०५७ अङ्गदेन स्वकष्टनिरूपणम्

ಅಂಗದನು ಸಂಪಾತಿಯನ್ನು ಪರ್ವತದಿಂದ ಕೆಳಗಿಳಿಸಿ ಜಟಾಯುವಿನ ಮರಣದ ಕಾರಣವನ್ನೂ, ರಾಮ-ಸುಗ್ರೀವರ ಸಖ್ಯವನ್ನು, ವಾಲಿಯ ವಧೆಯನ್ನು ತಿಳಿಸಿ, ತಮ್ಮ ಪ್ರಾಯೋಪವೇಶದ ಕಾರಣವನ್ನು ತಿಳಿಸಿದುದು

ಶೋಕಾದ್ ಭ್ರಷ್ಟ ಸ್ವರಮಪಿ ಶ್ರುತ್ವಾ ತೇ ಹರಿಯೂಥಪಾಃ ।
ಶ್ರದ್ದಧುರ್ನೈವತದ್ವಾಕ್ಯಂ ಕರ್ಮಣಾ ತಸ್ಯ ಶಂಕಿತಾಃ ॥

ಶೋಕದ ಕಾರಣದಿಂದ ವಿಕೃತ ಸ್ವರದಿಂದ ಹೇಳಿದ ಸಂಪಾತಿಯ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿಯೂ ವಾನರ ಯೂಥಪತಿಗಳು ಅದನ್ನು ನಂಬಲಿಲ್ಲ; ಏಕೆಂದರೆ ಅವರು ಅವನ ಕರ್ಮದಿಂದ ಶಂಕಿತರಾಗಿದ್ದರು.॥1॥

ತೇ ಪ್ರಾಯಮುಪವಿಷ್ಟಾಸ್ತು ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಗೃಧ್ರಂ ಪ್ಲವಂಗಮಾಃ ।
ಚಕ್ರುರ್ಬುದ್ಧಿಂ ತದಾ ರೌದ್ರಾಂ ಸರ್ವಾನ್ನೋಭಕ್ಷಯಿಷ್ಯತಿ ॥

ಆಮರಣ ಉಪವಾಸಕ್ಕಾಗಿ ಕುಳಿತಿರುವ ವಾನರರು ಆ ಗೃಧ್ರನನ್ನು ನೋಡಿ ‘ಇದು ನಮ್ಮೆಲ್ಲರನ್ನು ತಿಂದು ಬಿಡಲಿಕ್ಕಿಲ್ಲವಲ್ಲ’ ಎಂಬ ಭಯಂಕರ ಮಾತು ಯೋಚಿಸಿದರು.॥2॥

ಸರ್ವಥಾ ಪ್ರಾಯಮಾಸೀನಾನ್ಯದಿ ನೋ ಭಕ್ಷಯಿಷ್ಯತಿ ।
ಕೃತಕೃತ್ಯಾ ಭವಿಷ್ಯಾಮಃ ಕ್ಷಿಪ್ರಂ ಸಿದ್ಧಿಮಿತೋ ಗತಾಃ ॥

ಸರಿ, ನಾವಾದರೋ ಎಲ್ಲ ಪ್ರಕಾರದಿಂದ ಉಪವಾಸದ ವ್ರತವನ್ನು ಕೈಗೊಂಡು ಕುಳಿತಿದ್ದೇವೆ. ಈ ಪಕ್ಷಿಯು ನಮ್ಮನ್ನು ತಿಂದುಬಿಟ್ಟರೆ ನಮ್ಮ ಕಾರ್ಯವೂ ಆಗುವುದು. ನಮಗೆ ಬೇಗನೇ ಸಿದ್ಧಿ ದೊರಕುವುದು.॥3॥

ಏತಾಂ ಬುದ್ಧಿಂ ತತಶ್ಚಕ್ರುಃ ಸರ್ವೇ ತೇ ಹರಿಯೂಥಪಾಃ ।
ಅವತಾರ್ಯ ಗಿರೇಃ ಶೃಂಗಾದ್ ಗೃಧ್ರಮಾಹಾಂಗದಸ್ತದಾ ॥

ಮತ್ತೆ ಆ ಸಮಸ್ತ ವಾನರ ಯೂಥಪತಿಗಳು ಹೀಗೆ ನಿಶ್ಚಯಿಸಿ, ಆ ಗೃಧ್ರನನ್ನು ಆ ಪರ್ವತ ಶಿಖರದಿಂದ ಕೆಳಗಿಳಿಸಿ ಅಂಗದನು ಹೇಳಿದನು .॥4॥

ಬಭೂವರ್ಕ್ಷರಜೋ ನಾಮ ವಾನರೇಂದ್ರಃ ಪ್ರತಾಪವಾನ್ ।
ಮಮಾರ್ಯಃ ಪಾರ್ಥಿವಃ ಪಕ್ಷಿನ್ಧಾರ್ಮಿಕೌತ್ತಸ್ಯ ಚಾತ್ಮಜೌ ॥

ಸುಗ್ರೀವಶ್ಚೈವ ವಾಲೀ ಚ ಪುತ್ರೌ ಘನಬಲಾವುಭೌ ।
ಲೋಕೇ ವಿಶ್ರುತಕರ್ಮಾಭೂದ್ರಾಜಾ ವಾಲೀ ಪಿತಾ ಮಮ ॥

ಪಕ್ಷಿರಾಜನೇ! ಮೊದಲು ಓರ್ವ ಪ್ರತಾಪಿ ಋಕ್ಷರಾಜನೆಂಬ ವಾನರ ರಾಜನಾಗಿ ಹೋಗಿದ್ದನು. ಋಕ್ಷರಾಜನು ನನಗೆ ತಾತನಾಗಬೇಕು. ಅವರಿಗೆ ವಾಲಿ ಮತ್ತು ಸುಗ್ರೀವರೆಂಬ ಇಬ್ಬರು ಧರ್ಮಾತ್ಮಾ ಪುತ್ರರಾದರು. ಅವರಲ್ಲಿ ವಾಲಿಯು ನನ್ನ ತಂದೆಯು. ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಪರಾಕ್ರಮದಿಂದ ಅವನ ಖ್ಯಾತಿ ಬಹಳವಾಗಿತ್ತು.॥5-6॥

ರಾಜಾ ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯ ಜಗತ ಇಕ್ಷ್ವಾಕೂಣಾಂ ಮಹಾರಥಃ ।
ರಾಮೋ ದಾಶರಥಿಃ ಶ್ರೀಮಾನ್ಪ್ರವಿಷ್ಟೋ ದಂಡಕಾವನಮ್ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣೇನ ಸಹ ಭ್ರಾತ್ರಾ ವೈದೇಹ್ಯಾ ಸಹ ಭಾರ್ಯಯಾ ।
ಪಿತುರ್ನಿದೇಶನಿರತೋ ಧರ್ಮ್ಯಂ ಪಂಥಾನಮಾಶ್ರಿತಃ ॥

ಇಂದಿನಿಂದ ಕೆಲವು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಇಕ್ಷ್ವಾಕುವಂಶದ ಮಹಾರಥೀ ವೀರ, ಸಂಪೂರ್ಣ ಜಗತ್ತಿನ ರಾಜನಾದ ದಶರಥ ಕುಮಾರ ಶ್ರೀಮಾನ್ ರಾಮಚಂದ್ರನು ಪಿತೃವಾಕ್ಯಪಾಲನೆಯಲ್ಲಿ ತತ್ಪರನಾಗಿ, ಧರ್ಮಮಾರ್ಗವನ್ನು ಆಶ್ರಯಿಸಿ ದಂಡಕಾರಣ್ಯಕ್ಕೆ ಬಂದಿದ್ದನು. ಅವನೊಂದಿಗೆ ಅವನ ತಮ್ಮ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ಮತ್ತು ಅವನ ಧರ್ಮಪತ್ನೀ ವಿದೇಹಕುಮಾರಿ ಸೀತೆಯೂ ಬಂದಿದ್ದಳು.॥7-8॥

ತಸ್ಯ ಭಾರ್ಯಾ ಜನಸ್ಥಾನಾದ್ರಾವಣೇನ ಹೃತಾ ಬಲಾತ್ ।
ರಾಮಸ್ಯ ತು ಪಿತುರ್ಮಿತ್ರಂ ಜಟಾಯುರ್ನಾಮ ಗೃಧ್ರರಾಟ್ ॥

ದದರ್ಶ ಸೀತಾಂ ವೈದೇಹೀಂ ಹ್ರಿಯಮಾಣಾಂ ವಿಹಾಯಸಾ ।
ರಾವಣಂ ವಿರಥಂ ಕೃತ್ವಾ ಸ್ಥಾಪಯಿತ್ವಾ ಚ ಮೈಥಿಲೀಮ್ ।
ಪರಿಶ್ರಾಂತಶ್ಚ ವೃದ್ಧಶ್ಚ ರಾವಣೇನ ಹತೋ ರಣೇ ॥

ಜನಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಬಂದ ಮೇಲೆ ಅವನ ಪತ್ನೀ ಸೀತೆಯನ್ನು ರಾವಣನು ಬಲವಂತವಾಗಿ ಅಪಹರಿಸಿದನು. ಆಗ ಶ್ರೀರಾಮನ ತಂದೆಯ ಮಿತ್ರನಾಗಿದ್ದ ಗೃಧ್ರರಾಜ ಜಟಾಯುವು ರಾವಣನು ಆಕಾಶಮಾರ್ಗದಿಂದ ವೈದೇಹಿಯನ್ನು ಕೊಂಡುಹೋಗುವು ದನ್ನು ನೋಡಿದನು. ನೋಡುತ್ತಲೇ ಅವನು ರಾವಣನ ಮೇಲೆ ಎರಗಿದನು, ಅವನ ರಥವನ್ನು ಪುಡಿ-ಪುಡಿ ಮಾಡಿ, ಅವನು ಮೈಥಿಲಿಯನ್ನು ಸುರಕ್ಷಿತವಾಗಿ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ನಿಲ್ಲಿಸಿದನು, ಆದರೆ ಅವನು ವೃದ್ಧನಾಗಿದ್ದನು. ಯುದ್ಧ ಮಾಡುತ್ತಾ ಬಳಲಿ ಹೋಗಿ ಕೊನೆಗೆ ರಣರಂಗದಲ್ಲಿ ರಾವಣನ ಕೈಯಿಂದ ಕೊಲ್ಲಲ್ಪಟ್ಟನು.॥9-10॥

ಏವಂ ಗೃಧ್ರೋ ಹತಸ್ತೇನ ರಾವಣೇನ ಬಲೀಯಸಾ ।
ಸಂಸ್ಕೃತಶ್ಚಾಪಿ ರಾಮೇಣ ಜಗಾಮ ಗತಿಮುತ್ತಮಾಮ್ ॥

ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಹಾ ಬಲೀ ರಾವಣನಿಂದ ಜಟಾಯುವಿನ ವಧೆಯಾಯಿತು. ಸ್ವತಃ ಶ್ರೀರಾಮಚಂದ್ರನೇ ಅವನ ದಹನ ಸಂಸ್ಕಾರ ಮಾಡಿದನು ಮತ್ತು ಅವನು ಉತ್ತಮ ಗತಿಯನ್ನು ಪಡೆದನು.॥11॥

ತತೋ ಮಮ ಪಿತೃವ್ಯೇಣ ಸುಗ್ರೀವೇಣ ಮಹಾತ್ಮನಾ ।
ಚಕಾರ ರಾಘವಃ ಸಖ್ಯಂ ಸೋಽವಧೀತ್ಪಿತರಂ ಮಮ ॥

ಅನಂತರ ಶ್ರೀರಾಮನು ನನ್ನ ಚಿಕ್ಕಪ್ಪ ಮಹಾತ್ಮಾ ಸುಗ್ರೀವನೊಂದಿಗೆ ಮೈತ್ರಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡನು. ಸುಗ್ರೀವನು ಹೇಳಿದಂತೆ ಶ್ರೀರಾಮನು ನನ್ನ ಪಿತನನ್ನು ವಧಿಸಿದನು.॥12॥

ಮಮ ಪಿತ್ರಾ ವಿರುದ್ಧೋ ಹಿ ಸುಗ್ರೀವಃ ಸಚಿವೈಃ ಸಹ ।
ನಿಹತ್ಯ ವಾಲಿನಂ ರಾಮಸ್ತತಸ್ತಮಭಿಷೇಚಯತ್ ॥

ನನ್ನ ತಂದೆಯು ಮಂತ್ರಿಗಳ ಸಹಿತ ಸುಗ್ರೀವನನ್ನು ರಾಜ್ಯಸುಖದಿಂದ ವಂಚಿತನಾಗಿಸಿದ್ದನು. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಶ್ರೀರಾಮ ಚಂದ್ರನು ನನ್ನ ತಂದೆ ವಾಲಿಯನ್ನು ಕೊಂದು ಸುಗ್ರೀವನಿಗೆ ಪಟ್ಟಾಭಿಷೇಕ ಮಾಡಿಸಿದನು.॥13॥

ಸ ರಾಜ್ಯೇ ಸ್ಥಾಪಿತಸ್ತೇನ ಸುಗ್ರೀವೋ ವಾನರೇಶ್ವರಃ ।
ರಾಜಾ ವಾನರಮುಖ್ಯಾನಾಂ ತೇನ ಪ್ರಸ್ಥಾಪಿತಾ ವಯಮ್ ॥

ಅವನೇ ಸುಗ್ರೀವನನ್ನು ವಾಲಿಯ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಿದನು. ಈಗ ಸುಗ್ರೀವನೇ ವಾನರರ ಒಡೆಯನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಮುಖ್ಯ-ಮುಖ್ಯ ವಾನರರಿಗೂ ರಾಜ ನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಅವನು ನಮ್ಮನ್ನು ಸೀತಾನ್ವೇಷಣೆಗಾಗಿ ಕಳಿಸಿರುವನು.॥14॥

ಏವಂ ರಾಮಪ್ರಯುಕ್ತಾಸ್ತು ಮಾರ್ಗಮಾಣಾಸ್ತತಸ್ತತಃ ।
ವೈದೇಹೀಂ ನಾಧಿಗಚ್ಛಾಮೋ ರಾತ್ರೌ ಸೂರ್ಯಪ್ರಭಾಮಿವ ॥

ಈ ರೀತಿ ಶ್ರೀರಾಮನಿಂದ ಪ್ರೇರಿತರಾಗಿ ನಾವು ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ವಿದೇಹಕುಮಾರಿ ಸೀತೆಯನ್ನು ಹುಡುಕುತ್ತಾ ತಿರುಗಾಡುತ್ತಿದ್ದೇವೆ, ಆದರೆ ಇಷ್ಟರವರೆಗೆ ಅವಳು ಕಾಣಸಿಗಲಿಲ್ಲ. ರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯನ ದರ್ಶನವಾಗದಿರುವಂತೆಯೇ ನಮಗೆ ಈ ವನದಲ್ಲಿ ಜಾನಕಿಯ ದರ್ಶನವಾಗಲಿಲ್ಲ.॥15॥

ತೇ ವಯಂ ದಂಡಕಾರಣ್ಯಂ ವಿಚಿತ್ಯ ಸುಸಮಾಹಿತಾಃ ।
ಅಜ್ಞಾನಾತ್ತು ಪ್ರವಿಷ್ಟಾಃ ಸ್ಮ ಧರಣ್ಯಾ ವಿವೃತಂ ಬಿಲಮ್ ॥

ನಾವು ಮನಸ್ಸನ್ನು ಏಕಾಗ್ರಗೊಳಿಸಿ ದಂಡಕಾರಣ್ಯದಲ್ಲಿ ಚೆನ್ನಾಗಿ ಹುಡುಕುತ್ತಿರುವಾಗ, ತಿಳಿಯದೆ ಭೂಮಿಯೊಳಗಿನ ಒಂದು ಬಿಲದಲ್ಲಿ ನುಗ್ಗಿದೆವು.॥16॥

ಮಯಸ್ಯ ಮಾಯಾವಿದಿತಂ ತದ್ಬಿಲಂ ಚ ವಿಚಿನ್ವತಾಮ್ ।
ವ್ಯತೀತಸ್ತತ್ರ ನೋ ಮಾಸೋ ಯೋ ರಾಜ್ಞಾ ಸಮಯಃ ಕೃತಃ ॥

ಆ ಗುಹೆಯನ್ನು ಮಯಾಸುರನು ಮಾಯೆಯಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದನು. ಅದರಲ್ಲಿ ಹುಡುಕುತ್ತಾ-ಹುಡುಕುತ್ತಾ ನಮಗೆ ಒಂದು ತಿಂಗಳು ಕಳೆದು ಹೋಯಿತು. ಅದನ್ನು ಸುಗ್ರೀವರಾಜನು ನಾವು ಮರಳುವ ಅವಧಿಯನ್ನು ನಿಶ್ಚಯಿಸಿದ್ದನು.॥17॥

ತೇ ವಯಂ ಕಪಿರಾಜಸ್ಯ ಸರ್ವೇ ವಚನಕಾರಿಣಃ ।
ಕೃತಾಂ ಸಂಸ್ಥಾಮತಿಕ್ರಾಂತಾ ಭಯಾತ್ಪ್ರಾಯಮುಪಾಸಿತಾಃ ॥

ನಾವೆಲ್ಲರೂ ಕಪಿರಾಜ ಸುಗ್ರೀವನ ಆಜ್ಞಾಕಾರಿಯಾಗಿದ್ದೇವೆ, ಆದರೂ ಅವನು ವಿಧಿಸಿದ ಅವಧಿಯನ್ನು ಮೀರಿದ್ದೇವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಅವನ ಭಯದಿಂದ ನಾವು ಇಲ್ಲಿ ಆಮರಣ ಉಪವಾಸವನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದೇವೆ.॥18॥

ಕ್ರುದ್ಧೇ ತಸ್ಮಿಂಸ್ತು ಕಾಕುತ್ಸ್ಥೇ ಸುಗ್ರೀವೇ ಚ ಸಲಕ್ಷ್ಮಣೇ ।
ಗತಾನಾಮಪಿ ಸರ್ವೇಷಾಂ ತತ್ರ ನೋ ನಾಸ್ತಿ ಜೀವಿತಮ್ ॥

ಕಕುತ್ಸ್ಥ ಕುಲಭೂಷಣ ಶ್ರೀರಾಮ-ಲಕ್ಷ್ಮಣ ಮತ್ತು ಸುಗ್ರೀವ ಮೂವರೂ ನಮ್ಮ ಮೇಲೆ ಕುಪಿತರಾಗುವರು. ಆ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ನಾವು ಅಲ್ಲಿಗೆ ಮರಳಿದ ಬಳಿಕ ಯಾರೂ ಬದುಕಿರಲಾರೆವು.॥19॥

ಶ್ರೀ ವಾಲ್ಮೀಕಿವಿರಚಿತ ಆರ್ಷರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಕಿಷ್ಕಿಂಧಾಕಾಂಡದ ಐವತ್ತೇಳನೆಯ ಸರ್ಗ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಯಿತು. ॥57॥