०१० रावण-विभीषणसंवादः

ವಿಭೀಷಣನು ರಾವಣನ ಭವನಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ, ಅವನಿಗೆ ಅಪಶಕುನಗಳ ಭಯವನ್ನು ತೋರಿ ಸೀತೆಯನ್ನು ಮರಳಿ ಕೊಡುವಂತೆ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸುವುದು, ರಾವಣನು ಅವನ ಮಾತನ್ನು ಮನ್ನಿಸದೆ ಅವನನ್ನು ಅಲ್ಲಿಂದ ಬೀಳ್ಕೊಟ್ಟುದುದು

ತತಃ ಪ್ರತ್ಯುಷಸಿ ಪ್ರಾಪ್ತೇ ಪ್ರಾಪ್ತಧರ್ಮಾರ್ಥನಿಶ್ಚಯಃ ।
ರಾಕ್ಷಸಾಧಿಪತೇರ್ವೇಶ್ಮ ಭೀಮಕರ್ಮಾ ವಿಭೀಷಣಃ ॥

ಶೈಲಾಗ್ರಚಯಸಂಕಾಶಂ ಶೈಲಶೃಂಗಮಿವೋನ್ನತಮ್ ।
ಸುವಿಭಕ್ತಮಹಾಕಕ್ಷಂ ಮಹಾಜನಪರಿಗ್ರಹಮ್ ॥

ಮತಿಮದ್ಭಿರ್ಮಹಾಮಾತ್ರೈರನುರಕ್ತೈರಧಿಷ್ಠಿತಮ್ ।
ರಾಕ್ಷಸೈರಾಪ್ತಪರ್ಯಾಪ್ತ್ಯೈಃ ಸರ್ವತಃ ಪರಿರಕ್ಷಿತಮ್ ॥

ಮತ್ತಮಾತಂಗ ನಿಃಶ್ವಾಸೈರ್ವ್ಯಾಕುಲೀಕೃತಮಾರುತಮ್ ।
ಶಂಖಘೋಷಮಹಾಘೋಷಂ ತೂರ್ಯಸಂಬಾಧನಾದಿತಮ್ ॥

ಪ್ರಮದಾಜನಸಂಬಾಧಂ ಪ್ರಜಪ್ಪಿತಮಹಾಪಥಮ್ ।
ತಪ್ತಕಾಂಚನನಿರ್ಯೂಹಂ ಭೂಷಣೋತ್ತಮಭೂಷಿತಮ್ ॥

ಗಂಧರ್ವಾಣಾಮಿವಾವಾಸಮಾಲಯಂ ಮರುತಾಮಿವ ।
ರತ್ನಸಂಚಯಸಂಬಾಧಂ ಭವನಂ ಭೋಗಿನಾಮಿವ ॥

ತಂ ಮಹಾಭ್ರಮಿವಾದಿತ್ಯಸ್ತೇಜೋವಿಸ್ತೃತರಶ್ಮಿವಾನ್ ।
ಅಗ್ರಜಸ್ಯಾಲಯಂ ವೀರಃ ಪ್ರವಿವೇಶ ಮಹಾದ್ಯುತಿಃ ॥

ಮರುದಿನ ಬೆಳಗಾಗುತ್ತಲೇ ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಅರ್ಥತತ್ತ್ವವನ್ನು ತಿಳಿದ ಭೀಮಕರ್ಮಾ ಮಹಾತೇಜಸ್ವೀ ವೀರ ವಿಭೀಷಣನು ತನ್ನ ಅಣ್ಣ ರಾಕ್ಷಸರಾಜ ರಾವಣನ ಅರಮನೆಗೆ ಹೋದನು. ಆ ಭವನವು ಅನೇಕ ಪ್ರಾಸಾದಗಳಿಂದ ಪರ್ವತ ಶಿಖರಗಳ ಸಮೂಹಗಳಂತೆ ಶೋಭಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಅದರ ಎತ್ತರವು ಬೆಟ್ಟದ ತುದಿಯನ್ನು ನಾಚಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಅದರಲ್ಲಿನ ಬೇರೆ-ಬೇರೆ ಕಕ್ಷೆಗಳನ್ನು ಸುಂದರವಾಗಿ ರಚಿಸಿದ್ದರು. ಅನೇಕ ಶ್ರೇಷ್ಠಪುರುಷರು ಅಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದು ಹೋಗುತ್ತಾ ಇದ್ದರು. ರಾಜನ ಕುರಿತು ಅನುರಾಗವುಳ್ಳ ಬಹಳಷ್ಟು ಬುದ್ಧಿವಂತ ಮಹಾಮಂತ್ರಿಗಳು ಅದರಲ್ಲಿ ಕುಳಿತ್ತಿದ್ದರು. ವಿಶ್ವಾಸಿ ಹಿತೈಷಿ ಹಾಗೂ ಕಾರ್ಯ ಕುಶಲ ರಾಕ್ಷಸರು ಬಹುಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲೆಡೆಗಳಿಂದ ಆ ಭವನವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಅಲ್ಲಿಯ ವಾಯುವು ಮತ್ತ ಗಜಗಳ ನಿಃಶ್ವಾಸದಿಂದ ಮಿಶ್ರಿತವಾಗಿ ಬಿರುಗಾಳಿಯಂತೆ ಅನಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಶಂಖಧ್ವನಿಯಂತೆ ರಾಕ್ಷಸರ ಗಂಭೀರಘೋಷವು ಅಲ್ಲಿ ನಿನಾದಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ನಾನಾ ಪ್ರಕಾರದ ವಾದ್ಯಗಳ ಮನೋರಮ ಶಬ್ದವು ಆ ಭವನದಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಧ್ವನಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ರೂಪ-ಯೌವನ ಮದದಿಂದ ಉನ್ಮತ್ತರಾದ ಯುವತಿಯರ ಗದ್ದಲವೇ ಅಲ್ಲಿತ್ತು. ಅಲ್ಲಿಯ ದೊಡ್ಡ ದೊಡ್ಡ ರಾಜಬೀದಿಗಳು ಜನರ ವಾರ್ತಾಲಾಪದಿಂದ ತುಂಬಿ ತುಳುಕುತ್ತಿದ್ದವು. ಅದರ ಬಾಗಿಲುಗಳು ಕಾದ ಚಿನ್ನದಿಂದ ರಚಿಸಿದ್ದರೂ ಉತ್ತಮ ಅಲಂಕಾರಿಕ ವಸ್ತುಗಳಿಂದ ಆ ಭವನವನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಅಣಿಗೊಳಿಸಿದ್ದರು. ಆದ್ದರಿಂದ ಅದು ಗಂಧರ್ವರ ಅವಾಸ ಮತ್ತು ದೇವತೆಗಳ ನಿವಾಸಸ್ಥಾನದಂತೆ ಮನೋಹರವಾಗಿ ಅನಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ರತ್ನರಾಶಿಗಳಿಂದ ಪರಿಪೂರ್ಣವಾದ್ದರಿಂದ ಅದು ನಾಗಭವನದಂತೆ ಹೊಳೆಯುತ್ತಿತ್ತು. ವಿಸ್ತೃತ ಕಿರಣಗಳುಳ್ಳ ಸೂರ್ಯನು ಮಹಾಮೇಘರಾಶಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರವೇಶಿಸುವಂತೆ ತೇಜಸ್ವೀ ವಿಭೀಷಣನು ರಾವಣನ ಆ ಭವನದಲ್ಲಿ ಕಾಲಿರಿಸಿದನು.॥1-7॥

ಪುಣ್ಯಾನ್ ಪುಣ್ಯಾಹಘೋಷಾಂಶ್ಚ ವೇದವಿದ್ಭಿರುದಾಹೃತಾನ್ ।
ಶುಶ್ರಾವ ಸುಮಹಾತೇಜಾ ಭ್ರಾತುರ್ವಿಜಯ ಸಂಶ್ರಿತಾನ್ ॥

ಅಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗಿ ಆ ಮಹಾತೇಜಸ್ವೀ ವಿಭೀಷಣನು ತನ್ನ ಅಣ್ಣನ ವಿಜಯದ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ವೇದವೇತ್ತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು ಮಾಡಿದ ಪುಣ್ಯಾಹ ವಾಚನದ ಪವಿತ್ರ ಘೋಷವನ್ನು ಕೇಳಿದನು.॥8॥

ಪೂಜಿತಾನ್ ದಧಿಪಾತ್ರೈಶ್ಚ ಸರ್ಪಿಭಿಃ ಸುಮನೋಕ್ಷತೈಃ ।
ಮಂತ್ರವೇದವಿದೋ ವಿಪ್ರಾನ್ ದದರ್ಶ ಸ ಮಹಾಬಲಃ ॥

ಅನಂತರ ಆ ಮಹಾಬಲೀ ವಿಭೀಷಣನು ವೇದಮಂತ್ರಗಳ ಜ್ಞಾನೀ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರನ್ನು ದರ್ಶಿಸಿದನು. ಅವರ ಕೈಗಳಲ್ಲಿ ಮೊಸರು, ತುಪ್ಪದ ಪಾತ್ರೆ ಗಳಿದ್ದವು. ಹೂವುಗಳು ಮತ್ತು ಅಕ್ಷತೆಗಳಿಂದ ಅವರೆಲ್ಲರನ್ನೂ ಪೂಜಿಸಿದ್ದರು.॥9॥

ಸ ಪೂಜ್ಯಮಾನೋ ರಕ್ಷೋಭಿರ್ದಿಪ್ಯಮಾನಂ ಸ್ವತೇಜಸಾ ।
ಆಸನಸ್ಥಂ ಮಹಾಬಾಹುರ್ವವಂದೇ ದನದಾನುಜಮ್ ॥

ಅಲ್ಲಿಗೆ ಹೋದಾಗ ರಾಕ್ಷಸರು ಅವನನ್ನು ಸ್ವಾಗತ-ಸತ್ಕಾರ ಮಾಡಿದನು. ಮತ್ತೆ ಆ ಮಹಾಬಾಹು ವಿಭೀಷಣನು ತನ್ನ ತೇಜದಿಂದ ದೇದಿಪ್ಯಮಾನವಾದ, ಸಿಂಹಾಸನದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ಕುಬೇರನ ತಮ್ಮ ರಾವಣನಿಗೆ ವಂದಿಸಿದನು.॥10॥

ಸ ರಾಜದೃಷ್ಟಿಸಂಪನ್ನಮಾಸನಂ ಹೇಮಭೂಷಿತಮ್ ।
ಜಗಾಮ ಸಮುದಾಚಾರಮ್ ಪ್ರಯುಜ್ಯಾಚಾರಕೋವಿದಃ ॥

ಬಳಿಕ ಶಿಷ್ಟಾಚಾರವನ್ನು ಬಲ್ಲ ವಿಭೀಷಣನು ‘ವಿಜಯತಾಂ ಮಹಾರಾಜಃ’ (ಮಹಾರಾಜರ ಜಯವಾಗಲಿ) ಮುಂತಾದ ರಾಜನ ಕುರಿತು ಪರಂಪರಾಪ್ರಾಪ್ತ ಶುಭಶಂಸಸೂಚಕ ವಚನಗಳನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿ, ರಾಜನು ಕಣ್ಸನ್ನೆ ಮಾಡಿದ ಸುವರ್ಣಭೂಷಿತ ಸಿಂಹಾಸನದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತನು.॥11॥

ಸ ರಾವಣಂ ಮಹಾತ್ಮಾನಂ ವಿಜನೇ ಮಂತ್ರಿಸಂನಿಧೌ ।
ಉವಾಚ ಹಿತಮತ್ಯರ್ಥಂ ವಚನಂ ಹೇತುನಿಶ್ಚಿತಮ್ ॥

ಪ್ರಸಾದ್ಯ ಭ್ರಾತರಂ ಜ್ಯೇಷ್ಠಂ ಸಾಂತ್ವೋನೋಪಸ್ಥಿತಕ್ರಮಃ ।
ದೇಶಕಾಲಾರ್ಥಸಂವಾದಿ ದೃಷ್ಟಲೋಕ ಪರಾವರಃ ॥

ವಿಭೀಷಣನು ಜಗತ್ತಿನ ಒಳ್ಳೆಯ - ಕೆಟ್ಟ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಅರಿತಿದ್ದನು. ಅವನು ನಮಸ್ಕಾರಾದಿ ವ್ಯವಹಾರವನ್ನು ಯಥಾರ್ಥವಾಗಿ ನಿರ್ವಹಿಸಿ ಸಾಂತ್ವನಪೂರ್ಣ ಮಾತುಗಳಿಂದ ತನ್ನ ಅಣ್ಣ ಮಹಾಮನಾ ರಾವಣನನ್ನು ಸಂತೋಷಗೊಳಿಸಿ ಪ್ರಯೋಜನಕ್ಕನುರೂಪ ಯುಕ್ತಿಗಳಿಂದ ನಿಶ್ಚಿತ ಹಾಗೂ ಅತ್ಯಂತ ಹಿತವಾದ ಮಾತನ್ನು ಹೇಳಿದನು .॥12-13॥

ಯದಾಪ್ರಭೃತಿ ವೈದೇಹೀ ಸಂಪ್ರಾಪ್ತೇಹ ಪರಂತಪ ।
ತದಾಪ್ರಭೃತಿ ದೃಶ್ಯಂತೇ ನಿಮಿತ್ತಾನ್ಯಶುಭಾನಿ ನಃ ॥

ಪರಂತಪನೇ! ವಿದೇಹಕುಮಾರಿ ಸೀತೆಯು ಇಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದಂದಿನಿಂದ ನಮಗೆ ಅನೇಕ ಪ್ರಕಾರದ ಅಮಂಗಲ ಸೂಚಕ ಅಪಶಕುನಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತಿವೆ.॥14॥

ಸಸ್ಫುಲಿಂಗಃ ಸಧೂಮಾರ್ಚಿಃ ಸಧೂಮಕಲುಷೋದಯಃ ।
ಮಂತ್ರಸಂಧುಕ್ಷಿತೋಽಪ್ಯಗ್ನಿರ್ನ ಸಮ್ಯಗಭಿವರ್ಧತೆ ॥

ವಿಧಿಪೂರ್ವಕ ಮಂತ್ರಗಳ ಮೂಲಕ ಉರಿಸಿದರೂ ಅಗ್ನಿಯು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಉರಿಯುವುದಿಲ್ಲ ಅದರಿಂದ ಕಿಡಿಗಳೇ ಸಿಡಿಯುತ್ತಿವೆ. ಅದರ ಜ್ವಾಲೆಯೊಂದಿಗೆ ಹೊಗೆಯೇ ಏಳುತ್ತದೆ. ಮಂಥನ ಕಾಲದಲ್ಲಿಯೂ ಅದು ಹೊಗೆಯಿಂದ ಮಲಿನವಾಗಿರುತ್ತದೆ.॥15॥

ಅಗ್ನಿಷ್ಟೇಷ್ವಗ್ನಿಶಾಲಾಸು ತಥಾ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಥಲೀಷು ಚ ।
ಸರಿಸೃಪಾಣಿ ದೃಶ್ಯಂತೇ ಹವ್ಯೇಷು ಚ ಪಿಪೀಲಿಕಾಃ ॥

ಅಡಿಗೆಮನೆಯಲ್ಲಿ, ಯಜ್ಞಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ, ವೇದಾಧ್ಯಯನದ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿಯೂ ಹಾವುಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಹವನ ಸಾಮಗ್ರಿಗಳಲ್ಲಿ ಇರುವೆಗಳು ತುಂಬಿಕೊಂಡಿರುತ್ತವೆ.॥16॥

ಗವಾಂ ಪಯಾಂಸಿ ಸ್ಕನ್ನಾನಿ ವಿಮದಾ ವರಕುಂಜರಾಃ ।
ದೀನಮಶ್ವಾಃ ಪ್ರಹೇಶಂತೇ ನವಗ್ರಾಸಾಭಿನಂದಿನಃ ॥

ಹಸುಗಳ ಹಾಲು ಇಂಗಿಹೋಗಿದೆ. ದೊಡ್ಡ-ದೊಡ್ಡ ಆನೆಗಳು ಮದರಹಿತವಾಗಿವೆ. ಕುದುರೆಗಳು ಹೊಸ ಹುಲ್ಲು ತಿಂದು ಸಂತುಷ್ಟರಾದರೂ ದೀನಸ್ವರದಲ್ಲಿ ಕೆನೆಯುತ್ತವೆ.॥17॥

ಖರೋಷ್ಟ್ರಾಶ್ವತರಾ ರಾಜನ್ ಭಿನ್ನರೋಮಾಃ ಸ್ರವಂತಿ ಚ ।
ನ ಸ್ವಭಾವೇಽವತಿಷ್ಠಂತೇ ವಿಧಾನೈರಪಿ ಚಿಂತಿತಾಃ ॥

ರಾಜನೇ! ಕತ್ತೆ, ಒಂಟೆ, ಹೇಸರಗತ್ತೆ ಇವುಗಳ ರೋಮ ನಿಮಿರಿನಿಂತಿವೆ. ಅವುಗಳು ಕಣ್ಣೀರು ಸುರಿಸುತ್ತಿವೆ. ವಿಧಿವತ್ತಾಗಿ ಚಿಕಿತ್ಸೆಮಾಡಿದರೂ ಅವು ಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಗುಣಮುಖರಾಗುವುದಿಲ್ಲ.॥18॥

ವಾಯಾಸಾಃ ಸಂಘಶಃ ಕ್ರೂರಾ ವ್ಯಾಹರಂತಿ ಸಮಂತತಃ ।
ಸಮವೇತಾಶ್ಚ ದೃಶ್ಯಂತೇ ವಿಮಾನಾಗ್ರೇಷು ಸಂಘಶಃ ॥

ಕ್ರೂರ ಕಾಗೆಗಳು ಗುಂಪು-ಗುಂಪಾಗಿ ಸೇರಿ ಕರ್ಕಶ ಸ್ವರದಿಂದ ಕೂಗುತ್ತವೆ ಹಾಗೂ ಏಳು ಅಂತಸ್ಥಿನ ಭವನಗಳ ಮೇಲೆ ಅವುಗಳ ಸಮೂಹಗಳೇ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ.॥19॥

ಗೃಧ್ರಾಶ್ಚ ಪರಿಲೀಯಂತೇ ಪುರೀಮುಪರಿ ಪಿಂಡಿತಾಃ ।
ಉಪಪನ್ನಾಶ್ಚ ಸಂಧ್ಯೇ ದ್ವೇ ವ್ಯಾಹಾರಂತ್ಯಶಿವಂ ಶಿವಾಃ ॥

ಲಂಕಾಪುರಿಯ ಮೇಲೆ ಹದ್ದುಗಳು ಗುಂಪುಗುಂಪಾಗಿ ಅದನ್ನು ಸ್ಪರ್ಶಿಸುತ್ತಾ ಹಾರಾಡುತ್ತಾ ಇವೆ. ಎರಡೂ ಸಂಧ್ಯೆಗಳಲ್ಲಿ ನರಿಗಳು ನಗರದ ಸಮೀಪ ಬಂದು ಅಮಂಗಲಸೂಚಕ ಶಬ್ದಮಾಡುತ್ತಿವೆ.॥20॥

ಕ್ರವ್ಯಾದಾನಾಂ ಮೃಗಾಣಾಂ ಚ ಪುರೀದ್ವಾರೇಷು ಸಂಘಶಃ ।
ಶ್ರೂಯಂತೇ ವಿಪುಲಾ ಘೋಷಾಃ ಸವಿಸ್ಫೂರ್ಜಿತನಿಃಸ್ವನಾಃ ॥

ನಗರದ ಎಲ್ಲ ಬಾಗಿಲುಗಳ ಮೇಲೆ ತಂಡೋಪತಂಡವಾಗಿ ಮಾಂಸಭಕ್ಷಿ ಪಶುಗಳು ಜೋರಾಗಿ ಕೂಗುವ ಚೀತ್ಕಾರವು ಸಿಡಿಲಿನ ಶಬ್ದದಂತೆ ಕೇಳಿ ಬರುತ್ತಿದೆ.॥21॥

ತದೇವಂ ಪ್ರಸ್ತುತೇ ಕಾರ್ಯೇ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತಮಿದಂ ಕ್ಷಯಮ್ ।
ರೋಚಯೆ ವೀರ ವೈದೇಹೀ ರಾಘವಾಯ ಪ್ರದೀಯತಾಮ್ ॥

ವೀರವರನೇ! ಇಂತಹ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ವೈದೇಹಿ ಸೀತೆಯನ್ನು ಶ್ರೀರಾಮಚಂದ್ರನಿಗೆ ಮರಳಿಸುವುದೇ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತವೆಂದು ನನಗೆ ಅನಿಸುತ್ತದೆ.॥22॥

ಇದಂ ಚ ಯದೀ ಮೋಹಾಲ್ಲೋಭಾದ್ ವಾ ವ್ಯಾಹೃತಂ ಮಯಾ ।
ತತ್ರಾಪಿ ಚ ಮಹಾರಾಜ ನ ದೋಷಂ ಕರ್ತುಮರ್ಹಸಿ ॥

ಮಹಾರಾಜಾ! ಈ ಮಾತು ನಾನು ಮೋಹ ಅಥವಾ ಲೋಭದಿಂದ ಹೇಳಿದ್ದರೂ ನೀವು ನನ್ನಲ್ಲಿ ದೋಷದೃಷ್ಟಿ ಇರಿಸಬಾರದು.॥23॥

ಅಯಂ ಹಿ ದೋಷಃ ಸರ್ವಸ್ಯ ಜನಸ್ಯಾಸ್ಯೋಪಲಕ್ಷ್ಯತೇ ।
ರಕ್ಷಸಾಂ ರಾಕ್ಷಸೀನಾಂ ಚ ಪುರಸ್ಯಾಂತಃಪುರಸ್ಯ ಚ ॥

ಸೀತಾಪಹರಣ ಹಾಗೂ ಅದರಿಂದ ಆಗುತ್ತಿರುವ ಅಪಶಕುನರೂಪೀ ದೋಷಗಳು ಇಲ್ಲಿಯ ಎಲ್ಲ ಜನತೆ, ರಾಕ್ಷಸ-ರಾಕ್ಷಸಿಯರು, ನಗರ ಮತ್ತು ಅಂತಃಪುರ ಎಲ್ಲರಿಗೆ ಕುರಿತಾಗಿ ಇದೆ.॥24॥

ಪ್ರಾಪಣೇ ಚಾಸ್ಯ ಮಂತ್ರಸ್ಯ ನಿವೃತಾಃ ಸರ್ವಮಂತ್ರಿಣಃ ।
ಅವಶ್ಯಂ ಚ ಮಯಾ ವಾಚ್ಯಂ ಯದ್ದೃಷ್ಟಮಥವಾ ಶ್ರುತಮ್ ।
ಸಂಪ್ರಧಾರ್ಯ ಯಥಾನ್ಯಾಯಂ ತದ್ ಭವಾನ್ ಕರ್ತುಮರ್ಹತಿ ॥

ಈ ಮಾತನ್ನು ನಿಮ್ಮ ಕಿವಿಗೆ ಹಾಕಲು ಪ್ರಾಯಶಃ ಎಲ್ಲ ಮಂತ್ರಿಗಳು ಸಂಕೋಚಪಡುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ನಾನು ನೋಡಿದ, ಕೇಳಿದ ಸಂಗತಿಯನ್ನು ನಿಮ್ಮ ಮುಂದೆ ನಿವೇದಿಸುವುದು ನನಗೆ ಅವಶ್ಯಕತೆ ಇವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಇದರ ಕುರಿತು ಯಥೋಚಿತ ವಿಚಾರಮಾಡಿ ನಿಮಗೆ ಉಚಿತವಾಗಿ ಕಂಡಂತೆ ಮಾಡಿರಿ..॥2.॥

ಇತಿ ಸ್ವಮಂತ್ರಿಣಾಂ ಮಧ್ಯೇ ಭ್ರಾತಾ ಭ್ರಾತರಮೂಚಿವಾನ್ ।
ರಾವಣಂ ರಾಕ್ಷಸಾಂ ಶ್ರೇಷ್ಠಂ ಪಥ್ಯಮೇತದ್ ವಿಭೀಷಣಃ ॥

ಈ ಪ್ರಕಾರ ವಿಭೀಷಣನು ಮಂತ್ರಿಗಳ ನಡುವೆ ತನ್ನ ಅಣ್ಣ ರಾಕ್ಷಸರಾಜ ರಾವಣನಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ಹಿತಕರ ಮಾತನ್ನು ಹೇಳಿದನು.॥2.॥

ಹಿತಂ ಮಹಾರ್ಥಂ ಮೃದು ಹೇತುಸಂಹಿತಂ
ವ್ಯತೀತಕಾಲಾಯತಿಸಂಪ್ರತಿಕ್ಷಮಮ್ ।
ನಿಶಮ್ಯ ತದ್ವಾಕ್ಯಮುಪಸ್ಥಿತಜ್ವರಃ
ಪ್ರಸಂಗವಾನುತ್ತರಮೇತದಬ್ರವೀತ್ ॥

ಭಯಂ ನ ಪಶ್ಯಾಮಿ ಕುತಶ್ಚಿದಪ್ಯಹಂ
ನ ರಾಘವಃ ಪ್ರಾಪ್ಸ್ಯತಿ ಜಾತು ಮೈಥಿಲೀಮ್ ।
ಸುರೈಃ ಸಹೇಂದ್ರೈರಪಿ ಸಂಗರೆ ಕಥಂ
ಮಮಾಗ್ರತಃ ಸ್ಥಾಸ್ಯತಿ ಲಕ್ಷ್ಮಣಾಗ್ರಜಃ ॥

ವಿಭೀಷಣನ ಈ ಹಿತಕರ, ಮಹಾನ್ ಅರ್ಥಸಾಧಕ, ಕೋಮಲ, ಯುಕ್ತಿಸಂಗತ, ಭೂತ-ಭವಿಷ್ಯ ಮತ್ತು ವರ್ತಮಾನ ಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಕಾರ್ಯಸಾಧನೆಯಲ್ಲಿ ಸಮರ್ಥವಾದ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ರಾವಣನಿಗೆ ಮೈಬಿಸಿ ಏರಿತು. ಶ್ರೀರಾಮ ನೊಂದಿಗೆ ವೈರ ಬೆಳೆಸುವುದರಲ್ಲೇ ಅವನಿಗೆ ಆಸಕ್ತಿ ಇತ್ತು. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಅವನು ಈ ಪ್ರಕಾರ ಉತ್ತರಿಸಿದನು-ವಿಭೀಷಣನೇ! ನಾನಾದರೋ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಭಯ ನೋಡುತ್ತಿಲ್ಲ. ರಾಮನು ಸೀತೆಯನ್ನು ಎಂದಿಗೂ ಪಡೆಯಲಾರನು. ಇಂದ್ರನ ಸಹಿತ ದೇವತೆಗಳ ಸಹಾಯ ಪಡೆದರೂ ಲಕ್ಷ್ಮಣನ ಅಣ್ಣ ರಾಮನು ನನ್ನ ಎದುರಿಗೆ ಸಂಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ನಿಲ್ಲಬಲ್ಲನು.॥27-2.॥

ಇತ್ಯೇವಮುಕ್ತ್ವಾ ಸುರಸೈನ್ಯನಾಶನೋ
ಮಹಾಬಲಃ ಸಂಯತಿ ಚಂಡವಿಕ್ರಮಃ ।
ದಶಾನನೋ ಭ್ರಾತರಮಾಪ್ತವಾದಿನಂ
ವಿಸರ್ಜಯಾಮಾಸ ತದಾ ವಿಭೀಷಣಮ್ ॥

ಹೀಗೆ ಹೇಳಿ ದೇವ ಸೈನ್ಯದ ನಾಶಕ ಮತ್ತು ಸಮರಾಂಗಣದಲ್ಲಿ ಪ್ರಚಂಡ ಪರಾಕ್ರಮ ಪ್ರಕಟಿಸುವ ಮಹಾಬಲಿ ದಶಾನನನು ಯಥಾರ್ಥವಾದಿ ತಮ್ಮನಾದ ವಿಭೀಷಣನನ್ನು ಕೂಡಲೇ ಬೀಳ್ಕೊಟ್ಟನು.॥2.॥

ಶ್ರೀವಾಲ್ಮೀಕಿ ವಿರಚಿತ ಆರ್ಷರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಯುದ್ಧಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಹತ್ತನೆಯ ಸರ್ಗ ಪೂರ್ಣವಾಯಿತು.॥10॥