಹಾವೀರ್ಯಮಭಿದುದ್ರಾವ ವೇಗವಾನ್ ॥

ಮಹೋದರನು ಮೇಘದಂತಹ ಆನೆಯನ್ನೇರಿ ಮಹಾಪರಾಕ್ರಮಿ ಅಂಗದನ ಮೇಲೆ ವೇಗದಿಂದ ಆಕ್ರಮಣಮಾಡಿದನು.॥2॥

ಭ್ರಾತೃವ್ಯಸನಸಂತಪ್ತಸ್ತದಾ ದೇವಾಂತಕೋ ಬಲೀ ।
ಆದಾಯ ಪರಿಘಂ ಘೋರಮಂಗದಂ ಸಮಭಿದ್ರವತ್ ॥

ತಮ್ಮನು ಸತ್ತು ಹೋದುದರಿಂದ ಸಂತಪ್ತನಾದ ಬಲವಂತ ದೇವಾಂತಕನು ಭಯಾನಕ ಪರಿಘವನ್ನು ಕೈಯ್ಯಲ್ಲೆತ್ತಿಕೊಂಡು ಅಂಗದನನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿದನು.॥3॥

ರಥಮಾದಿತ್ಯ ಸಂಕಾಶಂ ಯುಕ್ತಂ ಪರಮವಾಜಿಭಿಃ ।
ಆಸ್ಥಾಯ ತ್ರಿಶಿರಾ ವೀರೋ ವಾಲಿಪುತ್ರಮಥಾಭ್ಯಗಾತ್ ॥

ಹಾಗೆಯೇ ವೀರ ತ್ರಿಶಿರನು ಉತ್ತಮ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ಹೂಡಿದ ಸೂರ್ಯತುಲ್ಯ ತೇಜಸ್ವೀ ರಥವನ್ನೇರಿ ವಾಲಿ ಕುಮಾರನನ್ನು ಎದುರಿಸಲು ಬಂದನು.॥4॥

ಸ ತ್ರಿಭಿರ್ದೇವದರ್ಪಘ್ನೈ ರಾಕ್ಷಸೇಂದ್ರೈರಭಿದ್ರುತಃ ।
ವೃಕ್ಷಮುತ್ಪಾಟಯಾಮಾಸ ಮಹಾವಿಟಪಮಂಗದಃ ॥

ದೇವಾಂತಕಾಯ ತಂ ವೀರಶ್ಚಿಕ್ಷೇಪ ಸಹಸಾಂಗದಃ ।
ಮಹಾವೃಕ್ಷಂ ಮಹಾಶಾಖಂ ಶಕ್ರೋ ದೀಪ್ತಾಮಿವಾಶನಿಮ್ ॥

ದೇವತೆಗಳ ದರ್ಪವನ್ನು ಮುರಿಯುವ ಆ ಮೂವರು ನಿಶಾಚರರು ಆಕ್ರಮಣಮಾಡಿದಾಗ ವೀರ ಅಂಗದನು ವಿಶಾಲ ರೆಂಬೆಗಳುಳ್ಳ ಒಂದು ವೃಕ್ಷವನ್ನು ಕಿತ್ತು ಕೊಂಡು, ಇಂದ್ರನು ಪ್ರಜ್ವಲಿತ ವಜ್ರಾಯುಧವನ್ನು ಪ್ರಹರಿಸುವಂತೆ ವಾಲಿಕುಮಾರನು ಆ ಮಹಾವೃಕ್ಷದಿಂದ ದೇವಾಂತಕ ನನ್ನು ಪ್ರಹರಿಸಿದನು.॥5-6॥

ತ್ರಿಶಿರಾಸ್ತಂ ಪ್ರಚಿಚ್ಛೇದ ಶರೈರಾಶೀವಿಷೋಪಮೈಃ ।
ಸ ವೃಕ್ಷಂ ಕೃತ್ತಮಾಲೋಕ್ಯ ಉತ್ಪಪಾತ ತಥಾಂಗದಃ ॥

ಸ ವವರ್ಷ ತತೋ ವೃಕ್ಷಾನ್ ಶಿಲಾಶ್ಚ ಕಪಿಕುಂಜರಃ ।
ತಾನ್ಪ್ರಚಿಚ್ಛೇದ ಸಂಕ್ರುದ್ಧಸ್ತ್ರಿಶಿರಾ ನಿಶಿತೈಃ ಶರೈಃ ॥

ಆದರೆ ತ್ರಿಶಿರನು ವಿಷಧರ ಸರ್ಪಗಳಂತಿರುವ ಭಯಂಕರ ಬಾಣವನ್ನು ಹೂಡಿ ಆ ವೃಕ್ಷವನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿಬಿಟ್ಟನು. ವೃಕ್ಷವು ಪುಡಿಯಾದುದನ್ನು ನೋಡಿ ಕಪಿಕುಂಜರ ಅಂಗದನು ತತ್ಕಾಲ ಆಕಾಶಕ್ಕೆ ನೆಗೆದು ತ್ರಿಶಿರನ ಮೇಲೆ ವೃಕ್ಷಗಳ ಮತ್ತು ಶಿಲೆಗಳ ಮಳೆಗರೆದನು. ಆದರೆ ಕ್ರೋಧಗೊಂಡ ತ್ರಿಶಿರನು ಹರಿತ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಅವನ್ನು ತುಂಡರಿಸಿ ಬೀಳಿಸಿದನು.॥7-8॥

ಪರಿಘಾಗ್ರೇಣ ತಾನ್ವೃಕ್ಷಾನ್ ಬಭಂಜ ಸ ಮಹೋದರಃ ।
ತ್ರಿಶಿರಾಶ್ಚಾಂಗದಂ ವೀರಮಭಿದುದ್ರಾವ ಸಾಯಕೈಃ ॥

ಮಹೋದರನು ತನ್ನ ಪರಿಘದಿಂದ ಆ ವೃಕ್ಷಗಳನ್ನು ಮುರಿದು ಹಾಕಿದನು. ಬಳಿಕ ಬಾಣಗಳ ಮಳೆಗರೆದು ಅಂಗದನನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿದನು.॥9॥

ಗಜೇನ ಸಮಭಿದ್ರುತ್ಯ ವಾಲಿಪುತ್ರಂ ಮಹೋದರಃ ।
ಜಘಾನೋರಸಿ ಸಂಕ್ರುದ್ಧಸ್ತೋಮರೈರ್ವಜ್ರ ಸಂನಿಭೈಃ ॥

ಜೊತೆಗೆ ಕುಪಿತನಾದ ಮಹೋದರನು ಆನೆಯ ಮೂಲಕ ಆಕ್ರಮಣ ಮಾಡಿ ವಾಲಿಕುಮಾರನ ಎದೆಗೆ ವಜ್ರತುಲ್ಯ ತೋಮರಗಳನ್ನು ಪ್ರಹರಿಸಿದನು.॥10॥

ದೇವಾಂತಕಶ್ಚ ಸಂಕ್ರುದ್ಧಃ ಪರಿಘೇಣ ತದಾಂಗದಮ್ ।
ಉಪಗಮ್ಯಾಭಿಹತ್ಯಾಶು ವ್ಯಪಚಕ್ರಾಮ ವೇಗವಾನ್ ॥

ಹೀಗೆಯೇ ದೇವಾಂತಕನೂ ಅಂಗದನು ಬಳಿಗೆ ಬಂದು ಅತ್ಯಂತ ಕ್ರೋಧದಿಂದ ಪರಿಘದಿಂದ ಅವನಿಗೆ ಹೊಡೆದು ತತ್ಕ್ಷಣ ವೇಗವಾಗಿ ಅಲ್ಲಿಂದ ದೂರಹೋದನು.॥11॥

ಸ ತ್ರಿಭಿರ್ನೈರ್ಋತಶ್ರೇಷ್ಠೈರ್ಯುಗಪತ್ ಸಮಭಿದ್ರುತಃ ।
ನ ವಿವ್ಯಥೇ ಮಹಾತೇಜಾ ವಾಲಿಪುತ್ರಃ ಪ್ರತಾಪವಾನ್ ॥

ಆ ಮೂವರೂ ಪ್ರಮುಖ ನಿಶಾಚರರು ಒಟ್ಟಿಗೆ ಆಕ್ರಮಿಸಿದರೂ ಮಹಾತೇಜಸ್ವೀ, ಪ್ರತಾಪಿ ವಾಲಿಕುಮಾರ ಅಂಗದನ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಕೊಂಚವೂ ವ್ಯಥೆಯಾಗಲಿಲ್ಲ.॥12॥

ಸ ವೇಗವಾನ್ ಮಹಾವೇಗಂ ಕೃತ್ವಾ ಪರಮದುರ್ಜಯಃ ।
ತಲೇನ ಸಮಭಿದ್ರುತ್ಯ ಜಘಾನಾಸ್ಯ ಮಹಾಗಜಮ್ ॥

ಅಂಗದನು ಅತ್ಯಂತ ದುರ್ಜಯ, ವೇಗಶಾಲಿಯಾಗಿದ್ದನು. ಅವನು ಮಹೋದರನ ಮಹಾಗಜದ ಮೇಲೆ ಆಕ್ರಮಣ ಮಾಡಿ ಅದಕ್ಕೆ ವೇಗವಾಗಿ ಒಂದು ಅಂಗೈ ಏಟುಕೊಟ್ಟನು.॥13॥

ತಸ್ಯ ತೇನ ಪ್ರಹಾರೇಣ ನಾಗರಾಜಸ್ಯ ಸಂಯುಗೇ ।
ಪೇತತುರ್ನಯನೇ ತಸ್ಯ ವಿನನಾಶ ಸ ಕುಂಜರಃ ॥

ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಆ ಪ್ರಹಾರದಿಂದ ಆನೆಯ ಎರಡು ಕಣ್ಣು ಹೊರಬಂದು ನೆಲಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದು ಸತ್ತುಹೋಯಿತು.॥14॥

ವಿಷಾಣಂ ಚಾಸ್ಯ ನಿಷ್ಕೃಷ್ಯ ವಾಲಿಪುತ್ರೋ ಮಹಾಬಲಃ ।
ದೇವಾಂತಕಮಭಿದ್ರುತ್ಯ ತಾಡಯಾಮಾಸ ಸಂಯುಗೇ ॥

ಮತ್ತೆ ಮಹಾಬಲಿ ವಾಲಿಕುಮಾರನು ಆ ಆನೆಯ ಒಂದು ದಂತವನ್ನು ಕಿತ್ತುಕೊಂಡು, ಧಾವಿಸಿಹೋಗಿ ಅದರಿಂದ ದೇವಾಂತಕನಿಗೆ ಪ್ರಹರಿಸಿದನು.॥15॥

ಸ ವಿಹ್ವಲಸ್ತು ತೇಜಸ್ವೀ ವಾತೋದ್ದೂತ ಇವ ದ್ರುಮಃ ।
ಲಾಕ್ಷಾರಸಸವರ್ಣಂ ಚ ಸುಸ್ರಾವ ರುಧಿರಂ ಮಹತ್ ॥

ತೇಜಸ್ವೀ ದೇವಾಂತಕನು ಆ ಪ್ರಹಾರದಿಂದ ವ್ಯಾಕುಲನಾಗಿ ವಾಯುವಿನಿಂದ ಕಂಪಿಸುವ ವೃಕ್ಷದಂತೆ ನಡುಗತೊಡಗಿದನು. ಅವನ ಶರೀರದಿಂದ ಲಾವಾರಸದಂತೆ ರಕ್ತದ ಹೊಳೆಯೇ ಹರಿಯಿತು.॥16॥

ಅಥಾಶ್ವಾಸ್ಯ ಮಹಾತೇಜಾಃ ಕೃಚ್ಛ್ರಾದ್ದೇವಾಂತಕೋ ಬಲೀ ।
ಆವಿಧ್ಯ ಪರಿಘಂ ವೇಗಾದಾಜಘಾನ ತದಾಂಗದಮ್ ॥

ಅನಂತರ ಮಹಾತೇಜಸ್ವಿ ಬಲವಂತ ದೇವಾಂತಕನು ಕಷ್ಟದಿಂದ ತನ್ನನ್ನು ಸಾವರಿಸಿಕೊಂಡು, ಪರಿಘವನ್ನು ಎತ್ತಿಕೊಂಡು ವೇಗವಾಗಿ ತಿರುಗಿಸಿ ಅಂಗದನ ಮೇಲೆ ಹೊಡೆದನು.॥17॥

ಪರಿಘಾಭಿಹತಶ್ಚಾಪಿ ವಾನರೇಂದ್ರಾತ್ಮಜಸ್ತದಾ ।
ಜಾನುಭ್ಯಾಂ ಪತಿತೋಭೂಮೌ ಪುನರೇವೋತ್ಪಪಾತ ಹ ॥

ಆ ಪರಿಘದ ಏಟಿನಿಂದ ವಾನರರಾಜಕುಮಾರ ಅಂಗದನು ನೆಲಕ್ಕೆ ಮಂಡಿ ಊರಿ, ಮತ್ತೆ ಕೂಡಲೇ ಮೇಲಕ್ಕೆ ನೆಗೆದನು.॥18॥

ತಮುತ್ಪತಂತಂ ತ್ರಿಶಿರಾಸ್ತ್ರಿಭಿರ್ಬಾಣೈರಜಿಹ್ಮಗೈಃ ।
ಘೋರೈರ್ಹರಿಪತೇಃ ಪುತ್ರಂ ಲಲಾಟೇಽಭಿಜಘಾನ ಹ ॥

ನೆಗೆಯುವಾಗ ತ್ರಿಶಿರನು ಹರಿತವಾದ ಭಯಂಕರ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಅಂಗದನ ಹಣೆಗೆ ಹೊಡೆದನು.॥19॥

ತತೋಂಽಗದಂ ಪರಿಕ್ಷಿಪ್ತಂ ತ್ರಿಭಿರ್ನೈರ್ಋತಪುಂಗವೈಃ ।
ಹನುಮಾನಥ ವಿಜ್ಞಾಯ ನೀಲಶ್ಚಾಪಿ ಪ್ರತಸ್ಥತುಃ ॥

ಅನಂತರ ಅಂಗದನು ಮೂವರು ರಾಕ್ಷಸರಿಂದ ಸುತ್ತುವರಿದಿರುವನು ಎಂದು ತಿಳಿದು ಹನುಮಂತ ಮತ್ತು ನೀಲನು ಅವನ ಸಹಾಯಕ್ಕಾಗಿ ಧಾವಿಸಿದರು.॥20॥

ತತಶ್ಚಿಕ್ಷೇಪ ಶೈಲಾಗ್ರಂ ನೀಲಸ್ತ್ರಿಶಿರಸೇ ತದಾ ।
ತದ್ರಾವಣಸುತೋ ಧೀಮಾನ್ಬಿಭೇದ ನಿಶಿತೈಃ ಶರೈಃ ॥

ಆಗ ನೀಲನು ತ್ರಿಶಿರನ ಮೇಲೆ ಒಂದು ಪರ್ವತವನ್ನು ಎಸೆದನು. ಆದರೆ ಬುದ್ಧಿವಂತ ಆ ರಾವಣಪುತ್ರನು ತೀಕ್ಷ್ಣಬಾಣಗಳಿಂದ ಅದನ್ನು ಪುಡಿಗೈದನು.॥21॥

ತದ್ಬಾಣಶತನಿರ್ಭಿನ್ನಂ ವಿದಾರಿತ ಶಿಲಾತಲಮ್ ।
ಸವಿಸ್ಫುಲಿಂಗಂ ಸಜ್ವಾಲಂ ನಿಪಪಾತ ಗಿರೇಃ ಶಿರಃ ॥

ಅವನ ನೂರಾರು ಬಾಣಗಳಿಂದ ಪುಡಿಯಾದ ಪರ್ವತ ಎಲ್ಲೆಡೆ ಚೆಲ್ಲಿಹೋಯಿತು. ಮತ್ತು ಆ ಪರ್ವತಶಿಖರವು ಕಿಡಿಗಳನ್ನು ಉಗುಳುತ್ತಾ ಬೆಂಕಿಯ ಜ್ವಾಲೆಯೊಂದಿಗೆ ಪೃಥಿವಿಯ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದುಹೋಯಿತು.॥22॥

ಸ ವಿಜೃಂಭಿತಮಾಲೋಕ್ಯ ಹರ್ಷಾದ್ದೇವಾಂತಕೋ ಬಲೀ ।
ಪರಿಘೇಣಾಭಿದುದ್ರಾವ ಮಾರುತಾತ್ಮಜಮಾಹವೇ ॥

ತನ್ನ ತಮ್ಮನ ಹೆಚ್ಚಿದ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ನೋಡಿ ದೇವಾಂತಕನಿಗೆ ಬಹಳ ಹರ್ಷವಾಯಿತು. ಅವನು ಪರಿಘವನ್ನೆತ್ತಿಕೊಂಡು ಯುದ್ಧರಂಗದಲ್ಲಿ ಹನುಮಂತನ ಮೇಲೆ ಆಕ್ರಮಣಮಾಡಿದನು.॥23॥

ತಮಾಪತಂತಮುತ್ಪತ್ಯ ಹನೂಮಾನ್ ಕಪಿಕುಂಜರಃ ।
ಆಜಘಾನ ತದಾ ಮೂರ್ಧ್ನಿ ವಜ್ರಕಲ್ಪೇನ ಮುಷ್ಟಿನಾ ॥

ಅವನು ಬರುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ನೋಡಿ ಕಪಿಕುಂಜರ ಹನುಮಂತನು ನೆಗೆದು ತನ್ನ ವಜ್ರದಂತಹ ಮುಷ್ಟಿಯಿಂದ ಅವನ ತಲೆಗೆ ಹೊಡೆದನು.॥24॥

ಶಿರಸಿ ಪ್ರಾಹರದ್ವೀರಸ್ತದಾ ವಾಯುಸುತೋ ಬಲೀ ।
ನಾದೇನಾ ಕಂಪಯಚ್ಚೈವ ರಾಕ್ಷಸಾನ್ ಸ ಮಹಾಕಪಿಃ ॥

ಬಲವಂತ ವಾಯುನಂದನ ಮಹಾಕಪಿ ಹನುಮಂತನು ಆಗ ದೇವಾಂತಕನ ಮಸ್ತಕದಲ್ಲಿ ಪ್ರಹಾರ ಮಾಡಿ, ಭೀಷಣ ಗರ್ಜನೆಯಿಂದ ರಾಕ್ಷಸರನ್ನು ನಡುಗಿಸಿ ಬಿಟ್ಟನು.॥25॥

ಸ ಮುಷ್ಟಿನಿಷ್ಪಿಷ್ಟವಿಭಿನ್ನಮೂರ್ಧಾ
ನಿರ್ವಾಂತದಂತಾಕ್ಷಿವಿಲಂಬಿಜಿಹ್ವಃ ।
ದೇವಾಂತಕೋ ರಾಕ್ಷಸರಾಜಸೂನು-
ರ್ಗತಾಸುರುರ್ವ್ಯಾಂ ಸಹಸಾ ಪಪಾತ ॥

ಅವನ ಮುಷ್ಟಿಯ ಆಘಾತದಿಂದ ದೇವಾಂತಕನ ತಲೆ ಒಡೆದುಹೋಗಿ ಪುಡಿಯಾಯಿತು. ಹಲ್ಲು, ಕಣ್ಣುಗಳು, ನಾಲಿಗೆ ಹೊರಬಂದು ಆ ರಾಕ್ಷಸ ರಾಜಕುಮಾರ ಪ್ರಾಣಶೂನ್ಯವಾಗಿ ನೆಲಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದುಹೋದನು.॥26॥

ತಸ್ಮಿನ್ ಹತೇ ರಾಕ್ಷಸಯೋಧಮುಖ್ಯೇ
ಮಹಾಬಲೇ ಸಂಯತಿ ದೇವಶತ್ರೌ ।
ಕ್ರುದ್ಧಸ್ತ್ರಿಶೀರ್ಷಾ ನಿಶಿತಾಸ್ತ್ರಮುಗ್ರಂ
ವವರ್ಷ ನೀಲೋರಸಿ ಬಾಣವರ್ಷಮ್ ॥

ರಾಕ್ಷಸಯೋಧರಲ್ಲಿ ಪ್ರಧಾನ ನಾದ ಮಹಾಬಲಿ ದೇವದ್ರೋಹಿ ದೇವಾಂತಕನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಸತ್ತುಹೋದಾಗ ತ್ರಿಶಿರನಿಗೆ ಭಾರೀ ಕ್ರೋಧವುಂಟಾಗಿ ಅವನು ನೀಲನ ಎದೆಗೆ ಹರಿತವಾದ ಬಾಣಗಳ ಭಯಂಕರ ಮಳೆಗರೆದನು.॥27॥

ಮಹೋದರಸ್ತು ಸಂಕ್ರುದ್ಧಃ ಕುಂಜರಂ ಪರ್ವತೋಪಮಮ್ ।
ಭೂಯಃ ಸಮಧಿರುಹ್ಯಾಶು ಮಂದರಂ ರಶ್ಮಿವಾನಿವ ॥

ಅನಂತರ ಅತ್ಯಂತ ಕ್ರೋಧಗೊಂಡ ಮಹೋದರನು ಪುನಃ ಒಂದು ಪರ್ವತಾಕಾರ ಆನೆಯ ಮೇಲೆ ಸೂರ್ಯನು ಮಂದರಾಚಲದಲ್ಲಿ ಆರೂಢನಾದಂತೆ ಏರಿ ಕುಳಿತನು.॥28॥

ತತೋ ಬಾಣಮಯಂ ವರ್ಷಂ ನೀಲಸ್ಯೋಪರ್ಯಪಾತಯತ್ ।
ಗಿರೌ ವರ್ಷಂ ತಡಿಚ್ಚಕ್ರಚಾಪವಾನಿವ ತೋಯದಃ ॥

ಆನೆಯನ್ನೇರಿ ಅವನು ನೀಲನ ಮೇಲೆ, ಕಾಮನ ಬಿಲ್ಲು ಹಾಗೂ ಸಿಡಿಲಿನಿಂದ ಕೂಡಿದ ಮೇಘಗಳು ಪರ್ವತದ ಮೇಲೆ ಮಳೆಗರೆಯುವಂತೆ ಬಾಣಗಳ ಮಳೆ ಸುರಿಸಿದನು.॥29॥

ತತಃ ಶರೌಘೈರಭಿವೃಷ್ಯಮಾಣೋ
ವಿಭಿನ್ನಗಾತ್ರಃ ಕಪಿಸೈನ್ಯಪಾಲಃ ।
ನೀಲೋ ಬಭೂವಾಥ ವಿಸೃಷ್ಟಗಾತ್ರೋ
ವಿಷ್ಟಂಭಿತಸ್ತೇನ ಮಹಾಬಲೇನ ॥

ಬಾಣಗಳ ನಿರಂತರ ವರ್ಷಾದಿಂದ ವಾನರ ಸೇನಾಪತಿ ನೀಲನ ಶರೀರವೆಲ್ಲ ಕ್ಷತ-ವಿಕ್ಷತವಾಯಿತು. ಅವನ ಶರೀರ ಶಿಥಿಲವಾಯಿತು. ಹೀಗೆ ಮಹಾಬಲಿ ಮಹೋದರನು ಅವನನ್ನು ಮೂರ್ಛಿತಗೊಳಿಸಿ, ಅವನ ಬಲ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ಕುಂಠಿತಗೊಳಿಸಿದನು.॥30॥

ತತಸ್ತು ನೀಲಃ ಪ್ರತಿಲಭ್ಯ ಸಂಜ್ಞಃ
ಶೈಲಂ ಸಮುತ್ಪಾಟ್ಯ ಸವೃಕ್ಷಷಂಡಮ್ ।
ತತಃ ಸಮುತ್ಪತ್ಯ ಮಹೋಗ್ರವೇಗೋ
ಮಹೋದರಂ ತೇನ ಜಘಾನ ಮೂರ್ಧ್ನಿ ॥

ಅನಂತರ ಎಚ್ಚರಗೊಂಡ ನೀಲನು ವೃಕ್ಷಸಮೂಹಗಳಿಂದ ಒಂದು ಪರ್ವತ ಶಿಖರವನ್ನು ಕಿತ್ತುಕೊಂಡನು. ಮಹಾವೇಗಶಾಲಿಯಾದ ಅವನು ನೆಗೆದು ಮಹೋದರನ ಮಸ್ತಕದಲ್ಲಿ ಆ ವೃಕ್ಷವನ್ನು ಅಪ್ಪಳಿಸಿದನು.॥3.॥

ತತಃ ಸ ಶೈಲೇಭಿನಿಪಾತಭಗ್ನೋ
ಮಹೋದರಸ್ತೇನ ಮಹಾದ್ವಿಪೇನ ।
ವ್ಯಾಮೋಹಿತೋ ಭೂಮಿತಲೇ ಗತಾಸುಃ
ಪಪಾತ ವಜ್ರಾಭಿಹತೋ ಯಥಾದ್ರಿಃ ॥

ಆ ಪರ್ವತ ಶಿಖರದ ಆಘಾತದಿಂದ ಮಹೋದರನು ಆನೆಯೊಂದಿಗೆ ನುಚ್ಚುನೂರಾಗಿ, ಪ್ರಾಣಶೂನ್ಯನಾಗಿ ವಜ್ರದಿಂದ ಹೊಡೆದ ಪರ್ವತದಂತೆ ಪೃಥಿಯಲ್ಲಿ ಉರುಳಿಹೋದನು.॥32॥

ಪಿತೃವ್ಯಂ ನಿಹತಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾತ್ರಿಶಿರಾಶ್ಚಾಪಮಾದದೇ ।
ಹನೂಮಂತಂ ಚ ಸಂಕ್ರುದ್ಧೋ ವಿವ್ಯಾಧ ನಿಶಿತೈಃ ಶರೈಃ ॥

ಚಿಕ್ಕಪ್ಪನು ಸತ್ತು ಹೋದುದನ್ನು ನೋಡಿ ತ್ರಿಶಿರನು ಸಿಟ್ಟಿನಿಂದ ಕೆಂಡಾಮಂಡಲ ನಾದನು. ಅವನು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಧನುಸ್ಸನ್ನೆತ್ತಿ ಕೊಂಡು ತೀಕ್ಷ್ಣ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಹನುಮಂತನನ್ನು ಹೊಡೆಯತೊಡಗಿದನು.॥33॥

ಸ ವಾಯುಸೂನುಃ ಕುಪಿತಶ್ಚಿಕ್ಷೇಪ ಶಿಖರಂ ಗಿರೇಃ ।
ತ್ರಿಶಿರಾಸ್ತಚ್ಛರೈಸ್ತೀಕ್ಷ್ಣೈರ್ಬಿಭೇದ ಬಹುಧಾ ಬಲೀ ॥

ಆಗ ಪವನನಂದನನು ಕುಪಿತನಾಗಿ ರಾಕ್ಷಸನ ಮೇಲೆ ಪರ್ವತಾಕಾರ ಶಿಲೆಯನ್ನು ಎಸೆದನು. ಆದರೆ ಬಲವಂತ ತ್ರಿಶಿರನು ತನ್ನ ಹರಿತ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಅದನ್ನು ಪುಡಿಮಾಡಿ ಬಿಟ್ಟನು.॥34॥

ತದ್ವ್ಯರ್ಥಂ ಶಿಖರಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ದ್ರುಮವರ್ಷಂ ತದಾಕಪಿಃ ।
ವಿಸಸರ್ಜ ರಣೇ ತಸ್ಮಿನ್ ರಾವಣಸ್ಯ ಸುತಂ ಪ್ರತಿ ॥

ಆ ಪರ್ವತ ಪ್ರಹಾರ ವ್ಯರ್ಥವಾದುದನ್ನು ನೋಡಿ, ಕಪಿವರ ಹನುಮಂತನು ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ರಾವಣ ಪುತ್ರ ತ್ರಿಶಿರನ ಮೇಲೆ ವೃಕ್ಷಗಳ ಮಳೆಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದನು.॥35॥

ತಮಾಪತಂತಮಾಕಾಶೇ ದ್ರುಮವರ್ಷಂ ಪ್ರತಾಪವಾನ್ ।
ತ್ರಿಶಿರಾ ನಿಶಿತೈರ್ಬಾಣೈಶ್ಚಿಚ್ಛೇದ ಚ ನನಾದ ಚ ॥

ಆದರೂ ಪ್ರತಾಪಿ ತ್ರಿಶಿರನು ಆಕಾಶದಿಂದ ಬೀಳುವ ವೃಕ್ಷಗಳ ಮಳೆಯನ್ನು ತನ್ನ ನಿಶಿತ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಭಿನ್ನಭಿನ್ನಗೊಳಿಸಿ ಜೋರಾಗಿ ಗರ್ಜಿಸಿದನು.॥36॥

ಹನೂಮಾಂಸ್ತು ಸಮುತ್ಪತ್ಯ ಹಯಂ ಸ್ತ್ರಿಶಿರಸಸ್ತದಾ ।
ವಿದದಾರ ನಖೈಃ ಕ್ರುದ್ಧೋ ಗಜೇಂದ್ರಂ ಮೃಗರಾಡಿವ ॥

ಆಗ ಹನುಮಂತನು ಹಾರಿ ತ್ರಿಶಿರನ ಬಳಿಗೆ ಹೋಗಿ, ಕುಪಿತವಾದ ಸಿಂಹವು ಆನೆಯನ್ನು ಸೀಳಿಹಾಕುವಂತೆ ರೋಷಗೊಂಡು ತ್ರಿಶಿರನ ಕುದುರೆಯನ್ನು ತನ್ನ ಹರಿತವಾದ ಉಗುರುಗಳಿಂದ ಸೀಳಿಹಾಕಿದನು.॥37॥

ಅಥ ಶಕ್ತಿಂ ಸಮಾಸಾದ್ಯ ಕಾಲರಾತ್ರಿಮಿವಾಂತಕಃ ।
ಚಿಕ್ಷೇಪಾನಿಲಪುತ್ರಾಯ ತ್ರಿಶಿರಾ ರಾವಣಾತ್ಮಜಃ ॥

ಇದನ್ನು ನೋಡಿ ರಾವಣಪುತ್ರ ತ್ರಿಶಿರನು-ಯಮರಾಜನ ಕಾಲರಾತ್ರಿಯನ್ನು ಜೊತೆಗಿರಿಸಿಕೊಂಡಂತೆ ಶಕ್ತಿಯೊಂದನ್ನು ಎತ್ತಿಕೊಂಡು ಹನುಮಂತನ ಮೇಲೆ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದನು.॥38॥

ದಿವಃಕ್ಷಿಪ್ತಾ ಮಿವೋಲ್ಕಾಂ ತಾಂ ಶಕ್ತಿಂ ಕ್ಷಿಪ್ತಾಮಸಂಗತಾಮ್ ।
ಗೃಹೀತ್ವಾ ಹರಿಶಾರ್ದೂಲೋ ಬಭಂಜ ಚ ನನಾದ ಚ ॥

ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಉಲ್ಕಾ ಪಾತವಾದಂತೆ ಆ ಶಕ್ತಿಯ ಗತಿ ಕುಂಠಿತವಾಗದೆ ತನ್ನ ಕಡೆಗೆ ಬರುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ನೋಡಿ ಹನುಮಂತನು ಅದನ್ನು ಕೈಯಿಂದ ಹಿಡಿದುಮುರಿದು ಹಾಕಿ ಭಯಂಕರ ಗರ್ಜನೆ ಮಾಡಿದನು.॥39॥

ತಾಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಘೋರ ಸಂಕಾಶಾಂ ಶಕ್ತಿಂ ಭಗ್ನಾಂ ಹನೂಮತಾ ।
ಪ್ರಹೃಷ್ಟಾ ವಾನರಗಣಾ ವಿನೇದುರ್ಜಲದಾ ಯಥಾ ॥

ಹನುಮಂತನು ಆ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಮುರಿದುದನ್ನು ನೋಡಿ ವಾನರರು ಹರ್ಷದಿಂದ ಉಲ್ಲಸಿತರಾಗಿ ಮೇಘಗಳಂತೆ ಗರ್ಜನೆ ಮಾಡಿದರು.॥40॥

ತತಃ ಖಡ್ಗಂ ಸಮುದ್ಯಮ್ಯ ತ್ರಿಶಿರಾ ರಾಕ್ಷಸೋತ್ತಮಃ ।
ನಿಚಖಾನ ತದಾ ಖಡ್ಗಂ ವಾನರೇಂದ್ರಸ್ಯ ವಕ್ಷಸಿ ॥

ಆಗ ರಾಕ್ಷಸಶ್ರೇಷ್ಠ ತ್ರಿಶಿರನು ಖಡ್ಗವನ್ನೆತ್ತಿಕೊಂಡು ಕಪಿಶ್ರೇಷ್ಠ ಹನುಮಂತನ ವಕ್ಷಃಸ್ಥದಲ್ಲಿ ಪ್ರಹರಿಸಿದನು.॥41॥

ಖಡ್ಗ ಪ್ರಹಾರಾಭಿಹತೋ ಹನೂಮಾನ್ಮಾರುತಾತ್ಮಜಃ ।
ಆಜಘಾನ ತ್ರಿಮೂರ್ಧಾನಂ ತಲೇನೋರಸಿ ವೀರ್ಯವಾನ್ ॥

ಖಡ್ಗದ ಏಟಿನಿಂದ ಗಾಯಗೊಂಡು ಪರಾಕ್ರಮಿ ವಾಯುನಂದನ ಹನುಮಂತನು ತ್ರಿಶರನ ಎದೆಗೆ ಒಂದು ಏಟು ಬಿಗಿದನು.॥42॥

ಸ ತಲಾಭಿಹತಸ್ತೇನ ಸ್ರಸ್ತಹಸ್ತಾಯುಧೋ ಭುವಿ ।
ನಿಪಪಾತ ಮಹಾತೇಜಾಸ್ತ್ರಿಶಿರಾಸ್ತ್ಯಕ್ತಚೇತನಃ ॥

ಆ ಅಂಗೈ ಏಟು ತಗಲುತ್ತಲೇ ಮಹಾತೇಜಸ್ವೀ ತ್ರಿಶಿರನು ನಿಶ್ಚೇಷ್ಟಿತನಾದನು. ಅವನ ಕೈಯಿಂದ ಆಯುಧ ಜಾರಿಬಿದ್ದು, ಭೂಮಿಗೊರಗಿದನು.॥43॥

ಸ ತಸ್ಯ ಪತತಃ ಖಡ್ಗಂ ಸಮಾಚ್ಛಿದ್ಯ ಮಹಾಕಪಿಃ ।
ನನಾದ ಗಿರಿಸಂಕಾಶಸ್ತ್ರಾಸಯನ್ ಸರ್ವರಾಕ್ಷಸಾನ್ ॥

ರಾಕ್ಷಸನ ಖಡ್ಗವು ಬೀಳುತ್ತಿರುವಾಗ ಪರ್ವತಾಕಾರ ಮಹಾಕಪಿ ಮಾರುತಿಯು ಅದನ್ನು ಕಸಿದುಕೊಂಡು ರಾಕ್ಷಸರೆಲ್ಲರನ್ನು ಭಯಪಡಿಸತೊಡಗಿದನು.॥44॥

ಅಮೃಷ್ಯಮಾಣಸ್ತಂ ಘೋಷಮುತ್ಪಪಾತ ನಿಶಾಚರಃ ।
ಉತ್ಪತ್ಯ ಚ ಹನೂಮಂತಂ ತಾಡಯಾಮಾಸ ಮುಷ್ಟಿನಾ ॥

ಅವನ ಆ ಗರ್ಜನೆಯನ್ನು ಸಹಿಸದೆ ನಿಶಾಚರನು ಕೂಡಲೇ ನೆಗೆದು ನಿಂತುಕೊಂಡನು. ಏಳುತ್ತಲೇ ಅವನು ಹನುಮಂತನಿಗೆ ಒಂದು ಗುದ್ದಿದನು.॥45॥

ತೇನ ಮುಷ್ಟಿ ಪ್ರಹಾರೇಣ ಸಂಚುಕೋಪ ಮಹಾಕಪಿಃ ।
ಕುಪಿತಶ್ಚ ನಿಜಗ್ರಾಹ ಕಿರೀಟೇ ರಾಕ್ಷಸರ್ಷಭಮ್ ॥

ಅವನ ಮುಷ್ಠಿ ಆಘಾತದಿಂದ ಮಹಾಕಪಿ ಹನುಮಂತನಿಗೆ ಭಾರೀ ಕ್ರೋಧವುಂಟಾಯಿತು. ಕುಪಿತನಾಗಿ ಅವನು ಕಿರೀಟಸಹಿತ ರಾಕ್ಷಸನ ಮಸ್ತಕವನ್ನು ಹಿಡಿದುಕೊಂಡನು.॥46॥

ಸ ತಸ್ಯ ಶೀರ್ಷಾಣ್ಯಸಿನಾ ಶಿತೇನ
ಕಿರೀಟಜುಷ್ಟಾನಿ ಸಕುಂಡಲಾನಿ ।
ಕ್ರುದ್ಧಃ ಪ್ರಚಿಚ್ಛೇದ ಸುತೋಽನಿಲಸ್ಯ
ತ್ವಷ್ಟುಃ ಸುತಸ್ಯೇವ ಶಿರಾಂಸಿ ಶಕ್ರಃ ॥

ಹಿಂದೆ ಇಂದ್ರನು ತ್ವಷ್ಟಾನ ಪುತ್ರ ವಿಶ್ವರೂಪನ ಮೂರು ಮಸ್ತಕಗಳನ್ನು ವಜ್ರದಿಂದ ಕತ್ತರಿಸಿದಂತೆ ಕುಪಿತನಾದ ಹನುಮಂತನು ರಾವಣ ಪುತ್ರ ತ್ರಿಶಿರನ ಕಿರೀಟ ಕುಂಡಲಗಳ ಸಹಿತ ಮೂರು ತಲೆಗಳನ್ನು ಹರಿತವಾದ ಖಡ್ಗದಿಂದ ಕತ್ತರಿಸಿ ಹಾಕಿದನು.॥47॥

ತಾನ್ಯಾಯತಾಕ್ಷಾಣ್ಯಗಸಂನಿಭಾನಿ
ಪ್ರದೀಪ್ತವೈಶ್ಚಾನರಲೋಚನಾನಿ ।
ಪೇತುಃ ಶಿರಾಂಸೀಂದ್ರರಿಪೋಃ ಪೃಥಿವ್ಯಾಂ
ಜ್ಯೋತೀಂಷಿ ಮುಕ್ತಾನಿ ಯಥಾರ್ಕಮಾರ್ಗಾತ್ ॥

ಆ ಮಸ್ತಕಗಳ ಇಂದ್ರಿಯಗಳು ವಿಶಾಲವಾಗಿದ್ದ, ಕಣ್ಣುಗಳು ಉರಿಯುವ ಬೆಂಕಿಯಂತೆ ಇದ್ದವು. ಆ ಇಂದ್ರದ್ರೋಹಿ ತ್ರಿಶಿರನ ಮೂರು ತಲೆಗಳು ಆಕಾಶದಿಂದ ಬೀಳುವ ನಕ್ಷತ್ರಗಳಂತೆ ಪೃಥಿವಿಗೆ ಬಿದ್ದು ಬಿಟ್ಟವು.॥48॥

ತಸ್ಮಿನ್ಹತೇ ದೇವರಿಪೌ ತ್ರಿಶೀರ್ಷೇ
ಹನೂಮತಾ ಶಕ್ರಪರಾಕ್ರಮೇಣ ।
ನೇದುಃ ಪ್ಲವಂಗಾಃ ಪ್ರಚಜಾಲ ಭೂಮೀ
ರಕ್ಷಾಂಸ್ಯಥೋ ದುದ್ರುವಿರೇ ಸಮಂತಾತ್ ॥

ದೇವದ್ರೋಹಿ ತ್ರಿಶಿರನು ಇಂದ್ರತುಲ್ಯ ಹನುಮಂತನ ಕೈಯಿಂದ ಹತನಾದಾಗ ಸಮಸ್ತವಾನರು ಹರ್ಷನಾದ ಮಾಡತೊಡಗಿದರು. ಭೂಮಿ ನಡುಗಿತು, ರಾಕ್ಷಸರೆಲ್ಲರೂ ದಿಕ್ಕಾಪಾಲಾಗಿ ಓಡಿಹೋದರು.॥49॥

ಹತಂ ತ್ರಿಶಿರಸಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ತಥೈವ ಚ ಮಹೋದರಮ್ ।
ಹತೌ ಪ್ರೇಕ್ಷ್ಯದುರಾಧರ್ಷೌ ದೇವಾಂತಕ ನರಾಂತಕೌ ॥

ಚುಕೋಪ ಪರಮಾಮರ್ಷೀ ಮತ್ತೋ ರಾಕ್ಷಸಪುಂಗವಃ ।
ಜಗ್ರಾಹಾರ್ಚಿಷ್ಮತೀಂ ಚಾಪಿ ಗದಾಂ ಸರ್ವಾಯಸೀಂ ತದಾ ॥

ತ್ರಿಶಿರ ಮತ್ತು ಮಹೋದರನು ಸತ್ತುಹೋದುದನ್ನು ನೋಡಿ, ದುರ್ಜಯ ವೀರ ದೇವಾಂತಕ, ನರಾಂತಕರು ಕಾಲಕ್ಕೆ ತುತ್ತಾದುದನ್ನು ತಿಳಿದ ಅತ್ಯಂತ ಅಸಹನೆಯಿಂದ ರಾಕ್ಷಸ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಮತ್ತ (ಮಹಾಪಾರ್ಶ್ವ)ನು ಕುಪಿತನಾದನು. ಅವನು ಒಂದು ಉಕ್ಕಿನ ತೇಜಸ್ವೀ ಗದೆಯನ್ನೆತ್ತಿಕೊಂಡನು.॥50-51॥

ಹೇಮಪಟ್ಟಪರಿಕ್ಷಿಪ್ತಾಂ ಮಾಂಸ ಶೋಣಿತಫೇನಿಲಾಮ್ ।
ವಿರಾಜಮಾನಾಂ ವಿಪುಲಾಂ ಶತ್ರುಶೋಣಿತ ತರ್ಪಿತಾಮ್ ॥

ಅದನ್ನು ಚಿನ್ನದ ತಗಡಿನಿಂದ ಹೊದಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಶತ್ರುಗಳ ರಕ್ತ-ಮಾಂಸಗಳಿಂದ ಒದ್ದೆಯಾಗಿತ್ತು. ವಿಶಾಲ ಆಕಾರದ ಅದು ಸುಂದರ ಶೋಭೆಯಿಂದ ಕೂಡಿದ್ದು, ಶತ್ರುಗಳ ರಕ್ತ ದಿಂದ ತೃಪ್ತವಾಗುತ್ತಿತ್ತು.॥52॥

ತೇಜಸಾ ಸಂಪ್ರದೀಪ್ತಾಗ್ರಾಂ ರಕ್ತಮಾಲ್ಯ ವಿಭೂಷಿತಾಮ್ ।
ಐರಾವತ ಮಹಾಪದ್ಮಸಾರ್ವಭೌಮ ಭಯಾವಹಾಮ್ ॥

ಅದರ ಅಗ್ರಭಾಗ ತೇಜದಿಂದ ಪ್ರಜ್ವಲಿತವಾಗಿತ್ತು. ಕೆಂಪು ಹೂವುಗಳಿಂದ ಅದನ್ನು ಸಿಂಗರಿಸಿತ್ತು. ಅದು ಐರಾವತ, ಪುಂಡರೀಕ, ಸಾರ್ವಭೌಮ ಎಂಬ ದಿಗ್ಗಜರನ್ನು ಭಯಪಡಿಸುವಂತಹುದಾಗಿತ್ತು.॥53॥

ಗದಾಮಾದಾಯ ಸಂಕ್ರುದ್ಧೋ ಮತ್ತೋ ರಾಕ್ಷಸಪುಂಗವಃ ।
ಹರೀನ್ಸಮಭಿದುದ್ರಾವ ಯುಗಾಂತಾಗ್ನಿರಿವ ಜ್ವಲನ್ ॥

ಆ ಗದೆಯನ್ನೆತ್ತಿಕೊಂಡು ಕ್ರೋಧಗೊಂಡ ರಾಕ್ಷಸಶ್ರೇಷ್ಠ ಮತ್ತ (ಮಹಾಪಾರ್ಶ್ವ)ನು ಪ್ರಳಯಕಾಲದ ಅಗ್ನಿಯಂತೆ ಪ್ರಜ್ವಲಿತನಾಗಿ ವಾನರರ ಕಡೆಗೆ ಧಾವಿಸಿದನು.॥54॥

ಅಥರ್ಷಭಃ ಸಮುತ್ಪತ್ಯ ವಾನರೋ ರಾವಣಾನುಜಮ್ ।
ಮತ್ತಾನೀಕ ಮುಪಾಗಮ್ಯ ತಸ್ಥೌ ತಸ್ಯಾಗ್ರತೋ ಬಲೀ ॥

ಆಗ ಋಷಿಭನೆಂಬ ಬಲವಂತ ವಾನರನು ನೆಗೆದು ರಾವಣನ ತಮ್ಮ ಮತ್ತಾನೀಕ (ಮಹಾಪಾರ್ಶ್ವ)ನ ಬಳಿಗೆ ಬಂದು ಅವನ ಎದುರಿಗೆ ನಿಂತುಕೊಂಡನು.॥55॥

ತಂ ಪುರಸ್ತಾತ್ಸ್ಥಿತಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ವಾನರಂ ಪರ್ವತೋಪಮಮ್ ।
ಆಜಘಾನೋರಸಿ ಕ್ರುದ್ಧೋ ಗದಯಾ ವಜ್ರಕಲ್ಪಯಾ ॥

ಎದುರಿಗೆ ನಿಂತಿರುವ ಪರ್ವತಾಕಾರ ವಾನರವೀರ ಋಷನನನ್ನು ನೋಡಿ ಕುಪಿತನಾದ ಮಹಾಪಾಶ್ವನು ತನ್ನ ವಜ್ರದಂತಹ ಗದೆಯಿಂದ ಅವನ ಎದೆಗೆ ಪ್ರಹರಿಸಿದನು.॥56॥

ಸ ತಯಾಭಿಹತಸ್ತೇನ ಗದಯಾ ವಾನರರ್ಷಭಃ ।
ಭಿನ್ನವಕ್ಷಾಃ ಸಮಾಧೂತಃ ಸುಸ್ರಾವ ರುಧಿರಂ ಬಹು ॥

ಅವನ ಗದಾಘಾತ ದಿಂದ ವಾನರಶ್ರೇಷ್ಠ ಋಷಭನ ವಕ್ಷಃಸ್ಥಳವು ಕ್ಷತ-ವಿಕ್ಷತವಾಯಿತು. ಅವನು ನಡುಗಿಹೋದನು. ಮತ್ತು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ರಕ್ತ ಹರಿಯತೊಡಗಿತು.॥57॥

ಸ ಸಂಪ್ರಾಪ್ಯ ಚಿರಾತ್ ಸಂಜ್ಞಾಮೃಷಭೋ ವಾನರೇಶ್ವರಃ ।
ಕ್ರುದ್ಧೋ ವಿಸ್ಫುರಮಾಣೌಷ್ಠೋಮಹಾಪಾರ್ಶ್ವ ಮುದೈಕ್ಷತ ॥

ಸ್ವಲ್ಪ ಹೊತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಎಚ್ಚರಗೊಂಡು ವಾನರರಾಜ ಋಷಭನು ಕುಪಿತನಾಗಿ ಮಹಾ ಪಾಶ್ವನ ಕಡೆಗೆ ನೋಡಿದನು. ಆಗ ಅವನು ತುಟಿಗಳು ಅದುರುತ್ತಿದ್ದವು.॥58॥

ಸ ವೇಗವಾನ್ ವೇಗವದಭ್ಯುಪೇತ್ಯ
ತಂ ರಾಕ್ಷಸಂ ವಾನರವೀರಮುಖ್ಯಃ ।
ಸಂವರ್ತ್ಯ ಮುಷ್ಟಿಂ ಸಹಸಾ ಜಘಾನ
ಬಾಹ್ವಂತರೇ ಶೈಲನಿಕಾಶರೂಪಃ ॥

ವಾನರವೀರರಲ್ಲಿ ಪ್ರಧಾನವಾದ ಋಷಭನ ರೂಪವು ಪರ್ವತದಂತೆ ಕಂಡುಬರುತ್ತಿತ್ತು. ವೇಗಶಾಲಿಯಾದ ಅವನು ವೇಗದಿಂದ ಆ ರಾಕ್ಷಸನ ಬಳಿಗೆ ಹೋಗಿ ಮುಷ್ಟಿಬಿಗಿದು ಅವನ ಎದೆಗೆ ಪ್ರಹರಿಸಿದನು.॥59॥

ಸ ಕೃತ್ತಮೂಲಃ ಸಹಸೇವ ವೃಕ್ಷಃ
ಕ್ಷಿತೌ ಪಪಾತ ಕ್ಷತಜೋಕ್ಷಿತಾಂಗಃ ।
ತಾಂ ಚಾಸ್ಯ ಘೋರಾಂ ಯಮದಂಡ ಕಲ್ಪಾಂ
ಗದಾಂ ಪ್ರಗೃಹ್ಯಾಶು ತದಾ ನನಾದ ॥

ಅದರಿಂದ ಮಹಾಪಾರ್ಶ್ವನು ಬೇರು ತುಂಡಾದ ವೃಕ್ಷದಂತೆ ನೆಲಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದು ಬಿಟ್ಟನು. ಅವನ ಸರ್ವಾಂಗವು ರಕ್ತದಿಂದ ತೊಯ್ದು ಹೋಗಿತ್ತು. ಇತ್ತ ಋಷಭನು ಆ ನಿಶಾಚರನ ಯಮದಂಡದಂತೆ ಇದ್ದ ಭಯಂಕರ ಗದೆಯನ್ನು ಶೀಘ್ರವಾಗಿ ಕಿತ್ತುಕೊಂಡು ಜೋರಾಗಿ ಗರ್ಜಿಸತೊಡಗಿದನು.॥60॥

ಮುಹೂರ್ತಮಾಸೀತ್ ಸ ಗತಾಸುಕಲ್ಪಃ
ಪ್ರತ್ಯಾಗತಾತ್ಮಾ ಸಹಸಾ ಸುರಾರಿಃ ।
ಉತ್ಪತ್ಯ ಸಂಧ್ಯಾಭಸಮಾನವರ್ಣ-
ಸ್ತಂ ವಾರಿರಾಜಾತ್ಮಜಮಾಜಘಾನ ॥

ದೇವದ್ರೋಹಿ ಮಹಾಪಾರ್ಶ್ವನು ಮುಹೂರ್ತ ಮಾತ್ರ ಹೆಣದಂತೆ ಬಿದ್ದಿದ್ದನು. ಮತ್ತೆ ಎಚ್ಚರಗೊಂಡು ಅವನು ಕೂಡಲೇ ನೆಗೆದು ನಿಂತುಕೊಂಡನು. ಅವನ ರಕ್ತರಂಜಿತ ಶರೀರವು ಸಂಧ್ಯಾಕಾಲದ ಮೋಡದಂತೆ ಕೆಂಪಾಗಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತಿತ್ತು. ಅವನು ವರುಣಪುತ್ರ ಋಷಭನಿಗೆ ಬಲವಾಗಿ ಹೊಡೆದನು.॥61॥

ಸ ಮೂರ್ಛಿತೋ ಭೂಮಿತಲೇ ಪಪಾತ
ಮುಹೂರ್ತಮುತ್ಪತ್ಯ ಪುನಃ ಸಸಂಜ್ಞಃ ।
ತಾಮೇವ ತಸ್ಯಾದ್ರಿವರಾದ್ರಿಕಲ್ಪಾಂ
ಗದಾಂ ಸಮಾವಿಧ್ಯ ಜಘಾನ ಸಂಖ್ಯೇ ॥

ಆ ಏಟಿನಿಂದ ಋಷಭನು ಮೂರ್ಛಿತನಾಗಿ ನೆಲಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದನು. ಎರಡು ಗಳಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಎಚ್ಚರಗೊಂಡು ಅವನು ಪುನಃ ನೆಗೆದು ಮುಂದೆ ಬಂದು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಪರ್ವತದ ಬಂಡೆಯಂತಿದ್ದ ಮಹಾಪಾಶ್ವದ ಗದೆಯನ್ನು ಗರಗರನೆ ತಿರುಗಿಸುತ್ತಾ ಅವರಿಂದ ನಿರಾಚರನನ್ನು ಪ್ರಹರಿಸಿದನು.॥62॥

ಸಾ ತಸ್ಯ ರೌದ್ರಾ ಸಮುಪೇತ್ಯ ದೇಹಂ
ರೌದ್ರಸ್ಯ ದೇವಾಧ್ವರವಿಪ್ರಶತ್ರೋಃ ।
ಬಿಭೇದ ವಕ್ಷಃ ಕ್ಷತಜಂ ಚ ಭೂರಿ
ಸುಸ್ರಾವ ಧಾತ್ವಂಭ ಇವಾದ್ರಿ ರಾಜಃ ॥

ದೇವತೆ, ಯಜ್ಞ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣರ ಶತ್ರುವಾದ ಆ ರೌದ್ರ ರಾಕ್ಷಸನ ಶರೀರದ ಮೇಲೆ ಆ ಭಯಂಕರ ಗದೆಯಿಂದ ಹೊಡೆದು ವಕ್ಷಃಸ್ಥಳವನ್ನು ವಿದೀರ್ಣಗೊಳಿಸಿದನು. ಮತ್ತೆ ಪರ್ವತರಾಜ ಹಿಮಾಲಯವು ಗೈರಿಕಾದಿ ಧಾತುಗಳನ್ನು ಹರಿಸುವಂತೆ ರಾಕ್ಷಸನ ಶರೀರದಿಂದ ರಕ್ತ ಹರಿಯ ತೊಡಗಿತು.॥63॥

ಅಭಿದುದ್ರಾವ ವೇಗೇನ ಗದಾಂ ತಸ್ಯ ಮಹಾತ್ಮನಃ ।
ತಾಂ ಗೃಹೀತ್ವಾ ಗದಾಂ ಭೀಮಾಮಾವಿಧ್ಯ ಚ ಪುನಃ ಪುನಃ ॥
ಮತ್ತಾನೀಕಂ ಮಹಾತ್ಮಾ ಸಜಘಾನ ರಣಮೂರ್ಧನಿ ।

ಆಗ ಆ ರಾಕ್ಷಸನನು ಮಹಾಮನಾ ಋಷಭನ ಕೈಯಿಂದ ತನ್ನ ಗದೆಯನ್ನು ಕಿತ್ತುಕೊಳ್ಳಲು ಅವನ ಮೇಲೆ ಆಕ್ರಮಣ ಮಾಡಿದನು. ಆದರೆ ಋಷಭನು ಆ ಭಯಾನಕ ಗದೆಯನ್ನು ಪದೇ ಪದೇ ತಿರುಗಿಸುತ್ತಾ, ವೇಗವಾಗಿ ಮಹಾಪಾರ್ಶ್ವನ ಮೇಲೆ ಆಕ್ರಮಣ ಮಾಡಿದನು. ಹೀಗೆ ಆ ಮಹಾಮನಸ್ವೀ ವಾನರವೀರನು ಅದೇ ಗದೆಯಿಂದ ಆ ನಿಶಾಚರನನ್ನು ಸಂಹರಿಸಿಬಿಟ್ಟನು.॥64॥

ಸ ಸ್ವಯಾ ಗದಯಾ ಭಗ್ನೋ ವಿಶೀರ್ಣದಶನೇಕ್ಷಣಃ ॥
ನಿಪಪಾತ ತದಾ ಮತ್ತೋ ವಜ್ರಾಹತ ಇವಾಚಲಃ ।

ತನ್ನ ಗದೆಯಿಂದಲೇ ಏಟು ತಿಂದು ಮಹಾಪಾಶ್ವನ ಹಲ್ಲುಮುರಿದು, ಕಣ್ಣು ಒಡೆದು ಹೋದವು. ಅವನು ವಜ್ರಪ್ರಹಾರದಿಂದ ಉರುಳುವ ಪರ್ವತ ಶಿಖರದಂತೆ ತತ್ಕಾಲ ಧರಾಶಾಯಿಯಾದನು.॥65॥

ವಿಶೀರ್ಣನಯನೇ ಭೂಮೌ ಗತಸತ್ತ್ವೇ ಗತಾಯುಷಿ ।
ಪತಿತೇ ರಾಕ್ಷಸೇ ತಸ್ಮಿನ್ವಿದ್ರುತಂ ರಕ್ಷಸಾಂ ಬಲಮ್ ॥

ಕಣ್ಣುಗಳು ನಾಶವಾಗಿ, ಚೈತನ್ಯ ಉಡುಗಿ ಆ ರಾಕ್ಷಸ ಮಹಾಪಾರ್ಶ್ವನು ಸತ್ತು ನೆಲಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದಾಗ ರಾಕ್ಷಸರ ಸೈನ್ಯವು ದಿಕ್ಕಾಪಾಲಾಗಿ ಓಡಿಹೋಯಿತು.॥66॥

ತಸ್ಮಿನ್ ಹತೇ ಭ್ರಾತರಿ ರಾವಣಸ್ಯ
ತನ್ನೈರ್ಋತಾನಾಂ ಬಲಮರ್ಣವಾಭಮ್ ।
ತ್ಯಕ್ತಾಯುಧಂ ಕೇವಲ ಜೀವಿತಾರ್ಥಂ
ದುದ್ರಾವ ಭಿನ್ನಾರ್ಣವಸಂನಿಕಾಶಮ್ ॥

ರಾವಣನ ತಮ್ಮ ಮಹಾಪಾಶ್ವನ ವಧೆಯಾದಾಗ ಸಮುದ್ರದಂತಹ ರಾಕ್ಷಸರ ವಿಶಾಲ ಸೈನ್ಯವು ಆಯುಧಗಳನ್ನು ಎಸೆದು, ಪ್ರಾಣ ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು, ಆಣೆಕಟ್ಟು ಒಡೆದು ನೀರು ಎಲ್ಲೆಡೆ ಹರಿಯುವಂತೆ ಕಂಡ ಕಂಡ ಕಡೆಗೆ ಓಡತೊಡಗಿದರು.॥67॥

ಶ್ರೀವಾಲ್ಮೀಕಿ ವಿರಚಿತ ಆರ್ಷರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಯುದ್ಧಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಎಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಸರ್ಗ ಪೂರ್ಣವಾಯಿತು.॥70॥