०११ वालिपराक्रमवर्णनम्

ಸುಗ್ರೀವನು ವಾಲಿಯ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ವರ್ಣಿಸಿದುದು, ವಾಲಿಯು ದುಂದುಭಿ ದೈತ್ಯನನ್ನು ಕೊಂದು ಮತಂಗವನಕ್ಕೆ ಎಸೆದುದು, ವಾಲಿಗೆ ಮತಂಗ ಮುನಿಯ ಶಾಪ, ಶ್ರೀರಾಮನು ದುಂದುಭಿಯ ಅಸ್ತಿಸಮೂಹವನ್ನು ದೂರಕ್ಕೆ ಎಸೆದುದು, ಸುಗ್ರೀವನು ಶ್ರೀರಾಮನಲ್ಲಿ ಸಾಲವೃಕ್ಷಗಳನ್ನು ಭೇದಿಸಲು ಹೇಳಿದುದು

ರಾಮಸ್ಯ ವಚನಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ಹರ್ಷಪೌರುಷ ವರ್ಧನಮ್ ।
ಸುಗ್ರೀವಃ ಪೂಜಯಾಂ ಚಕ್ರೇ ರಾಘವಂ ಪ್ರಶಶಂಸ ಚ ॥

ಉತ್ಸಾಹ ಮತ್ತು ಪೌರುಷವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುವ ಶ್ರೀರಾಮನ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ಸುಗ್ರೀವನು ಅವನ ಕುರಿತು ಆದರ ಪ್ರಕಟಿಸಿ, ಶ್ರೀರಘುನಾಥನನ್ನು ಹೀಗೆ ಪ್ರಶಂಸಿಸಿದನು.॥1॥

ಅಸಂಶಯಂ ಪ್ರಜ್ವಲಿತೈಸ್ತೀಕ್ಷ್ಣೈರ್ಮರ್ಮಾತಿಗೈಃ ಶರೈಃ ।
ತ್ವಂ ದಹೇಃ ಕುಪಿತೋ ಲೋಕಾನ್ ಯುಗಾಂತ ಇವ ಭಾಸ್ಕರಃ ॥

ಪ್ರಭೋ! ನಿನ್ನ ಬಾಣಗಳು ಪ್ರಜ್ವಲಿತ, ತೀಕ್ಷ್ಣ ಹಾಗೂ ಮರ್ಮಭೇದಿಯಾಗಿವೆ. ನೀನು ಕುಪಿತನಾದರೆ ಇವುಗಳಿಂದ ಪ್ರಳಕಾಲದ ಸೂರ್ಯನಂತೆ ಸಮಸ್ತಲೋಕಗಳನ್ನು ಭಸ್ಮವಾಗಿಸಬಲ್ಲೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಸಂಶಯವೇ ಇಲ್ಲ.॥2॥

ವಾಲಿನಃ ಪೌರುಷಂ ಯತ್ತದ್ ಯಚ್ಚ ವೀರ್ಯಂ ಧೃತಿಶ್ಚ ಯಾ ।
ತನ್ಮಮೈಕಮನಾಃ ಶ್ರುತ್ವಾ ವಿಧತ್ಸ್ವ ಯದನಂತರಮ್ ॥

ಆದರೆ ವಾಲಿಯಲ್ಲಿರುವ ಪುರುಷಾರ್ಥ, ಬಲ, ಧೈರ್ಯ ಎಲ್ಲವನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಟ್ಟು ಕೇಳು. ಬಳಿಕ ಉಚಿತವೆನಿಸಿದಂತೆ ಮಾಡು.॥3॥

ಸಮುದ್ರಾತ್ ಪಶ್ಚಿಮಾತ್ ಪೂರ್ವಂ ದಕ್ಷಿಣಾದಪಿ ಚೋತ್ತರಮ್ ।
ಕ್ರಾಮತ್ಯನುದಿತೇ ಸೂರ್ಯೇ ವಾಲೀ ವ್ಯಪಗತಕ್ಲಮಃ ॥

ವಾಲಿಯು ಸೂರ್ಯೋದಯಕ್ಕೆ ಮೊದಲೇ ಪಶ್ಚಿಮ ಸಮುದ್ರದಿಂದ ಪೂರ್ವ ಸಮುದ್ರದವರೆಗೆ, ದಕ್ಷಿಣ ಸಾಗರದ ಉತ್ತರದವರೆಗೆ ತಿರುಗಾಡಿ ಬಂದರೂ ಅವನು ಬಳಲುವುದಿಲ್ಲ.॥4॥

ಅಗ್ರಾಣ್ಯಾರುಹ್ಯ ಶೈಲಾನಾಂ ಶಿಖರಾಣಿ ಮಹಾಂತ್ಯಪಿ ।
ಊರ್ಧ್ವಮುತ್ಪಾತ್ಯ ತರಸಾ ಪ್ರತಿಗೃಹ್ಣಾತಿ ವೀರ್ಯವಾನ್ ॥

ಪರಾಕ್ರಮಿ ವಾಲಿಯು ಪರ್ವತಗಳ ಶಿಖರಗಳನ್ನು ಹತ್ತಿ ದೊಡ್ಡ-ದೊಡ್ಡ ಶಿಖರಗಳನ್ನು ಬಲವಂತವಾಗಿ ಎತ್ತಿ ಮೇಲಕ್ಕೆ ಹಾರಿಸಿ, ಅವನ್ನು ಕೈಯಿಂದ ಹಿಡಿದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ.॥5॥

ಬಹವಃ ಸಾರವಂತಶ್ಚ ವನೇಷು ವಿವಿಧಾ ದ್ರುಮಾಃ ।
ವಾಲಿನಾ ತರಸಾಭಗ್ನಾ ಬಲಂ ಪ್ರಥಯತಾಽಽತ್ಮನಃ ॥

ವನದಲ್ಲಿರುವ ನಾನಾ ಪ್ರಕಾರದ ಅನೇಕ ಸಮೃದ್ಧ ವೃಕ್ಷಗಳನ್ನು ತನ್ನ ಬಲವನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸುತ್ತಾ ವಾಲಿಯು ವೇಗವಾಗಿ ಮುರಿದು ಹಾಕುತ್ತಾನೆ.॥6॥

ಮಹಿಷೋ ದುಂದುಭಿರ್ನಾಮ ಕೈಲಾಸಶಿಖರಪ್ರಭಃ ।
ಬಲಂ ನಾಗಸಹಸ್ರಸ್ಯ ಧಾರಯಾಮಾಸ ವೀರ್ಯವಾನ್ ॥

ಹಿಂದೊಮ್ಮೆ ಇಲ್ಲಿ ದುಂದುಭಿ ಎಂಬ ಒಬ್ಬ ಅಸುರ ಇರುತ್ತಿದ್ದನು, ಅವನು ಕೋಣನಂತೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದನು. ಅವನು ಎತ್ತರದಲ್ಲಿ ಕೈಲಾಸದಂತೆ ಅನಿಸುತ್ತಿದ್ದನು. ಪರಾಕ್ರಮಿ ದುಂದುಭಿಯ ಶರೀರದಲ್ಲಿ ಸಾವಿರ ಆನೆಗಳ ಬಲವಿತ್ತು.॥7॥

ಸ ವೀರ್ಯೋತ್ಸೇಕದುಷ್ಟಾತ್ಮಾ ವರದಾನೇನ ಮೋಹಿತಃ ।
ಜಗಾಮ ಸ ಮಹಾಕಾಯಃ ಸಮುದ್ರಂ ಸರಿತಾಂ ಪತಿಮ್ ॥

ಬಲಗರ್ವಿತನಾದ ಆ ವಿಶಾಲಕಾಯ ದುಷ್ಟಾತ್ಮಾ ದಾನವನು ಒಮ್ಮೆ ತನಗೆ ದೊರೆತ ವರದಾನದಿಂದ ಮೋಹಿತನಾಗಿ ನದಿಗಳ ಸ್ವಾಮಿ ಸಮುದ್ರ ಬಳಿಗೆ ಹೋದನು.॥8॥

ಊರ್ಮಿಮಂತಮತಿಕ್ರಮ್ಯ ಸಾಗರಂ ರತ್ನಸಂಚಯಮ್ ।
ಮಹ್ಯಂ ಯುದ್ಧಂ ಪ್ರಯಚ್ಛೇತಿ ತಮುವಾಚ ಮಹಾರ್ಣವಮ್ ॥

ಉತ್ತಾಲ ತರಂಗಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ, ರತ್ನಗಳ ನಿಧಿ ಮಹಾ ಸಾಗರವನ್ನು ದಾಟಿ, ಅದನ್ನು ಗಣನೆಗೆ ತರದೆ ದುಂದುಭಿಯು ಅದರ ಅಭಿಷ್ಠಾತೃ ದೇವತೆಯಲ್ಲಿ ನನಗೆ ನಿನ್ನೊಂದಿಗೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುವ ಅವಕಾಶಕೊಡು ಎಂದು ಹೇಳಿದನು.॥9॥

ತತಃ ಸಮುದ್ರೋ ಧರ್ಮಾತ್ಮಾ ಸಮುತ್ಥಾಯ ಮಹಾಬಲಃ ।
ಅಬ್ರವೀದ್ವಚನಂ ರಾಜನ್ನಸುರಂ ಕಾಲಚೋದಿತಮ್ ॥

ರಾಜನೇ! ಆಗ ಮಹಾನ್ ಬಲಶಾಲಿ ಧರ್ಮಾತ್ಮಾ ಸಮುದ್ರವು ಆ ಕಾಲ ಪ್ರೇರಿತ ಅಸುರನಲ್ಲಿ ಇಂತೆಂದನು.॥10॥

ಸಮರ್ಥೋ ನಾಸ್ಮಿ ತೇ ದಾತುಂ ಯುದ್ಧಂ ಯುದ್ಧವಿಶಾರದ ।
ಶ್ರೂಯತಾಂ ಚಾಭಿಧಾಸ್ಯಾಮಿ ಯಸ್ತೇ ಯುದ್ಧಂ ಪ್ರದಾಸ್ಯತಿ ॥

ಯುದ್ಧವಿಶಾರದ ವೀರನೇ! ನಾನು ನಿನ್ನೊಂದಿಗೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಲು ಅಸಮರ್ಥನಾಗಿದ್ದೇನೆ. ನಿನ್ನೊಡನೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡುವಂತಹವನ ಹೆಸರನ್ನು ನಿನಗೆ ತಿಳಿಸುವೆನು ಕೇಳು.॥11॥

ಶೈಲರಾಜೋ ಮಹಾರಣ್ಯೇ ತಪಸ್ವಿಶರಣಂ ಪರಮ್ ।
ಶಂಕರಶ್ವಶುರೋ ನಾಮ್ನಾ ಹಿಮಾವಾನಿತಿ ವಿಶ್ರುತಃ ॥

ಮಹಾಪ್ರಸ್ರವಣೋಪೇತೋ ಬಹುಕಂದರನಿರ್ಝರಃ ।
ಸ ಸಮರ್ಥಸ್ತವ ಪ್ರೀತಿಮತುಲಾಂ ಕರ್ತುಮರ್ಹತಿ ॥

ಪರ್ವತಗಳ ರಾಜನೂ, ಭಗವಾನ್ ಶಂಕರನ ಮಾವನೂ, ತಪಸ್ವೀ ಜನರ ದೊಡ್ಡ ಆಶ್ರಯನೂ, ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಹಿಮವಂತನೆಂದು ವಿಖ್ಯಾತವಾದ, ಅನೇಕ ಕಂದರಗಳೂ, ಜಲಪಾತಗಳಿರುವ, ಗಿರಿರಾಜ ಹಿಮಾಚಲನೇ ನಿನ್ನೊಂದಿಗೆ ಯುದ್ದ ಮಾಡಲು ಸಮರ್ಥನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಅವನು ನಿನಗೆ ಅನುಪಮ ಪ್ರೀತಿ ಕೊಡಬಲ್ಲನು.॥12-13॥

ತಂ ಭೀತಮಿತಿ ವಿಜ್ಞಾಯ ಸಮುದ್ರಮಸುರೋತ್ತಮಃ ।
ಹಿಮವದ್ವನಮಾಗಮ್ಯಶರಶ್ಚಾಪಾದಿವ ಚ್ಯುತಃ ॥

ತತಸ್ತಸ್ಯ ಗಿರೇಃ ಶ್ವೇತಾ ಗಜೇಂದ್ರಪ್ರತಿಮಾಃ ಶಿಲಾಃ ।
ಚಿಕ್ಷೇಪ ಬಹುಧಾ ಭೂಮೌ ದುಂದುಭಿರ್ವಿನನಾದ ಚ ॥

ಇದನ್ನು ಕೇಳಿ ಅಸುರಶ್ರೇಷ್ಠ ದುಂದುಭಿಯು ಸಮುದ್ರವು ಹೆದರಿರುವನು ಎಂದು ತಿಳಿದು ಧನುಸ್ಸಿನಿಂದ ಬಿಟ್ಟ ಬಾಣದಂತೆ ಕೂಡಲೇ ಹಿಮಾಲಯದ ವನಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ಗಜರಾಜನಂತೆ ಪರ್ವತದ ವಿಶಾಲ ಬೆಳ್ಳಗಿನ ಶಿಲೆಗಳನ್ನು ಕಿತ್ತು ಕಿತ್ತು ಭೂಮಿಗೆ ಎಸೆಯುತ್ತಾ ಗರ್ಜಿಸತೊಡಗಿದನು.॥14-15॥

ತತಃ ಶ್ವೇತಾಂಬುದಾಕಾರಃ ಸೌಮ್ಯಃ ಪ್ರೀತಿಕರಾಕೃತಿಃ ।
ಹಿಮವಾನಬ್ರವೀದ್ವಾಕ್ಯಂ ಸ್ವ ಏವ ಶಿಖರೇ ಸ್ಥಿತಃ ॥

ಆಗ ಬೆಳ್ಳಿಮೋಡದಂತೆ ಆಕಾರ ಧರಿಸಿದ ಸೌಮ್ಯ ಸ್ವಭಾವದ ಹಿಮವಂತನು ಅಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟನಾದನು. ಅವನ ಆಕೃತಿ ಸಂತೋಷವನ್ನು ಉಕ್ಕಿಸುವಂತಿತ್ತು. ಅವನು ತನ್ನ ಶಿಖರದಲ್ಲಿ ನಿಂತು ಹೇಳಿದನು.॥16॥

ಕ್ಲೇಷ್ಟುಮರ್ಹಸಿ ಮಾಂ ನ ತ್ವಂ ದುಂದುಭೇ ಧರ್ಮವತ್ಸಲ ।
ರಣಕರ್ಮಸ್ವಕುಶಲಸ್ತಪಸ್ವಿಶರಣೋ ಹ್ಯಹಮ್ ॥

ಧರ್ಮವತ್ಸಲ ದುಂದುಭಿಯೇ! ನೀನು ನನಗೆ ತೊಂದರೆ ಕೊಡಬೇಡ. ನಾನು ಯುದ್ಧ ಕಲೆಯಲ್ಲಿ ಕುಶಲನಲ್ಲ. ನಾನಾದರೋ ತಪಸ್ವಿಗಳ ನಿವಾಸಸ್ಥಾನ ನಾಗಿದ್ದೇನೆ.॥17॥

ತಸ್ಯ ತದ್ವಚನಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ಗಿರಿರಾಜಸ್ಯ ಧೀಮತಃ ।
ಉವಾಚ ದುಂದುಭಿರ್ವಾಕ್ಯಂ ಕ್ರೋಧಾಸ್ತಂರಕ್ತಲೋಚನಃ ॥

ಧೀಮಂತ ಗಿರಿರಾಜ ಹಿಮವಂತನ ಈ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ದುಂದುಭಿಯ ಕಣ್ಣುಗಳು ಕ್ರೋಧದಿಂದ ಕೆಂಪಾದವು ಮತ್ತು ಹೀಗೆ ನುಡಿದನು.॥18॥

ಯದಿ ಯುದ್ಧೇಽಸಮರ್ಥಸ್ತ್ವಂ ಮದ್ಭಯಾದ್ ವಾ ನಿರುದ್ಯಮಃ ।
ತಮಾಚಕ್ಷ್ವ ಪ್ರದದ್ಯಾನ್ಮೇ ಯೋಽದ್ಯ ಯುದ್ಧಂ ಯುಯುತ್ಸತಃ ॥

ನೀನು ಯುದ್ಧ ಮಾಡಲು ಅಸಮರ್ಥನಾದರೆ ಅಥವಾ ನನ್ನ ಭಯದಿಂದ ಯುದ್ಧದಿಂದ ಹಿಂದೆಗೆಯುವಿಯಾದರೆ ಯುದ್ಧದ ಇಚ್ಚೆಯುಳ್ಳ ನನ್ನೊಂದಿಗೆ ಯುದ್ಧಮಾಡುವಂತಹ ವೀರನ ಹೆಸರನ್ನು ತಿಳಿಸು.॥19॥

ಹಿಮವಾನಬ್ರವೀದ್ವಾಕ್ಯಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ವಾಕ್ಯವಿಶಾರದಃ ।
ಅನುಕ್ತಪೂರ್ವಂ ಧರ್ಮಾತ್ಮಾ ಕ್ರೋಧಾತ್ತಮಸುರೋತ್ತಮಮ್ ॥

ಅವನ ಈ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ, ಶ್ರೇಷ್ಠ ಅಸುರರಲ್ಲಿ ಮೊದಲು ಯಾವುದೇ ಪ್ರತಿದ್ವಂದೀ ಯೋಧನ ಹೆಸರನ್ನು ಯಾರೂ ತಿಳಿಸಿರಲಿಲ್ಲ, ಅದನ್ನು ವಾಕ್ಯವಿಶಾರದ ಧರ್ಮಾತ್ಮಾ ಹಿಮವಂತನು ಕ್ರೋಧದಿಂದ ಹೇಳಿದನು.॥20॥

ವಾಲೀ ನಾಮ ಮಹಾಪ್ರಾಜ್ಞಃ ಶಕ್ರಪುತ್ರಃ ಪ್ರತಾಪವಾನ್ ।
ಅಧ್ಯಾಸ್ತೇ ವಾನರಃ ಶ್ರೀಮಾನ್ ಕಿಷ್ಕಿಂಧಾಮತುಲಪ್ರಭಾಮ್ ॥

ಮಹಾಪ್ರಾಜ್ಞ ದಾನವರಾಜನೇ! ವಾಲಿ ಎಂಬ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಓರ್ವ ಪರಮ ತೇಜಸ್ವೀ, ಪ್ರತಾಪೀ ವಾನರನಿದ್ದಾನೆ. ಅವನು ದೇವರಾಜ ಇಂದ್ರನ ಮಗನು, ಅನುಪಮ ಶೋಭಾಪೂರ್ಣ ಕಿಷ್ಕಿಂಧೆಯಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದಾನೆ.॥21॥

ಸ ಸಮರ್ಥೋ ಮಹಾಪ್ರಾಜ್ಞಸ್ತವ ಯುದ್ಧವಿಶಾರದಃ ।
ದ್ವಂದ್ವಯುದ್ಧಂ ಸ ದಾತುಂ ತೇ ನಮುಚೇರಿವ ವಾಸವಃ ॥

ಅವನು ಬಹಳ ಬುದ್ಧಿವಂತ ಮತ್ತು ಯುದ್ಧ ಕಲೆಯಲ್ಲಿ ನಿಪುಣನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಅವನೇ ನಿನ್ನೊಡನೆ ಕಾದಾಡಲು ಸಮರ್ಥನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಇಂದ್ರನು ನಮೂಚಿಗೆ ಯುದ್ಧದ ಅವಕಾಶ ಕೊಟ್ಟಂತೆ ಅವನು ನಿನಗೆ ದ್ವಂದ್ವಯುದ್ಧ ಕೊಡಬಲ್ಲನು.॥22॥

ತಂ ಶೀಘ್ರಮಭಿಗಚ್ಛ ತ್ವಂ ಯದಿ ಯುದ್ಧಮಿಹೇಚ್ಛಸಿ ।
ಸ ಹಿ ದುರ್ಧರ್ಷಣೋ ನಿತ್ಯಂ ಶೂರಃ ಸಮರಕರ್ಮಣಿ ॥

ನೀನು ಯುದ್ಧವನ್ನು ಬಯಸುವೆಯಾದರೆ ಶೀಘ್ರವಾಗಿ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗು; ಏಕೆಂದರೆ ವಾಲಿಯು ಯಾರದೇ ಯುದ್ಧಾಹ್ವಾನವನ್ನು ಸಹಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಅವನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಸದಾ ಶೂರತ್ವವನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸುವಂತಹವನು.॥23॥

ಶ್ರುತ್ವಾ ಹಿಮವತೋ ವಾಕ್ಯಂ ಕೋಪಾವಿಷ್ಟಃ ಸ ದುಂದುಭಿಃ ।
ಜಗಾಮ ತಾಂ ಪುರೀಂ ತಸ್ಯ ಕಿಷ್ಕಿಂಧಾಂ ವಾಲಿನಸ್ತದಾ ॥

ಹಿಮವಂತನ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ಕ್ರೋಧದಿಂದ ತುಂಬಿದ ದುಂದುಭಿಯು ಕೂಡಲೇ ವಾಲಿಯ ಕಿಷ್ಕಿಂಧೆಗೆ ಹೋದನು.॥24॥

ಧಾರಯನ್ಮಾಹಿಷಂ ರೂಪಂ ತೀಕ್ಷ್ಣಶೃಂಗೋ ಭಯಾವಹಃ ।
ಪ್ರಾವೃಷೀವ ಮಹಾಮೇಘ ಸ್ತೋಯಪೂರ್ಣೋ ನಭಸ್ತಲೇ ॥

ಅವನು ಕೋಣನಂತೆ ರೂಪವನ್ನು ಧರಿಸಿದ್ದನು. ಅವನ ಕೊಂಬುಗಳು ಬಹಳ ಚೂಪಾಗಿದ್ದವು. ಭಾರೀ ಭಯಂಕರನಾದ ದುಂದುಭಿಯು ವರ್ಷಾಕಾಲದ ನೀರು ತುಂಬಿದ ಮಹಾಮೇಘದಂತೆ ಕಂಡು ಬರುತ್ತಿದ್ದನು.॥25॥

ತತಸ್ತು ದ್ವಾರಮಾಗಮ್ಯ ಕಿಷ್ಕಿಂಧಾಯಾ ಮಹಾಬಲಃ ।
ನನರ್ದ ಕಂಪಯನ್ಭೂಮಿಂ ದುಂದುಭಿರ್ದುಂದುಭಿರ್ಯಥಾ ॥

ಆ ಮಹಾಬಲಿ ದುಂದುಭಿಯು ಕಿಷ್ಕಿಂಧೆಯ ದ್ವಾರಕ್ಕೆ ಬಂದು ಭೂಮಿಯನ್ನು ನಡುಗಿಸುತ್ತಾ ಜೋರಾಗಿ ದುಂದುಭಿಯ ಗಂಭೀರ ನಾದದಂತೆ ಗರ್ಜಿಸತೊಡಗಿದನು.॥26॥

ಸಮೀಜಾನ್ ದ್ರುಮಾನ್ ಭಂಜನ್ ವಸುಧಾಂ ದಾರಯನ್ಖುರೈಃ ।
ವಿಷಾಣೇನೋಲ್ಲಿಖನ್ ದರ್ಪಾತ್ತದ್ದ್ವಾರಂ ದ್ವಿರದೋ ಯಥಾ ॥

ಅವನು ಸುತ್ತಲಿನ ಮರಗಳನ್ನು ಮುರಿಯುತ್ತಾ, ನೆಲವನ್ನು ಗೊರಸುಗಳಿಂದ ಅಗೆಯುತ್ತಾ, ದರ್ಪದಿಂದ ಬಂದು ಪುರಿಯ ಮಹಾದ್ವಾರವನ್ನು ಕೊಂಬುಗಳಿಂದ ತಿವಿಯುತ್ತಾ ಯುದ್ಧಕ್ಕಾಗಿ ಸಿದ್ಧನಾಗಿದ್ದನು.॥27॥

ಅಂತಃಪುರಗತೋ ವಾಲೀ ಶ್ರುತ್ವಾ ಶಬ್ದಮಮರ್ಷಣಃ ।
ನಿಷ್ಪಪಾತ ಸಹ ಸ್ತ್ರೀಭಿಸ್ತಾರಾಭಿರಿವ ಚಂದ್ರಮಾಃ ॥

ನಕ್ಷತ್ರಗಳಿಂದ ಸುತ್ತುವರಿದ ಚಂದ್ರನಂತೆ ಸ್ತ್ರೀಯರಿಂದ ಸುತ್ತುವರಿದಿದ್ದ ಅಂತಃಪುರದಲ್ಲಿದ್ದ ವಾಲಿಯು ಆ ದಾನವನ ಗರ್ಜನೆ ಕೇಳಿ ಕ್ರೋಧಗೊಡು, ನಗರದ ಹೊರಗೆ ಬಂದನು.॥28॥

ಮಿತಂ ವ್ಯಕ್ತಾಕ್ಷರಪದಂ ತಮುವಾಚ ಸ ದುಂದುಭಿಮ್ ।
ಹರೀಣಾಮೀಶ್ವರೋ ವಾಲೀ ಸರ್ವೇಷಾಂ ವನಚಾರಿಣಾಮ್ ॥

ಸಮಸ್ತ ವನಚರ ವಾನರರ ರಾಜಾ ವಾಲಿಯು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಪರಿಮಿತ ವಾಣಿಯಲ್ಲಿ ಅವನು ದುಂದುಭಿಯಲ್ಲಿ ನುಡಿದನು.॥29॥

ಕಿಮರ್ಥಂ ನಗರದ್ವಾರಮಿದಂ ರುದ್ಧ್ವಾ ವಿನರ್ದಸೇ ।
ದುಂದುಭೇ ವಿದಿತೋ ಮೇಽಸಿ ರಕ್ಷ ಪ್ರಾಣಾನ್ಮಹಾಬಲ ॥

ಮಹಾಬಲೀ ದುಂದುಭಿಯೇ! ನಾನು ನಿನ್ನನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ತಿಳಿದಿದ್ದೇನೆ. ನೀನು ಈ ನಗರದ್ವಾರವನ್ನು ತಡೆದು ಏಕೆ ಗರ್ಜಿಸುತ್ತಿರುವೆ? ನಿನ್ನ ಪ್ರಾಣಗಳನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಿಕೋ.॥30॥

ತಸ್ಯ ತದ್ವಚನಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ವಾನರೇಂದ್ರಸ್ಯ ಧೀಮತಃ ।
ಉವಾಚ ದುಂದುಭಿರ್ವಾಕ್ಯಂ ಕ್ರೋಧಾತ್ಸಂ ರಕ್ತಲೋಚನಃ ॥

ಧೀಮಂತ ವಾನರೇಂದ್ರನ ಈ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ದುಂದುಭಿಯ ಕಣ್ಣುಗಳು ಕೆಂಪಾದವು. ಅವನು ಅವನಲ್ಲಿ ಇಂತೆಂದನು.॥31॥

ನ ತ್ವಂ ಸ್ತ್ರೀಸಂನಿಧೌ ವೀರ ವಚನಂ ವಕ್ತುಮರ್ಹಸಿ ।
ಮಮ ಯುದ್ಧಂ ಪ್ರಯಚ್ಛಾದ್ಯ ತತೋ ಜ್ಞಾಸ್ಯಾಮಿ ತೇ ಬಲಮ್ ॥

ವೀರನೇ! ನೀನು ಸ್ತ್ರೀಯರ ಸಮೀಪ ಇಂತಹ ಮಾತುಗಳನ್ನಾಡಬಾರದು. ನನಗೆ ಯುದ್ಧದ ಅವಕಾಶ ಕೊಡು. ಆಗ ನಾನು ನಿನ್ನ ಬಲವನ್ನು ತಿಳಿಯುವೆನು.॥32॥

ಅಥವಾ ಧಾರಯಿಷ್ಯಾಮಿ ಕ್ರೋಧಮದ್ಯ ನಿಶಾಮಿಮಾಮ್ ।
ಗೃಹ್ಯತಾಮುದಯಃ ಸ್ವೈರಂ ಕಾಮಭೋಗೇಷು ವಾನರ ॥

ಅಥವಾ ವಾನರನೇ! ನಾನು ಇಂದಿನ ರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ನನ್ನ ಕ್ರೋಧವನ್ನು ತಡೆದಿಡುವೆ. ನಿನಗೆ ಸ್ವೇಚ್ಛಾನುಸಾರ ಕಾಮ ಭೋಗಕ್ಕಾಗಿ ಸೂರ್ಯೋದಯದವರೆಗೆ ಸಮಯವನ್ನು ನನ್ನಿಂದ ಪಡೆದುಕೋ.॥33॥

ದೀಯತಾಂ ಸಂಪ್ರದಾನಂ ಚ ಪರಿಷ್ವಜ್ಯ ಚ ವಾನರಾನ್ ।
ಸರ್ವಶಾಖಾಮೃಗೇಂದ್ರಸ್ತ್ವಂ ಸಂಸಾದಯ ಸುಹೃಜ್ಜವಮ್ ॥

ವಾನರರನ್ನು ಅಪ್ಪಿಕೊಂಡು ಯಾರಿಗೆ ಏನು ಕೊಡುವುದಿದೆಯೋ ಅದನ್ನು ಕೊಟ್ಟುಬಿಡು, ನೀನು ಸಮಸ್ತ ಕಪಿಗಳ ರಾಜನಾಗಿರುವೆ. ನಿನ್ನ ಸುಹೃದರನ್ನು ಭೆಟ್ಟಿಯಾಗಿ ಸಲಹೆ ಪಡೆ.॥34॥

ಸುದೃಷ್ಟಾಂ ಕುರು ಕಿಷ್ಕಿಂಧಾಂ ಕುರುಷ್ವಾತ್ಮಸಮಂ ಪುರೇ ।
ಕ್ರೀಡಸ್ವ ಚ ಸಹ ಸ್ತ್ರೀಭಿರಹಂ ತೇ ದರ್ಪಶಾಸನಃ ॥

ಕಿಷ್ಕಿಂಧೆಯನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ನೋಡಿಕೊಂಡು ತನ್ನಂತೆ ಇರುವ ಪುತ್ರನಿಗೆ ರಾಜ್ಯ ಸಿಂಹಾಸನದಲ್ಲಿ ಪಟ್ಟಾಭಿಷಿಕ್ತನನ್ನಾಗಿಸು. ಇಂದು ಸ್ತ್ರೀಯರೊಂದಿಗೆ ಮನಸೋಕ್ತ ಕ್ರೀಡಿಸು. ಅನಂತರ ನಿನ್ನ ಗರ್ವವನ್ನು ನುಚ್ಚುನೂರಾಗಿಸುವೆನು.॥35॥

ಯೋ ಹಿ ಮತ್ತಂ ಪ್ರಮತ್ತಂ ವಾ ಭಗ್ನಂ ವಾ ರಹಿತಂ ಕೃಶಮ್ ।
ಹನ್ಯಾತ್ಸ ಭ್ರೂಣಹಾ ಲೋಕೇ ತ್ವದ್ವಿಧಂ ಮದಮೋಹಿತಮ್ ॥

ಮಧುಪಾನದಿಂದ ಮತ್ತನಾದ, ಪ್ರಮತ್ತ (ಜಾಗರೂಕನಲ್ಲದ)ನಾದ, ಯುದ್ಧದಿಂದ ಓಡುತ್ತಿರುವ, ಅಸ್ತ್ರರಹಿತ, ದುರ್ಬಲನಾದ, ನಿನ್ನಂತಹ ಸ್ತ್ರೀಯರಿಂದ ಸುತ್ತುವರಿದ ಮದಮೋಹಿತನಾದ ಪುರುಷನ ವಧೆಮಾಡುವವನನ್ನು ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಭ್ರೂಣಹತ್ಯೆ ಮಾಡಿದವನೆಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.॥36॥

ಸ ಪ್ರಹಸ್ಯಾಬ್ರವೀನ್ಮಂದ ಕ್ರೋಧಾತ್ತಮಸುರೇಶ್ವರಮ್ ।
ವಿಸೃಜ್ಯ ತಾಃ ಸ್ತ್ರಿಯಃ ಸರ್ವಾಸ್ತಾರಾಪ್ರಭೃತಿಕಾಸ್ತದಾ ॥

ಇದನ್ನು ಕೇಳಿ ಮುಗುಳ್ನಕ್ಕು ವಾಲಿಯು ತಾರೆಯೇ ಆದಿ ಸ್ತ್ರೀಯರನ್ನು ದೂರಸರಿಸಿ ಆ ಅಸುರನಲ್ಲಿ ಕ್ರೋಧದಿಂದ ಹೇಳಿದನು.॥37॥

ಮತ್ತೋಽಯಮಿತಿ ಮಾ ಮಂಸ್ಥಾ ಯದ್ಯಭೀತೋಽಸಿ ಸಂಯುಗೇ ।
ಮದೋಽಯಂ ಸಂಪ್ರಹಾರೇಽಸ್ಮಿನ್ ವೀರಪಾನಂ ಸಮರ್ಥ್ಯತಾಮ್ ॥

ನೀನು ಯುದ್ಧಕ್ಕಾಗಿ ನಿರ್ಭಯವಾಗಿ ನಿಂತಿದ್ದರೆ ಈ ವಾಲಿಯು ಮಧು ಕುಡಿದು ಉನ್ಮತ್ತನಾಗಿದ್ದಾನೆ ಎಂದು ತಿಳಿಯಬೇಡ. ನನ್ನ ಈ ಮದವನ್ನು ನೀನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಉತ್ಸಾಹ ವೃದ್ಧಿಗಾಗಿ ವೀರರು ಸೇವಿಸುವ ಔಷಧಿ ವಿಶೇಷವೆಂದು ತಿಳಿ.॥38॥

ತಮೇವಮುಕ್ತ್ವಾ ಸಂಕ್ರುದ್ಧೋ ಮಾಲಾಮುತ್ಕ್ಷಿಪ್ಯ ಕಾಂಚನೀಮ್ ।
ಪಿತ್ರಾ ದತ್ತಾಂ ಮಹೇಂದ್ರೇಣ ಯುದ್ಧಾಯ ವ್ಯವತಿಷ್ಠತ॥

ಅವನಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ಹೇಳಿ ತಂದೆ ಇಂದ್ರನು ಕೊಟ್ಟಿದ್ದ ವಿಜಯದಾಯಿನೀ ಸುವರ್ಣ ಮಾಲೆಯನ್ನು ಕತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಧರಿಸಿ ವಾಲಿಯು ಕುಪಿತನಾಗಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕಾಗಿ ಸಿದ್ಧನಾಗಿ ನಿಂತನು.॥39॥

ವಿಷಾಣಯೋರ್ಗೃಹೀತ್ವಾ ತಂ ದುಂದುಭಿಂ ಗಿರಿಸಂನಿಭಮ್ ।
ಆವಿಧ್ಯತ ತದಾ ವಾಲೀ ವಿನದನ್ ಕಪಿಕುಂಜರಃ ॥

ಕಪಿಶ್ರೇಷ್ಠ ವಾಲಿಯು ಪರ್ವತಾಕಾರ ದುಂದುಭಿಯ ಎರಡು ಕೊಂಬುಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದು ಗರ್ಜಿಸುತ್ತಾ ಅವನನ್ನು ಪದೆ-ಪದೇ ತಿರುಗಿಸಿದನು.॥40॥

ಬಲಾತ್ ವ್ಯಾಪಾದಯಾಂಚಕ್ರೇ ನನರ್ದ ಚ ಮಹಾಸ್ವನಮ್ ।
ಶ್ರೋತ್ರಾಭ್ಯಾಮಥ ರಕ್ತಂ ತು ತಸ್ಯ ಸುಸ್ರಾವ ಪಾತ್ಯತಃ ॥

ಮತ್ತೆ ಜೋರಾಗಿ ಅವನನ್ನು ನೆಲಕ್ಕೆ ಅಪ್ಪಳಿಸಿ ಜೋರಾಗಿ ಸಿಂಹನಾದ ಮಾಡಿದನು. ನೆಲಕ್ಕೆ ಅಪ್ಪಳಿಸಿದಾಗ ಅವನ ಎರಡೂ ಕಿವಿಗಳಿಂದ ರಕ್ತದ ಧಾರೆಗಳು ಹರಿಯತೊಡಗಿದವು.॥41॥

ತಯೋಸ್ತು ಕ್ರೋಧಸಂರಂಭಾತ್ ಪರಸ್ಪರಜಯೈಷಿಣೋಃ ।
ಯುದ್ಧಂ ಸಮಭವದ್ ಘೋರಂ ದುಂದುಭೇರ್ವಾಲಿನಸ್ತಥಾ ॥

ಕ್ರೋಧಾವೇಶದಿಂದ ಕೂಡಿ ಒಬ್ಬರು ಮತ್ತೊಬ್ಬರನ್ನು ಗೆಲ್ಲಲು ಇಚ್ಛಿಸುವ ದುಂದುಭಿ ಮತ್ತು ವಾಲಿ ಇವರಲ್ಲಿ ಘೋರ ಯುದ್ಧ ನಡೆಯಿತು.॥42॥

ಅಯುಧ್ಯತ ತದಾ ವಾಲೀ ಶಕ್ರತುಲ್ಯಪರಾಕ್ರಮಃ ।
ಮುಷ್ಟಿಭಿರ್ಜಾನುಭಿಃ ಪದ್ಭಿಃ ಶಿಲಾಭಿಃ ಪಾದಪೈಸ್ತಥಾ ॥

ಆಗ ಇಂದ್ರತುಲ್ಯ ಪರಾಕ್ರಮಿ ವಾಲಿಯು ದುಂದುಭಿಗೆ ಮುಷ್ಟಿಗಳಿಂದ, ಒದೆಗಳಿಂದ, ವೃಕ್ಷಗಳಿಂದ, ಶಿಲೆಗಳಿಂದ ಪ್ರಹರಿಸತೊಡಗಿದನು.॥43॥

ಪರಸ್ಪರಂ ಘ್ನತೋಸ್ತತ್ರ ವಾನರಾಸುರಯೋಸ್ತದಾ ।
ಆಸೀದ್ಧೀನೋಽಸುರೋ ಯುದ್ಧೇ ಶಕ್ರಸೂನುರ್ವ್ಯವರ್ಧತ ॥

ಆ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಪರಸ್ಪರ ಪ್ರಹಾರ ಮಾಡುತ್ತಾ ವಾನರ ಮತ್ತು ಅಸುರ ಇಬ್ಬರೂ ಯೋಧರಲ್ಲಿ ಅಸುರನ ಶಕ್ತಿ ಕ್ಷಿಣಿಸತೊಡಗಿತು, ಇಂದ್ರಕುಮಾರ ವಾಲಿಯ ಬಲ ಹೆಚ್ಚತೊಡಗಿತು.॥44॥

ತಂ ತು ದುಂದುಭಿಮುದ್ಯಮ್ಯ ಧರಣ್ಯಾಮಭ್ಯಪಾತಯತ್ ।
ಯುದ್ಧೇ ಪ್ರಾಣಹರೇ ತಸ್ಮಿನ್ನಿಷ್ಪಿಷ್ಟೋ ದುಂದುಭಿಸ್ತದಾ ॥

ಅವರಿಬ್ಬರಲ್ಲಿ ಅಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಣಾಂತಕಾರೀ ಯುದ್ಧ ಹತ್ತಿಕೊಂಡಿತು. ಆಗ ವಾಲಿಯು ದುಂದುಭಿಯನ್ನು ಎತ್ತಿ ನೆಲಕ್ಕೆ ಒಗೆದು, ಜೊತೆಗೆ ತನ್ನ ಶರೀರದಿಂದ ಅವನನ್ನು ಒತ್ತಿಬಿಟ್ಟಾಗ ದುಂದುಭಿಯು ನುಚ್ಚುನೂರಾದನು.॥45॥

ಸ್ರೋತೇಭ್ಯೋ ಬಹುರಕ್ತಂ ತು ತಸ್ಯ ಸುಸ್ರಾವ ಪಾತ್ಯತಃ ।
ಪಪಾತ ಚ ಮಹಾಬಾಹುಃ ಕ್ಷಿತೌ ಪಂಚತ್ವಮಾಗತಃ ॥

ಬೀಳುವಾಗ ಅವನ ಶರೀರದ ಎಲ್ಲ ದ್ವಾರಗಳಿಂದ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ರಕ್ತ ಹರಿಯತೊಡಗಿತು. ಆ ಮಹಾಬಾಹು ಅಸುರನು ಭೂಮಿಗೆ ಬಿದ್ದು ಸತ್ತುಹೋದನು.॥46॥

ತಂ ತೋಲಯಿತ್ವಾ ಬಾಹುಭ್ಯಾಂ ಗತಸತ್ತ್ವಮಚೇತನಮ್ ।
ಚಿಕ್ಷೇಪ ಬಲವಾನ್ವಾಲೀ ವೇಗೇನೈಕೇನ ಯೋಜನಮ್ ॥

ವನ ಪ್ರಾಣಗಳು ಹೊರಟು ಹೋದಾಗ ಚೈತನ್ಯ ಉಡುಗಿ ಹೋಯಿತು. ಆಗ ವೇಗವಂತ ವಾಲಿಯು ಅವನನ್ನು ಎರಡು ಕೈಗಳಿಂದ ಎತ್ತಿ ಸಾಮಾನ್ಯ ವೇಗದಿಂದ ಒಂದು ಯೋಜನ ದೂರಕ್ಕೆ ಎಸೆದುಬಿಟ್ಟನು.॥47॥

ತಸ್ಯ ವೇಗಪ್ರವಿದ್ಧಸ್ಯ ವಕ್ತ್ರಾತ್ ಕ್ಷತಜಬಿಂದವಃ ।
ಪ್ರಪೇತುರ್ಮಾರುತೋತ್ಕ್ಷಿಪ್ತಾ ಮತಂಗಸ್ಯಾಶ್ರಮಂ ಪ್ರತಿ ॥

ವೇಗವಾಗಿ ಎಸೆದ ಆ ಅಸುರನ ಬಾಯಿಯಿಂದ ಹೊರಟ ರಕ್ತದ ಅನೇಕ ಬಿಂದುಗಳು ಗಾಳಿಯಲ್ಲಿ ಹಾರಿ ಮತಂಗ ಮುನಿಯ ಆಶ್ರಮದಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದವು.॥48॥

ತಾನ್ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಪತಿತಾಂಸ್ತತ್ರ ಮುನಿಃ ಶೋಣಿತವಿಪ್ರುಷಃ ।
ಕ್ರುದ್ಧಸ್ತತ್ರ ಮಹಾಭಾಗ ಚಿಂತಯಾಮಾಸ ಕೋ ನ್ವಯಮ್ ॥

ಮಹಾಭಾಗನೇ! ಅಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದಿರುವ ರಕ್ತದ ಬಿಂದುಗಳನ್ನು ನೋಡಿ ಮತಂಗ ಮುನಿಯು ಕುಪಿತರಾಗಿ ‘ಇಲ್ಲಿ ರಕ್ತದ ಬಿಂದುಗಳನ್ನು ಚೆಲ್ಲಿದವನು ಯಾರು?’ ಎಂಬ ವಿಚಾರದಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದರು.॥49॥

ಯೇನಾಹಂ ಸಹಸಾ ಸ್ಪೃಷ್ಟಃ ಶೋಣಿತೇನ ದುರಾತ್ಮನಾ ।
ಕೋಽಯಂ ದುರಾತ್ಮಾ ದುರ್ಬುದ್ಧಿರಕೃತಾತ್ಮಾ ಚ ಬಾಲಿಶಃ ।।

ಯಾವ ದುಷ್ಟನು ನನ್ನ ಶರೀರಕ್ಕೆ ರಕ್ತವನ್ನು ಸ್ಪರ್ಶಿಸಿದನೋ, ಆ ದುರಾತ್ಮಾ, ದುರ್ಬುದ್ಧಿ, ಅಜಿತಾತ್ಮಾ, ಮೂರ್ಖಯಾರಾಗಿದ್ದಾನೆ.॥50॥

ಇತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ಸ ವಿನಿಷ್ಕ್ರಮ್ಯ ದದೃಶೇ ಮುನಿಸತ್ತಮಃ ।
ಮಹಿಷಂ ಪರ್ವತಾಕಾರಂ ಗತಾಸುಂ ಪತಿತಂ ಭುವಿ ॥

ಹೀಗೆ ಹೇಳಿ ಮುನಿವರ ಮತಂಗರು ಹೊರಗೆ ಬಂದು ನೋಡಿದರೆ ಅವರಿಗೆ ಒಂದು ಪರ್ವತದಂತಹ ಕೋಣನು ಪ್ರಾಣಹೀನನಾಗಿ ನೆಲದಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದಿರುವುದನ್ನು ನೋಡಿದರು.॥51॥

ಸ ತು ವಿಜ್ಞಾಯ ತಪಸಾ ವಾನರೇಣ ಕೃತಂ ಹಿ ತತ್ ।
ಉತ್ಸಸರ್ಜ ಮಹಾಶಾಪಂ ಕ್ಷೇಪ್ತಾರಂ ವಾಲಿನಂ ಪ್ರತಿ ॥

ಅವರು ತಮ್ಮ ತಪೋ ಬಲದಿಂದ ಇದೊಂದು ವಾನರನ ಕೃತ್ಯವಾಗಿದೆ ಎಂದು ತಿಳಿದು ಕೊಂಡರು. ಆದ್ದರಿಂದ ಆ ಹೆಣವನ್ನು ಎಸೆದಿರುವ ವಾನರನ ಕುರಿತು ಅವರು ಭಾರೀ ಶಾಪವನ್ನು ಕೊಟ್ಟರು.॥52॥

ಇಹ ತೇನಾಪ್ರವೇಷ್ಟವ್ಯಂ ಪ್ರಿವಿಷ್ಟಸ್ಯ ವಧೋ ಭವೇತ್ ।
ವನಂ ಮತ್ಸಂಶ್ರಯಂ ಯೇನ ದೂಷಿತಂ ರುಧಿರಸ್ರವೈಃ ॥

ಯಾವನು ರಕ್ತದ ಬಿಂದುಗಳನ್ನು ಹಾಕಿ ನನ್ನ ಆಶ್ರಮ ವನ್ನು, ಈ ವನವನ್ನು ಅಪವಿತ್ರನಾಗಿಸಿದನೋ, ಅವನು ಇಂದಿನಿಂದ ಈ ವನದಲ್ಲಿ ಪ್ರವೇಶಿಸದಿರಲಿ. ಇದರಲ್ಲಿ ಪ್ರವೇಶಿಸಿದರೆ ಅವನು ಸತ್ತು ಹೋಗುವನು.॥53॥

ಕ್ಷಿಪತಾ ಪಾದಪಾಶ್ಚೇಮೇ ಸಂಭಗ್ನಾಶ್ಚಾಸುರೀಂ ತನುಮ್ ।
ಸಮಂತಾದಾಶ್ರಮಂ ಪೂರ್ಣಂ ಯೋಜನ ಮಾಮಕಂ ಯದಿ ॥
ಆಗಮಿಷ್ಯತಿ ದುರ್ಬುದ್ಧಿರ್ವ್ಯಕ್ತಂ ಸ ನ ಭವಿಷ್ಯತಿ ।

ಈ ಅಸುರನ ಶರೀರವನ್ನು ಇತ್ತ ಎಸೆದು ಯಾವನು ಈ ವೃಕ್ಷಗಳನ್ನು ಮುರಿದುಹಾಕಿರುವನೋ, ಆ ದುರ್ಬುದ್ಧಿಯು ನನ್ನ ಆಶ್ರಮದ ಸುತ್ತಲು ಒಂದು ಯೋಜನದವರೆಗಿನ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಕಾಲಿಟ್ಟರೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಾಣಗಳನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳುವನು.॥54½॥

ಯೇ ಚಾಸ್ಯ ಸಚಿವಾಃ ಕೇಚಿತ್ ಸಂಶ್ರಿತಾ ಮಾಮಕಂ ವನಮ್ ॥

ನ ಚ ತೈರಿಹ ವಸ್ತವ್ಯಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ಯಾಂತು ಯಥಾಸುಖಮ್ ।
ತೇಽಪಿ ವಾ ಯದಿ ತಿಷ್ಠಂತಿ ಶಪಿಷ್ಯೇ ತಾನಪಿ ಧ್ರುವಮ್ ॥

ಆ ವಾಲಿಯ ಯಾವನೇ ಸಚಿವನೂ ಕೂಡ ನನ್ನ ಈ ವನದಲ್ಲಿದ್ದರೆ, ಅವನೂ ಇಲ್ಲಿಂದ ಹೊರಟುಹೋಗಬೇಕು. ಅವರು ನನ್ನ ಆಜ್ಞೆಯನ್ನು ಕೇಳಿ ಸುಖವಾಗಿ ಇಲ್ಲಿಂದ ಹೊರಟು ಹೋಗಲಿ. ಅವರು ಇಲ್ಲಿಯೇ ಇದ್ದರೆ ನಿಶ್ಚಯವಾಗಿ ಅವರಿಗೆ ಶಾಪಕೊಡುವೆನು.॥55-56॥

ವನೇಽಸ್ಮಿನ್ಮಾಮಕೇ ನಿತ್ಯಂ ಪುತ್ರವತ್ ಪರಿರಕ್ಷಿತೇ ।
ಪತ್ರಾಂಕುರವಿನಾಶಾಯ ಫಲಮೂಲಾಭವಾಯ ಚ ॥

ನಾನು ನನ್ನ ಈ ವನವನ್ನು ಸದಾ ಮಕ್ಕಳಂತೆ ರಕ್ಷಿಸಿರುವೆನು. ಯಾವನು ಇದರ ಎಲೆ, ಚಿಗುರು ಕಿತ್ತು, ಫಲ-ಮೂಲಗಳನ್ನು ಅಭಾವಗೊಳಿಸಿ ಇಲ್ಲೇ ಇದ್ದರೆ ಅವನೂ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಶಾಪಕ್ಕೆ ಗುರಿಯಾಗುವನು.॥57॥

ದಿವಸಶ್ಚಾದ್ಯ ಮರ್ಯಾದಾ ಯಂ ದ್ರಷ್ಟಾ ಶ್ವೋಽಸ್ಮಿ ವಾನರಮ್ ॥
ಬಹುವರ್ಷಸಹಸ್ರಾಣಿ ಸ ವೈ ಶೈಲೋ ಭವಿಷ್ಯತಿ ॥

ಇಂದಿನ ದಿವಸ ಅವರೆಲ್ಲರಿಗೆ ಬಂದು-ಹೋಗುವ ಅಥವಾ ಇರುವ ಕೊನೆಯ ಅವಧಿಯಾಗಿದೆ. ಇಂದಿನ ಒಂದು ದಿನ ಅವರಿಗೆ ಸವಲತ್ತು ಕೊಡುತ್ತೇನೆ. ನಾಳೆಯಿಂದ ಯಾವನೇ ವಾನರನು ನನ್ನ ಕಣ್ಣಿಗೆ ಬಿದ್ದರೆ, ಅವನು ಅನೇಕ ಸಾವಿರ ವರ್ಷ ಕಲ್ಲಾಗುವನು.॥58॥

ತತಸ್ತೇ ವಾನರಾಃ ಶ್ರುತ್ವಾ ಗಿರಂ ಮುನಿಸಮೀರಿತಾಮ್ ।
ನಿಶ್ಚಕ್ರಮುರ್ವನಾತ್ತಸ್ಮಾತ್ ತಾನ್ ದೃಷ್ಟ್ವಾವಾಲಿರಬ್ರವೀತ್ ॥

ಮುನಿಯ ಈ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ಆ ಎಲ್ಲ ವಾನರರು ಮತಂಗವನದಿಂದ ಹೊರಟುಹೋದರು. ಅವರನ್ನು ಕಂಡು ವಾಲಿಯು ಕೇಳಿದನು.॥59॥

ಕಿಂ ಭವಂತಃ ಸಮಸ್ತಾಶ್ಚ ಮತಂಗವನವಾಸಿನಃ ।
ಮತ್ಸಮೀಪಮನುಪ್ರಾಪ್ತಾ ಅಪಿ ಸ್ವಸ್ತಿ ವನೌಕಸಾಮ್ ॥

ಮತಂಗ ವನದಲ್ಲಿ ಇರುವ ನೀವೆಲ್ಲ ವಾನರರು ನನ್ನ ಬಳಿಗೆ ಏಕೆ ಬಂದಿರುವಿರಿ? ವನವಾಸಿಗಳೆಲ್ಲರೂ ಕ್ಷೇಮ ತಾನೇ.॥60॥

ತತಸ್ತೇ ಕಾರಣಂ ಸರ್ವಂ ತಥಾ ಶಾಪಂ ಚ ವಾಲಿನಃ ।
ಶಶಂಸುರ್ವಾನರಾಃ ಸರ್ವೇ ವಾಲಿನೇ ಹೇಮಮಾಲಿನೇ ॥

ಆ ಎಲ್ಲ ವಾನರರು ಸುವರ್ಣ ಮಾಲಾಧಾರೀ ವಾಲಿಯಲ್ಲಿ ತಾವು ಬಂದ ಕಾರಣವನ್ನು ತಿಳಿದರು. ವಾಲಿಗೆ ಉಂಟಾದ ಶಾಪವನ್ನು ತಿಳಿಸಿದರು.॥61॥

ಏತಚ್ವ್ರುತ್ವಾ ತದಾ ವಾಲೀ ವಚನಂ ವಾನರೇರಿತಮ್ ।
ಸ ಮಹರ್ಷಿಂ ಸಮಾಸಾದ್ಯ ಯಾಚತೇ ಸ್ಮ ಕೃತಾಂಜಲಿಃ ॥

ವಾನರು ಹೇಳಿದ ಈ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ವಾಲಿಯು ಮಹರ್ಷಿ ಮತಂಗರ ಬಳಿಗೆ ಹೋಗಿ ಕೈಮುಗಿದು ಕ್ಷಮೆಯಾಚಿಸತೊಡಗಿದನು.॥62॥

ಮಹರ್ಷಿಸ್ತಮನಾದೃತ್ಯ ಪ್ರವಿವೇಶಾಶ್ರಮಂ ಪ್ರತಿ ।
ಶಾಪಧಾರಣಭೀತಸ್ತು ವಾಲೀ ವಿಹ್ವಲತಾಂ ಗತಃ ॥

ಆದರೆ ಮಹರ್ಷಿಯು ಅವನನ್ನು ಆದರಿಸಲಿಲ್ಲ. ಅವರು ಮೌನವಾಗಿ ತಮ್ಮ ಆಶ್ರಮದೊಳಗೆ ಹೊರಟುಹೋದರು. ಇತ್ತ ವಾಲಿಯು ಶಾಪಗ್ರಸ್ತನಾದುದರಿಂದ ಭಯಗೊಂಡು ಬಹಳ ವ್ಯಾಕುಲನಾದನು.॥63॥

ತತಃ ಶಾಪಭಯಾದ್ ಭೀತೋ ಋಷ್ಯಮೂಕಂ ಮಹಾಗಿರಿಮ್ ।
ಪ್ರವೇಷ್ಟುಂ ನೇಚ್ಛತಿ ಹರಿರ್ದ್ರಷ್ಟುಂ ವಾಪಿ ನರೇಶ್ವರ ॥

ನರೇಶ್ವರನೇ! ಅಂದಿನಿಂದ ಆ ಶಾಪದ ಭಯದಿಂದ ಹೆದರಿದ ವಾಲಿಯು ಈ ಮಹಾನ್ ಋಷ್ಯಮೂಕವನ್ನು ಎಂದೂ ಪ್ರವೇಶಿಸಲು ಬಯಸಿಲ್ಲ, ನೋಡಲೂ ಕೂಡಾ ಬಯಸುವುದಿಲ್ಲ.॥64॥

ತಸ್ಯಾಪ್ರವೇಶಂ ಜ್ಞಾತ್ವಾಹಮಿದಂ ರಾಮ ಮಹಾವನಮ್ ।
ವಿಚರಾಮಿ ಸಹಾಮಾತ್ಯೋ ವಿಷಾದೇನ ವಿನರ್ಜಿತಃ ॥

ಶ್ರೀರಾಮಾ! ಇಲ್ಲಿ ಅವನು ಪ್ರವೇಶಿಸುವುದು ಅಸಂಭವವಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ತಿಳಿದು ನಾನು ನನ್ನ ಮಂತ್ರಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಈ ಮಹಾವನದಲ್ಲಿ ವಿಷಾದ ಶೂನ್ಯನಾಗಿ ಸಂಚರಿಸುತ್ತಿದ್ದೇನೆ.॥65॥

ಏಷೋಽಸ್ಥಿನಿಚಯಸ್ತಸ್ಯ ದುಂದುಭೇಃ ಸಂಪ್ರಕಾಶತೇ ।
ವೀರ್ಯೋತ್ಸೇಕಾನ್ನಿರಸ್ತಸ್ಯ ಗಿರಿಕೂಟನಿಭೋ ಮಹಾನ್ ॥

ಇದು ನೋಡು, ದುಂದುಭಿಯ ಎಲುಬಿನ ರಾಶಿ, ಅದೊಂದು ಮಹಾಪರ್ವತ ದಂತೆ ಕಾಣುತ್ತಿದೆ. ವಾಲಿಯು ತನ್ನ ಉದ್ಧಟತನದಿಂದ ದುಂದುಭಿಯ ಶರೀರವನ್ನು ಇಷ್ಟು ದೂರ ಎಸಿದಿದ್ದನು.॥66॥

ಇಮೇ ಚ ವಿಪುಲಾಃ ಸಾಲಾಃ ಸಪ್ತ ಶಾಖಾವಲಂಬಿನಃ ।
ಯತ್ರೈಕಂಘಟತೇ ವಾಲೀ ನಿಷ್ಪತ್ರಯಿತುಮೋಜಸಾ ॥

ಇವು ಏಳು ವಿಶಾಲವಾದ, ದಪ್ಪವಾದ ಸಾಲವೃಕ್ಷಗಳಿವೆ, ಅವು ಉತ್ತಮ ರೆಂಬೆಗಳಿಂದ ಸುಶೋಭಿತವಾಗಿವೆ. ವಾಲಿಯು ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದೊಂದನ್ನು ಬಲವಾಗಿ ಅಲ್ಲಾಡಿಸಿ ಎಲೆಗಳಿಲ್ಲದಂತೆ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದನು.॥67॥

ಏತದಸ್ಯಾಸಮಂ ವೀರ್ಯಂ ಮಯಾ ರಾಮ ಪ್ರಕಾಶಿತಮ್ ।
ಕಥಂ ತಂ ವಾಲಿನಂ ಹಂತುಂ ಸಮರೇ ಶಕ್ಷ್ಯಸೇ ನೃಪ ॥

ಶ್ರೀರಾಮಾ! ಈ ವಾಲಿಯ ಅನುಪಮ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ನಾನು ವರ್ಣಿಸಿರುವೆನು. ನರೇಶ್ವರನೇ! ನೀನು ಆ ವಾಲಿಯನ್ನು ಸಮರಾಂಗಣದಲ್ಲಿ ಹೇಗೆ ಕೊಲ್ಲಬಲ್ಲೆ.॥68॥

ತಥಾ ಬ್ರುವಾಣಂ ಸುಗ್ರೀವಂ ಪ್ರಹಸಲ್ಲಕ್ಷ್ಮಣೋಽಬ್ರವೀತ್ ।
ಕಸ್ಮಿನ್ಕರ್ಮಣಿ ನಿರ್ವೃತ್ತೇ ಶ್ರದ್ದಧ್ಯಾ ವಾಲಿನೋ ವಧಮ್ ॥

ಸುಗ್ರೀವನು ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದಾಗ ಲಕ್ಷ್ಮಣಾಗ್ರಜನಿಗೆ ನಗುಬಂತು. ಯಾವ ಕಾರ್ಯ ಮಾಡಿಬಿಟ್ಟಾಗ ಶ್ರೀರಾಮಚಂದ್ರನು ವಾಲಿಯನ್ನು ವಧಿಸಬಲ್ಲ ಎಂಬ ವಿಶ್ವಾಸ ಉಂಟಾದೀತು; ಎಂದು ಮುಗುಳ್ನಗುತ್ತಾ ಕೇಳಿದನು.॥69॥

ತಮುವಾಚಾಥ ಸುಗ್ರೀವಃ ಸಪ್ತ ಸಾಲಾನಿಮಾನ್ಪುರಾ ।
ಏವಮೇಕೈಕಶೋ ವಾಲೀವಿವ್ಯಾಥಾಥ ಸ ಚಾಸಕೃತ್ ॥

ರಾಮೋಽಪಿ ನಿರ್ದಾರಯೇದೇಷಾಂ ಬಾಣೇನೈಕೇನ ಚ ದ್ರುಮಮ್ ।
ವಾಲಿನಂ ನಿಹತಂ ಮನ್ಯೇ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ರಾಮಸ್ಯ ವಿಕ್ರಮಮ್ ॥

ಆಗ ಸುಗ್ರೀವನು - ‘ಹಿಂದೆ ವಾಲಿಯು ಈ ಏಳು ಸಾಲ ವೃಕ್ಷಗಳನ್ನು ಒಂದೊಂದಾಗಿ ಅನೇಕ ಬಾರಿ ಸೀಳಿ ಹಾಕಿರುವನು. ಆದ್ದರಿಂದ ಶ್ರೀರಾಮನೇ ಇದರಲ್ಲಿ ಯಾವುದಾದರೂ ಒಂದು ವೃಕ್ಷವನ್ನು ಒಂದೇ ಬಾಣದಿಂದ ಕತ್ತರಿಸಿಬಿಟ್ಟರೆ, ನಿನ್ನ ಪರಾಕ್ರಮ ನೋಡಿ ನನಗೆ ವಾಲಿಯನ್ನು ಕೊಲ್ಲುವಿ ಎಂಬ ವಿಶ್ವಾಸ ಉಂಟಾದೀತು’ ಎಂದು ಹೇಳಿದನು.॥70-71॥

ಹತಸ್ಯ ಮಹಿಷಸ್ಯಾಸ್ಥಿ ಪಾದೇನೈಕೇನ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ।
ಉದ್ಯಮ್ಯ ಪ್ರಕ್ಷಿಪೇಚ್ಚಾಪಿ ತರಸಾ ದ್ವೇ ಧನುಃಶತೇ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣ! ಈ ಮಹಿಷರೂಪಧಾರೀ ದುಂದುಭಿಯ ಎಲುಬುಗಳನ್ನು ಒಂದು ಕಾಲಿನಿಂದ ಎತ್ತಿ ಇನ್ನೂರು ಧನುಸ್ಸು ದೂರಕ್ಕೆ ಬಲವಾಗಿ ಎಸೆಯಬಲ್ಲನಾದರೆ, ಇವನ ಕೈಯಿಂದ ವಾಲಿಯ ವಧೆಯಾಗಬಲ್ಲದು ಎಂದು ನಾನು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುವೆನು.॥72॥

ಏವಮುಕ್ತ್ವಾ ತು ಸುಗ್ರೀವೋ ರಾಮಂ ರಕ್ತಾಂತಲೋಚನಮ್ ।
ಧ್ಯಾತ್ವಾ ಮುಹೂರ್ತಂ ಕಾಕುತ್ಸ್ಥಂ ಪುನರೇವ ವಚೋಽಬ್ರವೀತ್ ॥

ಸ್ವಲ್ಪ ಕೆಂಪಾದ ನೇತ್ರಗಳುಳ್ಳ ಶ್ರೀರಾಮನಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ಹೇಳಿ ಸುಗ್ರೀವನು ಎರಡು ಗಳಿಗೆ ಏನೋ ಯೋಚನೆಯಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದನು. ಬಳಿಕ ಅವನು ಕಕುತ್ಸ್ಥಕುಲಭೂಷಣ ಶ್ರೀರಾಮನಲ್ಲಿ ಪುನಃ ಹೇಳಿದನು.॥73॥

ಶೂರಶ್ಚ ಶೂರಮಾನೀ ಚ ಪ್ರಖ್ಯಾತಬಲ ಪೌರುಷಃ ।
ಬಲವಾನ್ವಾನರೋ ವಾಲೀ ಸಂಯುಗೇಷ್ವಪರಾಜಿತಃ ॥

ವಾಲಿಯು ಶೂರನಾಗಿದ್ದಾನೆ ಮತ್ತು ಸ್ವತಃ ತನ್ನ ಶೌರ್ಯದ ಮೇಲೆ ಅಭಿಮಾನಪಡುತ್ತಾನೆ. ಅವನ ಬಲ ಹಾಗೂ ಪೌರುಷ ವಿಖ್ಯಾತವಾಗಿದೆ. ಆ ಬಲವಂತ ವಾನರನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಎಂದೂ ಪರಾಜಿತನಾಗಲಿಲ್ಲ.॥74॥

ದೃಶ್ಯಂತೇ ಚಾಸ್ಯ ಕರ್ಮಾಣಿ ದುಷ್ಕರಾಣಿ ಸುರೈರಪಿ ।
ಯಾನಿ ಸಂಚಿಂತ್ಯ ಭೀತೋಽಹಮೃಶ್ಯಮೂಕಮುಪಾಶ್ರಿತಃ ॥

ದೇವತೆಗಳಿಗೂ ದುಷ್ಕರವಾದ ಅವನ ಇಂತಹ ಕರ್ಮಗಳನ್ನು ನೋಡಿ, ಅವನ್ನು ಚಿಂತಿಸಿ ಭಯಭೀತನಾಗಿ ನಾನು ಈ ಋಷ್ಯಮೂಕ ಪರ್ವತವನ್ನು ಆಶ್ರಯಿಸಿರುವೆನು.॥75॥

ತಮಜಯ್ಯಮಧೃಷ್ಯಂ ಚ ವಾನರೇಂದ್ರಮಮರ್ಷಣಮ್ ।
ವಿಚಿಂತಯನ್ನ ಮುಂಚಾಮಿ ಋಷ್ಯಮೂಕಮಮುಂ ತ್ವಹಮ್ ॥

ವಾನರರಾಜ ವಾಲಿಯನ್ನು ಬೇರೆಯವರಿಗೆ ಗೆಲ್ಲುವುದು ಅಸಂಭವವಾಗಿದೆ. ಅವನ ಮೇಲೆ ಆಕ್ರಮಣ ಅಥವಾ ಅವನ ತಿರಸ್ಕಾರವನ್ನು ಮಾಡಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಅವನು ಶತ್ರುವಿನ ಪಂಥಾಹ್ವಾನವನ್ನು ಸಹಿಸಲಾರನು. ನಾನು ಅವನ ಪ್ರಭಾವವನ್ನು ಚಿಂತಿಸಿದಾಗ ಈ ಋಷ್ಯಮೂಕ ಪರ್ವತವನ್ನು ಒಂದು ಕ್ಷಣವೂ ಬಿಟ್ಟಿರುವುದಿಲ್ಲ.॥76॥

ಉದ್ವಿಗ್ನಃ ಶಂಕಿತಶ್ಚಾಹಂ ವಿಚರಾಮಿ ಮಹಾವನೇ ।
ಅನುರಕ್ತೈಃ ಸಹಾಮಾತ್ಯೈರ್ಹನುಮತ್ಪ್ರಮುಖೈರ್ವರೈಃ ॥

ಈ ಹನುಮಂತನೇ ಮೊದಲಾದ ನನ್ನ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಸಚಿವರು ನನ್ನಲ್ಲಿ ಅನುರಾಗವಿಟ್ಟವರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಇವರೊಂದಿಗೆ ಇದ್ದರೂ ನಾನು ಈ ವಿಶಾಲವನದಲ್ಲಿ ವಾಲಿಯಿಂದ ಉದ್ವಿಗ್ನನಾಗಿ, ಶಂಕಿತನಾಗಿಯೇ ಸಂಚರಿಸುತ್ತಿದ್ದೇನೆ.॥77॥

ಉಪಲಬ್ಧಂ ಚ ಮೇ ಶ್ಲಾಘ್ಯಂ ಸನ್ಮಿತ್ರಂ ಮಿತ್ರವತ್ಸಲ ।
ತ್ವಾಮಹಂ ಪುರುಷವ್ಯಾಘ್ರ ಹಿಮವಂತಮಿವಾಶ್ರಿತಃ ॥

ಮಿತ್ರವತ್ಸಲನಾದ ನೀನು ನನಗೆ ಪರಮ ಗೌರವಾನ್ವಿತ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಮಿತ್ರನಾಗಿ ದೊರೆತಿರುವೆ. ಪುರುಷಸಿಂಹನೇ! ನೀನು ನನಗೆ ಹಿಮಾಲಯದಂತೆ ಇರುವೆ. ನಾನು ನಿನ್ನ ಆಶ್ರಯಪಡೆದಿರುವೆನು. (ಆದ್ದರಿಂದ ಈಗ ನಾನು ನಿರ್ಭಯನಾಗಬೇಕು..॥78॥

ಕಿಂ ತು ತಸ್ಯ ಬಲಜ್ಞೋಽಹಂ ದುರ್ಭ್ರಾತುರ್ಬಲಶಾಲಿನಃ ।
ಅಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ತು ಮೇ ವೀರ್ಯಂ ಸಮರೇ ತವ ರಾಘವ ॥

ಆದರೆ ರಘುನಂದನ! ನಾನು ಆ ಬಲಶಾಲಿ ದುಷ್ಟ ಅಣ್ಣನ ಬಲಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ತಿಳಿದಿದ್ದೇನೆ ಮತ್ತು ಸಮರಾಂಗಣದಲ್ಲಿ ನಿನ್ನ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ನಾನು ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಕಂಡಿಲ್ಲ.॥79॥

ನ ಖಲ್ವಹಂ ತ್ವಾಂ ತುಲಯೇ ನಾವಮನ್ಯೇ ನ ಭೀಷಯೇ ।
ಕರ್ಮಭಿಸ್ತಸ್ಯ ಭೀಮೈಶ್ಚಕಾತರ್ಯಂ ಜನಿತಂ ಮಮ ॥

ಪ್ರಭೋ! ನಾನು ವಾಲಿಯೊಂದಿಗೆ ಖಂಡಿತವಾಗಿ ನಿನ್ನ ತುಲನೆ ಮಾಡುತ್ತಿಲ್ಲ. ನಿನ್ನಿಂದ ಹೆದರುವುದೂ ಇಲ್ಲ, ನಿನ್ನನ್ನು ಅಪಮಾನವನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿಲ್ಲ. ವಾಲಿಯ ಭಯಾನಕ ಕರ್ಮಗಳೇ ನನ್ನ ಹೃದಯದಲ್ಲಿ ಹೇಡಿತನ ಉಂಟುಮಾಡಿದೆ.॥80॥

ಕಾಮಂ ರಾಘವ ತೇ ವಾಣೀ ಪ್ರಮಾಣಂ ಧೈರ್ಯಮಾಕೃತಿಃ ।
ಸೂಚಯಂತಿ ಪರಂ ತೇಜೋ ಭಸ್ಮಚ್ಛನ್ನಮಿವಾನಲಮ್ ॥

ರಘುನಂದನ! ನಿಶ್ಚಯವಾಗಿ ನಿನ್ನ ವಾಣಿ ನನಗೆ ಪ್ರಮಾಣಭೂತವಾಗಿದೆ, ವಿಶ್ವಸನೀಯವಾಗಿದೆ; ಏಕೆಂದರೆ ನಿನ್ನ ಧೈರ್ಯ ಮತ್ತು ನಿನ್ನ ಈ ದಿವ್ಯ ಆಕೃತಿ ಮೊದಲಾದ ಗುಣಗಳು ಬೂದಿಮುಚ್ಚಿದ ಕೆಂಡದಂತೆ ನಿನ್ನ ಉತ್ಕೃಷ್ಟ ತೇಜವು ಸೂಚಿಸುತ್ತಿದೆ.॥81॥

ತಸ್ಯ ತದ್ವಚನಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ಸುಗ್ರೀವಸ್ಯ ಮಹಾತ್ಮನಃ ।
ಸ್ಮಿತಪೂರ್ವಮಥೋ ರಾಮಃ ಪ್ರತ್ಯುವಾಚ ಹರಿಂ ಪ್ರತಿ ॥

ಮಹಾತ್ಮಾ ಸುಗ್ರೀವನ ಈ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ಭಗವಾನ್ ಶ್ರೀರಾಮನು ಮೊದಲಿಗೆ ಮುಗುಳ್ನಕ್ಕು ಮತ್ತೆ ಆ ವಾನರನ ಮಾತಿಗೆ ಉತ್ತರಿಸುತ್ತಾ ನುಡಿದನು.॥82॥

ಯದಿ ನ ಪ್ರತ್ಯಯೋಽಸ್ಮಾಸು ವಿಕ್ರಮೇ ತವ ವಾನರ ।
ಪ್ರತ್ಯಯಂ ಸಮರೇ ಶ್ಲಾಘ್ಯಮಹಮುತ್ಪಾದಯಾಮಿ ತೇ ॥

ವಾನರನೇ! ನಿನಗೆ ಈಗ ಪರಾಕ್ರಮದ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ನಮ್ಮಗಳ ಮೇಲೆ ವಿಶ್ವಾಸ ಉಂಟಾಗದಿದ್ದರೆ ಯುದ್ಧದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ನಾವು ನಿನಗೆ ಅದರ ಉತ್ತಮ ವಿಶ್ವಾಸ ಕೊಡಿಸುವೆವು.॥83॥

ಏವಮುಕ್ತ್ವಾ ತು ಸುಗ್ರೀವಂ ಸಾಂತ್ವಯನ್ ಲಕ್ಷ್ಮಣಾಗ್ರಜಃ ।
ರಾಘವೋ ದುಂದುಭೇಃ ಕಾಯಂ ಪಾದಾಂಗುಷ್ಠೇನ ಲೀಲಯಾ ॥

ತೋಲಯಿತ್ವಾ ಮಹಾಬಾಹುಶ್ಚಿಕ್ಷೇಪ ದಶಯೋಜನಮ್ ।
ಅಸುರಸ್ಯ ತನುಂ ಶುಷ್ಕಾಂ ಪಾದಾಂಗುಷ್ಠೇನ ವೀರ್ಯವಾನ್ ॥

ಹೀಗೆ ಸುಗ್ರೀವನನ್ನು ಸಾಂತ್ವನಗೊಳಿಸುತ್ತಾ ಲಕ್ಷ್ಮಣಾಗ್ರಜ ಮಹಾಬಾಹು, ಬಲವಂತ ಶ್ರೀರಾಮನು ಲೀಲಾಜಾಲವಾಗಿ ದುಂದುಭಿಯ ಅಸ್ತಿಪಂಜರವನ್ನು ತನ್ನ ಕಾಲಿನ ಹೆಬ್ಬೆಟ್ಟಿನಿಂದಲೇ ಎತ್ತಿ ಹತ್ತು ಯೋಜನ ದೂರಕ್ಕೆ ಎಸೆದನು ಬಿಟ್ಟನು.॥84-85॥

ಕ್ಷಿಪ್ತಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ತತಃ ಕಾಯಂ ಸುಗ್ರೀವಃ ಪುನರಬ್ರವೀತ್ ।
ಲಕ್ಷ್ಮಣಸ್ಯಾಗ್ರತೋ ರಾಮಂ ತಪಂತಮಿವ ಭಾಸ್ಕರಮ್ ।
ಹರೀಣಾಮಗ್ರತೋ ವೀರಮಿದಂ ವಚನಮರ್ಥವತ್ ॥

ಆ ಅಸ್ತಿಪಂಜರವನ್ನು ಎಸೆದಿರುವುದನ್ನು ನೋಡಿ ಸುಗ್ರೀವನು ಲಕ್ಷ್ಮಣ ಮತ್ತು ವಾನರರ ಎದುರಿಗೇ ಉರಿಯುವ ಸೂರ್ಯನಂತೆ ತೇಜಸ್ವೀ ವೀರ ಶ್ರೀರಾಮಚಂದ್ರನಲ್ಲಿ ಪುನಃ ಅರ್ಥಗರ್ಭಿತ ಈ ಮಾತನ್ನು ಹೇಳಿದನು.॥86॥

ಆರ್ದ್ರಃ ಸಮಾಂಸಃ ಪ್ರತ್ಯಗ್ರಃ ಕ್ಷಿಪ್ತಃ ಕಾಯಃ ಪುರಾ ಸಖೇ ।
ಪರಿಶ್ರಾಂತೇನ ಮತ್ತೇನ ಭ್ರಾತ್ರಾ ಮೇ ವಾಲಿನಾ ತದಾ ॥

ಲಘುಃ ಸಂಪ್ರತಿ ನಿರ್ಮಾಂಸಸ್ತೃಣಭೂತಶ್ಚ ರಾಘವ ।
ಕ್ಷಿಪ್ತಏವಂ ಪ್ರಹರ್ಷೇಣ ಭವತಾ ರಘುನಂದನ ॥

ಸಖನೇ! ನನ್ನ ಅಣ್ಣ ವಾಲಿಯು ಆಗ ಮದಮತ್ತ ಹಾಗೂ ಯುದ್ಧದಿಂದ ಬಳಲಿದ್ದನು. ದುಂದುಭಿಯ ಈ ಶರೀರ ರಕ್ತ-ಮಾಂಸಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ್ದು ತರುಣವಾಗಿತ್ತು. ಈ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಅವನು ಈ ಶರೀರವನ್ನು ಹಿಂದೆ ದೂರಕ್ಕೆ ಎಸೆದಿದ್ದನು.॥87-88॥

ನಾತ್ರ ಶಕ್ಯಂ ಬಲಂ ಜ್ಞಾತುಂ ತವ ವಾ ತಸ್ಯ ವಾಧಿಕಮ್ ।
ಆರ್ದ್ರಂ ಶುಷ್ಕಮಿತಿ ಹ್ಯೇತತ್ಸುಮಹದ್ರಾಘವಾಂತರಮ್ ॥

ಆದ್ದರಿಂದ ರಘುನಂದನ! ಈ ಹೆಣವನ್ನು ಎಸೆದರೂ ನಿನ್ನ ಬಲ ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆಯೇ, ಅವನ ಬಲ ಅಧಿಕವಾಗಿದೆಯೇ ತಿಳಿಯಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ; ಏಕೆಂದರೆ ಅಗ ಇದು ಹಸಿಯಾಗಿತ್ತು, ಈಗ ಒಳಗಿ ಹೋಗಿದೆ. ಇದೇ ಎರಡೂ ಸ್ಥಿತಿಗಳಲ್ಲಿ ಅಂತರವಿದೆ.॥89॥

ಸ ಏವ ಸಂಶಯಸ್ತಾತ ತವ ತಸ್ಯ ಚ ಯದ್ಬಲಮ್ ।
ಸಾಲಮೇಕಂ ವಿನಿರ್ಭಿದ್ಯ ಭವೇದ್ ವ್ಯಕ್ತಿರ್ಬಲಾಬಲೇ ॥

ಅಯ್ಯಾ! ನಿನ್ನ ಮತ್ತು ಅವನ ಬಲದಲ್ಲಿ ಅದೇ ಸಂಶಯ ಇನ್ನೂ ಉಳಿದಿದೆ. ಈಗ ಒಂದು ಸಾಲವೃಕ್ಷವನ್ನು ಕತ್ತರಿಸುವುದರಿಂದ ಇಬ್ಬರ ಬಲಾಬಲಗಳು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಹೋದೀತು.॥90॥

ಕೃತ್ವೈತತ್ಕಾರ್ಮುಕಂ ಸಜ್ಯಂ ಹಸ್ತಿಹಸ್ತಮಿವಾತತಮ್ ।
ಆಕರ್ಣಪೂರ್ಣಮಾಯಮ್ಯ ವಿಸೃಜಸ್ವ ಮಹಾಶರಮ್ ॥

ನಿನ್ನ ಈ ಧನುಸ್ಸು ಆನೆಯ ಚಾಚಿದ ಸೊಂಡಿಲಿನಂತೆ ವಿಶಾಲವಾಗಿದೆ. ನೀನು ಇದಕ್ಕೆ ಹೆದೆ ಏರಿಸು ಮತ್ತು ಇದನ್ನು ಕಿವಿಯವರೆಗೆ ಸೆಳೆದು ಸಾಲವೃಕ್ಷವನ್ನು ಗುರಿಯಿಟ್ಟು ಒಂದು ವಿಶಾಲ ಬಾಣವನ್ನು ಬಿಡು.॥91॥

ಇಮಂ ಹಿ ಸಾಲಂ ಪ್ರಹಿತಸ್ತ್ವಯಾ ಶರೋ
ನ ಸಂಶಯೋಽತ್ರಾಸ್ತಿ ವಿದಾರಯಿಷ್ಯತಿ ।
ಅಲಂ ವಿಮರ್ಶೇನ ಮಮ ಪ್ರಿಯಂ ಧ್ರುವಂ
ಕುರುಷ್ವ ರಾಜಾನ್ ಪ್ರತಿ ಶಾಪಿತೋ ಮಯಾ ॥

ನೀನು ಬಿಟ್ಟ ಬಾಣವು ಈ ಸಾಲವೃಕ್ಷವನ್ನು ವಿದೀರ್ಣಗೊಳಿಸುವುದರಲ್ಲಿ ಸಂದೇಹವೇ ಇಲ್ಲ. ರಾಜನೇ! ಈಗ ವಿಚಾರ ಮಾಡುವ ಆವಶ್ಯಕತೆ ಇಲ್ಲ. ನಾನು ನನ್ನ ಆಣೆಯಿಟ್ಟು, ನೀನು ನನ್ನ ಈ ಪ್ರಿಯಕಾರ್ಯವನ್ನು ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಮಾಡು ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತೇನೆ.॥92॥

ಯಥಾ ಹಿ ತೇಜಃಸು ವರಃ ಸದಾರವಿ-
ರ್ಯಥಾ ಹಿಶೈಲೋಹಿಮವಾನ್ಮಹಾದ್ರಿಷು ।
ಯಥಾ ಚತುಷ್ಪಾತ್ಸು ಚ ಕೇಸರೀ ವರ-
ಸ್ತಥಾ ನರಾಣಾಮಸಿ ವಿಕ್ರಮೇ ವರಃ ॥

ಎಲ್ಲ ತೇಜಗಳಲ್ಲಿ ಸದಾ ಸೂರ್ಯನು ಶ್ರೇಷ್ಠನಾಗಿದ್ದಾನೆ, ದೊಡ್ಡ-ದೊಡ್ಡ ಪರ್ವತಗಳಲ್ಲಿ ಗಿರಿರಾಜ ಹಿಮವಂತನು ಶ್ರೇಷ್ಠನಿರುವಂತೆ, ಚತುಷ್ಪಾದಗಳಲ್ಲಿ ಸಿಂಹವು ಶ್ರೇಷ್ಠವಾಗಿದೆ, ಹಾಗೆಯೇ ಪರಾಕ್ರಮದ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲ ಮನುಷ್ಯರಲ್ಲಿ ನೀನೇ ಶ್ರೇಷ್ಠನಾಗಿರುವೆ.॥93॥

ಶ್ರೀ ವಾಲ್ಮೀಕಿವಿರಚಿತ ಆರ್ಷರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಕಿಷ್ಕಿಂಧಾಕಾಂಡದ ಹನ್ನೊಂದನೆಯ ಸರ್ಗ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಯಿತು. ॥11॥