०५१ हनुमता रामकथानिरूपणम्

ಹನುಮಂತನು ಶ್ರೀರಾಮನ ಪ್ರಭಾವವನ್ನು ವರ್ಣಿಸುತ್ತಾ ರಾವಣನಿಗೆ ಹಿತೋಪದೇಶವನ್ನು ಮಾಡಿದುದು

ತಂ ಸಮೀಕ್ಷ್ಯ ಮಹಾಸತ್ತ್ವಂ ಸತ್ತ್ವವಾನ್ ಹರಿಸತ್ತಮಃ ।
ವಾಕ್ಯಮರ್ಥವದವ್ಯಗ್ರಃ ತಮುವಾಚ ದಶಾನನಮ್ ॥

ಮಹಾಸತ್ತ್ವನೂ, ಕಪಿಶ್ರೇಷ್ಠನೂ ಆದ ಹನುಮಂತನು ಮಹಾಬಲಿಷ್ಠನಾದ ದಶಗ್ರೀವನನ್ನು ಉದ್ದೇಶಿಸಿ, ನಿರ್ಭಯನಾಗಿ ಅರ್ಥವತ್ತಾದ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಹೇಳತೊಡಗಿದನು-॥1॥

ಅಹಂ ಸುಗ್ರೀವಸಂದೇಶಾತ್ ಇಹ ಪ್ರಾಪ್ತಸ್ತವಾಲಯಮ್ ।
ರಾಕ್ಷಸೇಂದ್ರ ಹರೀಶಸ್ತ್ವಾಂ ಭ್ರಾತಾ ಕುಶಲಮಬ್ರವೀತ್ ॥

ರಾಕ್ಷಸೇಶ್ವರನೇ! ವಾನರರಾಜನಾದ ಸುಗ್ರೀವನ ಸಂದೇಶವನ್ನು ಹೊತ್ತುಕೊಂಡು ನಾನು ಲಂಕೆಗೆ ಬಂದಿರುವೆನು. ನಿನಗೆ ಸೋದರನಂತಿರುವ* ಸುಗ್ರೀವನು ನಿನ್ನ ಕ್ಷೇಮಸಮಾಚಾರವನ್ನು ಕೇಳಿರುವನು.॥2॥

• ವಾಲಿಗೂ ರಾವಣನಿಗೂ ಸಖ್ಯವಿತ್ತು. (ಉತ್ತರಕಾಂಡ 34ನೇ ಸರ್ಗವನ್ನು ನೋಡಿರಿ.) ವಾಲಿಗೆ ಸೋದರನಾದ್ದರಿಂದ ಸುಗ್ರೀವನು ರಾವಣನ ಕ್ಷೇಮಸಮಾಚಾರಗಳನ್ನು ಕೇಳಿರುವುದು ರಾಜಮರ್ಯಾದೆ.

ಭ್ರಾತುಃ ಶ್ರುಣು ಸಮಾದೇಶಂ ಸುಗ್ರೀವಸ್ಯ ಮಹಾತ್ಮನಃ ।
ಧರ್ಮಾರ್ಥೋಪಹಿತಂ ವಾಕ್ಯಮಿಹ ಚಾಮುತ್ರ ಚ ಕ್ಷಮಮ್ ॥

ನಿನಗೆ ಸಹೋದರ ಸಮಾನನಾದ ಮಹಾತ್ಮನಾದ ಸುಗ್ರೀವನ ಸಂದೇಶವನ್ನು ಕೇಳು. ಇದು ಧರ್ಮಾರ್ಥಯುಕ್ತವಾಗಿದೆ. ಇಹ-ಪರಗಳೆರಡರ ಸುಖಕ್ಕೂ ಸಾಧನಭೂತವಾಗಿದೆ.॥3॥

ರಾಜಾ ದಶರಥೋ ನಾಮ ರಥಕುಂಜರವಾಜಿಮಾನ್ ।
ಪಿತೇವ ಬಂಧುರ್ಲೋಕಸ್ಯ ಸುರೇಶ್ವರಸಮದ್ಯುತಿಃ ॥

ದಶರಥನೆಂಬ ಓರ್ವ ರಾಜನಿದ್ದನು. ಅವನು ರಥಾಶ್ವಗಜಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದನು. ಪ್ರಜಾಜನರಿಗೆ ತಂದೆಯೋಪಾದಿಯಲ್ಲಿದ್ದು, ಲೋಕಕ್ಕೆ ಪ್ರಿಯಬಂಧುವಾಗಿದ್ದನು. ಇಂದ್ರನಂತೆ ತೇಜಃಶಾಲಿಯಾಗಿದ್ದನು.॥4॥

ಜ್ಯೇಷ್ಠಸ್ತಸ್ಯ ಮಹಾಬಾಹುಃ ಪುತ್ರಃ ಪ್ರಿಯಕರಃ ಪ್ರಭುಃ ।
ಪಿತುರ್ನಿದೇಶಾನ್ನಿಷ್ಕ್ರಾಂತಃ ಪ್ರವಿಷ್ಟೋ ದಂಡಕಾವನಮ್ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣೇನ ಸಹ ಭ್ರಾತ್ರಾ ಸೀತಯಾ ಚಾಪಿ ಭಾರ್ಯಯಾ ।
ರಾಮೋ ನಾಮ ಮಹಾತೇಜಾ ಧರ್ಮ್ಯಂ ಪಂಥಾನಮಾಶ್ರಿತಃ ॥

ಅವನ ಹಿರಿಯ ಮಗನು ಶ್ರೀರಾಮನು. ಅವನು ಆಜಾನುಬಾಹು, ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಪ್ರಿಯಕರನೂ, ಸರ್ವಸಮರ್ಥನೂ ಆದ ಶ್ರೀರಾಮಚಂದ್ರನು ತಂದೆಯ ಆಜ್ಞಾನುಸಾರವಾಗಿ ತಮ್ಮನಾದ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ಹಾಗೂ ಭಾರ್ಯೆಯಾದ ಸೀತಾದೇವಿಯೊಂದಿಗೆ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿ ದಂಡಕಾರಣ್ಯವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು.॥5-6॥

ತಸ್ಯ ಭಾರ್ಯಾ ವನೇ ನಷ್ಟಾ ಸೀತಾ ಪತಿಮನುವ್ರತಾ ।
ವೈದೇಹಸ್ಯ ಸುತಾ ರಾಜ್ಞೋ ಜನಕಸ್ಯ ಮಹಾತ್ಮನಃ ॥

ಪತಿಯನ್ನೇ ಅನುಸರಿಸಿ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದ, ಮಹಾತ್ಮನಾದ ಜನಕನ ಮಗಳೂ, ಶ್ರೀರಾಮನ ಪತ್ನಿಯೂ ಆದ ಸೀತಾದೇವಿಯು ಅರಣ್ಯದಲ್ಲಿ ಕಳೆದುಹೋದಳು.॥7॥

ಸ ಮಾರ್ಗಮಾಣ ಸ್ತಾಂ ದೇವೀಂ ರಾಜಪುತ್ರಃ ಸಹಾನುಜಃ ।
ಋಶ್ಯಮೂಕಮನುಪ್ರಾಪ್ತಃ ಸುಗ್ರೀವೇಣ ಸಮಾಗತಃ ॥

ಶ್ರೀರಾಮನು ತಮ್ಮನಾದ ಲಕ್ಷ್ಮಣನೊಡನೆ ಸೀತಾದೇವಿಯನ್ನು ಹುಡುಕುತ್ತಾ ಋಷ್ಯಮೂಕ ಪರ್ವತಕ್ಕೆ ಬಂದು ಅಲ್ಲಿ ಸುಗ್ರೀವನೊಡನೆ ಗೆಳೆತನ ಮಾಡಿಕೊಂಡನು.॥8॥

ತಸ್ಯ ತೇನ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತಂ ಸೀತಾಯಾಃ ಪರಿಮಾರ್ಗಣಮ್ ।
ಸುಗ್ರೀವಸ್ಯಾಪಿ ರಾಮೇಣ ಹರಿರಾಜ್ಯಂ ನಿವೇದಿತಮ್ ॥

ಸೀತಾದೇವಿಯನ್ನು ಹುಡುಕಿ ಕೊಡುವುದಾಗಿ ಸುಗ್ರೀವನು, ಸುಗ್ರೀವನಿಗೆ ಕಿಷ್ಕಿಂಧಾ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಕೊಡಿಸುವುದಾಗಿ ಶ್ರೀರಾಮನು ಹೀಗೆ ಇಬ್ಬರೂ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ ಮಾಡಿದರು.॥9॥

ತತಸ್ತೇನ ಮೃಧೇ ಹತ್ವಾ ರಾಜಪುತ್ರೇಣ ವಾಲಿನಮ್ ।
ಸುಗ್ರೀವಃ ಸ್ಥಾಪಿತೋ ರಾಜ್ಯೇ ಹರ್ಯೃಕ್ಷಾಣಾಂ ಗಣೇಶ್ವರಃ ॥

ಬಳಿಕ ರಾಜಕುಮಾರನಾದ ಶ್ರೀರಾಮನು ತನ್ನ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಯಂತೆ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ವಾಲಿಯನ್ನು ಕೊಂದು, ಸುಗ್ರೀವನನ್ನು ವಾನರ- ಭಲ್ಲೂಕಗಳಿಗೆ ರಾಜನನ್ನಾಗಿಸಿದನು.॥10॥

ತ್ವಯಾ ವಿಜ್ಞಾತಪೂರ್ವಶ್ಚ ವಾಲೀ ವಾನರಪುಂಗವಃ ।
ರಾಮೇಣ ನಿಹತಃ ಸಂಖ್ಯೇ ಶರೇಣೈಕೇನ ವಾನರಃ ॥

ರಾವಣೇಶ್ವರಾ! ವಾಲಿಯು ಯಾರೆಂಬುದನ್ನು, ಅವನ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ನೀನು ತಿಳಿದೇ ಇರುವೆ. ಅಂತಹ ಮಹಾ ಬಲಿಷ್ಠನಾದ ವಾಲಿಯನ್ನು ಶ್ರೀರಾಮನು ಒಂದೇ ಬಾಣದಿಂದ ಸಂಹರಿಸಿದನು.॥11॥

ಸ ಸೀತಾಮಾರ್ಗಣೇ ವ್ಯಗ್ರಃ ಸುಗ್ರೀವಃ ಸತ್ಯಸಂಗರಃ ।
ಹರೀನ್ ಸಂಪ್ರೇಷಯಾಮಾಸ ದಿಶಃ ಸರ್ವಾ ಹರೀಶ್ವರಃ ॥

ಸತ್ಯಸಂಧನೂ, ವಾನರರಾಜನೂ, ಆದ ಸುಗ್ರೀವನು ಸೀತಾನ್ವೇಷಣೆಗಾಗಿ ಪ್ರಯತ್ನಶೀಲನಾಗಿ ಎಲ್ಲ ದಿಕ್ಕುಗಳಿಗೂ ವಾನರರನ್ನು ಕಳುಹಿದನು.॥12॥

ತಾಂ ಹರೀಣಾಂ ಸಹಸ್ರಾಣಿ ಶತಾನಿ ನಿಯುತಾನಿ ಚ ।
ದಿಕ್ಷು ಸರ್ವಾಸು ಮಾರ್ಗಂತೇ ಹ್ಯಧಶ್ಚೋಪರಿ ಚಾಂಬರೇ ॥

ಸುಗ್ರೀವನ ಆಜ್ಞೆಯಂತೆ ಲಕ್ಷ-ಲಕ್ಷ ಕಪೀಶ್ವರರು ಅಂತರಿಕ್ಷದಲ್ಲಿಯೂ, ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿಯೂ, ಪಾತಾಳದಲ್ಲಿಯೂ ಹೀಗೆ ಎಲ್ಲೆಡೆ ಸೀತೆಯನ್ನು ಹುಡುಕುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.॥13॥

ವೈನತೇಯಸಮಾಃ ಕೇಚಿತ್ ಕೇಚಿತ್ತತ್ರಾನಿಲೋಪಮಾಃ ।
ಅಸಂಗಗತಯಃ ಶೀಘ್ರಾ ಹರಿವೀರಾ ಮಹಾಬಲಾಃ ॥

ಅವರಲ್ಲಿ ಕೆಲವರು ಗರುತ್ಮಂತನಂತೆ ಪರಾಕ್ರಮಶಾಲಿಗಳು, ಕೆಲವರು ವಾಯುವಿನಂತೆ ವೇಗಶಾಲಿಗಳು. ಬಲವೀರ್ಯಸಂಪನ್ನರಾದ ಆ ವಾನರರು ಯಾವುದೇ ತಡೆಯಿಲ್ಲದೆ ಸಂಚರಿಸುವವರು. ಹಾಗೆ ಸೀತೆಯನ್ನು ಹುಡುಕಲು ಹೊರಟವರಲ್ಲಿ ನಾನೂ ಒಬ್ಬನು.॥14॥

ಅಹಂ ತು ಹನುಮಾನ್ನಾಮ ಮಾರುತಸ್ಯೌರಸಃ ಸುತಃ ।
ಸೀತಾಯಾಸ್ತು ಕೃತೇ ತೂರ್ಣಂ ಶತಯೋಜನಮಾಯತಮ್ ॥

ಸಮುದ್ರಂ ಲಂಘಯಿತ್ವೈವ ತಾಂ ದಿದೃಕ್ಷುರಿಹಾಗತಃ ।
ಭ್ರಮತಾ ಚ ಮಯಾ ದೃಷ್ಟಾ ಗೃಹೇ ತೇ ಜನಕಾತ್ಮ ಜಾ ॥

ನನ್ನನ್ನು ಹನುಮಂತನೆಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ನಾನು ವಾಯುದೇವನ ಪುತ್ರನು. ಸೀತಾದೇವಿಯನ್ನು ಹುಡುಕುವುದಕ್ಕಾಗಿ ನೂರು ಯೋಜನ ವಿಸ್ತಾರವಾದ ಸಮುದ್ರವನ್ನು ವೇಗವಾಗಿ ಲಂಘಿಸಿ, ಈ ಲಂಕೆಗೆ ಬಂದಿರುವೆನು. ಅವಳನ್ನು ಹುಡುಕುತ್ತಾ ಸಂಚರಿಸುತ್ತಿರುವಾಗ ನನಗೆ ಅವಳು ಇಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬಂದಳು.॥15-16॥

ತದ್ಭವಾನ್ ದೃಷ್ಟಧರ್ಮಾರ್ಥಸ್ತಪಃಕೃತಪರಿಗ್ರಹಃ ।
ಪರದಾರಾನ್ ಮಹಾಪ್ರಾಜ್ಞನೋಪರೋದ್ಧುಂ ತ್ವಮರ್ಹಸಿ ॥

ಎಲೈ ಮಹಾಪ್ರಾಜ್ಞನೇ! ನೀನು ಧರ್ಮಾರ್ಥಗಳನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ತಿಳಿದವನು. ತೀವ್ರವಾದ ತಪಸ್ಸನ್ನಾಚರಿಸಿ ಅನೇಕ ವರಗಳನ್ನು ಪಡೆದಿರುವೆ. ಅಂತಹ ನಿನಗೆ ಪರಸತಿಯನ್ನು ಬಂಧಿಸಿಡುವುದು ಯೋಗ್ಯವೆನಿಸುವುದಿಲ್ಲ.॥17॥

ನ ಹಿ ಧರ್ಮವಿರುದ್ಧೇಷು ಬಹ್ವಪಾಯೇಷು ಕರ್ಮಸು ।
ಮೂಲಘಾತಿಷು ಸಜ್ಜಂತೇ ಬುದ್ಧಿಮಂತೋ ಭವದ್ವಿಧಾಃ ॥

ಧರ್ಮಕ್ಕೆ ವಿರುದ್ಧವಾದ, ಅಪಾಯದಿಂದ ಕೂಡಿರುವ ವಂಶವನ್ನೇ ತೊಡೆದುಹಾಕುವ ಇಂತಹ ಕುತ್ಸಿತ ಕಾರ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ನಿನ್ನಂತಹ ಬುದ್ಧಿವಂತರು ಖಂಡಿತವಾಗಿಯೂ ತೊಡಗಬಾರದು.॥18॥

ಕಶ್ಚ ಲಕ್ಷ್ಮಣಮುಕ್ತಾನಾಂ ರಾಮಕೋಪಾನುವರ್ತಿನಾಮ್ ।
ಶರಾಣಾಮಗ್ರತಃ ಸ್ಥಾತುಂ ಶಕ್ತೋ ದೇವಾಸುರೇಷ್ವಪಿ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಬಿಡುವ ಹಾಗೂ ಕ್ರುದ್ಧನಾದ ಶ್ರೀರಾಮನ ಧನುಸ್ಸಿನಿಂದ ಹೊರಚಿಮ್ಮುವ ಬಾಣಗಳ ಮುಂದೆ ನಿಲ್ಲುವ ಶಕ್ತಿಯು ದೇವಾಸುರರಲ್ಲಿ ಯಾರಿಗಿದೆ? (ಯಾರೂ ನಿಲ್ಲರಾರರು.)॥19॥

ನ ಚಾಪಿ ತ್ರಿಷು ಲೋಕೇಷು ರಾಜನ್ ವಿದ್ಯೇತ ಕಶ್ಚನ ।
ರಾಘವಸ್ಯ ವ್ಯಲೀಕಂ ಯಃ ಕೃತ್ವಾ ಸುಖಮವಾಪ್ನುಯಾತ್ ॥

ತತ್ ತ್ರಿಕಾಲಹಿತಂ ವಾಕ್ಯಂ ಧರ್ಮ್ಯಮರ್ಥಾನುಬಂಧಿ ಚ ।
ಮನ್ಯಸ್ವ ನರದೇವಾಯ ಜಾನಕೀ ಪ್ರತಿದೀಯತಾಮ್ ॥

ರಾಕ್ಷಸೇಶ್ವರಾ! ಧರ್ಮಸ್ವರೂಪನಾದ ಶ್ರೀರಾಮನಿಗೆ ಅಪರಾಧವನ್ನೆಸಗಿದವನಿಗೆ ಮೂರು ಲೋಕಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಸುಖವು ಸಿಗಲಾರದು. ಆದ್ದರಿಂದ ನಾನೀಗ ಹೇಳಲಿರುವ ಮಾತುಗಳು ತ್ರಿಕಾಲಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಹಿತಕರವೂ, ಧರ್ಮಾರ್ಥಸಾಧನೆಗೆ ಅನುಕೂಲಕರವೆಂದೂ ತಿಳಿದುಕೋ. ಸಾಕ್ಷಾತ್ ಪುರುಷೋತ್ತಮನಾದ ಶ್ರೀರಾಮನಿಗೆ ಸೀತಾದೇವಿಯನ್ನು ಒಪ್ಪಿಸಿಬಿಡು.॥20-21॥

ದೃಷ್ಟಾ ಹೀಯಂ ಮಯಾ ದೇವೀ ಲಬ್ಧಂ ಯದಿಹ ದುರ್ಲಭಮ್ ।
ಉತ್ತರಂ ಕರ್ಮ ಯಚ್ಛೇಷಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ತತ್ರ ರಾಘವಃ ॥

ರಾವಣೇಶ್ವರಾ! ಸೀತಾದೇವಿಯನ್ನು ನಾನು ಸಂದರ್ಶಿಸಿದೆನು. ಇತರ ವಾನರರಿಗೆ ಅಲಭ್ಯವಾದ ಜಾನಕೀದೇವಿಯ ದರ್ಶನವು ನನಗೆ ಲಭಿಸಿತು. ಇನ್ನು ಮುಂದೆ ಮಾಡಬೇಕಾದ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ಶ್ರೀರಾಮನೇ ನಿರ್ಣಯಿಸುವನು.॥22॥

ಲಕ್ಷಿತೇಯಂ ಮಯಾ ಸೀತಾ ತಥಾ ಶೋಕಪರಾಯಣಾ ।
ಗೃಹ್ಯ ಯಾಂ ನಾಭಿಜಾನಾಸಿ ಪಂಚಾಸ್ಯಾಮಿವ ಪನ್ನಗೀಮ್ ॥

ಶ್ರೀರಾಮನನ್ನು ಸ್ಮರಿಸುತ್ತಾ ಇಲ್ಲಿ ಶೋಕಾಕುಲಳಾದ ಸೀತಾದೇವಿಯನ್ನು ನಾನು ನೋಡಿದೆನು. ನೀನು ಅಪಹರಿಸಿ ತಂದಿರುವ ಈ ಸೀತಾದೇವಿಯು ನಿನ್ನನ್ನೂ, ನಿಮ್ಮವರನ್ನು ದಂಶಿಸುವ ಐದು ಹೆಡೆಗಳುಳ್ಳ ಹೆಣ್ಣು ಸರ್ಪರೂಪಿಣೀ ಎಂದು ನೀನು ತಿಳಿದಿಲ್ಲ. ಅವಳು ನಿಮಗೆಲ್ಲರ ಮೃತ್ಯುದೇವತೆಯಾಗಿದ್ದಾಳೆ.॥23॥

ನೇಯಂ ಜರಯಿತುಂ ಶಕ್ಯಾ ಸಾಸುರೈರಮರೈರಪಿ ।
ವಿಷಸಂಸೃಷ್ಟಮತ್ಯರ್ಥಂ ಭುಕ್ತಮನ್ನಮಿವೌಜಸಾ ॥

ಹೆಚ್ಚು ವಿಷಪೂರಿತವಾದ ಅನ್ನವನ್ನು ತಿಂದು, ಎಂತಹ ಜಠರಾಗ್ನಿಯಿದ್ದವನಾದರೂ ಅದನ್ನು ಜೀರ್ಣಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾರನು. ಅಂತೆಯೇ ಎಷ್ಟೇ ಪರಾಕ್ರಮಶಾಲಿಗಳಾದ ಸುರಾಸುರರಿರಲಿ ಅವರಿಂದ ಸೀತೆಯನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಸಾಧ್ಯವಾಗದು. ॥24॥

ತಪಃಸಂತಾಪಲಬ್ಧಸ್ತೇ ಯೋಯಂ ಧರ್ಮಪರಿಗ್ರಹಃ ।
ನ ಸ ನಾಶಯಿತುಂ ನ್ಯಾಯ್ಯ ಆತ್ಮಪ್ರಾಣಪರಿಗ್ರಹಃ ॥

ನೀನು ಕಷ್ಟಪಟ್ಟು ತಪಸ್ಸನ್ನು ಮಾಡಿ ಧರ್ಮವನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿರುವೆ. ಆತ್ಮರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಪಡೆದಿರುವೆ. ಅದನ್ನು ನೀನನು ಸೀತಾಪಹರಣರೂಪೀ ಅಧರ್ಮದಿಂದ ಕೈಯಾರೆ ಕೆಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ನ್ಯಾಯವಲ್ಲ.॥25॥

ಅವಧ್ಯತಾಂ ತಪೋಭಿರ್ಯಾಂ ಭವಾನ್ ಸಮನುಪಶ್ಯತಿ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸಾಸುರೈರ್ದೇವೈರ್ಹೇತುಸ್ತತ್ರಾಪ್ಯಯಂ ಮಹಾನ್ ॥

ಕಠಿಣವಾದ ತಪಸ್ಸನ್ನಾಚರಿಸಿ ನೀನು ದೇವತೆಗಳಿಂದಾಗಲೀ, ಅಸುರರಿಂದಾಗಲೀ, ಮರಣವು ಬಾರದಿರುವಂತೆ ವರವನ್ನು ಪಡೆದಿರುವೆ. ಆದರೂ ನಿನ್ನ ಮರಣಕ್ಕಾಗಿ ಅನಿವಾರ್ಯವಾದ ದೊಡ್ಡ ಕಾರಣವಿದೆಯಲ್ಲ. (ನೀನು ನರವಾನರರಿಂದ ಅವಧ್ಯನಲ್ಲ ತಾನೆ!)॥26॥

ಸುಗ್ರೀವೋ ನ ಹಿ ದೇವೋಽಯಂ ನಾ ಸುರೋ ನ ಚ ರಾಕ್ಷಸಃ ।
ನ ದಾನವೋ ನ ಗಂಧರ್ವೋ ನ ಯಕ್ಷೋ ನ ಚ ಪನ್ನಗಃ ॥

ಮಾನುಷೋ ರಾಘವೋ ರಾಜನ್ ಸುಗ್ರೀವಶ್ಚ ಹರೀಶ್ಚರಃ ।
ತಸ್ಮಾತ್ ಪ್ರಾಣಪರಿತ್ರಾಣಂ ಕಥಂ ರಾಜನ್ ಕರಿಷ್ಯಸಿ ॥

ನಮ್ಮ ಒಡೆಯನಾದ ಸುಗ್ರೀವನು ದೇವತೆ ಅಲ್ಲ ; ಅಸುರನಲ್ಲ, ರಾಕ್ಷಸನೂ ಅಲ್ಲ; ದಾನವನಲ್ಲ, ಗಂಧರ್ವನಲ್ಲ, ಯಕ್ಷನಲ್ಲ, ನಾಗಜಾತಿಗೆ ಸೇರಿದವನೂ ಅಲ್ಲ, ಅವನೊಬ್ಬ ವಾನರ ಶ್ರೇಷ್ಠನು. ಶ್ರೀರಾಮನೂ ಮಾನವನು ಇವರಿಬ್ಬರೊಡನೆಯೂ ನೀನು ಹಗೆತನವನ್ನು ಬೆಳೆಸಿಕೊಂಡಿರುವಾಗ ಪ್ರಾಣಗಳನ್ನು ಹೇಗೆ ತಾನೇ ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಲ್ಲೆ?॥27-28॥

ನ ತು ಧರ್ಮೋಪಸಂಹಾರಮಧರ್ಮಫಲಸಂಹಿತಮ್ ।
ತದೇವ ಫಲಮನ್ವೇತಿ ಧರ್ಮಶ್ಚಾಧರ್ಮನಾಶನಃ ॥

ಧರ್ಮಫಲಗಳು, ಅಧರ್ಮಫಲಗಳು ಎಂದಿಗೂ ಕೂಡಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಧರ್ಮಕಾರ್ಯಕ್ಕೆ ಶುಭಫಲಗಳೂ, ಅಧರ್ಮಕಾರ್ಯಕ್ಕೆ ಅಶುಭ ಲಗಳೂ ದೊರಕುವವು. ಧರ್ಮಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಯಿಂದ ಅಧರ್ಮಕಾರ್ಯಲವು ನಶಿಸಲಾರದು. (‘‘ಅವಶ್ಯಮೇವ ಭೋಕ್ತವ್ಯಂ ಕೃತಂ ಕರ್ಮ ಶುಭಾಶುಭಮ್’’ ಎಂಬುದು ಆರ್ಯೋಕ್ತಿಯಲ್ಲವೇ?)॥29॥

ಪ್ರಾಪ್ತಂ ಧರ್ಮಫಲಂ ಕೃತ್ಸ್ನಂ ಭವತಾ ನಾತ್ರ ಸಂಶಯಃ ।
ಫಲಮಸ್ಯಾಪ್ಯಧರ್ಮಸ್ಯ ಕ್ಷಿಪ್ರಮೇವ ಪ್ರಪತ್ಸ್ಯಸೇ ॥

ನೀನು ಆಚರಿಸಿದ ಧರ್ಮಫಲವು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ನಿನಗೆ ಲಭಿಸಿದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಯಾವ ಸಂದೇಹವೂ ಇಲ್ಲ. ಈಗ ನಿನ್ನ ಅಧರ್ಮಫಲಗಳು ಬಹುಬೇಗನೇ ಹೊಂದಲಿರುವೆ.॥30॥

ಜನಸ್ಥಾನವಧಂ ಬುದ್ಧ್ವಾ ಬುದ್ಧ್ವಾ ವಾಲಿವಧಂ ತಥಾ ।
ರಾಮಸುಗ್ರೀವಸಖ್ಯಂ ಚ ಬುದ್ಧ್ಯಸ್ವ ಹಿತಮಾತ್ಮನಃ ॥

ದಂಡಕಾರಣ್ಯದಲ್ಲಿನ ಖರದೂಷಣರ ವಧೆಯನ್ನೂ, ಕಿಷ್ಕಿಂಧೆಯಲ್ಲಿನ ವಾಲಿವಧೆಯನ್ನೂ, ರಾಮ-ಸುಗ್ರೀವರ ಮೈತ್ರಿಯ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಮನಸ್ಸಿಗೆ ತಂದುಕೊಂಡು, ತನ್ನ ಹಿತವಾಗುವಂತೆ ಚೆನ್ನಾಗಿ ಆಲೋಚಿಸಿಕೋ.॥31॥

ಕಾಮಂ ಖಲ್ವಹಮಪ್ಯೇಕಃ ಸವಾಜಿರಥಕುಂಜರಾಮ್ ।
ಲಂಕಾಂ ನಾಶಯಿತುಂ ಶಕ್ತಸ್ತಸ್ಯೈಷ ತು ನ ನಿಶ್ಚಯಃ ॥

ಹಯ, ರಥ, ಗಜ, ಬಲದಿಂದೊಡಗೂಡಿದ ನಿನ್ನ ಲಂಕೆಯನ್ನು ಸರ್ವನಾಶಮಾಡಲು ನಾನೊಬ್ಬನೇ ಖಂಡಿತವಾಗಿ ಸಾಕು. ಆದರೆ ಅದಕ್ಕೆ ಶ್ರೀರಾಮನ ಅನುಮತಿಯಿಲ್ಲ.॥32॥

ರಾಮೇಣ ಹಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತಂ ಹರ್ಯೃಕ್ಷಗಣಸಂನಿಧೌ ।
ಉತ್ಸಾದನಮಮಿತ್ರಾಣಾಂ ಸೀತಾ ಯೈಸ್ತು ಪ್ರಧರ್ಷಿತಾ ॥

‘‘ಸೀತಾದೇವಿಯನ್ನು ಅಪಹರಿಸಿದ ಶತ್ರುವನ್ನು ಕೊಂದೇ ಕಳೆಯುತ್ತೇನೆ’’ ಎಂದು ಶ್ರೀರಾಮನು ಭಲ್ಲೂಕ-ವಾನರರ ಸಮಕ್ಷಮದಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಯನ್ನು ಮಾಡಿರುವನು. (ಈ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ನಾನು ಮಾಡಿದರೆ ಆ ಸ್ವಾಮಿಯ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಗೆ ಭಂಗ ಬರುವುದು.)॥33॥

ಅಪಕುರ್ವನ್ ಹಿ ರಾಮಸ್ಯ ಸಾಕ್ಷಾದಪಿ ಪುರಂದರಃ ।
ನ ಸುಖಂ ಪ್ರಾಪ್ನುಯಾದನ್ಯಃ ಕಿಂ ಪುನಸ್ತ್ವದ್ವಿಧೋ ಜನಃ ॥

ಶ್ರೀರಾಮನಿಗೆ ಅಪಕಾರ ಮಾಡಿರುವವನು ಸಾಕ್ಷಾತ್ ದೇವೇಂದ್ರನೇ ಆಗಿದ್ದರೂ, ಅವನು ಸುಖವನ್ನು ಹೊಂದಲಾರನು (ಬದುಕಿರಲಾರನು). ಹೀಗಿರುವಾಗ ನಿನ್ನಂತಹ ಸಾಮಾನ್ಯನ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಹೇಳುವುದೇನಿದೆ?॥34॥

ಯಾಂ ಸೀತೇತ್ಯಭಿಜಾನಾಸಿ ಯೇಯಂ ತಿಷ್ಠತಿ ತೇ ವಶೇ ।
ಕಾಲರಾತ್ರೀತಿ ತಾಂ ವಿದ್ಧಿ ಸರ್ವಲಂಕಾವಿನಾಶಿನೀಮ್ ॥

ನೀನು ಅಪಹರಿಸಿಕೊಂಡು ಬಂದು ಲಂಕೆಯಲ್ಲಿ ಬಂಧಿಸಿಟ್ಟ ಸೀತಾದೇವಿಯು ಸಾಮಾನ್ಯ ಸ್ತ್ರೀಯೆಂದು ತಿಳಿದಿರುವೆ. ಆದರೆ ಅವಳು ನಿನ್ನ ಲಂಕೆಯನ್ನು ಸರ್ವನಾಶ ಮಾಡಲು ಬಂದಿರುವ ಕಾಳರಾತ್ರಿಯೆಂದು ತಿಳಿ.॥35॥

ತದಲಂ ಕಾಲಪಾಶೇನ ಸೀತಾವಿಗ್ರಹರೂಪಿಣಾ ।
ಸ್ವಯಂ ಸ್ಕಂಧಾವಸಕ್ತೇನ ಕ್ಷೇಮಮಾತ್ಮನಿ ಚಿಂತ್ಯತಾಮ್ ॥

ಸೀತಾವಿಗ್ರಹ ರೂಪವಾದ ಪ್ರಬಲವಾದ ಕಾಲಪಾಶವನ್ನು ನೀನೇ ಸ್ವತಃ ಕತ್ತಿಗೆ ತೊಡಿಸಿಕೊಂಡಿರುವೆ. (ಅವಳೇನು ಸ್ವಯಂ ಇಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದವಳಲ್ಲ.) ಹೀಗಿರುವಾಗ ನೀನು ಕ್ಷೇಮವಾಗಿ ಹೇಗಿರಬಲ್ಲೆ? ಆಲೋಚಿಸು.॥36॥

ಸೀತಾಯಾಸ್ತೇಜಸಾ ದಗ್ಧಾಂ ರಾಮಕೋಪಪ್ರದೀಪಿತಾಮ್ ।
ದಹ್ಯಮಾನಾಮಿಮಾಂ ಪಶ್ಯ ಪುರೀಂ ಸಾಟ್ಟಪ್ರತೋಲಿಕಾಮ್ ॥

ಎತ್ತರವಾದ ಉಪ್ಪರಿಗೆ ಮನೆಗಳಿಂದಲೂ, ವಿಶಾಲವಾದ ಬೀದಿಗಳಿಂದಲೂ ಶೋಭಿಸುತ್ತಿರುವ ಈ ಲಂಕೆಯು ಸೀತಾದೇವಿಯ ತೇಜಸ್ಸಿನಿಂದ ದಗ್ಧವಾಗಿದೆ. ಶ್ರೀರಾಮನ ಕೋಪಜ್ವಾಲೆಗಳಿಂದ ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಪ್ರದೀಪ್ತವಾಗಿದೆ. ಹೀಗೆ ಉರಿಯುತ್ತಿರುವ ನಿನ್ನ ನಗರವನ್ನು ನೋಡು.॥37॥

ಸ್ವಾನಿ ಮಿತ್ರಾಣಿ ಮಂತ್ರೀಂಶ್ಚ ಜ್ಞಾತೀನ್ ಭ್ರಾತೄನ್ ಸುತಾನ್ಹಿತಾನ್ ।
ಭೋಗಾನ್ ದಾರಾಂಶ್ಚ ಲಂಕಾಂ ಚ ಮಾ ವಿನಾಶಮುಪಾನಯ ॥

ನಿನ್ನೊಬ್ಬನ ಅಪರಾಧದಿಂದ ಆತ್ಮೀಯರಾದ ಮಿತ್ರರನ್ನು, ಮಂತ್ರಿಗಳನ್ನು, ಬಂಧುಗಳನ್ನು, ಜ್ಞಾತಿ-ಸಹೋದರರನ್ನು, ಮಡದಿ-ಮಕ್ಕಳನ್ನು, ಭೋಗೈಶ್ವರ್ಯಗಳನ್ನು, ಕಡೆಗೆ ನಿನ್ನ ಭಂಗಾರದ ಲಂಕೆಯನ್ನು ಕೈಯಾರೆ ಬಲಿಗೊಡಬೇಡ.॥38॥

ಸತ್ಯಂ ರಾಕ್ಷಸರಾಜೇಂದ್ರ ಶೃಣುಷ್ವ ವಚನಂ ಮಮ ।
ರಾಮದಾಸಸ್ಯ ದೂತಸ್ಯ ವಾನರಸ್ಯ ವಿಶೇಷತಃ ॥

ರಾಕ್ಷಸೇಶ್ವರಾ! ನಾನು ಶ್ರೀರಾಮನ ಬಂಟನು. ಅವನ ಶಕ್ತಿಯಿಂದ ನಾನು ಏನು ಬೇಕಾದರೂ ಮಾಡಬಲ್ಲೆ. ದೂತನಾದವನು ಹೀತೋಪದೇಶ ಮಾಡುವುದು ನನ್ನ ಕರ್ತವ್ಯವು. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ವಾನರನು. ಶ್ರೀರಾಮನು ಮಾನವನು. ನೀನು ರಾಕ್ಷಸನು. ಅದರಿಂದ ನಾನು ಮಧ್ಯಸ್ಥನು. ನನ್ನ ಸತ್ಯವಚನಗಳನ್ನು ಅವಧರಿಸು.॥39॥

ಸರ್ವಾನ್ ಲೋಕಾನ್ ಸುಸಂಹೃತ್ಯ ಸಭೂತಾನ್ ಸಚರಾಚರಾನ್ ।
ಪುನರೇವ ತಥಾ ಸ್ರಷ್ಟುಂ ಶಕ್ತೋ ರಾಮೋ ಮಹಾಯಶಾಃ ॥

ಮಹಾಯಶಸ್ವಿಯಾದ ಶ್ರೀರಾಮನು ರುದ್ರನಂತೆ ಸಮಸ್ತಲೋಕಗಳನ್ನು ಸಂಹರಿಸಬಲ್ಲನು. ಪಂಚ ಭೂತಾತ್ಮಕವಾದ ಚರಾಚರಗಳಿಂದೊಡಗೂಡಿದ ಜಗತ್ತನ್ನು ಮರಳಿ ಅದೇ ರೀತಿಯಿಂದ ಕ್ಷಣಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ಸೃಷ್ಟಿಸಬಲ್ಲನು.॥40॥

ದೇವಾಸುರನರೇಂದ್ರೇಷು ಯಕ್ಷರಕ್ಷೋಗಣೇಷು ಚ ।
ವಿದ್ಯಾಧರೇಷು ಸರ್ವೇಷು ಗಂಧರ್ವೇಷೂರಗೇಷು ಚ ॥

ಸಿದ್ಧೇಷು ಕಿನ್ನರೇಂದ್ರೇಷು ಪತತ್ರಿಷು ಚ ಸರ್ವತಃ ।
ಸರ್ವಭೂತೇಷು ಸರ್ವತ್ರ ಸರ್ವಕಾಲೇಷು ನಾಸ್ತಿ ಸಃ ।
ಯೋ ರಾಮಂ ಪ್ರತಿಯುಧ್ಯೇತ ವಿಷ್ಣುತುಲ್ಯಪರಾಕ್ರಮಮ್ ॥

ಅಂತಹ ಮಹಾಮಹಿಮನಾದ, ವಿಷ್ಣುವಿನಂತೇ ಪರಾಕ್ರಮಶಾಲಿಯಾದ ಶ್ರೀರಾಮನನ್ನು ಪ್ರತಿಭಟಿಸಿ ಯುದ್ಧಮಾಡುವನು-ದೇವಾಸುರ-ಮನುಷ್ಯರಲ್ಲಾಗಲೀ, ಯಕ್ಷರಾಕ್ಷಸರ ಸಮೂಹದಲ್ಲಾಗಲೀ, ವಿದ್ಯಾಧರ-ಪನ್ನಗರಲ್ಲಾಗಲೀ, ಗಂಧರ್ವರಲ್ಲಾಗಲೀ, ಮೃಗಗಳಲ್ಲಾಗಲೀ, ಸಿದ್ಧ-ಕಿನ್ನರರಲ್ಲಾಗಲೀ, ಪಕ್ಷಿಗಳಲ್ಲಾಗಲೀ, ಸಮಸ್ತ ಪ್ರಾಣಿಗಳಲ್ಲೇ ಆಗಲೀ ಯಾವುದೇ ಕಾಲದಲ್ಲಿಯೂ, ಎಲ್ಲಿಯೂ ಇರಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ.॥41-42॥

ಸರ್ವಲೋಕೇಶ್ವರಸ್ಯೈವಂ ಕೃತ್ವಾ ವಿಪ್ರಿಯಮೀದೃಶಮ್ ।
ರಾಮಸ್ಯ ರಾಜಸಿಂಹಸ್ಯ ದುರ್ಲಭಂ ತವ ಜೀವಿತಮ್ ॥

ಸರ್ವಲೋಕೇಶ್ವರನೂ, ರಾಜಸಿಂಹನೂ ಆದ ಶ್ರೀರಾಮನಿಗೆ ಇಂತಹ ಮಹತ್ತರ ಅಪರಾಧ ಮಾಡಿರುವ ನಿನ್ನ ಜೀವವುಳಿಯುವುದು ದುರ್ಲಭವೇ ಸರಿ.॥43॥

ದೇವಾಶ್ಚ ದೈತ್ಯಾಶ್ಚ ನಿಶಾಚರೇಂದ್ರ
ಗಂಧರ್ವವಿದ್ಯಾಧರನಾಗಯಕ್ಷಾಃ ।
ರಾಮಸ್ಯ ಲೋಕತ್ರಯನಾಯಕಸ್ಯ
ಸ್ಥಾತುಂ ನ ಶಕ್ತಾಃ ಸಮರೇಷು ಸರ್ವೇ ॥

ರಾಕ್ಷಸೇಶ್ವರಾ! ದೇವ-ದೈತ್ಯರಾಗಲೀ, ಗಂಧರ್ವ-ವಿದ್ಯಾಧರ-ನಾಗ-ಯಕ್ಷರಾಗಲೀ, ಪ್ರತ್ಯೇಕ-ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಲೀ, ಒಟ್ಟಾಗಿಯೇ ಆಗಲೀ, ಲೋಕತ್ರಯನಾಯಕನಾದ ಶ್ರೀರಾಮನ ಮುಂದೆ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ನಿಲ್ಲಲು ಖಂಡಿತವಾಗಿಯೂ ಸಮರ್ಥರಲ್ಲ.॥44॥

ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸ್ವಯಂಭೂಶ್ಚತುರಾನನೋ ವಾ
ರುದ್ರಸ್ತ್ರಿನೇತ್ರಸ್ತ್ರಿಪುರಾಂತಕೋ ವಾ ।
ಇಂದ್ರೋ ಮಹೇಂದ್ರಃ ಸುರನಾಯಕೋ ವಾ
ತ್ರಾತುಂ ನ ಶಕ್ತಾ ಯುಧಿ ರಾಮವಧ್ಯಮ್ ॥

ಸ್ವಯಂಭುವಾದ ಚತುರ್ಮುಖನಾದ ಬ್ರಹ್ಮನಾಗಲೀ, ಮುಕ್ಕಣ್ಣನಾದ ತ್ರಿಪುರಾಂತಕ-ರುದ್ರನಾಗಲೀ, ಮಹೇಂದ್ರನಾದ ಸುರನಾಯಕ ಇಂದ್ರನಾಗಲೀ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಶ್ರೀರಾಮನಿಂದ ವಧ್ಯನಾಗುವವನನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲಾರರು. ಹಾಗಿರುವಾಗ ಅವನನ್ನು ಯಾರೂ ರಕ್ಷಿಸಲು ಸಮರ್ಥರಲ್ಲ.॥45॥

ಸ ಸೌಷ್ಠವೋಪೇತಮದೀನವಾದಿನಃ
ಕಪೇರ್ನಿಶಮ್ಯಾ ಪ್ರತಿಮೋಽ ಪ್ರಿಯಂ ವಚಃ ।
ದಶಾನನಃ ಕೋಪವಿವೃತ್ತಲೋಚನಃ
ಸಮಾದಿಶತ್ತಸ್ಯ ವಧಂ ಮಹಾಕಪೇಃ ॥

ಹನುಮಂತನ ಮಾತಿನಲ್ಲಿ ಸುಂದರಭಾವ - ವಿಚಾರದಿಂದ ಕೂಡಿದ್ದವು. ದೈನ್ಯ-ಭಯವಿರಲಿಲ್ಲ. ಕಪೀಶ್ವರನ ಅಂತಹ ರಾವಣನಿಗೆ ಅಪ್ರಿಯವಾದರೂ ಹಿತವಚನವನ್ನು* ಕೇಳಿ ಅಪ್ರತಿಮ ಪರಾಕ್ರಮಿಯಾದ ರಾವಣನು ಕೋಪದಿಂದ ಕಣ್ಣುಗಳನ್ನು ತಿರುಗಿಸುತ್ತಾ ಮಹಾಕಪಿಯ ವಧೆಗೆ ಒಡನೆಯೇ ಆಜ್ಞೆಮಾಡಿದನು.॥46॥

*‘‘ಸುಲಭಾಃ ಪುರುಷಾರಾಜನ್ ಸತತಂ ಪ್ರಿಯವಾದಿನ) ಅಪ್ರಿಯಸ್ಯ ಚ ಪಥ್ಯಸ್ಯ ವಕ್ತಾ ಶ್ರೋತಾ ಚ ದುರ್ಲಭಃ ॥’’
ಓ ರಾಜನೇ! ಮುಖಸ್ತುತಿಗಾಗಿ ಪ್ರಿಯವಾಗಿ ಮಾತಾಡುವವರು ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಬಹುಮಂದಿ ಇದ್ದಾರೆ. ಆದರೆ ಅದು ಹಿತಕರವಾಗಲಾರವು. ಹಿತಕರವೂ, ಪ್ರಿಯಕರವೂ ಮಾತಾಡುವವರು ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ದುರ್ಲಭರೇ ಆಗಿದ್ದಾರೆ.

ಇತ್ಯಾರ್ಷೇ ಶ್ರೀಮದ್ರಾಮಾಯಣೇ ವಾಲ್ಮೀಕೀಯೇ ಆದಿಕಾವ್ಯೇ ಸುಂದರಕಾಂಡೇ ಏಕಪಂಚಾಶಃ ಸರ್ಗಃ ॥ 51 ॥

ಮಹರ್ಷಿವಾಲ್ಮೀಕಿ ವಿರಚಿತ ಆದಿಕಾವ್ಯವಾದ ಶ್ರೀಮದ್ರಾಮಾಯಣದ ಸುಂದರಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಐವತ್ತೊಂದನೆಯ ಸರ್ಗವು ಮುಗಿಯಿತು.