०६८ रावणशोकः

ಕುಂಭಕರ್ಣನ ಮರಣದಿಂದ ರಾವಣನ ದುಃಖ

ಕುಂಭಕರ್ಣಂ ಹತಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ರಾಘವೇಣ ಮಹಾತ್ಮನಾ ।
ರಾಕ್ಷಸಾ ರಾಕ್ಷಸೇಂದ್ರಾಯ ರಾವಣಾಯ ನ್ಯವೇದಯನ್ ॥

ಮಹಾತ್ಮಾ ಶ್ರೀರಾಮಚಂದ್ರನು ಕುಂಭಕರ್ಣನನ್ನು ವಧಿಸಿದುದನ್ನು ನೋಡಿ ರಾಕ್ಷಸರು ಹೋಗಿ ರಾಜಾ ರಾವಣನ ಬಳಿಯಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದರು.॥1॥

ರಾಜನ್ ಸ ಕಾಲಸಂಕಾಶಃ ಸಂಯುಕ್ತಃ ಕಾಲಕರ್ಮಣಾ ।
ವಿದ್ರಾವ್ಯ ವಾನರೀಂ ಸೇನಾಂ ಭಕ್ಷಯಿತ್ವಾ ಚ ವಾನರಾನ್ ॥

ಮಹಾರಾಜಾ! ಕಾಲನಂತಿದ್ದ ಭಯಂಕರ ಪರಾಕ್ರಮಿ ಕುಂಭಕರ್ಣನು ವಾನರ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಓಡಿಸಿ, ಅನೇಕ ವಾನರರನ್ನು ತನ್ನ ತುತ್ತಾಗಿಸಿಕೊಂಡು ಸ್ವತಃ ಕಾಲನಿಗೆ ಕವಳವಾದನು.॥2॥

ಪ್ರತಪಿತ್ವಾ ಮುಹೂರ್ತಂ ತು ಪ್ರಶಾಂತೋ ರಾಮತೇಜಸಾ ।
ಕಾಯೇನಾರ್ಧಪ್ರವಿಷ್ಟೇನ ಸಮುದ್ರಂ ಭೀಮದರ್ಶನಮ್ ॥

ನಿಕೃತ್ತನಾಸಾ ಕರ್ಣೇನ ವಿಕ್ಷರದ್ರುಧಿರೇಣ ಚ ।
ರುದ್ಧ್ವಾ ದ್ವಾರಂ ಶರೀರೇಣ ಲಂಕಾಯಾಃ ಪರ್ವತೋಪಮಃ ॥

ಕುಂಭಕರ್ಣಸ್ತವ ಭ್ರಾತಾ ಕಾಕುತ್ಸ್ಥಶರಪೀಡಿತಃ ।
ಅಗಂಡಭೂತೋ ವಿಕೃತೋ ದಾವದಗ್ಧ ಇವ ದ್ರುಮಃ ॥

ಅವನು ಎರಡು ಘಳಿಗೆ ತನ್ನ ಪ್ರತಾಪದಿಂದ ಬೆಳಗಿ ಕೊನೆಗೆ ಶ್ರೀರಾಮನ ತೇಜದಿಂದ ಶಾಂತನಾದನು. ಅರ್ಧಶರೀರ ಭಯಾನಕವಾದ ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದುಹೋಯಿತು ಹಾಗೂ ಅರ್ಧ ಶರೀರ (ಮಸ್ತಕ)ವು ಕಿವಿ, ಮೂಗು ತುಂಡಾದ್ದರಿಂದ ರಕ್ತ ಸುರಿಯುತ್ತಾ ಲಂಕೆಯ ದ್ವಾರದಲ್ಲಿ ಬಿತ್ತು. ನಿಮ್ಮ ತಮ್ಮ ಪರ್ವತಾಕಾರ ಕುಂಭಕರ್ಣನ ಆ ಮಸ್ತಕವು ಲಂಕೆಯ ದ್ವಾರವನ್ನು ತಡೆದು ಬಿದ್ದಿದೆ. ಅವನು ಶ್ರೀರಾಮನ ಬಾಣ ಗಳಿಂದ ಘಾಸಿಗೊಂಡು ಅಗಂಡಭೂತವಾಗಿ (ಕೈ-ಕಾಲು, ಮಸ್ತಕ ಹೀನನಾಗಿ) ದಾವಾನಲದಿಂದ ದಗ್ಧವಾದ ಮರದಂತೆ ನಾಶವಾಗಿ ಹೋದನು.॥3-5॥

ಶ್ರುತ್ವಾ ವಿನಿಹತಂ ಸಂಖ್ಯೇ ಕುಂಭಕರ್ಣಂ ಮಹಾಬಲಮ್ ।
ರಾವಣಃ ಶೋಕಸಂತಪ್ತೋ ಮುಮೋಹ ಚ ಪಪಾತ ಚ ॥

‘ಮಹಾಬಲೀ ಕುಂಭಕರ್ಣನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಸತ್ತುಹೋದನು’ ಎಂದು ಕೇಳಿ ರಾವಣನು ಶೋಕಸಂತಪ್ತನಾಗಿ ಮೂರ್ಛಿತನಾಗಿ ನೆಲಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದು ಬಿಟ್ಟನು.॥6॥

ಪಿತೃವ್ಯಂ ನಿಹತಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ದೇವಾಂತಕ ನರಾಂತಕೌ ।
ತ್ರಿಶಿರಾಶ್ಚಾತಿಕಾಯಶ್ಚ ರುರುದುಃ ಶೋಕಪೀಡಿತಾಃ ॥

ತಮ್ಮ ಚಿಕ್ಕಪ್ಪನ ನಿಧನದ ವಾರ್ತೆ ಕೇಳಿ, ದೇವಾಂತಕ, ನರಾಂತಕ, ತ್ರಿಶಿರ ಮತ್ತು ಅತಿಕಾಯ ಇವರು ದುಃಖದಿಂದ ನೊಂದು ಬಿಕ್ಕಿಬಿಕ್ಕಿ ಅಳತೊಡಗಿದರು.॥7॥

ಭ್ರಾತರಂ ನಿಹತಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ರಾಮೇಣಾಕ್ಲಿಷ್ಟ ಕರ್ಮಣಾ ।
ಮಹೋದರಮಹಾಪಾರ್ಶ್ವೌ ಶೋಕಾಕ್ರಾಂತೌ ಬಭೂವತುಃ ॥

ಅನಾಯಾಸವಾಗಿ ಮಹತ್ಕಾರ್ಯಗಳನ್ನು ಮಾಡುವ ಶ್ರೀರಾಮನು ಕುಂಭಕರ್ಣನನ್ನು ಸಂಹರಿಸಿದನೆಂಬ ವಾರ್ತೆ ಕೇಳಿ, ಅವನ ಸೋದರರಾದ ಮಹೋದರ ಮತ್ತು ಮಹಾ ಪಾರ್ಶ್ವರೂ ಶೋಕಾಕ್ರಾಂತರಾದರು.॥8॥

ತತಃ ಕೃಚ್ಛ್ರಾತ್ಸ ಮಾಸಾದ್ಯ ಸಂಜ್ಞಾಂ ರಾಕ್ಷಸಪುಂಗವಃ ।
ಕುಂಭಕರ್ಣ ವಧಾದ್ದೀನೋ ವಿಲಲಾಪಾಕುಲೇಂದ್ರಿಯಃ ॥

ಅನಂತರ ಬಹಳ ಕಷ್ಟದಿಂದ ಎಚ್ಚರಗೊಂಡ ರಾವಣನು ಕುಂಭಕರ್ಣನ ವಧೆಯಿಂದ ದುಃಖಿತನಾಗಿ ವಿಲಾಪಿಸುತ್ತಾ, ಅವನ ಇಂದ್ರಿಯಗಳೆಲ್ಲ ಶೋಕದಿಂದ ವ್ಯಾಕುಲಗೊಂಡವು..॥9॥

ಹಾ ವೀರ ರಿಪುದರ್ಪಘ್ನ ಕುಂಭಕರ್ಣ ಮಹಾಬಲ ।
ತ್ವಂ ಮಾಂ ವಿಹಾಯ ವೈ ದೈವಾದ್ಯಾತೋಽಸಿ ಯಮಸಾದನಮ್ ॥

ಅವನು ಅಳುತ್ತಾ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ- ಅಯ್ಯೋ! ಮಹಾಬಲಿ ವೀರನೇ! ಶತ್ರುಗಳ ದರ್ಪ ವಿಧ್ವಂಶಕನೇ! ಕುಂಭಕರ್ಣನೇ! ದೈವವಶದಿಂದ ನನ್ನನ್ನು ಅಸಹಾಯಕನಾಗಿಸಿ ನೀನು ಯಮಾಲಯಕ್ಕೆ ತೆರಳಿದೆಯಲ್ಲ.॥10॥

ಮಮ ಶಲ್ಯಮನುದ್ಧತ್ಯ ಬಾಂಧವಾನಾಂ ಮಹಾಬಲ ।
ಶತ್ರುಸೈನ್ಯಂ ಪ್ರತಾಪ್ಯೈಕಃ ಕ್ವ ಮಾಂ ಸಂತ್ಯಜ್ಯ ಗಚ್ಛಸಿ ॥

ಮಹಾಬಲೀ ವೀರನೇ! ನೀನು ನನ್ನ ಹಾಗೂ ಈ ಬಂಧು-ಬಾಂಧವರ ಕಂಟಕ ದೂರಮಾಡದೆಯೇ ಶತ್ರು ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಸಂತಪ್ತಗೊಳಿಸಿ ನನ್ನನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಒಬ್ಬನೇ ಹೊರಟು ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದೆಯಲ್ಲ.॥11॥

ಇದಾನೀಂ ಖಲ್ವಹಂ ನಾಸ್ಮಿ ಯಸ್ಯ ಮೇ ಪತಿತೋ ಭುಜಃ ।
ದಕ್ಷಿಣೋಽಯಂ ಸಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ನ ಬಿಭೇಮಿ ಸುರಾಸುರಾತ್ ॥

ಈಗ ನಾನು ಖಂಡಿತವಾಗಿ ಶೂನ್ಯನಾಗಿ ಬಿಟ್ಟೆ, ಏಕೆಂದರೆ ಯಾರು ನನ್ನ ಬಲಭುಜದಂತಿದ್ದನೋ, ಯಾರ ಭರವಸೆಯಿಂದ ನಾನು ದೇವಾಸುರರಿಗೂ ಹೆದರುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲವೋ ಆ ಕುಂಭಕರ್ಣನು ಧರಾಶಾಯಿ ಆದನು.॥12॥

ಕಥಮೇವಂ ವಿಧೋ ವೀರೋ ದೇವದಾನವ ದರ್ಪಹಾ ।
ಕಾಲಾಗ್ನಿಪ್ರತಿಮೋ ಹ್ಯದ್ಯ ರಾಘವೇಣ ರಣೇ ಹತಃ ॥

ಕಾಲಾಗ್ನಿಯಂತೆ ಕಂಡುಬರುವ ದೇವ-ದಾನವರ ದರ್ಪವನ್ನು ಮುರಿಯುತ್ತಿದ್ದ ವೀರನು ಇಂದು ರಣಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ರಾಮನ ಕೈಯಿಂದ ಹೇಗೆ ಹತನಾದನು.॥13॥

ಯಸ್ಯ ತೇ ವಜ್ರನಿಷ್ಪೇಷೋ ನ ಕುರ್ಯಾದ್ ವ್ಯಸನಂ ಸದಾ ।
ಸ ಕಥಂ ರಾಮಬಾಣಾರ್ತಃ ಪ್ರಸುಪ್ತೋಽಸಿ ಮಹೀತಲೇ ॥

ತಮ್ಮನೇ! ನಿನಗೆ ವಜ್ರಾಯುಧದ ಪ್ರಹಾರವೂ ಏನೂ ಮಾಡುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ಅಂತಹ ನೀನು ಇಂದು ರಾಮನ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಪೀಡಿತನಾಗಿ ಭೂತಲದಲ್ಲಿ ಏಕೆ ಮಲಗಿರುವೆ.॥14॥

ಏತೇ ದೇವಗಣಾಃ ಸಾರ್ಧಮೃಷಿಭಿರ್ಗಗನೇ ಸ್ಥಿತಾಃ ।
ನಿಹತಂ ತ್ವಾಂ ರಣೇದೃಷ್ಟ್ವಾ ವಿನದಂತಿ ಪ್ರಹರ್ಷಿತಾಃ ॥

ಇಂದು ಸಮರಾಂಗಣದಲ್ಲಿ ನೀನು ಸತ್ತಿರುವುದನ್ನು ನೋಡಿ ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ನಿಂತಿರುವ ಈ ಋಷಿಗಳ ಸಹಿತ ದೇವತೆಗಳು ಹರ್ಷನಾದ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.॥15॥

ಧ್ರುವಮದ್ಯೈವ ಸಂಹೃಷ್ಟಾ ಲಬ್ಧಲಕ್ಷಾಃ ಪ್ಲವಂಗಮಾಃ ।
ಆರೋಕ್ಷ್ಯಂತೀಹ ದುರ್ಗಾಣಿ ಲಂಕಾದ್ವಾರಾಣಿ ಸರ್ವಶಃ ॥

ನಿಶ್ಚಯವಾಗಿ ಈಗ ಇಂತಹ ಸಂದರ್ಭನೋಡಿ ಹರ್ಷಗೊಂಡ ವಾನರರು ಇಂದೇ ಲಂಕೆಯ ಸಮಸ್ತ ದುರ್ಗಮ ದ್ವಾರಗಳನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸುವರು.॥16॥

ರಾಜ್ಯೇನ ನಾಸ್ತಿ ಮೇ ಕಾರ್ಯಂ ಕಿಂ ಕರಿಷ್ಯಾಮಿ ಸೀತಯಾ ।
ಕುಂಭಕರ್ಣ ವಿಹೀನಸ್ಯಜೀವಿತೇ ನಾಸ್ತಿ ಮೇ ಮತಿಃ ॥

ಈಗ ನನಗೆ ರಾಜ್ಯದಿಂದ ಯಾವ ಪ್ರಯೋಜನವೂ ಇಲ್ಲ, ಸೀತೆಯನ್ನು ಪಡೆದು ನಾನೇನು ಮಾಡಲಿ? ಕುಂಭಕರ್ಣನಲ್ಲದೆ ಬದುಕುಳಿಯುವ ಮನಸ್ಸೇ ನನಗಿಲ್ಲ.॥17॥

ಯದ್ಯಹಂ ಭ್ರಾತೃಹಂತಾರಂ ನ ಹನ್ಮಿ ಯುಧಿ ರಾಘವಮ್ ।
ನನು ಮೇ ಮರಣಂ ಶ್ರೇಯೋ ನ ಚೇದಂ ವ್ಯರ್ಥಜೀವಿತಮ್ ॥

ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ನನ್ನ ತಮ್ಮನನ್ನು ವಧೆಮಾಡಿದ ರಾಮನನ್ನು ಕೊಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ನಾನು ಸಾಯುವುದೇ ಒಳಿತು. ಈ ನಿರರ್ಥಕ ಜೀವನವನ್ನು ಸುರಕ್ಷಿತವಾಗಿಡುವುದು ಎಂದಿಗೂ ಒಳ್ಳೆಯದಲ್ಲ.॥18॥

ಅದ್ಯೈವ ತಂ ಗಮಿಷ್ಯಾಮಿ ದೇಶಂ ಯತ್ರಾನುಜೋ ಮಮ ।
ನಹಿ ಭ್ರಾತೃನ್ ಸಮುತ್ಸಜ್ಯ ಕ್ಷಣಂ ಜೀವಿತುಮುತ್ಸಹೇ ॥

ನನ್ನ ತಮ್ಮ ಕುಂಭಕರ್ಣನು ಹೋದ ಊರಿಗೇ ನಾನು ಇಂದೇ ಹೊರಟುಹೋಗುವೆನು. ನಾನು ನನ್ನ ತಮ್ಮಂದಿರನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಕ್ಷಣಕಾಲವೂ ಬದುಕುಳಿಯಲು ಬಯಸುವುದಿಲ್ಲ.॥19॥

ದೇವಾ ಹಿ ಮಾಂ ಹಸಿಷ್ಯಂತಿದೃಷ್ಟ್ವಾ ಪೂರ್ವಾಪಕಾರಿಣಮ್ ।
ಕಥಮಿಂದ್ರಂ ಜಯಿಷ್ಯಾಮಿ ಕುಂಭಕರ್ಣ ಹತೇ ತ್ವಯಿ ॥

ನಾನು ಮೊದಲು ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಅಪಮಾನಪಡಿಸಿದ್ದೆ, ಈಗ ಅವರು ನನ್ನನ್ನು ನೋಡಿ ನಗುವರು. ಅಯ್ಯೋ! ಕುಂಭಕರ್ಣನೇ! ನೀನು ಸತ್ತು ಹೋದ ಮೇಲೆ ಈಗ ನಾನು ಇಂದ್ರನನ್ನು ಹೇಗೆ ಜಯಿಸಲಿ.॥20॥

ತದಿದಂ ಮಾಮನುಪ್ರಾಪ್ತಂ ವಿಭೀಷಣವಚಃ ಶುಭಮ್ ।
ಯದಜ್ಞಾನಾನ್ಮಯಾ ತಸ್ಯನ ಗೃಹೀತಂ ಮಹಾತ್ಮನಃ ॥

ಮಹಾತ್ಮಾ ವಿಭೀಷಣನು ಹೇಳಿದ ಉತ್ತಮ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಅಜ್ಞಾನವಶ ಸ್ವೀಕರಿಸಲಿಲ್ಲ. ಅದು ಇಂದು ನನ್ನ ಮೇಲೆ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಬಂದೊದಗಿದೆ.॥21॥

ವಿಭೀಷಣವಚಸ್ತಾವತ್ ಕುಂಭಕರ್ಣ ಪ್ರಹಸ್ತಯೋಃ ।
ವಿನಾಶೋಯಂ ಸಮುತ್ಪನ್ನೋ ಮಾಂ ವ್ರೀಡಯತಿ ದಾರುಣಃ ॥

ಕುಂಭಕರ್ಣ ಮತ್ತು ಪ್ರಹಸ್ತರ ಈ ದಾರುಣ ವಿನಾಶ ಉತ್ಪನ್ನವಾದಾಗಿನಿಂದ ವಿಭೀಷಣನ ಮಾತು ನೆನಪಾಗಿ ನನ್ನನ್ನು ಲಜ್ಜಿತವನ್ನಾಗಿಸಿದೆ.॥22॥

ತಸ್ಯಾಯಂ ಕರ್ಮಣಃ ಪ್ರಾಪ್ತೋ ವಿಪಾಕೋ ಮಮ ಶೋಕದಃ ।
ಯನ್ಮಯಾ ಧಾರ್ಮಿಕಃ ಶ್ರೀಮಾನ್ ಸ ನಿರಸ್ತೋ ವಿಭೀಷಣಃ ॥

ಧರ್ಮಪರಾಯಣ ಶ್ರೀಮಾನ್ ವಿಭೀಷಣನನ್ನು ನಾನು ಮನೆಯಿಂದ ಹೊರಹಾಕಿದ್ದೇನೋ, ಅದೇ ಕರ್ಮದ ಈ ಶೋಕದಾಯಕ ಪರಿಣಾಮ ಈಗ ನನಗೆ ಭೋಗಿಸಬೇಕಾಯಿತು.॥23॥

ಇತಿ ಬಹುವಿಧಮಾಕುಲಾಂತರಾತ್ಮಾ
ಕೃಪಣಮತೀವ ವಿಲಪ್ಯ ಕುಂಭಕರ್ಣಮ್ ।
ನ್ಯಪತದಪಿ ದಶಾನನೋ ಭೃಶಾರ್ತ-
ಸ್ತಮನುಜಮಿಂದ್ರರಿಪುಂ ಹತಂ ವಿದಿತ್ವಾ ॥

ಹೀಗೆ ಬಗೆಬಗೆಯಾಗಿ ದೀನನಾಗಿ ಅತ್ಯಂತ ವಿಲಾಪ ಮಾಡಿ ವ್ಯಾಕುಲಚಿತ್ತನಾದ ದಶಮುಖ ರಾವಣನು ತನ್ನ ತಮ್ಮ ಇಂದ್ರಶತ್ರು ಕುಂಭಕರ್ಣನ ವಧೆಯನ್ನು ಸ್ಮರಿಸುತ್ತಾ ಬಹಳ ವ್ಯಥಿತವಾಗಿ ಪುನಃ ಭೂಮಿಗೆ ಬಿದ್ದು ಬಿಟ್ಟನು.॥24॥

ಶ್ರೀವಾಲ್ಮೀಕಿ ವಿರಚಿತ ಆರ್ಷರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಯುದ್ಧಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಅರವತ್ತೆಂಟನೆ ಸರ್ಗ ಪೂರ್ಣವಾಯಿತು.॥68॥