०६० रावणेन कुम्भकर्णं बोधयितुं प्रयत्नः

ಪರಾಜಯದಿಂದ ದುಃಖಿತನಾದ ರಾವಣನ ಆಜ್ಞೆಯಂತೆ ಮಲಗಿದ್ದ ಕುಂಭಕರ್ಣನನ್ನು ಎಚ್ಚರಿಸಿದುದು, ಅವನನ್ನು ನೋಡಿ ವಾನರರು ಭಯಗೊಂಡುದು

ಸ ಪ್ರವಿಶ್ಯ ಪುರೀಂ ಲಂಕಾಂ ರಾಮಬಾಣ ಭಯಾರ್ದಿತಃ ।
ಭಗ್ನದರ್ಪಸ್ತದಾ ರಾಜಾ ಬಭೂವ ವ್ಯಥಿತೇಂದ್ರಿಯಃ ॥

ಭಗವಾನ್ ಶ್ರೀರಾಮನ ಬಾಣಗಳ ಭಯದಿಂದ ಪೀಡಿತನಾದ ರಾವಣನು ಲಂಕೆಯನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದಾಗ ಅವನ ಅಭಿಮಾನ ನುಚ್ಚುನೂರಾಗಿಸಿತ್ತು. ಅವನ ಸರ್ವೇಂದ್ರಿಯಗಳು ವ್ಯಥೆಯಿಂದ ವ್ಯಾಕುಲವಾದುವು.॥1॥

ಮಾತಂಗ ಇವ ಸಿಂಹೇನ ಗರುಡೇನೇವ ಪನ್ನಗಃ ।
ಅಭಿಭೂತೋಽಭವದ್ರಾಜಾ ರಾಘವೇಣ ಮಹಾತ್ಮನಾ ॥

ಸಿಂಹನಿಂದ ಆನೆಯು ಮತ್ತು ಗರುಡನಿಂದ ದೊಡ್ಡ ನಾಗವು ಪರಾಜಿತವಾದಂತೆ ಮಹಾತ್ಮಾ ರಘುನಾಥನು ರಾಜಾ ರಾವಣನನ್ನು ಪರಾಜಿತಗೊಳಿಸಿದ್ದನು.॥2॥

ಬ್ರಹ್ಮದಂಡ ಪ್ರತೀಕಾನಾಂ ವಿದ್ಯುಚ್ಚಲಿತ ವರ್ಚಸಾಮ್ ।
ಸ್ಮರನ್ರಾಘವಬಾಣಾನಾಂ ವಿವ್ಯಥೇ ರಾಕ್ಷಸೇಶ್ವರಃ ॥

ಶ್ರೀರಾಮನ ಬಾಣಗಳು ಬ್ರಹ್ಮದಂಡದಂತೆ ಕಂಡುಬರುತ್ತಿದ್ದವು. ಅವುಗಳ ದೀಪ್ತಿ ವಿದ್ಯುಲ್ಲತೆಯಂತೆ ಚಂಚಲವಾಗಿತ್ತು. ಅವುಗಳನ್ನು ನೆನೆದು ರಾಕ್ಷಸೇಶ್ವರ ರಾವಣನು ಆಗ ಹೀಗೆ ಹೇಳ ತೊಡಗಿದನು .॥3॥

ಸ ಕಾಂಚನಮಯಂ ದಿವ್ಯಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಪರಮಾಸನಮ್ ।
ವಿಪ್ರೇಕ್ಷಮಾಣೋ ರಕ್ಷಾಂಸಿ ರಾವಣೋ ವಾಕ್ಯಮಬ್ರವೀತ್ ॥

ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಸ್ವರ್ಣ ಸಿಂಹಾಸನದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ರಾಕ್ಷಸರ ಕಡೆಗೆ ನೋಡುತ್ತಾ ರಾವಣನು ಹಿಂದೆ ಹೇಳಿದನು.॥4॥

ಸರ್ವಂ ತತ್ಖಲು ಮೇ ಮೋಘಂ ಯತ್ತಪ್ತಂ ಪರಮಂ ತಪಃ ।
ಯತ್ಸಮಾನೋ ಮಹೇಂದ್ರೇಣ ಮಾನುಷೇಣ ವಿನಿರ್ಜಿತಃ ॥

ನಾನು ಮಾಡಿದ ಭಾರೀ ತಪಸ್ಸು ಖಂಡಿತವಾಗಿ ವ್ಯರ್ಥವಾಯಿತು; ಏಕೆಂದರೆ ಇಂದು ಮಹೇಂದ್ರತಲ್ಯ ಪರಾಕ್ರಮಿ ರಾವಣನಾದ ನನ್ನನ್ನು ಒಬ್ಬ ಮನುಷ್ಯನು ಸೋಲಿಸಿಬಿಟ್ಟನು.॥5॥

ಇದಂ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಘೋರಂ ವಾಕ್ಯಂ ಮಾಮಭ್ಯುಪಸ್ಥಿತಮ್ ।
ಮಾನುಷೇಭ್ಯೋ ವಿಜಾನೀಹಿ ಭಯಂ ತ್ವಮಿತಿ ತತ್ತಥಾ ॥

‘ನಿನಗೆ ಮನುಷ್ಯರಿಂದ ಭಯ ಪ್ರಾಪ್ತವಾಗಬಹುದು ಇದು ಚೆನ್ನಾಗಿ ತಿಳಿದುಕೋ’ ಎಂದು ಬ್ರಹ್ಮದೇವರು ನನ್ನಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದ್ದರು. ಅವರು ನುಡಿದ ಆ ಘೋರ ವಚನವು ಈಗ ಸಲವಾಗಿ ನನ್ನ ಎದುರಿಗೆ ಬಂದು ನಿಂತಿದೆ.॥6॥

ದೇವದಾನವಗಂಧರ್ವೈರ್ಯಕ್ಷರಾಕ್ಷಸಪನ್ನಗೈಃ ।
ಅವಧ್ಯತ್ವಂ ಮಯಾಪ್ರೋಕ್ತಂ ಮಾನುಷೇಭ್ಯೋ ನ ಯಾಚಿತಮ್ ॥

ನಾನಾದರೋ ದೇವತೆ, ದಾನವ, ಗಂಧರ್ವ, ಯಕ್ಷ, ರಾಕ್ಷಸ, ಸರ್ಪ ಇವರಿಂದಲೇ ಅವಧ್ಯನಾಗುವ ವರವನ್ನು ಬೇಡಿದ್ದೆ, ಮನುಷ್ಯರಿಂದ ನಿರ್ಭಯನಾಗಿರುವ ವರವನ್ನು ಕೇಳಿರಲಿಲ್ಲ.॥7॥

ತಮಿಮಂ ಮಾನುಷಂ ಮನ್ಯೇ ರಾಮಂ ದಶರಥಾತ್ಮಜಮ್ ।
ಇಕ್ಷ್ವಾಕುಕುಲಜಾತೇನ ಅನರಣ್ಯೇನ ಯತ್ಪುರಾ ॥

ಉತ್ಪತ್ಸ್ಯತಿ ಹಿ ಮದ್ವಂಶಪುರುಷೋ ರಾಕ್ಷಸಾಧಮ ।
ಯಸ್ತ್ವಾಂ ಸಪುತ್ರಂ ಸಾಮಾತ್ಯಂ ಸಬಲಂ ಸಾಶ್ವಸಾರಥಿಮ್ ॥
ನಿಹನಿಷ್ಯತಿ ಸಂಗ್ರಾಮೇ ತ್ವಾಂ ಕುಲಾಧಮ ದುರ್ಮತೇ ।

ಹಿಂದೆ ಇಕ್ಷ್ವಾಕುವಂಶೀ ರಾಜಾ ಅನರಣ್ಯನು ನನಗೆ ಶಾಪ ಕೊಡುವಾಗ - ‘ಎಲೈ ರಾಕ್ಷಸಾಧಮಾ! ಕುಲಾಂಗಾರ, ದುರ್ಮತೇ! ನಿನ್ನ ಪುತ್ರ, ಮಂತ್ರಿ, ಸೈನ್ಯ, ಅಶ್ವ ಸಾರಥಿ ಸಹಿತ ಯುದ್ಧರಂಗದಲ್ಲಿ ಸಂಹರಿಸುವ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಪುರುಷನು ನನ್ನ ವಂಶದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿ ನಿನ್ನನ್ನು ಕೊಂದುಬಿಡುವನು’. ಅನರಣ್ಯನು ಯಾವುದನ್ನು ಸಂಕೇತ ಮಾಡಿದ್ದನೋ ಅವನೇ ಈ ದಶರಥಕುಮಾರ ಮನುಷ್ಯ ರಾಮನೇ ಆಗಿದ್ದಾನೆ.॥8-9॥

ಶಪ್ತೋಽಹಂ ವೇದವತ್ಯಾ ಚ ಯಥಾ ಸಾ ಧರ್ಷಿತಾ ಪುರಾ ॥
ಸೇಯಂ ಸೀತಾ ಮಹಾಭಾಗಾ ಜಾತಾ ಜನಕನಂದಿನೀ ।

ಇದಲ್ಲದೆ ಹಿಂದೆ ವೇದವತಿಯೂ ನನಗೆ ಶಾಪಕೊಟ್ಟದ್ದಳು; ಏಕೆಂದರೆ ನಾನು ಆಕೆಯನ್ನು ಬಲಾತ್ಕಾರ ಮಾಡಿದ್ದೆ. ಆಕೆಯೇ ಈ ಮಹಾ ಭಾಗಾ ಜನಕನಂದಿನಿ ಸೀತೆಯಾಗಿ ಪ್ರಕಟವಾಗಿರುವಂತೆ ಅನಿಸುತ್ತದೆ.॥10॥

ಉಮಾ ನಂದೀಶ್ವರಶ್ಚಾಪಿ ರಂಭಾ ವರುಣಕನ್ಯಕಾ ॥
ಯಥೋಕ್ತಾಸ್ತನ್ಮಯಾ ಪ್ರಾಪ್ತಂ ನ ಮಿಥ್ಯಾ ಋಷಿಭಾಷಿತಮ್ ।

ಇದೇ ರೀತಿ ಉಮಾ, ನಂದೀಶ್ವರ, ರಂಭೆ, ವರುಣ ಕನ್ಯೆ ಹೇಳಿದಂತೆಯೇ ಪರಿಣಾಮ ನನಗೆ ಪ್ರಾಪ್ತವಾಯಿತು.* ಋಷಿಗಳ ಮಾತು ಎಂದೂ ಸುಳ್ಳಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಇದು ನಿಜವೇ ಆಗಿದೆ.॥11॥

• ಕೈಲಾಸವನ್ನು ಎತ್ತಿದಾಗ ರಾವಣನಿಗೆ ಭಯಗೊಂಡ ಉಮೆಯು- ‘ಸ್ತ್ರೀ ನಿಮಿತ್ತದಿಂದಲೇ ನಿನ್ನ ಮೃತ್ಯುವಾಗುವುದು’ ಎಂದು ಶಪಿಸಿದ್ದಳು. ನಂದೀಶ್ವರನ ವಾನರಮೂರ್ತಿಯನ್ನು ನೋಡಿ ರಾವಣನು ನಕ್ಕಿದ್ದನು, ಅದರಿಂದ ಅವನು- ‘ನನ್ನಂತೆಯೇ ರೂಪ-ಪರಾಕ್ರಮವುಳ್ಳವರೇ ನಿನ್ನ ಕುಲವನ್ನು ನಾಶಗೊಳಿಸುವರು’ ಎಂದು ಶಪಿಸಿದ್ದರು. ರಂಭೆಯ ನಿಮಿತ್ತದಿಂದ ನಳಕೂಬರರು ಹಾಗೂ ವರುಣ ಕನ್ಯೆ ಪುಂಜಿಕಸ್ಥಲೆಯ ನಿಮಿತ್ತದಿಂದ ಬ್ರಹ್ಮದೇವರು- ‘ಆಕೆ ಬಯಸದೇ ಯಾವುದೇ ಸ್ತ್ರೀಯೊಡನೆ ಸಂಭೋಗಮಾಡಿದಾಗ ನಿನ್ನ ಮೃತ್ಯುವಾಗುವುದು’ ಎಂದು ಶಪಿಸಿದ್ದರು.

ಏತದೇವ ಸಮಾಗಮ್ಯ ಯತ್ನಂ ಕರ್ತುಮಿಹಾರ್ಹಥ ॥
ರಾಕ್ಷಸಾಶ್ಚಾಪಿ ತಿಷ್ಠಂತು ಚರ್ಯಾ ಗೋಪುರಮೂರ್ಧಸು ।

ಈ ಶಾಪಗಳೇ ನನ್ನ ಮೇಲೆ ಭಯ, ಸಂಕಟ ತಂದೊಡ್ಡಲು ಕಾರಣವಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ತಿಳಿದು ನೀವೆಲ್ಲರೂ ಬಂದಿರುವ ಸಂಕಟವನ್ನು ನಿವಾರಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿರಿ. ರಾಕ್ಷಸರು ರಾಜಮಾರ್ಗ ಹಾಗೂ ಗೋಪುರ ಶಿಖರಗಳ ರಕ್ಷಣೆಗಾಗಿ ಸಿದ್ಧರಿರಲಿಲ್ಲ.॥12॥

ಸ ಚಾಪ್ರತಿಮಗಾಂಭೀರ್ಯೋ ದೇವದಾನವ ದರ್ಪಹಾ ॥
ಬ್ರಹ್ಮಶಾಪಾಭಿಭೂತಸ್ತು ಕುಂಭಕರ್ಣೋ ವಿಬೋಧ್ಯತಾಮ್ ।

ಜೊತೆಗೆ ಯಾರ ಗಾಂಭಿರ್ಯದ ತುಲನೆಯೇ ಇಲ್ಲವೋ, ದೇವತೆಗಳ, ದಾನವರ ದರ್ಪವನ್ನು ಅರೆಯಬಲ್ಲನೋ, ಬ್ರಹ್ಮದೇವರ ಶಾಪದಿಂದ ಪ್ರಾಪ್ತವಾದ ನಿದ್ರೆಯಲ್ಲೆ ಸದಾ ಮುಳುಗಿರುತ್ತಾನೋ, ಆ ಕುಂಭಕರ್ಣನನ್ನು ಎಚ್ಚರಿಸಲಾಗುವುದು.॥13॥

ಸಮರೇ ಜಿತಮಾತ್ಮಾನಂ ಪ್ರಹಸ್ತಂ ಚ ನಿಷೂದಿತಮ್ ॥

ಜ್ಞಾತ್ವಾ ರಕ್ಷೋಬಲಂ ಭೀಮಮಾದಿದೇಶ ಮಹಾಬಲಃ ।
ದ್ವಾರೇಷು ಯತ್ನಃ ಕ್ರಿಯತಾಂ ಪ್ರಾಕಾರಶ್ಚಾಧಿರುಹ್ಯತಾಮ್ ॥
ನಿದ್ರಾವಶಸಮಾವಿಷ್ಟಃ ಕುಂಭಕರ್ಣೋ ವಿಬೋಧ್ಯತಾಮ್ ।

ಪ್ರಹಸ್ತನು ಸತ್ತುಹೋದನು, ನಾನೂ ಸಮರಾಂಗಣದಲ್ಲಿ ಸೋತು ಹೋದೆ, ಹೀಗೆ ತಿಳಿದ ಮಹಾಬಲಿ ರಾವಣನು ರಾಕ್ಷಸರ ಭಯಾನಕ ಸೈನ್ಯಕ್ಕೆ ನೀವು ಪ್ರಾಕಾರಗಳ ಮೇಲೆ ಹತ್ತಿ ನಿಂತುಕೊಳ್ಳಿ, ನಗರದ ಮಹಾದ್ವಾರಗಳಲ್ಲಿ ನಿಂತು ಅವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವ ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡಿರಿ ಹಾಗೂ ನಿದ್ರೆಗೆ ಅಧೀನನಾದ ಕುಂಭಕರ್ಣನನ್ನು ಎಚ್ಚರಿಸಿರಿ.॥14-15॥

ಸುಖಂ ಸ್ವಪಿತಿ ನಿಶ್ಚಿಂತಃ ಕಾಮೋಪಹತಚೇತನಃ ॥

ನವ ಸಪ್ತ ದಶಾಷ್ಟೌ ಚ ಮಾಸಾನ್ ಸ್ವಪಿತಿ ರಾಕ್ಷಸಃ ।
ಮಂತ್ರಂಕೃತ್ವಾಪ್ರಸುಪ್ತೋಽಯಮಿತಸ್ತು ನವಮೇಽಹನಿ ॥

ನಾನಾದರೋ ದುಃಖಿ, ಚಿಂತಿತ ಮತ್ತು ಅಪೂರ್ಣಕಾಮನಾಗಿ ನಿದ್ರಾಹೀನನಾಗಿದ್ದೇನೆ. ಆ ರಾಕ್ಷಸನು ಕಾಮಭೋಗದಿಂದ ನಿಶ್ಚೇಷ್ಟಿತನಾಗಿ, ನಿಶ್ಚಿಂತೆಯಿಂದ ಸುಖವಾಗಿ ಮಲಗಿದ್ದಾನೆ. ಅವನು ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಒಂಭತ್ತು, ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಏಳು, ಹತ್ತು, ಎಂಟು ತಿಂಗಳುವರೆಗೆ ಮಲಗಿಯೇ ಇರುತ್ತಾನೆ. ಇಂದಿನಿಂದ ಒಂಭತ್ತು ತಿಂಗಳುಗಳ ಮೊದಲು ನನ್ನಲ್ಲಿ ಸಲಹೆ ಕೇಳಿ ಮಲಗಿದ್ದನು.॥16-17॥

ತಂ ತು ಬೋಧಯತ ಕ್ಷಿಪ್ರಂ ಕುಂಭಕರ್ಣಂ ಮಹಾಬಲಮ್ ।
ಸ ಹಿ ಸಂಖ್ಯೇ ಮಹಾಬಾಹುಃ ಕಕುದಂ ಸರ್ವರಕ್ಷಸಾಮ್ ।
ವಾನರಾನ್ರಾಜಪುತ್ರೌ ಚ ಕ್ಷಿಪ್ರಮೇವ ಹನಿಷ್ಯತಿ ॥

ಆದ್ದರಿಂದ ನೀವು ಮಹಾಬಲಿ ಕುಂಭಕರ್ಣನನ್ನು ಬೇಗನೆ ಎಬ್ಬಿಸಿರಿ. ಮಹಾಬಾಹು ಕುಂಭಕರ್ಣನು ಎಲ್ಲ ರಾಕ್ಷಸರಲ್ಲಿ ಶ್ರೇಷ್ಠನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಅವನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ವಾನರರನ್ನು ಮತ್ತು ರಾಜಕುಮಾರರನ್ನು ಶೀಘ್ರವಾಗಿ ಕೊಲ್ಲುವನು.॥18॥

ಏಷ ಕೇತುಃ ಪರಂ ಸಂಖ್ಯೇ ಮುಖ್ಯೋ ವೈ ಸರ್ವರಕ್ಷಸಾಮ್ ।
ಕುಂಭಕರ್ಣಃ ಸದಾ ಶೇತೇ ಮೂಢೋ ಗ್ರಾಮ್ಯಸುಖೇ ರತಃ ॥

ಸಮಸ್ತ ರಾಕ್ಷಸರಲ್ಲಿ ಪ್ರಧಾನನಾದ ಈ ಕುಂಭಕರ್ಣನು ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ನಮಗಾಗಿ ಸರ್ವೋತ್ತಮ ವಿಜಯ ವೈಜಯಂತೆ ಇದ್ದಾನೆ; ಆದರೆ ಆ ಮೂರ್ಖನು ಗ್ರಾಮ್ಯಸುಖದಲ್ಲಿ ಆಸಕ್ತನಾಗಿ ಸದಾ ಮಲಗಿಯೇ ಇರುವುದು ಅತ್ಯಂತ ಖೇದದ ಮಾತಾಗಿದೆ.॥19॥

ರಾಮೇಣಾಭಿನಿರಸ್ತಸ್ಯ ಸಂಗ್ರಾಮೇಽಸ್ಮಿನ್ ಸುದಾರುಣೇ ।
ಭವಿಷ್ಯತಿ ನ ಮೇ ಶೋಕಃ ಕುಂಭಕರ್ಣೇ ವಿಬೋಧಿತೇ ॥

ಕುಂಭಕರ್ಣನನ್ನು ಎಚ್ಚರಿಸಿದರೆ ಈ ಭಯಂಕರ ಸಂಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ರಾಮನಿಂದ ಪರಾಜಿತನಾದ ಶೋಕ ಆಗಲಾರದು.॥20॥

ಕಿಂ ಕರಿಷ್ಯಾಮ್ಯಹಂ ತೇನ ಶಕ್ರತುಲ್ಯಬಲೇನ ಹಿ ।
ಈದೃಶೇ ವ್ಯಸನೇ ಘೋರೇ ಯೋ ನ ಸಾಹ್ಯಾಯ ಕಲ್ಪತೇ ॥

ಈ ಘೋರ ಸಂಕಟ ಸಮಯದಲ್ಲಿಯೂ ಕುಂಭಕರ್ಣನು ನನಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡಲು ಅಸಮರ್ಥನಾದರೆ ಇಂದ್ರತುಲ್ಯ ಬಲಶಾಲಿಯಾಗಿದ್ದರೂ ಅವನಿಂದ ನನಗೇನು ಪ್ರಯೋಜನ? ಅವನನ್ನು ಇಟ್ಟುಕೊಂಡು ಏನು ಮಾಡಲಿ.॥21॥

ತೇ ತು ತದ್ವಚನಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ರಾಕ್ಷಸೇಂದ್ರಸ್ಯ ರಾಕ್ಷಸಾಃ ।
ಜಗ್ಮುಃ ಪರಮಸಂಭ್ರಾಂತಾಃ ಕುಂಭಕರ್ಣ ನಿವೇಶನಮ್ ॥

ರಾಕ್ಷಸ ರಾಜಾ ರಾವಣನ ಆ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ಸಮಸ್ತ ರಾಕ್ಷಸರು ಗಾಬರಿಗೊಂಡು ಕುಂಭಕರ್ಣನ ಮನೆಗೆ ಹೋದರು.॥22॥

ತೇ ರಾವಣಸಮಾದಿಷ್ಟಾ ಮಾಂಸ ಶೋಣಿತಭೋಜನಾಃ ।
ಗಂಧ ಮಾಲ್ಯಂ ಮಹದ್ಭಕ್ಷ್ಯಮಾದಾ ಸಹಸಾ ಯಯುಃ ॥

ರಕ್ತ-ಮಾಂಸದ ಭೋಜನ ಮಾಡುವ ಆ ರಾಕ್ಷಸರು ರಾವಣನ ಅಪ್ಪಣೆಯಂತೆ ಗಂಧ, ಮಾಲ್ಯ ಹಾಗೂ ಹೆಚ್ಚಾದ ಖಾದ್ಯ-ಪಾನೀಯ ಸಾಮಗ್ರಿಗಳನ್ನೆತ್ತಿಕೊಂಡು ಕೂಡಲೇ ಕುಂಭಕರ್ಣನ ಬಳಿಗೆ ಹೋದರು.॥23॥

ತಾಂ ಪ್ರವಿಶ್ಯ ಮಹಾದ್ವಾರಾಂ ಸರ್ವತೋ ಯೋಜನಾಯತಾಮ್ ।
ಕುಂಭಕರ್ಣಗುಹಾಂ ರಮ್ಯಾಂ ಪುಷ್ಪಗಂಧ ಪ್ರವಾಹಿನೀಮ್ ॥

ಕುಂಭಕರ್ಣಸ್ಯ ನಿಃಶ್ಚಾಸಾದವಧೂತಾ ಮಹಾಬಲಾಃ ।
ಪ್ರತಿಷ್ಠಮಾನಾಃ ಕೃಚ್ಛ್ರೇಣ ಯತ್ನಾತ್ ಪ್ರವಿವಿಶುರ್ಗುಹಾಮ್ ॥

ಕುಂಭಕರ್ಣನು ಒಂದು ಸುಂದರವಾದ ಗುಹೆಯಲ್ಲಿ ಇರುತ್ತಿದ್ದನು. ಅದರಲ್ಲಿ ಹೂವುಗಳ ಪರಿಮಳ ಪಸರಿಸಿತ್ತು. ಅದು ಒಂದು ಯೋಜನ ಉದ್ದ- ಅಗಲವಿದ್ದು, ಬಾಗಿಲು ಬಹಳ ದೊಡ್ಡದಾಗಿತ್ತು. ಅದರಲ್ಲಿ ಪ್ರವೇಶಿಸುತ್ತಲೇ ಮಹಾಬಲಿ ರಾಕ್ಷಸರು ಕುಂಭಕರ್ಣನ ಬಿಟ್ಟ ಉಸಿರಿನಿಂದ ಹಿಂದಕ್ಕೆ ತಳ್ಳಲ್ಪಟ್ಟರು. ಮತ್ತೆ ಕಷ್ಟದಿಂದ ಪೂರ್ಣ ಪ್ರಯತ್ನಪೂರ್ವಕ ಆ ಗುಹೆಯೊಳಗೆ ಹೊಕ್ಕರು.॥24-25॥

ತಾಂ ಪ್ರವಿಶ್ಯ ಗುಹಾಂ ರಮ್ಯಾಂ ರತ್ನಕಾಂಚನ ಕುಟ್ಟಿಮಾಮ್ ।
ದದೃಶುರ್ನೈರ್ಋತವ್ಯಾಘ್ರಾಃ ಶಯಾನಂ ಭೀಮದರ್ಶನಮ್ ॥

ಆ ಗುಹೆಯ ನೆಲಕ್ಕೆ ರತ್ನಗಳನ್ನು, ಸುವರ್ಣವನ್ನು ಹಾಸಿದ್ದರು, ಅದರಿಂದ ಅದರ ರಮಣೀಯತೆ ಹೆಚ್ಚಾಗಿತ್ತು. ಅದರೊಳಗೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ಆ ರಾಕ್ಷಸಶ್ರೇಷ್ಠರು ಕುಂಭಕರ್ಣನು ಮಲಗಿರುವುದನ್ನು ನೋಡಿದರು.॥26॥

ತೇ ತು ತಂ ವಿಕೃತಂ ಸುಪ್ತಂ ವಿಕೀರ್ಣಮಿವ ಪರ್ವತಮ್ ।
ಕುಂಭಕರ್ಣಂ ಮಹಾನಿದ್ರಂ ಸಮೇತಾಃ ಪ್ರತ್ಯಬೋಧಯನ್ ॥

ಮಹಾನಿದ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದ ಕುಂಭಕರ್ಣನು ಹರಡಿದ ಪರ್ವತದಂತೆ ವಿಕೃತಾವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಮಲಗಿ ಗೊರಕೆ ಹೊಡೆಯುತ್ತಿದ್ದನು. ಆ ರಾಕ್ಷಸರೆಲ್ಲ ಒಂದಾಗಿ ಅವನನ್ನು ಎಚ್ಚರಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸತೊಡಗಿದರು.॥27॥

ಊರ್ಧ್ವಲೋಮಾಂಚಿತ ತನುಂ ಶ್ವಸಂತಮಿವ ಪನ್ನಗಮ್ ।
ಭ್ರಾಮಯಂತಂ ವಿನಿಃಶ್ವಾಸೈಃ ಶಯಾನಂ ಭೀಮವಿಕ್ರಮಮ್ ॥

ಅವನ ಶರೀರದ ರೋಮಗಳೆಲ್ಲ ನಿಮಿರಿನಿಂತಿದ್ದವು, ಸರ್ಪದಂತೆ ಉಸಿರಾಡುತ್ತಾ ಆ ಗಾಳಿಯಿಂದ ಬಳಿಯಲಿದ್ದ ಜನರನ್ನು ಅಲ್ಲಿಂದಿಲ್ಲಿಗೆ ಸುತ್ತಾಡಿಸುತ್ತಿದ್ದನು. ಅಲ್ಲಿ ಮಲಗಿದ್ದ ಆ ಭಯಾನಕ ರಾಕ್ಷಸನು ಬಲ-ವಿಕ್ರಮ ಸಂಪನ್ನನಾಗಿದ್ದನು.॥28॥

ಭೀಮನಾಸಾಪುಟಂ ತಂ ತು ಪಾತಾಲ ವಿಪುಲಾನನಮ್ ।
ಶಯನೇ ನ್ಯಸ್ತಸರ್ವಾಂಗಂ ಮೇದೋರುಧಿರ ಗಂಧಿನಮ್ ॥

ಅವನ ಮೂಗಿನ ಹೊಳ್ಳೆಗಳು ಭಾರೀ ಭಯಂಕರವಾಗಿದ್ದವು. ಬಾಯಿ ಪಾತಾಳದಂತೆ ವಿಶಾಲವಾಗಿತ್ತು. ಶಯ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಮಲಗಿದ್ದ ಅವನ ದೇಹದಿಂದ ರಕ್ತ ಮತ್ತು ಮೇದಸ್ಸಿನ ವಾಸನೆ ಹೊರಸೂಸುತ್ತಿತ್ತು.॥29॥

ಕಾಂಚನಾಂಗದನದ್ಧಾಂಗಂ ಕಿರೀಟೇನಾರ್ಕವರ್ಚಸಮ್ ।
ದದೃಶುರ್ನೈರ್ಋತವ್ಯಾಘ್ರಂ ಕುಂಭಕರ್ಣಮರಿಂದಮಮ್ ॥

ಭುಜಗಳಲ್ಲಿ ತೋಳ್ಬಂದಿಗಳು ಶೋಭಿಸುತ್ತಿದ್ದವು, ತಲೆಯಲ್ಲಿ ತೇಜಸ್ವೀ ಕಿರೀಟ ಧರಿಸಿದ್ದರಿಂದ ಅವನು ಸೂರ್ಯನಂತೆ ಪ್ರಕಾಶಪುಂಜನಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದನು. ಹೀಗೆ ರಾಕ್ಷಸ ಶ್ರೇಷ್ಠರು ಶತ್ರುದಮನ ಕುಂಭಕರ್ಣನನ್ನು ನೋಡಿದರು.॥30॥

ತತಶ್ಚಕ್ರುರ್ಮಹಾತ್ಮಾನಃ ಕುಂಭಕರ್ಣಸ್ಯ ಚಾಗ್ರತಃ ।
ಭೂತಾನಾಂ ಮೇರುಸಂಕಾಶಂ ರಾಶಿಂ ಪರಮತರ್ಪಣಮ್ ॥

ಬಳಿಕ ಆ ಮಹಾಕಾಯ ನಿಶಾಚರರು ಕುಂಭಕರ್ಣನಿಗೆ ಅತ್ಯಂತ ತೃಪ್ತಿಪಡಿಸುವ ಪ್ರಾಣಿಗಳನ್ನು ಮೇರುಪರ್ವತದಂತೆ ಅವನು ಮುಂದೆ ರಾಶಿ ಹಾಕಿದರು.॥31॥

ಮೃಗಾಣಾಂ ಮಹಿಷಾಣಾಂ ಚ ವರಾಹಾಣಾಂ ಚ ಸಂಚಯಾನ್ ।
ಚಕ್ರುರ್ನೈರ್ಋತ ಶಾರ್ದೂಲಾ ರಾಶಿಮನ್ನಸ್ಯ ಚಾದ್ಭುತಮ್ ॥

ಆ ಶ್ರೇಷ್ಠರಾಕ್ಷಸರು ಅಲ್ಲಿ ಜಿಂಕೆ, ಕೋಣ, ಹಂದಿಗಳ ಸಮೂಹಗಳನ್ನೇ ತಂದುಬಿಟ್ಟಿದ್ದರು ಹಾಗೂ ಅನ್ನವನ್ನು ಕೂಡ ಅದ್ಭುತ ರಾಶಿಯನ್ನು ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿದರು.॥32॥

ತತಃ ಶೋಣಿತ ಕುಂಭಾಂಶ್ಚ ಮಾಂಸಾನಿ ವಿವಿಧಾನಿ ಚ ।
ಪುರಸ್ತಾತ್ ಕುಂಭಕರ್ಣಸ್ಯ ಚಕ್ರುಸ್ತ್ರಿದಶಶತ್ರವಃ ॥

ಇಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೆ ದೇವದ್ರೋಹಿಗಳು ಕುಂಭಕರ್ಣನ ಮುಂದೆ ರಕ್ತದಿಂದ ತುಂಬಿದ ಬಹಳಷ್ಟು ಗಡಿಗೆಗಳನ್ನು ಹಾಗೂ ನಾನಾ ವಿಧದ ಮಾಂಸವನ್ನು ಇರಿಸಿದರು.॥33॥

ಲಿಲಿಪುಶ್ಚ ಪರಾರ್ಧ್ಯೇನ ಚಂದನೇನ ಪರಂತಪಮ್ ।
ದಿವ್ಯೈರಾಶ್ವಾಸಯಾಮಾಸುರ್ಮಾಲ್ಯೈರ್ಗಂಧೈಶ್ಚಃ ಗಂಧಿಭಿಃ ॥

ಧೂಪ ಗಂಧಾಶ್ಚ ಸಸೃಜುಸ್ತುಷ್ಟುವುಶ್ಚ ಪರಂತಪಮ್ ।
ಜಲದಾ ಇವ ಚಾನೇದುರ್ಯಾತುಧಾನಾಸ್ತತಸ್ತತಃ ॥

ಬಳಿಕ ಅವರು ಶತ್ರುಸಂತಾಪಿ ಕುಂಭಕರ್ಣನ ಶರೀರದಲ್ಲಿ ಅಮೂಲ್ಯ ಚಂದನವನ್ನು ಲೇಪಿಸಿದರು. ದಿವ್ಯ ಸುಗಂಧಿತ ಪುಷ್ಪ, ಚಂದನವನ್ನು ಮೂಗಿಗೆ ತುರುಕಿದರು. ಧೂಪದ ಹೊಗೆ ಹಾಕಿದರು. ಆ ಶತ್ರುದಮನ ವೀರನನ್ನು ಸ್ತುತಿಸಿ, ಸುತ್ತಲೂ ನಿಂತು ಮೇಘಗಂಭೀರ ಧ್ವನಿಯಿಂದ ಸಿಂಹ ಗರ್ಜನೆ ಮಾಡತೊಡಗಿದರು.॥34-35॥

ಶಂಖಾಶ್ಚ ಪೂರಯಮಾಸುಃ ಶಶಾಂಕ ಸದೃಶಪ್ರಭಾನ್ ।
ತುಮುಲಂ ಯುಗಪಚ್ಚಾಪಿ ವಿನೇದುಶ್ಚಾಪ್ಯಮರ್ಷಿತಾಃ ॥

ಆಗಲೂ ಕುಂಭಕರ್ಣನು ಎಚ್ಚರಗೊಳ್ಳದಿರಲು ಅಸಹನೆಯಿಂದ ರಾಕ್ಷಸರು ಚಂದ್ರನಂತಿದ್ದ ಬಿಳಿಯ ಶಂಖಗಳನ್ನು ಊದಿದರು ಹಾಗೂ ಎಲ್ಲರೂ ಒಟ್ಟಾಗಿ ತುಮುಲವಾಗಿ ಜೋರಾಗಿ ಬೊಬ್ಬಿಟ್ಟರು.॥36॥

ನೇದುರಾಸ್ಫೋಟಯಾಮಾಸುಶ್ಚಿಕ್ಷಿಪುಸ್ತೇ ನಿಶಾಚರಾಃ ।
ಕುಂಭಕರ್ಣವಿಬೋಧಾರ್ಥಂ ಚಕ್ರುಸ್ತೇ ವಿಪುಲಂ ಸ್ವರಮ್ ॥

ಆ ನಿಶಾಚರರು ಸಿಂಹನಾದ ಮಾಡುತ್ತಾ, ಚಪ್ಪಾಳೆ ತಟ್ಟಿ, ಕುಂಭಕರ್ಣನ ಅವಯವಗಳನ್ನು ಚುಚ್ಚತೊಡಗಿದರು. ಕುಂಭಕರ್ಣನನ್ನು ಎಬ್ಬಿಸಲು ಗಟ್ಟಿಯಾದ ಗಂಭೀರಧ್ವನಿ ಮಾಡಿದರು.॥37॥

ಸಶಂಖ ಭೇರೀಪಣವ ಪ್ರಣಾದಂ
ಸಾಸ್ಫೋಟಿತಕ್ಷ್ವೇಲಿತ ಸಿಂಹನಾದಮ್ ।
ದಿಶೋ ದ್ರವಂತಸ್ತ್ರಿದಿವಂ ಕಿರಂತಃ
ಶ್ರುತ್ವಾ ವಿಹಂಗಾಃ ಸಹಸಾ ನಿಪೇತುಃ ॥

ಶಂಖ, ಭೇರಿ, ಪಣವ ಬಾರಿಸಿದರು, ಚಪ್ಪಾಳೆಯ, ಸಿಂಹನಾದದ ಶಬ್ದ ಎಲ್ಲೆಡೆ ಪ್ರತಿಧ್ವನಿಸಿತು. ಆ ತುಮುಲನಾದ ಕೇಳಿ ಪಕ್ಷಿಗಳು ದಿಕ್ಕಾಪಾಲಾಗಿ ಓಡುತ್ತಾ ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಹಾರತೊಡಗಿದವು. ಹಾರಿ ಹಾರಿ ಅವು ನೆಲಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದುಬಿಡುತ್ತಿದ್ದವು.॥38॥

ಯದಾ ಭೃಶಂ ತೈರ್ನಿನದೈರ್ಮಹಾತ್ಮಾ
ನ ಕುಂಭಕರ್ಣೋ ಬುಬುಧೇ ಪ್ರಸುಪ್ತಃ ।
ತತೋ ಭುಶುಂಡೀರ್ಮುಸಲಾನಿ ಸರ್ವೇ
ರಕ್ಷೋಗಣಾಸ್ತೇ ಜಗೃಹುರ್ಗದಾಶ್ಚ ॥

ಆ ಮಹಾ ಕೋಲಾಹಲದಿಂದಲೂ ಮಲಗಿದ್ದ ವಿಶಾಲಕಾಯ ಕುಂಭಕರ್ಣನು ಎಚ್ಚರಗೊಳ್ಳದಿದ್ದಾಗ ಆ ಸಮಸ್ತ ರಾಕ್ಷಸರು ಕೈಗಳಲ್ಲಿ ಭುಶಂಡೀ, ಒನಕೆ, ಗದೆಗಳನ್ನು ಎತ್ತಿಕೊಂಡರು.॥39॥

ತಂ ಶೈಲಶೃಂಗೈ ರ್ಮುಸಲೈರ್ಗದಾಭಿ-
ರ್ವೃಕ್ಷಃಸ್ಥಲೇ ಮುದ್ಗರಮುಷ್ಟಿಭಿಶ್ಚ ।
ಸುಖಪ್ರಸುಪ್ತಂ ಭುವಿ ಕುಂಭಕರ್ಣಂ
ರಕ್ಷಾಂಸ್ಯುದಗ್ರಾಣಿ ತದಾ ನಿಜಘ್ನುಃ ॥

ಕುಂಭಕರ್ಣನು ನೆಲದಲ್ಲೇ ಸುಖವಾಗಿ ಮಲಗಿದ್ದನು. ಅದೇ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಆ ಪ್ರಚಂಡ ರಾಕ್ಷಸರು ಆಗ ಎದೆಯ ಮೇಲೆ ಪರ್ವತಶಿಖರಗಳಿಂದ, ಒನಕೆಗಳಿಂದ, ಮುದ್ಗರ, ಮುಷ್ಟಿಗಳಿಂದ ಹೊಡೆಯಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು.॥40॥

ತಸ್ಯ ನಿಃಶ್ವಾಸವಾತೇನ ಕುಂಭಕರ್ಣಸ್ಯ ರಕ್ಷಸಃ ।
ರಾಕ್ಷಸಾಃ ಕುಂಭಕರ್ಣಸ್ಯ ಸ್ಥಾತುಂ ಶೇಕುರ್ನ ಜಾಗ್ರತಃ ॥

ಆದರೆ ರಾಕ್ಷಸರ ಕುಂಭಕರ್ಣನ ಉಸಿರಾಟದಿಂದಾಗಿ ಆ ನಿಶಾಚರರೆಲ್ಲ ಅವನ ಮುಂದೆ ನಿಲ್ಲದಾದರು.॥41॥

ತತಃ ಪರಿಹಿತಾ ಗಾಢಂ ರಾಕ್ಷಸಾ ಭೀಮವಿಕ್ರಮಾಃ ।
ಮೃದಂಗಪಣವಾನ್ಭೇರೀಃ ಶಂಖಕುಂಭಗಣಾಂಸ್ತದಾ ॥

ದಶ ರಾಕ್ಷಸಸಾಹಸ್ರಾ ಯುಗಪತ್ಪರ್ಯವಾದಯತ್ ।
ನೀಲಾಂಜನಚಯಾಕಾರಂ ತೇ ತು ತಂ ಪ್ರತ್ಯಬೋಧಯನ್ ॥

ಅನಂತರ ಭಯಾನಕ ಪರಾಕ್ರಮಿ ಹತ್ತು ಸಾವಿರ ರಾಕ್ಷಸರು ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಬಿಗಿಯಾಗಿ ಕಟ್ಟಿಕೊಂಡು ಕುಂಭಕರ್ಣನ ಸುತ್ತಲೂ ಬಂದು ನಿಂತರು. ಕಪ್ಪಾದ ಇದ್ದಿಲಿನ ರಾಶಿಯಂತೆ ಬಿದ್ದುಕೊಂಡಿದ್ದ ನಿಶಾಚರನನ್ನು ಎಬ್ಬಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದರು. ಅವರೆಲ್ಲರೂ ಒಟ್ಟಿಗೆ ಮೃದಂಗ, ಪಣವ, ಭೇರಿ, ಶಂಖ, ಕುಂಭವಾದ್ಯ ನುಡಿಸಲುತೊಡಗಿದರು.॥42-43॥

ಅಭಿಘ್ನಂತೋ ನದಂತಶ್ಚ ನಚ ಸಂಬುಬುಧೇ ತದಾ ।
ಯದಾ ಚೈನಂ ನ ಶೇಕುಸ್ತೇ ಪ್ರತಿಬೋಧಯಿತುಂ ತದಾ ॥
ತತೋ ಗುರುತರಂ ಯತ್ನಂ ದಾರುಣಂ ಸಮುಪಾಕ್ರಮನ್ ।

ಹೀಗೆ ಆ ರಾಕ್ಷಸರು ವಾದ್ಯಗಳನ್ನು ಬಾರಿಸುತ್ತಾ, ಗರ್ಜಸುತ್ತಿರುವಾಗಲೂ ಕುಂಭಕರ್ಣನ ನಿದ್ರೆಯಿಂದ ಎಚ್ಚರಗೊಳ್ಳದಿರಲು, ಅವನನ್ನು ಎಚ್ಚರಿಸಲಾರದೆ ಅವರು ಮೊದಲಿಗಿಂತಲೂ ಹೆಚ್ಚಾದ ಪ್ರಯತ್ನ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು.॥44॥

ಅಶ್ವಾನುಷ್ಟ್ರಾನ್ಖರಾನ್ನಾಗಾನ್ ಜಘ್ನುರ್ದಂಡಕಶಾಂಕುಶೈಃ ॥

ಭೇರೀಶಂಖಮೃದಂಗಾಶ್ಚ ಸರ್ವಪ್ರಾಣೈರವಾದಯನ್ ।
ನಿಜಗ್ನುಶ್ಚಾಸ್ಯ ಗಾತ್ರಾಣಿ ಮಹಾಕಾಷ್ಠಕಟಂಕರೈಃ ॥

ಮುದ್ಗರೈರ್ಮುಸಲೈಶ್ಚಾಪಿ ಸರ್ವಪ್ರಾಣ ಸಮುದ್ಯತೈಃ ।
ತೇನ ನಾದೇನ ಮಹತಾ ಲಂಕಾ ಸರ್ವಾ ಪ್ರಪೂರಿತಾ ।
ಸಪರ್ವತವನಾ ಸರ್ವಾ ಸೋಽಪಿ ನೈವ ಪ್ರಬುಧ್ಯತೇ ॥

ಕುದುರೆಗಳನ್ನು, ಒಂಟೆಗಳನ್ನು, ಕತ್ತೆಗಳನ್ನು, ಆನೆಗಳನ್ನು ಮುಳ್ಳಿನ ದೊಣ್ಣೆಗಳಿಂದ, ಅಂಕುಶದಿಂದ ಹೊಡೆದೊಡೆದು ಕುಂಭಕರ್ಣನ ದೇಹದ ಮೇಲೆ ಹತ್ತಿಸಿದರು. ಶಕ್ತಿಮೀರಿ ಭೇರಿ, ಮೃದಂಗ, ಶಂಖಗಳನ್ನು ನುಡಿಸಿದರು. ಹಾಗೆಯೇ ಕಷ್ಟಪಟ್ಟು ದೊಡ್ಡ ದೊಡ್ಡ ಮುಳ್ಳಿನ ಕೋಲುಗಳಿಂದ, ಮುದ್ಗರಗಳಿಂದ, ಒನಕೆಗಳಿಂದ ಅವನನ್ನು ಪ್ರಹರಿಸತೊಡಗಿದರು. ಆ ಮಹಾ ಕೋಲಾಹಲದಿಂದ ಪರ್ವತ, ವನಗಳ ಸಹಿತ ಇಡೀ ಲಂಕೆಯು ಪ್ರತಿಧ್ವನಿಸಿತು, ಆದರೂ ಕುಂಭಕರ್ಣನು ಎಚ್ಚರಗೊಂಡಿಲ್ಲ.॥45-47॥

ತತೋ ಭೇರೀ ಸಹಸ್ರಂ ತು ಯುಗಪತ್ಸಮಹನ್ಯತ ।
ಮೃಷ್ಟಕಾಂಚನಕೋಣಾನಾಮಸಕ್ತಾನಾಂ ಸಮಂತತಃ ॥

ಅನಂತರ ಸುತ್ತಲೂ ಸುಂದರವಾದ ಸುವರ್ಣಮಯ ಕೋಲುಗಳಿಂದ ಒಂದು ಸಾವಿರ ಭೇರಿಗಳನ್ನು ಏಕಕಾಲದಲ್ಲಿ ಬಾರಿಸಿದರು.॥48॥

ಏವಮಪ್ಯತಿನಿದ್ರಸ್ತು ಯದಾ ನೈವ ಪ್ರಭುಧ್ಯತೇ ।
ಶಾಪಸ್ಯ ವಶಮಾಪನ್ನಸ್ತತಃ ಕ್ರುದ್ಧಾ ನಿಶಾಚರಾಃ ॥

ಇಷ್ಟಾದರೂ ಶಾಪಗ್ರಸ್ತನಾದ ಅವನು ಅತಿನಿದ್ರಿತವಾದ ನಿಶಾಚರನು ಏಳಲಿಲ್ಲ. ಇದರಿಂದ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದಿರುವ ಎಲ್ಲ ರಾಕ್ಷಸರಿಗೂ ಬಹಳ ಕ್ರೋಧಬಂದಿತು.॥49॥

ತತಃ ಕೋಪಸಮಾವಿಷ್ಟಾಃ ಸರ್ವೇ ಭೀಮಪರಾಕ್ರಮಾಃ ।
ತದ್ರಕ್ಷೋ ಬೋಧಯಿಷ್ಯಂತಶ್ಚಕ್ರುರನ್ಯೇ ಪರಾಕ್ರಮಮ್ ॥

ರೋಷಗೊಂಡ ಭಯಾನಕ ನಿಶಾಚರರೆಲ್ಲರು ಆ ರಾಕ್ಷಸನನ್ನು ಎಚ್ಚರಿಸಲು ಪುನಃ ಪರಾಕ್ರಮ ಪ್ರಕಟಿಸಿದರು.॥50॥

ಅನ್ಯೇ ಭೇರೀಃ ಸಮಾಜಘ್ನುರನ್ಯೆ ಚಕ್ರುರ್ಮಹಾಸ್ವನಮ್ ।
ಕೇಶಾನನ್ಯೇ ಪ್ರಲುಲುಪುಃ ಕರ್ಣಾವನ್ಯೇ ದಶಂತಿ ಚ ॥

ಕೆಲವರು ಭೇರಿಗಳನ್ನು ಬಾರಿಸಿದರೆ, ಕೆಲವರು ಮಹಾಕೋಲಾಹಲ ಎಬ್ಬಿಸಿದರು, ಕೆಲವರು ಕುಂಭಕರ್ಣನ ತಲೆಯ ಕೂದಲನ್ನು ಕಿತ್ತರು, ಕೆಲವರು ಹಲ್ಲುಗಳಿಂದ ಕಿವಿಗಳನ್ನು ಕಚ್ಚುತ್ತಿದ್ದರು.॥51॥

ಉದಕುಂಭಶತಾನ್ಯನ್ಯೇ ಸಮಸಿಂಚಂತ ಕರ್ಣಯೋಃ ।
ನ ಕುಂಭಕರ್ಣಃ ಪಸ್ಪಂದೇ ಮಹಾನಿದ್ರಾವಶಂ ಗತಃ ॥

ಬೇರೆ ರಾಕ್ಷಸರು ಎರಡೂ ಕಿವಿಗಳಲ್ಲಿ ನೂರಾರು ಗಡಿಗೆ ನೀರು ಸುರಿದರೂ ಮಹಾನಿದ್ರೆಗೆ ವಶನಾದ ಆ ಕುಂಭಕರ್ಣನು ಕೊಂಚವೂ ಕದಲಲಿಲ್ಲ.॥52॥

ಅನ್ಯೇ ಚ ಬಲಿನಸ್ತಸ್ಯ ಕೂಟಮುದ್ಗರಪಾಣಯಃ ।
ಮೂರ್ಧ್ನಿ ವಕ್ಷಸಿ ಗಾತ್ರೇಷು ಪಾತಯನ್ಕೂಟಮುದ್ಗರಾನ್ ॥

ಇತರ ಬಲಿಷ್ಠರಾಕ್ಷಸರು ಮುಳ್ಳಿನ ಮುದ್ಗರಗಳನ್ನು ಕೈಯಲ್ಲೆತ್ತಿಕೊಂಡು ಅವನ ತಲೆಗೆ, ಎದೆಗೆ ಹಾಗೂ ಇತರ ಅಂಗಾಂಗಗಳಿಗೆ ಹೊಡೆಯತೊಡಗಿದರು.॥53॥

ರಜ್ಜುಬಂಧನಬದ್ಧಾಭಿಃ ಶತಘ್ನೀಭಿಶ್ಚ ಸರ್ವತಃ ।
ವಧ್ಯಮಾನೋ ಮಹಾಕಾಯೋ ನ ಪ್ರಾಬುಧ್ಯತ ರಾಕ್ಷಸಃ ॥

ಅನಂತರ ಹಗ್ಗಗಳಿಂದ ಕಟ್ಟಿದ ಶತಘ್ನಿಗಳಿಂದ ಸುತ್ತಲು ಅವನನ್ನು ಪ್ರಹರಿಸ ತೊಡಗಿದರು; ಹೀಗಾದರೂ ಆ ಮಹಾಕಾಯ ರಾಕ್ಷಸನ ನಿದ್ದೆ ಹರಿದಿಲ್ಲ.॥54॥

ವಾರಣಾನಾಂ ಸಹಸ್ರಂ ಚ ಶರೀರೇಽಸ್ಯ ಪ್ರಧಾವಿತಮ್ ।
ಕುಂಭಕರ್ಣಸ್ತದಾ ಬುದ್ಧ್ವಾ ಸ್ಪರ್ಶಂ ಪರಮಬುಧ್ಯತ ॥

ಅನಂತರ ಅವನ ಶರೀರದ ಮೇಲೆ ಸಾವಿರಾರು ಆನೆಗಳನ್ನು ಓಡಿಸಿದರು. ಆಗ ಅವನಿಗೆ ಏನೋ ತಗಲಿದಂತಾಗಿ ಎಚ್ಚರಗೊಂಡನು.॥55॥

ಸ ಪಾತ್ಯ ಮಾನೈರ್ಗಿರಿ ಶೃಂಗವೃಕ್ಷ್ಯೆ-
ರಚಿಂತಯಂಸ್ತಾನ್ ವಿಪುಲಾನ್ ಪ್ರಹಾರಾನ್ ।
ನಿದ್ರಾಕ್ಷಯಾತ್ ಕ್ಷುದ್ಭಯಪೀಡಿತಶ್ಚ
ವಿಜೃಂಭಮಾಣಃ ಸಹಸೋತ್ಪಪಾತ ॥

ಅವನ ಮೇಲೆ ಪರ್ವತ ಶಿಖರ ಮತ್ತು ವೃಕ್ಷಗಳನ್ನು ಬೀಳಿಸುತ್ತಿದ್ದರೂ ಅವನು ಆ ಭಾರೀ ಪ್ರಹಾರಗಳನ್ನು ಎಣಿಸಿರಲಿಲ್ಲ. ಆನೆಗಳ ಸ್ಪರ್ಶದಿಂದ ಅವನ ನಿದ್ದೆ ಹರಿದಾಗ ಅವನು ಹಸಿವಿನಿಂದ ಪೀಡಿತನಾಗಿ ಆಕಳಿಸುತ್ತಾ, ಕೂಡಲೇ ಮೇಲೆದ್ದು ಕುಳಿತನು.॥56॥

ಸ ನಾಗಭೋಗಾಚಲ ಶೃಂಗಕಲ್ಪೌ
ವಿಕ್ಷಿಪ್ಯ ಬಾಹೂ ಜಿತವಜ್ರಸಾರೌ ।
ವಿವೃತ್ಯ ವಕ್ತ್ರಂ ವಡವಾಮುಖಾಭಂ
ನಿಶಾಚರೋಽಸೌ ವಿಕೃತಂ ಜಜೃಂಭೇ ॥

ಅವನ ಎರಡೂ ಭುಜಗಳೂ ಮಹಾನಾಗಗಳಂತೆ, ಪರ್ವತ ಶಿಖರದಂತೆ ಕಂಡುಬರುತ್ತಿದ್ದವು. ವಜ್ರಾಯುಧವನ್ನು ಗೆದ್ದಿದ್ದ ಅವನು ಎರಡೂ ತೋಳುಗಳನ್ನು ಚಾಚಿ, ಬಾಯಿತೆರೆದು ಆಕಳಿಸತೊಡಗಿದಾಗ ಅವನ ಮುಖವು ವಡವಾಗ್ನಿಯಂತೆ ವಿಕರಾಳವಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತಿತ್ತು.॥57॥

ತಸ್ಯ ಜಾಜೃಂಭಮಾಣಸ್ಯ ವಕ್ತ್ರಂ ಪಾತಾಲಸಂನಿಭಮ್ ।
ದದೃಶೇ ಮೇರುಶೃಂಗಾಗ್ರೇ ದಿವಾಕರ ಇವೋದಿತಃ ॥

ಆಕಳಿಸಿದಾಗ ಕುಂಭಕರ್ಣನ ಪಾತಾಳದಂತಹ ಮುಖ ಮೇರುಪರ್ವತ ಶಿಖರದಲ್ಲಿ ಉದಯಿಸಿದ ಸೂರ್ಯನಂತೆ ಕಂಡುಬರುತ್ತಿತ್ತು.॥58॥

ಸ ಜೃಂಭಮಾಣೋಽತಿಬಲಃ ಪ್ರಬುದ್ಧಸ್ತು ನಿಶಾಚರಃ ।
ನಿಃಶ್ವಾಸಶ್ಚಾಸ್ಯ ಸಂಜಜ್ಞೆ ಪರ್ವತಾದಿವ ಮಾರುತಃ ॥

ಹೀಗೆ ಆಕಳಿಸುತ್ತಾ ಆ ಅತ್ಯಂತ ಬಲಶಾಲಿ ನಿಶಾಚರನು ಎಚ್ಚರವಾದಾಗ ಅವನ ಬಾಯಿಯಿಂದ ಹೊರಟ ಉಸಿರು ಪರ್ವತದಿಂದ ಹೊರಟ ಗಾಳಿಯಂತೆ ಅನಿಸುತ್ತಿತ್ತು.॥59॥

ರೂಪಮುತ್ತಿಷ್ಠತಸ್ತಸ್ಯ ಕುಂಭಕರ್ಣಸ್ಯ ತದ್ಬಭೌ ।
ಯುಗಾಂತೇ ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಕಾಲಸ್ಯೇವ ದಿಧಕ್ಷತಃ ॥

ನಿದ್ದೆಯಿಂದ ಎದ್ದ ಕುಂಭಕರ್ಣನ ಆ ರೂಪವು ಪ್ರಳಯ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಸಮಸ್ತ ಪ್ರಾಣಿಗಳನ್ನು ಸಂಹರಿಸುವ ಕಾಲನಂತೆ ಇತ್ತು.॥60॥

ತಸ್ಯ ದೀಪ್ತಾಗ್ನಿಸದೃಶೇ ವಿದ್ಯುತ್ಸದೃಶವರ್ಚಸೀ ।
ದದೃಶಾತೇ ಮಹಾನೇತ್ರೇ ದೀಪ್ತಾವಿವ ಮಹಾಗ್ರಹೌ ॥

ಅವನ ಎರಡು ಕಣ್ಣುಗಳು ಉರಿಯುವ ಬೆಂಕಿ ಮತ್ತು ಸಿಡಿಲಿನಂತೆ ಪ್ರಕಾಶಮಾನವಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತಿತ್ತು. ಅವು ಎರಡು ಗ್ರಹರು ಪ್ರಕಾಶಿಸುತ್ತಿವೆಯೇ ಎಂಬಂತಿತ್ತು.॥61॥

ತತಸ್ತ್ವ ದರ್ಶಯನ್ಸರ್ವಾನ್ ಭಕ್ಷ್ಯಾಂಶ್ಚ ವಿವಿಧಾನ್ಬಹೂನ್ ।
ವರಾಹಾನ್ಮಹಿಷಾಂಶ್ಚೈವ ಬಭಕ್ಷ ಸ ಮಹಾಬಲಃ ॥

ಅನಂತರ ರಾಕ್ಷಸರು ತಿಂದು-ಕುಡಿಯುವ ವಸ್ತುಗಳಲ್ಲಿ ಅಲ್ಲಿ ಇರಿಸಿದ್ದರೋ ಅವೆಲ್ಲವನ್ನು ಕುಂಭಕರ್ಣನಿಗೆ ತೋರಿಸಿದರು. ಆ ಮಹಾಬಲಿ ರಾಕ್ಷಸನು ಕ್ಷಣಮಾತ್ರದಲ್ಲಿ ಕೋಣಗಳನ್ನು, ಹಂದಿಗಳನ್ನು ನುಂಗಿಬಿಟ್ಟನು.॥62॥

ಆದದ್ಭುಭುಕ್ಷಿತೋ ಮಾಂಸಂ ಶೋಣಿತಂ ತೃಷಿತೋಽಪಿಬತ್ ।
ಮೇದಃ ಕುಂಭಾಂಶ್ಚ ಮದ್ಯಾಂಶ್ಚ ಚ ಪಪೌ ಶಕ್ರರಿಪುಸ್ತದಾ ॥

ಅವನಿಗೆ ತುಂಬಾ ಹಸಿವಾಗಿತ್ತು. ಆದ್ದರಿಂದ ಹೊಟ್ಟೆತುಂಬಾ ಮಾಂಸತಿಂದು, ಬಾಯಾರಿಕೆಗಾಗಿ ರಕ್ತವನ್ನು ಕುಡಿದನು. ಬಳಿಕ ಮೆದಸ್ಸಿನಿಂದ ತುಂಬಿದ ಎಷ್ಟೋ ಗಡಿಗೆಗಳನ್ನು, ಎಷ್ಟೋ ಮದ್ಯದ ಗಡಿಗೆಗಳನ್ನು ನುಂಗಿಬಿಟ್ಟನು.॥63॥

ತತಸ್ತೃಪ್ತ ಇತಿ ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಸಮುತ್ಪೇತುರ್ನಿಶಾಚರಾಃ ।
ಶಿರೋಭಿಶ್ಚ ಪ್ರಣಮ್ಯೈನಂ ಸರ್ವತಃ ಪರ್ಯವಾರಯನ್ ॥

ಅವನು ತೃಪ್ತನಾದನೆಂದು ತಿಳಿದ ರಾಕ್ಷಸರು ಕುಣಿಯುತ್ತಾ ಅವನ ಎದುರಿಗೆ ಬಂದು ತಲೆಬಾಗಿ ವಂದಿಸಿ ಅವನ ಸುತ್ತಲೂ ನಿಂತುಕೊಂಡರು.॥64॥

ನಿದ್ರಾವಿಶದನೇತ್ರಸ್ತು ಕಲುಷೀಕೃತಲೋಚನಃ ।
ಚಾರಯನ್ ಸರ್ವತೋ ದೃಷ್ಟಿಂ ತಾನ್ದದರ್ಶ ನಿಶಾಚರಾನ್ ॥

ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅವನ ಕಣ್ಣುಗಳು ನಿದ್ದೆಯಿಂದಾಗಿ ಅಪ್ರಸನ್ನ-ಮಲಿನವಾಗಿದ್ದವು. ಅವನು ಎಲ್ಲ ಕಡೆ ದೃಷ್ಟಿಬೀರಿ ಅಲ್ಲಿ ನಿಂತಿರುವ ನಿಶಾಚರರನ್ನು ನೋಡಿದನು.॥65॥

ಸ ಸರ್ವಾನ್ ಸಾಂತ್ವಯಾಮಾಸ ನೈರ್ಋತಾನ್ ನೈರ್ಋತರ್ಷಭಃ ।
ಬೋಧನಾದ್ವಿಸ್ಮಿತಶ್ಚಾಪಿ ರಾಕ್ಷಸಾನಿದಮಬ್ರವೀತ್ ॥

ನಿಶಾಚರರಲ್ಲಿ ಶ್ರೇಷ್ಠನಾದ ಕುಂಭಕರ್ಣನು ಅವರೆಲ್ಲರನ್ನು ಸಾಂತ್ವನಪಡಿಸಿ, ತನ್ನನ್ನು ಎಚ್ಚರಿಸಿದ ಕಾರಣವನ್ನು ವಿಸ್ಮಿತನಾಗಿ ಕೇಳಿದನು.॥66॥

ಕಿಮರ್ಥಮಹಮಾದೃತ್ಯ ಭವದ್ಭಿಃ ಪ್ರತಿಬೋಧಿತಃ ।
ಕಚ್ಚಿತ್ಸುಕುಶಲಂ ರಾಜ್ಞೋ ಭಯಂ ವಾ ನೇಹ ಕಿಂಚನ ॥

ನೀವು ಹೀಗೆ ಆದರಿಸಿ ನನ್ನನ್ನು ಏಕೆ ಎಚ್ಚರಿಸಿದಿರಿ? ರಾಕ್ಷಸರಾಜಾ ರಾವಣನು ಕುಶಲ ತಾನೇ? ಇಲ್ಲಿ ಯಾರಿಂದಲಾ1ದರೂ ಭಯವು ಇಲ್ಲ ತಾನೆ.॥67॥

ಅಥವಾ ಧ್ರುವಮನ್ಯೇಭ್ಯೋ ಭಯಂ ಪರಮುಪಸ್ಥಿತಮ್ ।
ಯದರ್ಥಮೇವ ತ್ವರಿತೈರ್ಭವದ್ಭಿಃ ಪ್ರತಿಬೋಧಿತಃ ॥

ಅಥವಾ ನಿಶ್ಚಯವಾಗಿಯೂ ಇಲ್ಲಿ ಬೇರೆಯವರಿಂದ ಯಾವುದೋ ಮಹಾಭಯ ಉಪಸ್ಥಿತವಾಗಿರಬೇಕು. ಅದರ ನಿವಾರಣೆಗಾಗಿ ನೀವು ಇಷ್ಟು ಅವಸರದಿಂದ ನನ್ನನ್ನು ಎಬ್ಬಿಸಿರಬೇಕು.॥68॥

ಅದ್ಯ ರಾಕ್ಷಸರಾಜಸ್ಯ ಭಯಮುತ್ಪಾಟಯಾಮ್ಯಹಮ್ ।
ದಾರಯಿಷ್ಯೇ ಮಹೇಂದ್ರಂ ವಾ ಶೀತಯಿಷ್ಯೇ ತಥಾನಲಮ್ ॥

ಸರಿ, ಇಂದೇ ನಾನು ರಾಕ್ಷಸರಾಜನ ಭಯವನ್ನು ಕಿತ್ತೆಸೆಯುವೆನು. ಮಹೇಂದ್ರ (ಇಂದ್ರ ಅಥವಾ ಪರ್ವತ)ನನ್ನು ಸೀಳಿ ಹಾಕುವೆನು ಹಾಗೂ ಬೆಂಕಿಯನ್ನು ಶೀತಲಗೊಳಿಸುವೆನು.॥69॥

ನ ಹ್ಯಲ್ಪಕಾರಣೇ ಸುಪ್ತಂ ಬೋಧಯಿಷ್ಯತಿ ಮಾದೃಶಮ್ ।
ತದಾಖ್ಯಾತಾರ್ಥ ತತ್ತ್ವೇನ ಮತ್ಪ್ರಬೋಧನಕಾರಣಮ್ ॥

ನನ್ನಂತಹ ಪುರುಷನನ್ನು ಸಣ್ಣ ಪುಟ್ಟ ಕಾರಣಗಳಿಂದ ನಿದ್ದೆಯಿಂದ ಎಚ್ಚರಿಸಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಆದ್ದರಿಂದ ನನ್ನನ್ನು ಎಚ್ಚರಿಸಿದ ಕಾರಣವನ್ನು ನೀವು ಸರಿಯಾಗಿ ತಿಳಿಸಿರಿ.॥70॥

ಏವಂ ಬ್ರುವಾಣಂ ಸಂರಬ್ಧಂ ಕುಂಭಕರ್ಣಮರಿಂದಮಮ್ ।
ಯೂಪಾಕ್ಷಃ ಸಚಿವೋ ರಾಜ್ಞಃ ಕೃತಾಂಜಲಿರಭಾಷತ ॥

ಶತ್ರುಸೂದನ ಕುಂಭಕರ್ಣನು ರೋಷಗೊಂಡು ಹೀಗೆ ಕೇಳಿದಾಗ ರಾಜಾರಾವಣನ ಸಚಿವ ಯೂಪಾಕ್ಷನು ಕೈಮುಗಿದು ಇಂತೆಂದರು.॥71॥

ನ ನೋ ದೇವಕೃತಂ ಕಿಂಚಿದ್ಭಯಮಸ್ತಿ ಕದಾಚನ ।
ಮಾನುಷಾನ್ನೋ ಭಯಂ ರಾಜಂಸ್ತುಮುಲಂ ಸಂಪ್ರಬಾಧತೇ ॥

ಮಹಾರಾಜಾ! ನಮಗೆ ದೇವತೆಗಳಿಂದ ಯಾವುದೇ ಭಯ ಉಂಟಾಗಲಾರದು. ಈಗ ಕೇವಲ ಒಬ್ಬ ಮನುಷ್ಯನಿಂದ ತುಮುಲ ಭಯ ಪ್ರಾಪ್ತವಾಗಿ ನಮ್ಮನ್ನು ಬಾಧಿಸುತ್ತಿದೆ.॥72॥

ನ ದೈತ್ಯದಾನವೇಭ್ಯೋ ವಾ ಭಯಮಸ್ತಿ ನ ನಃ ಕ್ವಚಿತ್ ।
ಯಾದೃಶಂ ಮಾನುಷಂ ರಾಜನ್ ಭಯಮಸ್ಮಾನುಪಸ್ಥಿತಮ್ ॥

ರಾಜನೇ! ಈಗ ಓರ್ವ ಮನುಷ್ಯನಿಂದ ನಮಗೆ ಉಪಸ್ಥಿತವಾದ ಭಯದಂತಹ ಭಯವು ದೈತ್ಯರಿಂದ ದಾನವರಿಂದ ಎಂದೂ ಉಂಟಾಗಲಿಲ್ಲ.॥73॥

ವಾನರೈಃ ಪರ್ವತಾಕಾರೈರ್ಲಂಕೇಯಂ ಪರಿವಾರಿತಾ ।
ಸೀತಾಹರಣಸಂತಪ್ತಾದ್ ರಾಮಾನ್ನಸ್ತುಮುಲಂ ಭಯಮ್ ॥

ಪರ್ವತಾಕಾರ ವಾನರರು ಬಂದು ಈ ಲಂಕೆಯನ್ನು ಸುತ್ತಲೂ ಆಕ್ರಮಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಸೀತಾಹರಣದಿಂದ ಸಂತಪ್ತನಾದ ಶ್ರೀರಾಮನ ಕಡೆಯಿಂದ ನಮಗೆ ಘೋರವಾದ ಭಯಪ್ರಾಪ್ತವಾಗಿದೆ.॥74॥

ಏಕೇನ ವಾನರೇಣೇಯಂ ಪೂರ್ವಂ ದಗ್ಧಾ ಮಹಾಪುರೀ ।
ಕುಮಾರೋ ನಿಹತಶ್ಚಾಕ್ಷಃ ಸಾನುಯಾತ್ರಃ ಸಕುಂಜರಃ ॥

ಮೊದಲು ಒಂದೇ ವಾನರನು ಇಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದು ಈ ಮಹಾಪುರಿಯನ್ನು ಸುಟ್ಟುಹಾಕಿದ್ದನು ಹಾಗೂ ಆನೆಗಳ ಮತ್ತು ಸಾರಥಿಸಹಿತ ರಾಜಕುಮಾರ ಅಕ್ಷನನ್ನು ಕೊಂದು ಹಾಕಿದ್ದನು.॥75॥

ಸ್ವಯಂ ರಕ್ಷೋಧಿಪಶ್ಚಾಪಿ ಪೌಲಸ್ತ್ಯೋ ದೇವಕಂಟಕಃ ।
ವ್ರಜೇತಿ ಸಂಯುಗೇ ಮುಕ್ತೋ ರಾಮೇಣಾದಿತ್ಯವರ್ಚಸಾ ॥

ಶ್ರೀರಾಮನು ಸೂರ್ಯನಂತೆ ತೇಜಸ್ವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಅವನು ದೇವಶತ್ರು ಪುಲಸ್ತ್ಯಕುಲನಂದನ ಸಾಕ್ಷಾತ್ ರಾಕ್ಷಸರಾಜ ರಾವಣನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ, ಜೀವಂತವಾಗಿ ಬಿಟ್ಟು ‘ಲಂಕೆಗೆ ಮರಳಿ ಹೋಗು’ ಎಂದು ಹೇಳಿದನು.॥76॥

ಯನ್ನ ದೇವೈಃ ಕೃತೋ ರಾಜಾ ನಾಪಿ ದೈತ್ಯೈರ್ನ ದಾನವೈಃ ।
ಕೃತಃ ಸ ಇಹ ರಾಮೇಣ ವಿಮುಕ್ತಃ ಪ್ರಾಣ ಸಂಶಯಾತ್ ॥

ಮಹಾರಾಜನ ಈ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ದೇವ-ದಾನವ-ದೈತ್ಯರೂ ಮಾಡದಿದ್ದುದು ರಾಮನು ಮಾಡಿಬಿಟ್ಟಿರುವನು. ಅವನ ಪ್ರಾಣಗಳು ದೊಡ್ಡ ಸಂಕಟದಿಂದ ಉಳಿದಿವೆ.॥77॥

ಸ ಯೂಪಾಕ್ಷವಚಃ ಶ್ರುತ್ವಾ ಭ್ರಾತುರ್ಯುಧಿ ಪರಾಭವಮ್ ।
ಕುಂಭಕರ್ಣೋ ವಿವೃತ್ತಾಕ್ಷೋ ಯೂಪಾಕ್ಷಮಿದಮಬ್ರವೀತ್ ॥

ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಅಣ್ಣನ ಪರಾಜಯದ ಮಾತನ್ನು ಯೂಪಾಕ್ಷನಿಂದ ಕೇಳಿ ಕುಂಭಕರ್ಣನು ಕಣ್ಣುಬಿಟ್ಟು ನೋಡುತ್ತಾ, ಯೂಪಾಕ್ಷನಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದನು.॥78॥

ಸರ್ವಮದ್ಯೈವ ಯೂಪಾಕ್ಷ ಹರಿಸೈನ್ಯಂ ಸಲಕ್ಷ್ಮಣಮ್ ।
ರಾಘವಂ ಚ ರಣೇ ಜಿತ್ವಾ ತತೋದ್ರಕ್ಷ್ಯಾಮಿ ರಾವಣಮ್ ॥

ಯೂಪಾಕ್ಷನೇ! ನಾನು ಈಗಲೇ ವಾನರರ ಎಲ್ಲ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಹಾಗೂ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ಸಹಿತ ರಾಮನನ್ನು ಕೂಡ ರಣಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಜಯಿಸಿ ರಾವಣನನ್ನು ದರ್ಶಿಸುವೆನು.॥79॥

ರಾಕ್ಷಸಾಂಸ್ತರ್ಪಯಿಷ್ಯಾಮಿ ಹರೀಣಾಂ ಮಾಂಸಶೋಣಿತೈಃ ।
ರಾಮಲಕ್ಷ್ಮಣಯೋಶ್ಚಾಪಿ ಸ್ವಯಂ ಪಾಸ್ಯಾಮಿ ಶೋಣಿತಮ್ ॥

ಇಂದೇ ವಾನರರ ರಕ್ತ-ಮಾಂಸದಿಂದ ರಾಕ್ಷಸರನ್ನು ತೃಪ್ತಿಪಡಿಸುವೆನು ಮತ್ತು ಸ್ವತಃ ರಾಮ ಮತ್ತು ಲಕ್ಷ್ಮಣನ ರಕ್ತವನ್ನು ಕುಡಿಯುವೆನು.॥80॥

ತತ್ತಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಂ ಬ್ರುವತೋ ನಿಶಮ್ಯ
ಸಗರ್ವಿತಂ ರೋಷವಿವೃದ್ಧದೋಷಮ್ ।
ಮಹೋದರೋ ನೈರ್ಋತಯೋಧಮುಖ್ಯಃ
ಕೃತಾಂಜಲಿರ್ವಾಕ್ಯಮಿದಂ ಬಭಾಷೇ ॥

ಕುಂಭಕರ್ಣನ ಹೆಚ್ಚಿದ ರೋಷ-ದೋಷದಿಂದ ಕೂಡಿ ಅಹಂಕಾರಪೂರ್ಣ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ, ರಾಕ್ಷಸ ಯೋಧರಲ್ಲಿ ಪ್ರಧಾನನಾದ ಮಹೋದನು ಕೈಮುಗಿದು ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದನು-॥81॥

ರಾವಣ ಸ್ಯ ವಚಃ ಶ್ರುತ್ವಾ ಗುಣದೋಷೌ ವಿಮೃಶ್ಯ ಚ ।
ಪಶ್ಚಾದಪಿ ಮಹಾಬಾಹೋ ಶತ್ರೂನ್ಯುಧಿ ವಿಜೇಷ್ಯಸಿ ॥

ಮಹಾಬಾಹೋ! ಮೊದಲು ಹೋಗಿ ಮಹಾರಾಜ ರಾವಣನ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿಕೊಳ್ಳಿ. ಮತ್ತು ಗುಣ-ದೋಷಗಳ ವಿಚಾರಮಾಡಿ ಅನಂತರ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ಪರಾಜಯಗೊಳಿಸಿರಿ.॥82॥

ಮಹೋದರ ವಚಃ ಶ್ರುತ್ವಾ ರಾಕ್ಷಸೈಃ ಪರಿವಾರಿತಃ ।
ಕುಂಭಕರ್ಣೋ ಮಹಾತೇಜಾಃ ಸಂಪ್ರತಸ್ಥೇ ಮಹಾಬಲಃ ॥

ಮಹೋದರನ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ರಾಕ್ಷಸರಿಂದ ಸುತ್ತುವರೆದ ಮಹಾತೇಜಸ್ವೀ, ಮಹಾಬಲಿ ಕುಂಭ ಕರ್ಣನು ಅಲ್ಲಿಂದ ಹೊರಡುವ ಸಿದ್ಧತೆ ಮಾಡತೊಡಗಿದನು.॥83॥

ಸುಪ್ತಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ಭೀಮಾಕ್ಷಂ ಭೀಮರೂಪ ಪರಾಕ್ರಮಮ್ ।
ರಾಕ್ಷಸಾಸ್ತ್ವರಿತಾ ಜಗ್ಮುರ್ದಶಗ್ರೀವ ನಿವೇಶನಮ್ ॥

ಈ ಪ್ರಕಾರ ಭಯಾನಕ ನೇತ್ರ ಮತ್ತು ಪರಾಕ್ರಮವುಳ್ಳ ಕುಂಭಕರ್ಣನನ್ನು ನಿದ್ದೆಯಿಂದ ಎಚ್ಚರಗೊಳಿಸಿ ಆ ರಾಕ್ಷಸರು ಶೀಘ್ರವಾಗಿ ದಶಮುಖ ರಾವಣನ ಅರಮನೆಗೆ ಹೋದರು.॥84॥

ತೇಽಭಿಗಮ್ಯ ದಶಗ್ರೀವಮಾಸೀನಂ ಪರಮಾಸನೇ ।
ಊಚುರ್ಬದ್ಧಾಂಜಲಿಪುಟಾಃ ಸರ್ವ ಏವ ನಿಶಾಚರಾಃ ॥

ಉತ್ತಮ ಸಿಂಹಾಸನದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತಿರುವ ದಶಗ್ರೀವನ ಬಳಿಗೆ ಹೋಗಿ ನಿಶಾರರೆಲ್ಲರೂ ಕೈಮುಗಿದು ನಿಂತುಕೊಂಡನು.॥85॥

ಕುಂಭಕರ್ಣಃ ಪ್ರಬುದ್ಧೋಽಸೌ ಭ್ರಾತಾ ತೇ ರಾಕ್ಷಸೇಶ್ವರ ।
ಕಥಂ ತತ್ರೈವ ನಿರ್ಯಾತು ದ್ರಕ್ಷಸೇ ತಮಿಹಾಗತಮ್ ॥

ರಾಕ್ಷಸೇಶ್ವರನೇ! ನಿಮ್ಮ ಸಹೋದರ ಕುಂಭಕರ್ಣನು ಎಚ್ಚರಗೊಂಡಿರುವನು. ಅವರು ಏನು ಮಾಡುವುದು ಎಂದು ತಿಳಿಸಿರಿ. ನೇರವಾಗಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಹೋಗುವುದೇ ಅಥವಾ ಇಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದು ಅವರನ್ನು ನೀವು ನೋಡಲು ಬಯಸುವಿರಾ.॥86॥

ರಾವಣಸ್ತ್ವಬ್ರವೀದ್ಧಷ್ಟೋ ರಾಕ್ಷಸಾಂಸ್ತಾನುಪಸ್ಥಿತಾನ್ ।
ದ್ರಷ್ಟುಮೇನಮಿಹೇಚ್ಛಾಮಿ ಯಥಾನ್ಯಾಯಂ ಚ ಪೂಜ್ಯತಾಮ್ ॥

ಆಗ ರಾವಣನು ಭಾರೀ ಹರ್ಷದಿಂದ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದ ರಾಕ್ಷಸರಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದನು- ನಾನು ಕುಂಭಕರ್ಣನನ್ನು ಇಲ್ಲೇ ನೋಡಲು ಬಯಸುವೆನು. ಅವನನ್ನು ಯಥೋಚಿತವಾಗಿ ಸತ್ಕರಿಸಲಾಗುವುದು.॥87॥

ತಥೇತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ತು ತೇ ಸರ್ವೇ ಪುನರಾಗಮ್ಯ ರಾಕ್ಷಸಾಃ ।
ಕುಂಭಕರ್ಣಮಿದಂ ವಾಕ್ಯಮೂಚೂ ರಾವಣಚೋದಿತಾಃ ॥

‘ಹಾಗೇ ಆಗಲಿ’ ಎಂದು ಹೇಳಿ ರಾವಣನು ಕಳಿಸಿದ ಆ ರಾಕ್ಷಸರೆಲ್ಲರೂ ಪುನಃ ಕುಂಭಕರ್ಣನ ಬಳಿಗೆ ಬಂದು ಈ ಪ್ರಕಾರ ಹೇಳಿದರು.॥88॥

ದ್ರಷ್ಟುಂ ತ್ವಾಂ ಕಾಂಕ್ಷತೇ ರಾಜಾ ಸರ್ವರಾಕ್ಷಸಪುಂಗವಃ ।
ಗಮನೇ ಕ್ರಿಯತಾಂ ಬುದ್ಧಿರ್ಭ್ರಾತರಂ ಸಂಪ್ರಹರ್ಷಯ ॥

ಪ್ರಭೋ! ಸರ್ವರಾಕ್ಷಸ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಮಹಾರಾಜ ರಾವಣನು ನಿಮ್ಮನ್ನು ನೋಡಬಯಸುವನು. ಆದ್ದರಿಂದ ನೀವು ಅಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗುವ ವಿಚಾರಮಾಡಿರಿ ಹಾಗೂ ಆಗಮಿಸಿ ನಿಮ್ಮ ಅಣ್ಣನನ್ನು ಹರ್ಷಗೊಳಿಸಿರಿ.॥89॥

ಕುಂಭಕರ್ಣಸ್ತು ದುರ್ಧರ್ಘೋ ಭ್ರಾತುರಾಜ್ಞಾಯ ಶಾಸನಮ್ ।
ತಥೇತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ಮಹಾವೀರ್ಯಃ ಶಯನಾದುತ್ಪಪಾತ ಹ ॥

ಅಣ್ಣನ ಈ ಆದೇಶ ಪಡೆದ ಮಹಾಪರಾಕ್ರಮಿ ದುರ್ಜಯ ವೀರ ಕುಂಭಕರ್ಣನು ಸರಿ, ಎಂದು ಹೇಳಿ ಹಾಸಿಗೆಯಿಂದ ಎದ್ದು ನಿಂತುಕೊಂಡನು.॥90॥

ಪ್ರಕ್ಷಾಲ್ಯ ವದನಂ ಹೃಷ್ಟಃ ಸ್ನಾತಃ ಪರಮಹರ್ಷಿತಃ ।
ಪಿಪಾಸುಸ್ತ್ವರಯಾಮಾಸ ಪಾನಂ ಬಲಸಮೀರಣಮ್ ॥

ಅವನು ಹರ್ಷದಿಂದ, ಮುಖ ತೊಳೆದು ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿ, ಕೂಡಲೇ ಬಲವರ್ಧಕ ಪಾನೀಯ ಕುಡಿಯುವ ಇಚ್ಛೆಯಿಂದ ಅದನ್ನು ತರಲು ಆಜ್ಞಾಪಿಸಿದನು.॥91॥

ತತಸ್ತೇ ತ್ವರಿತಾಸ್ತತ್ರ ರಾಕ್ಷಸಾ ರಾವಣಾಜ್ಞಯಾ ।
ಮದ್ಯಂಭಕ್ಷ್ಯಾಂಶ್ಚ ವಿವಿಧಾನ್ ಕ್ಷಿಪ್ರಮೇವೋಪಹಾರಯನ್ ॥

ಆಗ ರಾವಣನ ಆದೇಶದಂತೆ ಆ ರಾಕ್ಷಸರೆಲ್ಲರೂ ಕೂಡಲೇ ಮದ್ಯ ಹಾಗೂ ನಾನಾ ಪ್ರಕಾರದ ಭಕ್ಷ್ಯಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಬಂದರು.॥92॥

ಪೀತ್ವಾ ಘಟಸಹಸ್ರೇ ದ್ವೇ ಗಮನಾಯೋಪಚಕ್ರಮೇ ।
ಈಷತ್ಸಮುತ್ಕಟೋ ಮತ್ತಸ್ತೇಜೋಬಲ ಸಮನ್ವಿತಃ ॥

ಕುಂಭಕರ್ಣನು ಎರಡು ಸಾವಿರ ಮದ್ಯದ ಗಡಿಗೆಗಳನ್ನು ಕುಡಿದು ಹೊರಟನು. ಇದರಿಂದ ಅವನು ಸ್ವಲ್ಪ ಉತ್ಕಟನೂ, ಮತ್ತನೂ, ತೇಜೋಬಲ ಸಮಾಯುಕ್ತನಾದನು.॥93॥

ಕುಂಭಕರ್ಣೋ ಬಭೌ ರುಷ್ಟಃ ಕಾಲಾಂತಕಯಮೋಪಮಃ ।
ಭ್ರಾತುಃ ಸ ಭವನಂ ಗಚ್ಛನ್ ರಕ್ಷೋಬಲಸಮನ್ವಿತಃ ।
ಕುಂಭಕರ್ಣಃ ಪದನ್ಯಾಸೈರಕಂಪಯತ ಮೇದಿನೀಮ್ ॥

ಮತ್ತೆ ರಾಕ್ಷಸ ಸೈನ್ಯದೊಂದಿಗೆ ಕುಂಭಕರ್ಣನು ಅಣ್ಣನ ಅರಮನೆಗೆ ಹೋಗುವಾಗ ಅವನು ರೋಷಗೊಂಡ ಪ್ರಳಯಕಾಲದ ವಿನಾಶಕಾರೀ ಯಮನಂತೆ ಕಂಡುಬರುತ್ತಿದ್ದನು. ಅವನು ತನ್ನ ಪಾದಾಘಾತದಿಂದ ಇಡೀ ಪೃಥಿವಿಯನ್ನು ನಡುಗಿಸುತ್ತಿದ್ದನು.॥94॥

ಸ ರಾಜಮಾರ್ಗಂ ವಪುಷಾ ಪ್ರಕಾಶಯನ್
ಸಹಸ್ರರಶ್ಮಿರ್ಧರಣೀಮಿವಾಂಶುಭಿಃ ।
ಜಗಾಮ ತತ್ರಾಂಜಲಿಮಾಲಯಾ ವೃತಃ
ಶತಕ್ರತುರ್ಗೇಹಮಿವ ಸ್ವಯಂಭುವಃ ॥

ಸೂರ್ಯನು ತನ್ನ ಕಿರಣಗಳಿಂದ ಭೂತಳವನ್ನು ಪ್ರಕಾಶಿತಗೊಳಿಸುವಂತೆಯೇ ಅವನು ತನ್ನ ತೇಜಸ್ವೀ ಶರೀರದಿಂದ ರಾಜಮಾರ್ಗವನ್ನು ಬೆಳಗುತ್ತಾ ಕೈಮುಗಿದುಕೊಂಡು, ದೇವೇಂದ್ರನು ಬ್ರಹ್ಮದೇವರ ಧಾಮಕ್ಕೆ ಹೋಗುವಂತೆಯೇ ಅಣ್ಣನ ಭವನಕ್ಕೆ ಹೋದನು.॥95॥

ತಂ ರಾಜಮಾರ್ಗಸ್ಥಮಮಿತ್ರಘಾತಿನಂ
ವನೌಕಸಸ್ತೇ ಸಹಸಾ ಬಹಿಃಸ್ಥಿತಾಃ ।
ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಪ್ರಮೇಯಂ ಗಿರಿಶೃಂಗಕಲ್ಪಂ
ವಿತತ್ರಸುಸ್ತೇ ಸಹ ಯೂಥಪಾಲೈಃ ॥

ರಾಜಬೀದಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವಾಗ ಶತ್ರುಘಾತಿ ಕುಂಭಕರ್ಣನು ಪರ್ವತಶಿಖರದಂತೆ ಕಂಡುಬರುತ್ತಿದ್ದನು. ನಗರದ ಹೊರಗೆ ನಿಂತಿದ್ದ ವಾನರರು ಆ ವಿಶಾಲಕಾಯ ರಾಕ್ಷಸನನ್ನು ನೋಡಿ ಸೇನಾಪತಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಭಯಗೊಂಡರು.॥96॥

ಕೇಚಿಚ್ಛರಣ್ಯಂ ಶರಣಂ ಸ್ಮ ರಾಮಂ
ವ್ರಜಂತಿ ಕೇಚಿದ್ವ್ಯಥಿತಾಃ ಪತಂತಿ ।
ಕೇಚಿದ್ ದಶಶ್ಚ ವ್ಯಥಿತಾಃ ಪ್ರಯಾಂತಿ
ಕೇಚಿದ್ಭಯಾರ್ತಾ ಭುವಿ ಶೇರತೇ ಸ್ಮ ॥

ಅವರಲ್ಲಿ ಕೆಲವರು ಶರಣಾಗತ ವತ್ಸಲ ಭಗವಾನ್ ಶ್ರೀರಾಮನಲ್ಲಿ ಶರಣಾದರು. ಕೆಲವರು ವ್ಯಥಿತರಾಗಿ ಕೆಳಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದರು. ಕೆಲವರು ಪೀಡಿತರಾಗಿ ದಶದಿಕ್ಕುಗಳಿಗೆ ಓಡಿಹೋದರು, ಕೆಲವರು ಅಲ್ಲಲ್ಲೇ ಧರಾಶಾಯಿಯಾದರು. ಎಷ್ಟೋ ವಾನರರು ಭಯಪೀಡಿತರಾಗಿ ನೆಲಕ್ಕುರುಳಿದರು.॥97॥

ತಮದ್ರಿಶೃಂಗಪ್ರತಿಮಂ ಕಿರೀಟಿನಂ
ಸ್ಪಶಂತಮಾದಿತ್ಯಮಿವಾತ್ಮತೇಜಸಾ ।
ವನೌಕಸಃ ಪ್ರೇಕ್ಷ್ಯ ವಿವೃದ್ಧಮದ್ಭುತಂ
ಭಯಾರ್ದಿತಾ ದುದ್ರುವಿರೇ ಯತಸ್ತತಃ ॥

ಕುಂಭ ಕರ್ಣನು ಪರ್ವತದಂತೆ ಎತ್ತರವಾಗಿದ್ದನು. ತಲೆಯಲ್ಲಿ ಕಿರೀಟ ಶೋಭಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಅವನು ತನ್ನ ಜೇತದಿಂದ ಸೂರ್ಯನನ್ನು ಸ್ಪರ್ಧಿಸುವಂತಿತ್ತು. ಆ ವಿಶಾಲಕಾಯ ಹಾಗೂ ಅದ್ಭುತ ರಾಕ್ಷಸನನ್ನು ನೋಡಿ ಎಲ್ಲ ವನವಾಸೀ ವಾನರರು ಭಯದಿಂದ ಪೀಡಿತರಾಗಿ ಕಂಡ ಕಂಡಲ್ಲಿಗೆ ಓಡತೊಡಗಿದರು.॥98॥

ಶ್ರೀವಾಲ್ಮೀಕಿ ವಿರಚಿತ ಆರ್ಷರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಯುದ್ಧಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಅರವತ್ತನೆಯ ಸರ್ಗ ಪೂರ್ಣವಾಯಿತು.॥60॥