०३२ हनुमता सुग्रीवबोधनम्

ಚಿಂತಿತನಾದ ಸುಗ್ರೀವನನ್ನು ಹನುಮಂತನು ಸಮಜಾಯಿಸಿದುದು

ಅಂಗದಸ್ಯ ವಚಃ ಶ್ರುತ್ವಾ ಸುಗ್ರೀವಃ ಸಚಿವೈಃ ಸಹ ।
ಲಕ್ಷ್ಮಣಂ ಕುಪಿತಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ಮುಮೋಚಾಸನಮಾತ್ಮವಾನ್ ॥

ಮಂತ್ರಿಗಳ ಸಹಿತ ಅಂಗದನ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ, ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಕುಪಿತನಾಗಿರುವುದನ್ನು ತಿಳಿದು ಮನಸ್ಸನ್ನು ವಶದಲ್ಲಿರಿಸಿಕೊಂಡ ಸುಗ್ರೀವನು ಆಸನದಿಂದ ಎದ್ದು ನಿಂತುಕೊಂಡನು.॥1॥

ಸ ಚ ತಾನಬ್ರವೀದ್ವಾಕ್ಯಂ ನಿಶ್ಚಿತ್ಯ ಗುರುಲಾಘವಮ್ ।
ಮಂತ್ರಜ್ಞಾನ್ಮಂತ್ರಕುಶಲೋ ಮಂತ್ರೇಷು ಪರಿನಿಷ್ಠಿತಃ ॥

ಮಂತ್ರಾಲೋಚನೆಯಲ್ಲಿ ನಿಪುಣನಾದ ಸುಗ್ರೀವನು ಶ್ರೀರಾಮನ ಗುರುತ್ವವನ್ನು ಮತ್ತು ತನ್ನ ಲಘುತ್ವವನ್ನು ನಿಶ್ಚಯಿಸಿ ಮಂತ್ರಾಲೋಚನೆಗಳಲ್ಲಿ ನಿಪುಣರಾದ ಮಂತ್ರಿಗಳಿಗೆ ಹೇಳಿದನು.॥2॥

ನ ಮೇ ದುರ್ವ್ಯಾಹೃತಂ ಕಿಂಚಿನ್ನಾಪಿ ಮೇ ದುರನುಷ್ಠಿತಮ್ ।
ಲಕ್ಷ್ಮಣೋ ರಾಘವಭ್ರಾತಾ ಕ್ರುದ್ಧಃ ಕಿಮಿತಿ ಚಿಂತಯೇ ॥

ಸುಹೃದರೇ! ನಾನು ಎಂದೂ ಯಾವುದೇ ಕೆಟ್ಟ ಮಾತನ್ನು ಆಡಿದವನಲ್ಲ. ಕೆಟ್ಟಕಾರ್ಯವನ್ನು ಮಾಡಿದವನಲ್ಲ. ಹೀಗಿರುವಾಗ ಶ್ರೀರಾಮನ ತಮ್ಮನಾದ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಏಕೆ ಕುಪಿತನಾಗಿದ್ದಾನೆ? ಎಂಬ ವಿಷಯವಾಗಿ ಚಿಂತಿಸುತ್ತಿದ್ದೇನೆ.॥3॥

ಅಸುಹೃದ್ಭಿರ್ಮಮಾಮಿತ್ರೈರ್ನಿತ್ಯಮಂತರದರ್ಶಿಭಿಃ ।
ಮಮ ದೋಷಾನಸಂಭೂತಾನ್ ಶ್ರಾವಿತೋ ರಾಘವಾನುಜಃ ॥

ನಿತ್ಯವೂ ನನ್ನಲ್ಲಿ ದೋಷಗಳನ್ನೇ ಎಣಿಸುವ, ಸುಹೃದರಲ್ಲದ, ಯಾವಾಗಲೂ ಛಿದ್ರಾನ್ವೇಷಿಗಳಾದ ನನ್ನ ಶತ್ರುಗಳು ಲಕ್ಷ್ಮಣನಲ್ಲಿ ನನ್ನಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲದಿರುವ ದೋಷಗಳನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಿ ಹೇಳಿರಬಹುದು.॥4॥

ಅತ್ರ ತಾವದ್ಯಥಾಬುದ್ಧಿಃ ಸರ್ವೈರೇವ ಯಥಾವಿಧಿ ।
ಭಾವಸ್ಯ ನಿಶ್ಚಯಸ್ತಾವದ್ವಿಜ್ಞೇಯೋ ನಿಪುಣಂ ಶನೈಃ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣನ ಕೋಪದ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ನೀವೆಲ್ಲರೂ ನಿಧಾನವಾಗಿ ಕುಶಲತೆಯಿಂದ ಅವನ ಮನೋಭಾವವನ್ನು ವಿಧಿವತ್ತಾಗಿ ನಿಶ್ಚಯಿಸಿ ಹಾಗೂ ಕೋಪದ ಯಥಾರ್ಥ ಕಾರಣವನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳಿರಿ.॥5॥

ನ ಖಲ್ವಸ್ತಿ ಮಮ ತ್ರಾಸೋ ಲಕ್ಷ್ಮಣಾನ್ನಾಪಿ ರಾಘವಾತ್ ।
ಮಿತ್ರಂಸ್ವಸ್ಥಾನಕುಪಿತಂ ಜನಯತ್ಯೇವ ಸಂಭ್ರಮಮ್ ॥

ಖಂಡಿತವಾಗಿ ನನಗೆ ಲಕ್ಷ್ಮಣನಿಂದ ಮತ್ತು ಶ್ರೀರಾಮನಿಂದ ಯಾವುದೇ ಭಯವಿಲ್ಲದಿದ್ದರೂ ಅಪರಾಧವಿಲ್ಲದೆ ಕುಪಿತನಾದ ಮಿತ್ರನಿಂದಾಗಿ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಗಾಬರಿ ಹುಟ್ಟಿಸುತ್ತದೆ.॥6॥

ಸರ್ವಥಾ ಸುಕರಂ ಮಿತ್ರಂ ದುಷ್ಕರಂ ಪ್ರತಿಪಾಲನಮ್ ।
ಅನಿತ್ಯತ್ವಾತ್ ತು ಚಿತ್ತಾನಾಂ ಪ್ರೀತಿರಲ್ಪೇಽತಿಭಿದ್ಯತೇ॥

ಯಾರನ್ನಾದರೂ ಮಿತ್ರನನ್ನಾಗಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಸುಲಭವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಆ ಮೈತ್ರಿಯನ್ನು ನಿಭಾಯಿಸುವುದು ಬಹಳ ಕಷ್ಟವಾಗಿದೆ; ಏಕೆಂದರೆ ಮನಸ್ಸಿನ ಭಾವ ಸದಾ ಒಂದೇ ರೀತಿಯಾಗಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಯಾರಿಂದಲಾದರೂ ಸ್ವಲ್ಪ ಚಾಡಿಮಾತು ಕೇಳಿದಾಗ ಪ್ರೇಮದಲ್ಲಿ ಅಂತರ ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ.॥7॥

ಅತೋ ನಿಮಿತ್ತಂ ತ್ರಸ್ತೋಽಹಂ ರಾಮೇಣ ತು ಮಹಾತ್ಮನಾ ।
ಯನ್ಮಮೋಪಕೃತಂಶಕ್ಯಂ ಪ್ರತಿಕರ್ತುಂ ನ ತನ್ಮಯಾ ॥

ಈ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ ನಾನು ಇನ್ನೂ ಹೆದರಿರುವೆನು ; ಏಕೆಂದರೆ ಮಹಾತ್ಮಾ ಶ್ರೀರಾಮನು ಮಾಡಿದ ಉಪಕಾರವನ್ನು ತೀರಿಸಲು ನನ್ನಲ್ಲಿ ಶಕ್ತಿ ಇಲ್ಲ.॥8॥

ಸುಗ್ರೀವೇಣೈವಮುಕ್ತೇ ತು ಹನುಮಾನ್ ಹರಿಪುಂಗವಃ ।
ಉವಾಚ ಸ್ವೇನ ತರ್ಕೇಣ ಮಧ್ಯೇ ವಾನರಮಂತ್ರಿಣಾಮ್ ॥

ಸುಗ್ರೀವನು ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದಾಗ ವಾನರಶ್ರೇಷ್ಠ ಹನುಮಂತನು ತನ್ನ ಯುಕ್ತಿಯನ್ನು ಆಶ್ರಯಿಸಿ ವಾನರ ಮಂತ್ರಿಗಳ ನಡುವೆ ನುಡಿದನು-॥9॥

ಸರ್ವಥಾ ನೈತದಾಶ್ಚರ್ಯಂ ಯತ್ ತ್ವಂ ಹರಿಗಣೇಶ್ವರ ।
ನ ವಿಸ್ಮರಸಿ ಸುಸ್ನಿಗ್ಧಮುಪಕಾರ ಕೃತಂ ಶುಭಮ್ ॥

ಕಪಿರಾಜನೇ! ಮಿತ್ರನು ಅತ್ಯಂತ ಸ್ನೇಹದಿಂದ ಮಾಡಿದ ಉತ್ತಮ ಉಪಕಾರವನ್ನು ನೀನು ಮರೆತಿಲ್ಲ, ಇದರಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಆಶ್ಚರ್ಯದ ಮಾತು ಇಲ್ಲ. (ಏಕೆಂದರೆ ಒಳ್ಳೆಯ ಜನರ ಸ್ವಭಾವ ಹೀಗೆಯೇ ಇರುತ್ತದೆ..॥10॥

ರಾಘವೇಣ ತು ವೀರೇಣ ಭಯಮುತ್ಸ್ಯಜ್ಯ ದೂರತಃ ।
ತ್ವತ್ಪ್ರಿಯಾರ್ಥಂ ಹತೋ ವಾಲೀ ಶಕ್ರತುಲ್ಯಪರಾಕ್ರಮಃ ॥

ಸರ್ವಥಾ ಪ್ರಣಯಾತ್ ಕುದ್ಧೋ ರಾಘವೋ ನಾತ್ರ ಸಂಶಯಃ ।
ಭ್ರಾತರಂ ಸಂಪ್ರಹಿತವಾನ್ ಲ್ಲಕ್ಷ್ಮಣಂ ಲಕ್ಷ್ಮಿವರ್ಧನಮ್ ॥

ವೀರವರ ಶ್ರೀರಾಮನಾದರೋ ಲೋಕಾಪವಾದದ ಭಯವನ್ನು ದೂರ ತಳ್ಳಿ ನಿನ್ನ ಪ್ರಿಯವನ್ನು ಮಾಡುವುದಕ್ಕಾಗಿ ಇಂದ್ರತುಲ್ಯ ಪರಾಕ್ರಮಿ ವಾಲಿಯನ್ನು ವಧಿಸಿರುವನು; ಆದ್ದರಿಂದ ಅವನು ನಿಃಸಂದೇಹವಾಗಿ ನಿನ್ನ ಮೇಲೆ ಕುಪಿತನಾಗಿಲ್ಲ. ಶ್ರೀರಾಮ ಚಂದ್ರನು ಶೋಭಾಸಂಪತ್ತನ್ನು ವೃದ್ಧಿಗೊಳಿಸುವ ತನ್ನ ತಮ್ಮ ಲಕ್ಷ್ಮಣನನ್ನು ನಿನ್ನ ಬಳಿಗೆ ಕಳಿಸಿದುದರಲ್ಲಿ ಸರ್ವಥಾ ನಿನ್ನ ಕುರಿತು ಇರುವ ಪ್ರೇಮವೇ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ.॥11-12॥

ತ್ವಂ ಪ್ರಮತ್ತೋ ನ ಜಾನೀಷೇ ಕಾಲಂ ಕಾಲವಿದಾಂ ವರ ।
ಫುಲ್ಲಸಪ್ತಚ್ಛದಶ್ಯಾಮಾ ಪ್ರವೃತ್ತಾ ತು ಶರಚ್ಛುಭಾ ॥

ಸಮಯದ ಜ್ಞಾನವುಳ್ಳ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಕಪಿರಾಜಾ! ಸೀತೆಯನ್ನು ಹುಡುಕಲು ನೀನು ನಿಶ್ಚಯಿಸಿದ ಸಮಯವನ್ನು ನೀನು ಈ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಮಾದದಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದಿದ್ದರಿಂದ ಮರೆತುಹೋಗಿರುವೆ. ನೋಡಲ್ಲ, ಈ ಸುಂದರ ಶರದ್ಋತು ಪ್ರಾರಂಭವಾಗಿದೆ. ಅದು ಅರಳಿದ ಏಳೆಲೆ ಬಾಳೆಯ ಹೂವುಗಳಿಂದ ಶ್ಯಾಮಲವಾಗಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತಿದೆ.॥13॥

ನಿರ್ಮಲಗ್ರಹನಕ್ಷತ್ರಾ ದ್ಯೌಃ ಪ್ರಣಷ್ಟಬಲಾಹಕಾ ।
ಪ್ರಸನ್ನಾಶ್ಚ ದಿಶಃ ಸರ್ವಾಃ ಸರಿತಶ್ಚ ಸರಾಂಸಿ ಚ ॥

ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಈಗ ಮೋಡಗಳಿಲ್ಲ. ಗ್ರಹ, ನಕ್ಷತ್ರಗಳು ನಿರ್ಮಲವಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತಿವೆ. ಎಲ್ಲ ದಿಕ್ಕುಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಾಶ ಹಬ್ಬಿದೆ, ನದಿಗಳ, ಸರೋವರಗಳ ನೀರು ಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಸ್ವಚ್ಛವಾಗಿದೆ.॥14॥

ಪ್ರಾಪ್ತಮುದ್ಯೋಗಕಾಲಂ ತು ನಾವೈಷಿ ಹರಿಪುಂಗವ ।
ತ್ವಂ ಪ್ರಮತ್ತ ಇತಿವ್ಯಕ್ತಂ ಲಕ್ಷ್ಮಣೋಽಯಮಿಹಾಗತಃ ॥

ವಾನರರಾಜನೇ! ರಾಜರು ವಿಜಯ-ಯಾತ್ರೆಯ ಸಿದ್ಧತೆ ಮಾಡುವ ಸಮಯ ಬಂದಿದೆ ; ಆದರೆ ನಿನಗೆ ಇದರ ಯಾವ ಅರಿವೂ ಇಲ್ಲ. ನೀನು ಪ್ರಮಾದದಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದಿರುವುದು ಇದರಿಂದ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಇಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದಿರುವನು.॥15॥

ಆರ್ತಸ್ಯ ಹೃತದಾರಸ್ಯ ಪರುಷಂ ಪುರುಷಾಂತರಾತ್ ।
ವಚನಂ ಮರ್ಷಣೀಯಂ ತೇ ರಾಘವಸ್ಯ ಮಹಾತ್ಮನಃ ॥

ಮಹಾತ್ಮಾ ಶ್ರೀರಾಮಚಂದ್ರನ ಪತ್ನಿಯ ಅಪಹರಣವಾಗಿದೆ, ಇದರಿಂದ ಅವನು ಬಹಳ ದುಃಖಿತನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಲಕ್ಷ್ಮಣನ ಬಾಯಿಯಿಂದ ಅವನ ಕಠೋರ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಬೇಕಾಗಿ ಬಂದರೂ ನೀನು ಸುಮ್ಮನೆ ಸಹಿಸಬೇಕು.॥16॥

ಕೃತಾಪರಾಧಸ್ಯ ಹಿ ತೇ ನಾನ್ಯತ್ಪಶ್ಯಾಮ್ಯಹಂ ಕ್ಷಮಮ್ ।
ಅಂತರೇಣಾಂಜಲಿಂ ಬದ್ಧ್ವಾ ಲಕ್ಷ್ಮಣಸ್ಯ ಪ್ರಸಾದನಾತ್ ॥

ನಿನ್ನಿಂದ ಅಪರಾಧವಾಗಿದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಕೈಮುಗಿದು ಲಕ್ಷ್ಮಣನನ್ನು ಪ್ರಸನ್ನಗೊಳಿಸದೆ ಬೇರೆ ಯಾವುದೇ ಉಚಿತ ಕರ್ತವ್ಯವು ನನಗೆ ಕಾಣುತ್ತಿಲ್ಲ.॥17॥

ನಿಯುಕ್ತೈರ್ಮಂತ್ರಿಭಿರ್ವಾಚ್ಯೋ ಹ್ಯವಶಂ ಪಾರ್ಥಿವೋ ಹಿತಮ್ ।
ಅಥ ಏವ ಭಯಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಬ್ರವೀಮ್ಯವಧೃತಂ ವಚಃ ॥

ರಾಜ್ಯದ ಒಳಿತಿಗಾಗಿ ನಿಯುಕ್ತರಾದ ಮಂತ್ರಿಗಳ ಕರ್ತವ್ಯವೂ ರಾಜನ ಹಿತದ ಮಾತನ್ನು ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ತಿಳಿಸುವುದೇ ಆಗಿದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ನಾನು ಭಯಬಿಟ್ಟು ನನ್ನ ನಿಶ್ಚಿತ ವಿಚಾರವನ್ನು ತಿಳಿಸುತ್ತಿದ್ದೇನೆ.॥18॥

ಅಭಿಕ್ರುದ್ಧಃ ಸಮರ್ಥೋ ಹಿ ಚಾಪಮುದ್ಯಮ್ಯ ರಾಘವಃ ।
ಸದೇವಾಸುರಗಂಧರ್ವಂ ವಶೇ ಸ್ಥಾಪಯಿತುಂ ಜಗತ್ ॥

ಭಗವಾನ್ ಶ್ರೀರಾಮನು ಕ್ರೋಧಗೊಂಡು ಧನುಸ್ಸನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಂಡರೆ ದೇವತೆ, ಅಸುರ, ಗಂಧರ್ವರ ಸಹಿತ ಸಂಪೂರ್ಣ ಜಗತ್ತನ್ನು ತನ್ನ ವಶಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳ ಬಲ್ಲನು.॥19॥

ನ ಸ ಕ್ಷಮಃ ಕೋಪಯಿತುಂ ಯಃ ಪ್ರಸಾದ್ಯಃ ಪುನರ್ಭವೇತ್ ।
ಪೂರ್ವೋಪಕಾರಂ ಸ್ಮರತಾ ಕೃತಜ್ಞೇನ ವಿಶೇಷತಃ ॥

ಯಾರನ್ನು ಪ್ರಸನ್ನಗೊಳಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವೋ ಅಂತಹವನನ್ನು ಕೋಪಗೊಳ್ಳುವಂತೆ ಮಾಡುವುದು ಎಂದಿಗೂ ಸರಿಯಲ್ಲ. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಹಿಂದೆ ಪಡೆದುಕೊಂಡಿರುವ ಉಪಕಾರವನ್ನು ಸ್ಮರಿಸುವ ಕೃತಜ್ಞನಾದ ನೀನು ಈ ಮಾತನ್ನು ಹೆಚ್ಚು ಗಮನ ಕೊಡಬೇಕು.॥20॥

ತಸ್ಯ ಮೂರ್ಧ್ನಾ ಪ್ರಣಮ್ಯ ತ್ವಂ ಸುಪುತ್ರಃ ಸಸುಹೃಜ್ಜನಃ ।
ರಾಜಂಸ್ತಿಷ್ಠ ಸ್ವಸಮಯೇ ಭರ್ತುಭಾರ್ಯೇವ ತದ್ವಶೇ ॥

ರಾಜನೇ! ಪುತ್ರ ಮತ್ತು ಮಿತ್ರರೊಂದಿಗೆ ನೀನು ತಲೆಬಾಗಿ ಅವನಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ, ಪತ್ನಿಯು ಪತಿಯ ವಶಳಾಗಿರುವಂತೆ ನೀನು ಶ್ರೀರಾಮನಿಗೆ ವಶನಾಗಿ ತನ್ನ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಯಲ್ಲಿ ಸ್ಥಿರನಾಗಿರು.॥21॥

ನ ರಾಮರಾಮಾನುಜಶಾಸನಂ ತ್ವಯಾ
ಕಪೀಂದ್ರ ಯುಕ್ತಂ ಮನಸಾಪ್ಯಪೋಹಿತುಮ್ ।
ಮನೋ ಹಿ ತೇ ಜ್ಞಾಸ್ಯತಿ ಮಾನುಷಂ ಬಲಂ
ಸರಾಘವಸ್ಯಾಸ್ಯ ಸುರೇಂದ್ರವರ್ಚಸಃ ॥

ಕಪೀಂದ್ರನೇ! ಶ್ರೀರಾಮನ ಮತ್ತು ರಾಮಾನುಜನ ಆಜ್ಞೆಯನ್ನು ಮನಸ್ಸಿನಿಂದಲೂ ಕೂಡ ಉಪೇಕ್ಷಿಸಬಾರದು. ದೇವೇಂದ್ರನಂತೆ ತೇಜಸ್ವೀ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ಸಹಿತ ಶ್ರೀರಾಮನ ಅಲೌಕಿಕ ಬಲದ ಅರಿವು ನಿನ್ನ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಚೆನ್ನಾಗಿ ತಿಳಿದಿದೆ.॥22॥

ಶ್ರೀ ವಾಲ್ಮೀಕಿವಿರಚಿತ ಆರ್ಷರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಕಿಷ್ಕಿಂಧಾಕಾಂಡದ ಮೂವತ್ತೆರಡನೆಯ ಸರ್ಗ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಯಿತು.॥32॥