००१ रामेण पम्पातीरे विलापः

ಪಂಪಾ ಸರೋವರದ ದರ್ಶನದಿಂದ ಶ್ರೀರಾಮನ ವ್ಯಾಕುಲತೆ, ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಶ್ರೀರಾಮನನ್ನು ಸಮಾಧಾನಗೊಳಿಸಿದುದು, ರಾಮ-ಲಕ್ಷ್ಮಣರು ಋಷ್ಯಮೂಕ ಪರ್ವತದ ಕಡೆಗೆ ಬರುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ಕಂಡು ಸುಗ್ರೀವನೇ ಮೊದಲಾದ ವಾನರರು ಭಯಗ್ರಸ್ತರಾದುದು

ಸ ತಾಂ ಪುಷ್ಕರಿಣೀಂ ಗತ್ವಾ ಪದ್ಮೋತ್ಪಲಝುಷಾಕುಲಮ್ ।
ರಾಮಃ ಸೌಮಿತ್ರಿಸಹಿತೋ ವಿಲಲಾಪಾಕುಲೇನ್ದ್ರಿಯಃ ॥

ಕಮಲ, ಉತ್ಪಲ ಪುಷ್ಪಗಳಿಂದ ಹಾಗೂ ಮೀನುಗಳಿಂದ ತುಂಬಿರುವ ಆ ಪಂಪಾ ಪುಷ್ಕರಿಣಿಯ ಬಳಿಗೆ ಹೋಗಿ ಸೀತೆಯ ನೆನಪು ಬಂದದ್ದರಿಂದ ಶ್ರೀರಾಮನ ಇಂದ್ರಿಯಗಳು ಶೋಕದಿಂದ ವ್ಯಾಕುಲವಾದವು. ಅವನು ವಿಲಾಪ ಮಾಡ ತೊಡಗಿದನು. ಆಗ ಸುಮಿತ್ರಾಕುಮಾರ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಅವನೊಂದಿಗೇ ಇದ್ದನು.॥1॥

ತಸ್ಯ ದೃಷ್ಟ್ವೈವ ತಾಂ ಹರ್ಷಾದಿಂದ್ರಿಯಾಣಿ ಚಕಂಪಿರೇ ।
ಸ ಕಾಮವಶಮಾಪನ್ನಃ ಸೌಮಿತ್ರಿಮಿದಮಬ್ರವೀತ್ ॥

ಅಲ್ಲಿ ಪಂಪೆಯ ಕಡೆಗೆ ದೃಷ್ಟಿಬೀಳುತ್ತಲೇ (ಕಮಲ ಪುಷ್ಪಗಳಲ್ಲಿ ಸೀತೆಯ ನೇತ್ರಮುಖಾದಿಗಳ ಕೊಂಚ ಸಾದೃಶ್ಯ ಕಂಡು) ಹರ್ಷೋಲ್ಲಾಸದಿಂದ ಶ್ರೀರಾಮನ ಎಲ್ಲ ಇಂದ್ರಿಯಗಳು ಚಂಚಲಗೊಂಡವು. ಅವನ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಸೀತೆಯ ದರ್ಶನದ ಪ್ರಬಲ ಇಚ್ಛೆ ಉಂಟಾಯಿತು. ಈ ಇಚ್ಛೆಗೆ ಅಧೀನನಾಗಿ ಅವನು ಲಕ್ಷ್ಮಣನಲ್ಲಿ ಇಂತೆಂದನು.॥2॥

ಸೌಮಿತ್ರೇ ಶೋಭತೇ ಪಂಪಾ ವೈಢೂರ್ಯವಿಮಲೋದಕಾ ।
ಫುಲ್ಲಪದ್ಮೋತ್ಪಲವತೀ ಶೋಭಿತಾ ವಿವಿಧೈರ್ದ್ರುಮೈಃ ॥

ಸುಮಿತ್ರಾನಂದನ! ಈ ಸರೋವರವು ಎಷ್ಟು ಶೋಭಿಸುತ್ತಿದೆ? ಇದರ ನೀರು ವೈಡೂರ್ಯದಂತೆ ಸ್ವಚ್ಛ ಹಾಗೂ ಶ್ಯಾಮಲವಾಗಿದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಪದ್ಮಗಳು, ಉತ್ಪಲಗಳು ಅರಳಿವೆ. ತೀರದಲ್ಲಿ ಇರುವ ನಾನಾ ಪ್ರಕಾರದ ವೃಕ್ಷಗಳಿಂದ ಇದರ ಶೋಭೆ ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ.॥3॥

ಸೌಮಿತ್ರೇ ಪಶ್ಯ ಪಂಪಾಯಾಃ ಕಾನನಂ ಶುಭದರ್ಶನಮ್ ।
ಯತ್ರ ರಾಜಂತಿ ಶೈಲಾ ವಾ ದ್ರುಮಾಃ ಸಶಿಖರಾ ಇವ ॥

ಸುಮಿತ್ರಾಕುಮಾರ! ನೋಡಲ್ಲಿ! ಪಂಪೆಯ ತೀರದ ವನವು ಎಷ್ಟು ಸುಂದರವಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತಿದೆ. ಇಲ್ಲಿಯ ಎತ್ತರವಾದ ವೃಕ್ಷಗಳ ಹರಡಿಕೊಂಡ ರೆಂಬೆಗಳಿಂದ ಅನೇಕ ಶಿಖರಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಪರ್ವತಗಳಂತೆ ಶೋಭಿಸುತ್ತಿವೆ.॥4॥

ಮಾಂ ತು ಶೋಕಾಭಿಸಂತಪ್ತಮಾಧಯಃ ಪೀಡಯಂತಿ ವೈ ।
ಭರತಸ್ಯ ಚ ದುಃಖೇನ ವೈದೇಹ್ಯಾ ಹರಣೇನ ಚ ॥

ಆದರೆ ನಾನು ಈಗ ಭರತನ ದುಃಖದಿಂದ ಮತ್ತು ಸೀತಾಪಹರಣದ ಚಿಂತೆಯಿಂದ ಸಂತಪ್ತನಾಗಿದ್ದೇನೆ. ಮಾನಸಿಕ ವೇದನೆಗಳು ನನಗೆ ಬಹಳ ಕಷ್ಟಕೊಡುತ್ತಿವೆ.॥5॥

ಶೋಕಾರ್ತಸ್ಯಾಪಿ ಮೇ ಪಂಪಾ ಶೋಭತೇ ಚಿತ್ರಕಾನನಾ ।
ವ್ಯವಕೀರ್ಣಾ ಬಹುವಿಧೈಃ ಪುಷ್ಪೈಃ ಶೀತೋದಕಾ ಶಿವಾ ॥

ನಾನು ಶೋಕದಿಂದ ಪೀಡಿತನಾಗಿದ್ದರೂ ನನಗೆ ಈ ಪಂಪಾ ಸರೋವರವು ಶೋಭಾಯಮಾನವಾಗಿ ಅನಿಸುತ್ತಿದೆ. ಇದರ ಸನಿಹದ ವನವು ಬಹಳ ವಿಚಿತ್ರವಾಗಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತಿದೆ. ಇದು ನಾನಾ ಪ್ರಕಾರದ ಹೂವುಗಳಿಂದ ವ್ಯಾಪ್ತವಾಗಿದೆ. ಇದರ ಜಲವು ಬಹಳ ಶೀತಲವಾಗಿದ್ದು, ಬಹಳ ಸುಖದಾಯಕವಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತದೆ.॥6॥

ನಲಿನೈರಪಿ ಸಂಛನ್ನಾ ಹ್ಯತ್ಯರ್ಥಶುಭದರ್ಶನಾ ।
ಸರ್ಪವ್ಯಾಲಾನುಚರಿತಾ ಮೃಗದ್ವಿಜಸಮಾಕುಲಾ ॥

ಕಮಲಗಳಿಂದ ಈ ಪುಷ್ಕರಿಣಿಯು ಮುಚ್ಚಿಹೋಗಿದೆ. ಅದರಿಂದ ಬಹಳ ಸುಂದರವಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತಿದೆ. ಇದರ ಅಕ್ಕಪಕ್ಕಗಳಲ್ಲಿ ಸರ್ಪಗಳು ಹಾಗೂ ಹಿಂಸಕ ಪ್ರಾಣಿಗಳು ವಿಹರಿಸುತ್ತಿವೆ. ಜಿಂಕೆಯೇ ಮೊದಲಾದ ಮೃಗ-ಪಕ್ಷಿಗಳು ಎಲ್ಲೆಡೆ ಹರಡಿಕೊಂಡಿವೆ.॥7॥

ಅಧಿಕಂ ಪ್ರವಿಭಾತ್ಯೇತನ್ನೀಲಪೀತಂ ತು ಶಾದ್ವಲಮ್ ।
ದ್ರುಮಾಣಾಂ ವಿವಿಧೈಃ ಪುಷ್ಪೈಃ ಪರಿಸ್ತೋಮೈರಿವಾರ್ಪಿತಮ್ ॥

ಹೊಸ ಎಳೆಯ ಹುಲ್ಲಿನಿಂದ ಮುಚ್ಚಿರುವ ಈ ಸ್ಥಾನವು ತನ್ನ ಹಸಿರು, ಹಳದಿ ಪ್ರಭೆಯಿಂದ ಹೆಚ್ಚು ಶೋಭಿಸುತ್ತಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ನಾನಾ ಪ್ರಕಾರ ವೃಕ್ಷಗಳ ಹೂವುಗಳು ಚೆಲ್ಲಿಹೋಗಿ ಅನೇಕ ರತ್ನಗಂಬಳಿಗಳನ್ನು ಹಾಸಿದಂತೆ ಅನಿಸುತ್ತದೆ.॥8॥

ಪುಷ್ಪಭಾರಸಮೃದ್ಧಾನಿ ಶಿಖರಾಣಿ ಸಮನ್ತತಃ ।
ಲತಾಭಿಃ ಪುಷ್ಟಿತಾಗ್ರಾಭಿರುಪಗೂಢಾನಿ ಸರ್ವತಃ ॥

ಮರಗಳ ತುದಿಗಳು ಹೂವುಗಳ ಭಾರದಿಂದ ಬಾಗಿರುವುದರಿಂದ ಎಲ್ಲೆಡೆ ಸಮೃದ್ಧಶಾಲಿಯಾಗಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತಿದೆ. ಮರಗಳಿಗೆ ಸುತ್ತಿಕೊಂಡ ಲತೆಗಳು ಹೂವುಗಳಿಂದ ತುಂಬಿಕೊಂಡಿವೆ.॥9॥

ಸುಖಾನಿಲೋಽಯಂ ಸೌಮಿತ್ರೇ ಕಾಲಃ ಪ್ರಚುರಮನ್ಮಥಃ ।
ಗಂಧವಾನ್ಸುರಭಿರ್ಮಾಸೋ ಜಾತಪುಷ್ಪಫಲದ್ರುಮಃ ॥

ಸುಮಿತ್ರಾನಂದನ! ಈಗ ಸುಖಾವಹ ಮಂದಾನಿಲ ಬೀಸುತ್ತಾ ಇದೆ, ಅದರಿಂದ ಕಾಮೋದ್ದೀಪನಗೊಳ್ಳಿತ್ತಿದೆ. (ಸೀತೆಯನ್ನು ನೋಡುವ ತವಕ ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ.) ಇದು ಚೈತ್ರಮಾಸ, ಮರಗಳಲ್ಲಿ ಹೂವು-ಹಣ್ಣುಗಳು ಬಿಟ್ಟಿವೆ, ಎಲ್ಲೆಡೆ ಮನೋಹರ ಸುಗಂಧ ಪಸರಿಸಿದೆ.॥10॥

ಪಶ್ಯ ರೂಪಾಣಿ ಸೌಮಿತ್ರೇ ವನಾನಾಂ ಪುಷ್ಪಶಾಲಿನಾಮ್ ।
ಸೃಜತಾಂ ಪುಷ್ಪವರ್ಷಾಣಿ ವರ್ಷಂ ತೋಯಮುಚಾಮಿವ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣ! ಹೂವುಗಳಿಂದ ಶೋಭಿತವಾದ ಈ ವನಗಳ ಅಂದವನ್ನು ನೋಡು. ಮೋಡಗಳು ಮಳೆಗರೆಯುವಂತೆ ಇವು ಹೂಮಳೆಯನ್ನು ಸುರಿಸುತ್ತಿರುವವು.॥11॥

ಪ್ರಸ್ತರೇಷು ಚ ರಮ್ಯೇಷು ವಿವಿಧಾಃ ಕಾನನದ್ರುಮಾಃ ।
ವಾಯುವೇಗಪ್ರಚಲಿತಾಃ ಪುಷ್ಪೈರವಕಿರಂತಿ ಗಾಮ್ ॥

ವನದ ಈ ವಿವಿಧ ವೃಕ್ಷಗಳು ವಾಯುವೇಗದಿಂದ ತೂಗಾಡುತ್ತಾ ರಮಣೀಯ ಶಿಲೆಗಳ ಮೇಲೆ ಹೂವುಗಳನ್ನು ಮಳೆಗರೆದು ಇಲ್ಲಿನ ನೆಲವನ್ನು ಮುಚ್ಚಿಬಿಟ್ಟಿವೆ.॥12॥

ಪತಿತೈಃ ಪತಮಾನೈಶ್ಚ ಪಾದಪಸ್ಥೈಶ್ಚ ಮಾರುತಃ ।
ಕುಸುಮೈಃ ಪಶ್ಯ ಸೌಮಿತ್ರೇ ಕ್ರೀಡತೀವ ಸಮಂತತಃ ॥

ಸುಮಿತ್ರಾಕುಮಾರ! ಅದೋ ಅಲ್ಲಿ ನೋಡು, ಮರಗಳಿಂದ ಉದುರಿದ, ಉದುರುತ್ತಿರುವ, ಉದುರದೆ ಕೊಂಬೆಗಳಲ್ಲೇ ಇರುವ ಎಲ್ಲ ಹೂವುಗಳೊಂದಿಗೆ ವಾಯುದೇವರು ಆಟವಾಡುವಂತೆ ಅನಿಸುತ್ತದೆ.॥13॥

ವಿಕ್ಷಿಪನ್ವಿವಿಧಾಃ ಶಾಖಾಂ ನಗಾನಾಂ ಕುಸುಮೋತ್ಕಟಾಃ ।
ಮಾರುತಶ್ಚಲಿತಸ್ಥಾನೈಃ ಷಟ್ಪದೈರನುಗೀಯತೇ ॥

ಹೂವುಗಳಿಂದ ತುಂಬಿದ ಬೇರೆ-ಬೇರೆ ಕೊಂಬೆಗಳನ್ನು ಅಲ್ಲಾಡಿಸುತ್ತಾ ವಾಯು ಬೀಸುತ್ತಿರುವಾಗ ತಮ್ಮ-ತಮ್ಮ ಸ್ಥಾನದಿಂದ ಎದ್ದು ಹಾರುತ್ತಿರುವ ದುಂಬಿಗಳು ಅದರ ಯಶೋಗಾನ ಮಾಡುತ್ತಾ ಅದರ ಹಿಂದೆಯೇ ಓಡುತ್ತಿವೆ.॥14॥

ಮತ್ತಕೋಕಿಲಸಂನಾದೈರ್ನರ್ತಯನ್ನಿವ ಪಾದಪಾನ್ ।
ಶೈಲಕಂದರ ನಿಷ್ಕ್ರಾಂತಃ ಪ್ರಗೀತ ಇವ ಚಾನಿಲಃ ॥

ಪರ್ವತಗಳ ಕಂದರಗಳಿಂದ ಹೊರಟ ವಾಯು ವಿಶೇಷ ಧ್ವನಿಯೊಂದಿಗೆ ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ಹಾಡುತ್ತಿದೆಯೋ ಎಂಬಂತಿದೆ. ಮತ್ತ ಕೋಗಿಲೆಗಳ ಕೂಜನವು ವಾದ್ಯಗಳಂತೆ ನಿನಾದಿಸುತ್ತದೆ, ಆ ವಾದ್ಯಗಳ ಧ್ವನಿಗಳೊಂದಿಗೆ ವಾಯುನಿಂದ ತೂಗುತ್ತಿರುವ ವೃಕ್ಷಗಳು ನೃತ್ಯಾಭ್ಯಾಸ ಮಾಡಿದಂತೆ ಇದೆ.॥15॥

ತೇನ ವಿಕ್ಷಿಪತಾತ್ಯರ್ಥಂ ಪನನೇನ ಸಮಂತತಃ ।
ಅಮೀ ಸಂಸಕ್ತಶಾಖಾಗ್ರ ಗ್ರಥಿತಾ ಇವ ಪಾದಪಾಃ ॥

ವೇಗವಾಗಿ ಬೀಸುವ ಗಾಳಿಯಿಂದ ಅಲ್ಲಾಡುತ್ತಿರುವ ಕೊಂಬೆಗಳ ತುದಿಗಳು ಎಲ್ಲೆಡೆ ಪರಸ್ಪರ ಅಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿವೆ; ಆ ವೃಕ್ಷಗಳು ಒಂದು ಮತ್ತೊಂದರಲ್ಲಿ ಪೋಣಿಸಿದಂತೆ ಅನಿಸುತ್ತಿದೆ.॥16॥

ಸ ಏವ ಸುಖಸಂಸ್ಪರ್ಶೋ ವಾತಿ ಚಂದನಶೀತಲಃ ।
ಗಂಧಮಭ್ಯವಹನ್ಪುಣ್ಯಂ ಶ್ರಮಾಪನಯನೋಽನಿಲಃ ॥

ಮಲಯಾಚಲದ ಚಂದನವನ್ನು ಸ್ಪರ್ಶಿಸಿ ಬೀಸುವ ಈ ಶೀತಲವಾಯು ಶರೀರವನ್ನು ಸವರುತ್ತಾ ಸುಖಮಯ ಅನುಭವ ನೀಡುತ್ತಿದೆ. ಇದು ಬಳಲಿಕೆಯನ್ನು ಕಳೆಯುತ್ತಾ, ಎಲ್ಲೆಡೆ ಪವಿತ್ರ ಸುಗಂಧವನ್ನು ಹರಡುತ್ತಿದೆ.॥17॥

ಅಮೀ ಪವನವಿಕ್ಷಿಪ್ತಾ ವಿನದಂತೀವ ಪಾದಪಾಃ ।
ಷಟ್ಪದೈರನುಕೂಜದ್ಭಿರ್ವನೇಷು ಮಧುಗಂಧಿಷು ॥

ಮಧುರ ಮಕರಂದ ಮತ್ತು ಸುಗಂಧದಿಂದ ತುಂಬಿದ ಈ ವನಗಳಲ್ಲಿರುವ ವೃಕ್ಷಗಳು ಗುಂಜಾರವ ಮಾಡುವ ಭ್ರಮರಗಳ ನೆಪದಿಂದ ಗಾಳಿಯಿಂದ ಅಲ್ಲಾಡುತ್ತಾ ನೃತ್ಯದೊಂದಿಗೆ ಸಂಗೀತ ಹಾಡುತ್ತಿವೆಯೋ ಎಂಬಂತಿದೆ.॥18॥

ಗಿರಿಪ್ರಸ್ಥೇಷು ರಮ್ಯೇಷು ಪುಷ್ಪವದ್ಭಿರ್ಮನೋರಮೈಃ ।
ಸಂಸಕ್ತಶಿಖರಾಃ ಶೈಲಾ ವಿರಾಜಂತಿ ಮಹಾದ್ರುಮೈಃ ॥

ತನ್ನ ರಮಣೀಯ ಬೆನ್ನಮೇಲೆ ಹುಟ್ಟಿಕೊಂಡಿರುವ ಹೂವುಗಳಿಂದ ತುಂಬಿದ, ಮನಸೂರೆಗೈಯುವ ವಿಶಾಲ ವೃಕ್ಷಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಶಿಖರಗಳುಳ್ಳ ಪರ್ವತಗಳು ಅದ್ಬುತವಾಗಿ ಶೋಭಿಸುತ್ತಿವೆ.॥19॥

ಪುಷ್ಪಸಂಛನ್ನಶಿಖರಾ ಮಾರುತೋತ್ ಕ್ಷೇಪಚಂಚಲಾಃ ।
ಅಮೀ ಮಧುಕರೋತ್ತಂಸಾಃ ಪ್ರಗೀತಾ ಇವ ಪಾದಪಾಃ ॥

ತುದಿಗಳಲ್ಲಿ ಹೂವುಗಳಿಂದ ಮುಚ್ಚಿದ ರೆಂಬೆಗಳು ವಾಯುವಿನಿಂದ ತೂಗಾಡುತ್ತಾ, ಭ್ರಮರಗಳನ್ನು ಮುಂಡಾಸಿನ ರೂಪದಲ್ಲಿ ತಲೆಯಲ್ಲಿ ಧರಿಸಿಕೊಂಡಿರುವ ವೃಕ್ಷಗಳು ಗಾನ-ನರ್ತನ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿವೆಯೋ ಎಂಬಂತೆ ಅನಿಸುತ್ತದೆ.॥20॥

ಸುಪುಷ್ಪಿತಾಂಸ್ತು ಪಶ್ಯೈತಾನ್ ಕರ್ಣಿಕಾನಾನ್ ಸಮಂತತಃ ।
ಹಾಟಕಪ್ರತಿಸಂಛನ್ನಾನ್ ನರಾನ್ ಪೀತಾಂಬರಾನಿವ ॥

ನೋಡು, ಎಲ್ಲೆಡೆ ಸುಂದರ ಹೂವುಗಳಿಂದ ಈ ಕಣಗಿಲೆಯು ಚಿನ್ನದ ಆಭೂಷಣಗಳಿಂದ ಅಲಂಕೃತ ಪೀತಾಂಬರಧಾರೀ ಮನುಷ್ಯರಂತೆ ಶೋಭಿಸುತ್ತಿವೆ.॥21॥

ಅಯಂ ವಸಂತಃ ಸೌಮಿತ್ರೇ ನಾನಾ ವಿಹಗನಾದಿತಃ ।
ಸೀತಯಾ ವಿಪ್ರಹೀಣಸ್ಯ ಶೋಕಸಂದೀಪನೋ ಮಮ ॥

ಸುಮಿತ್ರಾನಂದನ! ನಾನಾ ಪ್ರಕಾರದ ವಿಹಂಗಮಗಳ ಕಲರವದಿಂದ ಪ್ರತಿಧ್ವನಿತವಾದ ಈ ವಸಂತಕಾಲವು ಸೀತೆಯಿಂದ ಅಗಲಿದ ನನಗೆ ಶೋಕವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುವುದಾಗಿದೆ.॥22॥

ಮಾಂ ಹಿ ಶೋಕಸಮಾಕ್ರಾಂತಂ ಸಂತಾಪಯತಿ ಮನ್ಮಥಃ ।
ಹೃಷ್ಟಃ ಪ್ರವದಮಾನಶ್ಚ ಮಾಮಾಹ್ವಯತಿ ಕೋಕಿಲಃ ॥

ವಿಯೋಗದ ಶೋಕದಿಂದ ನಾನಾದರೋ ಪೀಡಿತನಾಗಿದ್ದೇನೆ, ಈ ಕಾಮದೇವನು (ಸೀತಾ ವಿಷಯಕ ಅನುರಾಗ) ನನಗೆ ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚು ಸಂತಾ ಕೊಡುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ಕೋಗಿಲೆಯು ಹರ್ಷದಿಂದ ಕಲರವ ಮಾಡುತ್ತಾ ನನ್ನನ್ನು ಅಣಕಿಸುವಂತೆ ಇದೆ.॥23॥

ಏಷ ದಾತ್ಯೂಹಕೋ ಹೃಷ್ಟೋ ರಮ್ಯೇ ಮಾಂ ವನನಿರ್ಝರೇ ।
ಪ್ರಣದನ್ಮನ್ಮಥಾವಿಷ್ಟಂ ಶೋಚಯಿಷ್ಯತಿ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣ! ವನದ ರಮಣೀಯ ಜಲಪಾತದ ಸನಿಹದಲ್ಲಿ ಬಹಳ ಹರ್ಷದಿಂದ ಕೂಗುವ ಈ ನೀರು ಕೋಳಿಯು ಸೀತೆಯನ್ನು ಸೇರುವ ಇಚ್ಛೆಯುಳ್ಳ ರಾಮನಾದ ನನ್ನನ್ನು ಶೋಕಮಗ್ನವಾಗಿಸುತ್ತಿದೆ.॥24॥

ಶ್ರುತ್ವೈತಸ್ಯ ಪುರಾ ಶಬ್ದಮಾಶ್ರಮಸ್ಥಾ ಮಮ ಪ್ರಿಯಾ ।
ಮಾಮಾಹೂಯ ಪ್ರಮುದಿತಾ ಪರಮಂ ಪ್ರತ್ಯನಂದತ॥

ಮೊದಲು ನನ್ನ ಪ್ರಿಯೆಯು ಆಶ್ರಮದಲ್ಲಿದ್ದಾಗ ಇದರ ಶಬ್ದವನ್ನು ಕೇಳಿ ಆನಂದಮಗ್ನಳಾಗುತ್ತಿದ್ದಳು ಹಾಗೂ ನನಗೂ ಕೂಡ ಹತ್ತಿರ ಕರೆದು ಅತ್ಯಂತ ಆನಂದಗೊಳಿಸುತ್ತಿದ್ದಳು.॥25॥

ಏವಂ ವಿಚಿತ್ರಾಃ ಪತಗಾ ನಾನಾರಾವವಿರಾವಿಣಃ ।
ಋಕ್ಷಗುಲ್ಮಲತಾಃ ಪಶ್ಯ ಸಂಪತಂತಿ ಸಮಂತತಃ ॥

ನೋಡು, ಈ ಪ್ರಕಾರ ಬಗೆ-ಬಗೆಯಾಗಿ ಕೂಗುತ್ತಿರುವ ವಿಚಿತ್ರ ಪಕ್ಷಿಗಳು ಎಲ್ಲೆಡೆ ವೃಕ್ಷಗಳ ಕಡೆಗೆ, ತೊರೆಗಳ ಕಡೆಗೆ ಲತೆಗಳ ಕಡೆಗೆ ಹಾರಿಹೋಗುತ್ತಿವೆ.॥26॥

ವಿಮಿಶ್ರಾ ವಿಹಗಾಃ ಪುಂಭಿರಾತ್ಮವ್ಯೆಹಾಭಿನಂದಿತಾಃ ।
ಭೃಂಗರಾಜಪ್ರಮುದಿತಾಃ ಸೌಮಿತ್ರೇ ಮಧುರಸ್ವರಾಃ ॥

ಸುಮಿತ್ರಾನಂದನ! ನೋಡು, ಈ ಹೆಣ್ಣು ಪಕ್ಷಿಗಳು ಗಂಡು ಪಕ್ಷಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಸೇರಿ ಗುಂಪಾಗಿ ಆನಂದವನ್ನು ಅನುಭವಿಸುತ್ತಾ ಇವೆ. ಭೃಂಗಗಳ ಗುಂಜಾರವ ಕೇಳಿ ಸಂತೋಷಗೊಳ್ಳುತ್ತಿವೆ ಹಾಗೂ ತಾವೂ ಮಧುರವಾಗಿ ಕೂಗುತ್ತಿವೆ.॥27॥

ಅಸ್ಯಾಃ ಕೂಲೇ ಪ್ರಮುದಿತಾಃ ಸಂಘಶಃ ಶಕುನಾಸ್ತ್ವಿಹ ।
ದಾತ್ಯೂಹರುತವಿಕ್ರಂದೈಃ ಪುಂಸ್ಕೋಕಿಲರುತೈರಪಿ ॥
ಸ್ವನಂತಿ ಪಾದಪಾಶ್ಚೇಮೇ ಮಮಾನಂಗ ಪ್ರದೀಪಕಾಃ ॥

ಈ ಪಂಪಾ ಸರೋವರದ ಬಳಿ ಗುಂಪು-ಗುಂಪಾಗಿ ಪಕ್ಷಿಗಳು ಆನಂದಮಗ್ನವಾಗಿ ವಿಹರಿಸುತ್ತಿವೆ. ನೀರುಕೋಳಿಯ ರತಿ ಸಂಬಂಧವಾದ ಕೂಗಿನಿಂದ ಹಾಗೂ ಕೋಗಿಲೆಯ ಕೂಜನದ ನೆಪದಿಂದ ಈ ವೃಕ್ಷಗಳು ಮಧುರವಾಗಿ ನುಡಿಯುತ್ತಾ ನನ್ನ ಅನಂಗ ವೇದನೆಯನ್ನು ಉದ್ದೀಪನಗೊಳಿಸುತ್ತಿವೆ.॥28½॥

ಅಶೋಕಸ್ತಬಕಾಂಗಾರಃ ಷಟ್ಪದಸ್ವನನಿಃಸ್ವನಃ ॥
ಮಾಂ ಹಿ ಪಲ್ಲವತಾಮ್ರಾರ್ಚಿರ್ವಸಂತಾಗ್ನಿಃ ಪ್ರಧಕ್ಷತಿ ।

ಈ ವಸಂತರೂಪೀ ಬೆಂಕಿಯು ನನ್ನನ್ನು ಸುಟ್ಟು ಬೂದಿಮಾಡಿ ಬಿಡುವುದೋ ಎಂದು ಅನಿಸುತ್ತದೆ. ಅಶೋಕ ಪುಷ್ಪಗಳ ಕೆಂಪಾದ ಗೊಂಚಲುಗಳೇ ಈ ಅಗ್ನಿಯ ಕೆಂಡಗಳಾಗಿವೆ, ಹೊಸ ಚಿಗುರುಗಳೇ ಇದರ ಕೆಂಪಾದ ಜ್ವಾಲೆಗಳಾಗಿವೆ ಹಾಗೂ ಭೃಂಗಗಳ ಗುಂಜಾರವವೇ ಉರಿಯುತ್ತಿರುವ ಬೆಂಕಿಯ ಚಟ-ಚಟ ಶಬ್ದವಾಗಿದೆ.॥29½॥

ನಹಿ ತಾಂ ಸೂಕ್ಷ್ಮಪಕ್ಷ್ಮಾಕ್ಷೀಂ ಸುಕೇಶೀಂ ಮೃದುಭಾಷಿಣೀಮ್ ॥
ಅಪಶ್ಯತೋ ಮೇ ಸೌಮಿತ್ರೇ ಜೀವಿತೇಽಸ್ತಿ ಪ್ರಯೋಜನಮ್ ।

ಸುಮಿತ್ರಾನಂದನ! ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾದ ರೆಪ್ಪೆಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಕಣ್ಣುಗಳುಳ್ಳ, ಸುಂದರ ಕೇಶರಾಶಿಯುಳ್ಳ, ಮಧುರ ಭಾಷಿಣಿ ಸೀತೆಯನ್ನು ನೋಡದಿದ್ದರೆ ನನಗೆ ಈ ಜೀವನದಿಂದ ಯಾವುದೇ ಪ್ರಯೋಜನವಿಲ್ಲ.॥30½॥

ಅಯಂ ಹಿ ರುಚಿಕರಸ್ತಸ್ಯಾಃ ಕಾಲೋ ರುಚಿರಕಾನನಃ ॥
ಕೋಕಿಲಾಕುಲಸೀಮಾಂತೋ ದಯಿತಾಯಾ ಮಮಾನಘ ।

ನಿಷ್ಪಾದ ಲಕ್ಷ್ಮಣನೇ! ವಸಂತ ಋತುವಿನಲ್ಲಿ ವನದ ಶೋಭೆ ಬಹಳ ಮನೋಹರವಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲೆಡೆ ಕೋಗಿಲೆಯ ಮಧುರ ಕೂಜನ ಕೇಳಿ ಬರುತ್ತಿದೆ. ನನ್ನ ಪ್ರಿಯೆ ಸೀತೆಗೆ ಈ ಸಮಯವು ಬಹಳ ಪ್ರಿಯವಾಗುತ್ತಿತ್ತು.॥31½॥

ಮನ್ಮಥಾಯಾಸ ಸಂಭೂತೋ ವಸಂತಗುಣವರ್ಧಿತಃ ॥
ಅಯಂ ಮಾಂ ಧಕ್ಷ್ಯತಿ ಕ್ಷಿಪ್ರಂ ಶೋಕಾಗ್ನಿರ್ನಚಿರಾದಿವ ।

ಅನಂಗ ವೇದನೆಯಿಂದ ಉಂಟಾದ ಶೋಕಾಗ್ನಿಯು ವಸಂತ ಋತುವಿನ ಗುಣಗಳು* ಉರುವಲಾಗಿ ಹೆಚ್ಚುತ್ತದೆ. ಇದು ನನ್ನನ್ನು ತಡಮಾಡದೆ ಶೀಘ್ರವಾಗಿ ಸುಟ್ಟುಬಿಡುವುದು.॥32½॥

• ಮಲಯಾಚಲದ ಮಂದಾನಿಲ, ವನದ ವೃಕ್ಷಗಳು ನವಪಲ್ಲವಗಳಿಂದ, ಪುಷ್ಪಗಳಿಂದ ಅಲಂಕೃತವಾಗುವುದು, ಕೋಗಿಲೆಗಳ ಕೂಜನ, ಕಮಲಗಳ ಅರಳುವಿಕೆ ಮತ್ತು ಮಧುರ ಸುಗಂಧ ಹರಡುವುದು ಮುಂತಾದವು ವಸಂತನ ಗುಣಗಳಾಗಿವೆ. ಅವು ವಿರಹದ ಶೋಕಾಗ್ನಿಯನ್ನು ಉದ್ದೀಪಿಸುತ್ತವೆ.

ಅಪಶ್ಯತಸ್ತಾಂ ವನಿತಾಂ ಪಶ್ಯತೋ ರುಚಿರಾನ್ ದ್ರುಮಾನ್ ॥
ಮಮಾಯಮಾತ್ಮಪ್ರಭವೋ ಭೂಯಸ್ತ್ವಮುಪಯಾಸ್ಯತಿ ।

ನನ್ನ ಪ್ರಿಯತಮೆ ಪತ್ನಿಯು ನನಗೆ ಕಾಣುತ್ತಿಲ್ಲ, ಈ ಮನೋಹರ ವೃಕ್ಷಗಳೇ ಕಾಣುತ್ತಿವೆ, ಇದರಿಂದ ನನ್ನ ಈ ಅನಂಗ ಜ್ವರವು ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚಾದೀತು.॥33½॥

ಅದೃಶ್ಯಮಾನಾ ವೈದೇಹೀ ಶೋಕಂ ವರ್ಧಯತೀಹ ಮೇ ॥
ದೃಶ್ಯಮಾನೋ ವಸಂತಶ್ಚ ಸ್ವೇದ ಸಂಸರ್ಗದೂಷಕಃ ।

ವಿದೇಹ ನಂದಿನಿ ಸೀತೆಯು ಇಲ್ಲಿ ನನಗೆ ಕಂಡುಬರುವುದಿಲ್ಲ, ಅದರಿಂದ ನನ್ನ ಶೋಕವು ಬೆಳೆಯುತ್ತಾ ಇದೆ. ಮಂದ ಮಲಯಾನಿಲದಿಂದ ಬೆವರನ್ನು ಒಣಗಿಸಿಬಿಡುವ ವಸಂತನೂ ನನ್ನ ಶೋಕವನ್ನು ವೃದ್ಧಿಪಡಿಸುತ್ತಿದ್ದಾನೆ.॥34½॥

ಮಾಂ ಹಿಸಾ ಮೃಗಶಾಬಾಕ್ಷೀ ಚಿಂತಾಶೋಕ ಬಲಾತ್ಕೃತಮ್ ॥
ಸಂತಾಪಯತಿ ಸೌಮಿತ್ರೇ ಕ್ರೂರಶ್ಚೈತ್ರವನಾನಿಲಃ ।

ಸುಮಿತ್ರಾಕುಮಾರ! ಮೃಗನಯನೀ ಸೀತೆಯು ಚಿಂತೆ, ಶೋಕಗಳಿಂದ ಬಲವಂತವಾಗಿ ಪೀಡಿತ ರಾಮನಾದ ನನ್ನನ್ನು ಇನ್ನೂ ಸಂತಾಪಕೊಡುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ. ಜೊತೆಗೆ ಈ ವನದಲ್ಲಿ ಬೀಸುವ ಚೈತ್ರ ಮಾಸದ ಗಾಳಿಯೂ ನನ್ನನ್ನು ಪೀಡಿಸುತ್ತಿದೆ.॥35½॥

ಅಮೀ ಮಯೂರಾಃ ಶೋಭಂತೇ ಪ್ರನೃತ್ಯಂತಸ್ತತಸ್ತತಃ ॥
ಸ್ವೈಃ ಪಕ್ಷೈಃ ಪವನೋದ್ಧೂತೈರ್ಗವಾಕ್ಷೈಃ ಸ್ಫಾಟಿಕೈರಿವ ।

ಸ್ಫಟಿಕ ಗವಾಕ್ಷಿಗಳಂತೆ ಕಂಡುಬರುವ ನವಿಲುಗಳು ಗರಿಗೆದರಿ ಜಾಗರ ಮಾಡುತ್ತಾ ಗಾಳಿಯಿಂದ ಕಂಪಿತವಾಗಿ ಅತ್ತ-ಇತ್ತ ಕುಣಿಯುತ್ತಾ ಇರುವುದು ಶೋಭಿಸುತ್ತಿವೆ.॥36½॥

ಶಿಖಿನೀಭಿಃ ಪರಿವೃತಾಸ್ತ ಏತೇ ಮದಮೂರ್ಛಿತಾಃ ॥
ಮನ್ಮಥಾಭಿಪರೀತಸ್ಯ ಮಮ ಮನ್ಮಥವರ್ಧನಾಃ ।

ಹೆಣ್ಣು ನವಿಲುಗಳಿಂದ ಸುತ್ತುವರಿದ ಈ ಮದಮತ್ತ ಮಯೂರಗಳು ಅನಂಗ ವೇದನೆಯಿಂದ ಸಂತಪ್ತವಾಗಿ ನನ್ನ ಈ ಕಾಮಪೀಡೆಯನ್ನು ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚಿಸುತ್ತಿವೆ.॥37½॥

ಪಶ್ಯ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ನೃತ್ಯಂತಂ ಮಯೂರಮುಪನೃತ್ಯತಿ ॥
ಶಿಖಿನೀ ಮನ್ಮಥಾರ್ತೈಷಾ ಭರ್ತಾರಂ ಗಿರಿಸಾನುನಿ ।

ಲಕ್ಷ್ಮಣ! ನೋಡು, ಅಲ್ಲಿ ನೋಡು! ಪರ್ವತ ಶಿಖರದಲ್ಲಿ ಕುಣಿಯುತ್ತಿರುವ ತನ್ನ ಸ್ವಾಮಿ ಮಯೂರಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಹೆಣ್ಣು ನವಿಲುಗಳು ಕಾಮಪೀಡಿತರಾಗಿ ಕುಣಿಯುತ್ತಿವೆ.॥38½॥

ತಾಮೇವ ಮನಸಾ ರಾಮಾಂ ಮಯೂರೋಽಪ್ಯನುಧಾವತಿ ॥
ವಿತತ್ಯ ರುಚಿರೌ ಪಕ್ಷೌ ರುತೈರುಪಹಸನ್ನಿವ ।

ಮಯೂರವು ತನ್ನ ಗರಿಗಳನ್ನು ಕೆದರಿ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲೇ ತನ್ನ ಪ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಅನುಸರಿಸುತ್ತಿರುವವು ಹಾಗೂ ಮಧುರ ಸ್ವರಗಳಿಂದ ನನ್ನನ್ನು ಅಣಕಿಸುವಂತೆ ಅನಿಸುತ್ತದೆ.॥39½॥

ಮಯೂರಸ್ಯ ವನೇ ನೂನಂ ರಕ್ಷಸಾ ನ ಹೃತಾ ಪ್ರಿಯಾ ॥
ತಸ್ಮಾನ್ನೃತ್ಯತಿ ರಮ್ಯೇಷು ವನೇಷು ಸಹ ಕಾಂತಯಾ ।

ನಿಶ್ಚಯವಾಗಿಯೂ ವನದಲ್ಲಿ ಯಾವುದೋ ರಾಕ್ಷಸನು ನವಿಲಿನ ಪ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಅಪಹರಣ ಮಾಡಲಿಲ್ಲ, ಇದಕ್ಕಾಗಿ ಈ ರಮಣೀಯ ವನದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ವಲ್ಲಭೆಯೊಂದಿಗೆ ನೃತ್ಯಮಾಡುತ್ತಿವೆ.॥40½॥

ಮಮ ತ್ವಯಂ ವಿನಾ ವಾಸಃ ಪುಷ್ಪಮಾಸೇ ಸುದುಃಸಹಃ ॥

ಪಶ್ಯ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ಸಂರಾಗಸ್ತಿರ್ಯಗ್ಯೋನಿಗತೇಷ್ವಪಿ ।
ಯದೇಷಾ ಶಿಖಿನೀ ಕಾಮಾದ್ ಭರ್ತಾರಮಭಿವರ್ತತೇ ॥

ಹೂವುಗಳಿಂದ ತುಂಬಿರುವ ಈ ಚೈತ್ರಮಾಸದಲ್ಲಿ ಸೀತೆಯಿಲ್ಲದೆ ಇಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವುದು ನನಗೆ ಅತ್ಯಂತ ದುಃಸಹವಾಗಿದೆ. ಲಕ್ಷ್ಮಣ! ನೋಡಲ್ಲ! ತಿರ್ಯಕ್ ಯೋನಿಯಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರಾಣಿಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಪರಸ್ಪರ ಎಷ್ಟು ಹೆಚ್ಚು ಅನುರಾಗವಿದೆ. ಈಗ ಈ ಹೆಣ್ಣು ನವಿಲು ಕಾಮಭಾವದಿಂದ ತನ್ನ ಸ್ವಾಮಿಯ ಎದುರಿಗೆ ಉಪಸ್ಥಿತವಾಗಿದೆ.॥41-42॥

ಮಮಾಪ್ಯೇದಂ ವಿಶಾಲಾಕ್ಷೀ ಜಾನಕೀ ಜಾತಸಂಭ್ರಮಾ ।
ಮದನೇನಾಭಿವರ್ತೇತ ಯದಿ ನಾಪಹೃತಾ ಭವೇತ್ ॥

ವಿಶಾಲಾಕ್ಷಿಯಾದ ಸೀತೆಯ ಅಪಹರಣವಾಗದಿದ್ದರೆ ಅವಳೂ ಕೂಡ ಇದೇ ರೀತಿ ತುಂಬಾ ಪ್ರೇಮದಿಂದ ವೇಗವಾಗಿ ನನ್ನ ಬಳಿಗೆ ಬರುತ್ತಿದ್ದಳು.॥43॥

ಪಶ್ಯ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ಪುಷ್ಪಾಣಿ ವಿಷ್ಫಲಾನಿ ಭವಂತಿ ಮೇ ।
ಪುಷ್ಪಭಾರಸಮೃದ್ಧಾನಾಂ ವನಾನಾಂ ಶಿಶಿರಾತ್ಯಯೇ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣ! ಈ ವಸಂತ ಋತುವಿನಲ್ಲಿ ಹೂವುಗಳ ಭಾರದಿಂದ ಸಂಪನ್ನ ಈ ವನಗಳ ಎಲ್ಲ ಹೂವುಗಳು ನನಗಾಗಿ ನಿಷ್ಪಲವಾಗಿವೆ. ಪ್ರಿಯೆ ಸೀತೆಯು ಇಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲದಿರುವುದರಿಂದ ನನಗೆ ಯಾವುದೇ ಪ್ರಯೋಜನವಿಲ್ಲ.॥44॥

ರುಚಿರಾಣ್ಯಪಿ ಪುಷ್ಪಾಣಿ ಪಾದಪಾನಾಮತಿಶ್ರಿಯಾ ।
ನಿಷ್ಫಲಾನಿ ಮಹೀಂ ಯಾಂತಿ ಸಮಂ ಮಧುಕರೋತ್ಕರೈಃ ॥

ಅತ್ಯಂತ ಶೋಭೆಯಿಂದ ಮನೋಹರವಾಗಿ ಕಾಣುವ ಈ ವೃಕ್ಷಗಳ ಹೂವುಗಳೂ ಕೂಡ ನಿಷ್ಪಲವಾಗಿ ಭ್ರಮರ ಸಮೂಹಗಳೊಂದಿಗೆ ನೆಲಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದು ಹೋಗುತ್ತವೆ.॥45॥

ನದಂತಿ ಕಾಮಂ ಶಕುನಾ ಮುದಿತಾಃ ಸಂಘಶಃ ಕಲಮ್ ।
ಆಹ್ವಯಂತ ಇವಾನ್ಯೋನ್ಯಂ ಕಾಮೋನ್ಮಾದಕರಾ ಮಮ ॥

ಹರ್ಷಗೊಂಡ ಈ ಗುಂಪು-ಗುಂಪಾದ ಪಕ್ಷಿಗಳು ಒಂದು-ಮತ್ತೊಂದನ್ನು ಕರೆಯುತ್ತಾ ಸ್ವೆಚ್ಛೆಯಾಗಿ ಕಲರವ ಮಾಡುತ್ತಾ ಇವೆ. ಹಾಗೂ ನನ್ನ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲೇ ಪ್ರೇಮೋನ್ಮಾದ ಉಂಟುಮಾಡುತ್ತಿವೆ.॥46॥

ವಸಂತೋ ಯದಿ ತತ್ರಾಪಿ ಯತ್ರ ಮೇ ವಸತಿ ಪ್ರಿಯಾ ।
ನೂನಂ ಪರವಶಾ ಸೀತಾ ಸಾಪಿ ಶೋಚತ್ಯಹಂ ಯಥಾ ॥

ನನ್ನ ಪ್ರಿಯೆ ಸೀತೆಯು ವಾಸಿಸುವಲ್ಲಿಯೂ ಇದೇ ರೀತಿಯ ವಸಂತನು ಆವರಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದರೆ ಆಕೆಯ ಸ್ಥಿತಿ ಏನಾಗಬಹುದು? ನಿಶ್ಚಯವಾಗಿ ಪರಾಧೀನಳಾದ ಸೀತೆಯು ನನ್ನಂತೆ ಶೋಕಿಸುತ್ತಾ ಇರಬಹುದು.॥47॥

ನೂನಂ ನ ತು ವಸಂತಸ್ತಂ ದೇಶಂ ಸ್ಪೃಶತಿ ಯತ್ರ ಸಾ ।
ಕಥಂ ಹ್ಯಸಿತಪದ್ಮಾಕ್ಷೀ ವರ್ತಯೇತ್ ಸಾ ಮಯಾ ವಿನಾ ॥

ಸೀತೆ ಇರುವ ಏಕಾಂತ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ವಸಂತನು ಪ್ರವೇಶಿಸದಿದ್ದರೂ ನಿಶ್ಚಯವಾಗಿ ನಾನಿಲ್ಲದೆ ಆ ಕಾಡಿಗೆ ಕಣ್ಣಿನ ಕಮಲ ನಯನೀ ಸೀತೆಯು ಹೇಗೆ ಬದುಕಿಕೊಂಡಿರಬಹುದು.॥48॥

ಅಥ ವಾ ವರ್ತತೇ ತತ್ರ ವಸಂತೋ ಯತ್ರ ಮೇ ಪ್ರಿಯಾ ।
ಕಿಂ ಕರಿಷ್ಯತಿ ಸುಶ್ರೋಣೀ ಸಾ ತು ನಿರ್ಭರ್ತ್ಸಿತಾ ಪರೈಃ ॥

ನನ್ನ ಪ್ರಿಯೆ ಇರುವಲ್ಲಿಯೂ ಇದೇ ರೀತಿ ವಸಂತನು ಆವರಿಸಿ ಕೊಂಡಿದ್ದರೂ ಶತ್ರುಗಳ ಬೆದರಿಕೆಯನ್ನು ಕೇಳಬೇಕಾದೀತು; ಆದ್ದರಿಂದ ಆ ಹತಭಾಗ್ಯ ಸೀತೆಯು ಏನು ತಾನೇ ಮಾಡ ಬಲ್ಲಳು.॥49॥

ಶ್ಯಾಮಾ ಪದ್ಮಪಲಾಶಾಕ್ಷೀ ಮೃದುಭಾಷಾಚ ಮೇ ಪ್ರಿಯಾ ।
ನೂನಂ ವಸಂತಮಾಸಾದ್ಯ ಪರಿತ್ಯಕ್ಷ್ಯತಿ ಜೀವಿತಮ್ ॥

ಈಗ ತಾನೇ ಯೌವನಸ್ಥಳಾದ, ಅರಳಿದ ಕಮಲದಂತೆ ಮನೋಹರ ನೇತ್ರಗಳುಳ್ಳ, ಮಧುರವಾಗಿ ನುಡಿಯುವ, ನನ್ನ ಪ್ರಾಣವಲ್ಲಭೆ ಜಾನಕಿಯು ಖಂಡಿತವಾಗಿ ಈ ವಸಂತ ಋತುವನ್ನು ಪಡೆದು ತನ್ನ ಪ್ರಾಣತ್ಯಾಗ ಮಾಡುವಳು.॥50॥

ದೃಢಂ ಹಿ ಹೃದಯೇ ಬುದ್ಧಿರ್ಮಮ ಸಂಪರಿವರ್ತತೇ ।
ನಾಲಂ ವರ್ತಯಿತುಂ ಸೀತಾ ಸಾಧ್ವೀ ಮದ್ವಿರಹಂ ಗತಾ ॥

ಸಾಧ್ವೀ ಸೀತೆಯು ನನ್ನಿಂದ ಅಗಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಕಾಲ ಬದುಕಿರಲಾರಳು ಎಂಬ ವಿಚಾರ ನನ್ನ ಹೃದಯದಲ್ಲಿ ದೃಢವಾಗುತ್ತಾ ಇದೆ.॥51॥

ಮಯಿ ಭಾವೋ ಹಿ ವೈದೇಹ್ಯಾಸ್ತತ್ತ್ವತೋ ವಿನಿವೇಶಿತಃ ।
ಮಮಾಪಿ ಭಾವಃ ಸೀತಾಯಾಂ ಸರ್ವಥಾ ವಿನಿವೇಶಿತಃ ॥

ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ವಿದೇಹ ಕುಮಾರಿಯ ಹಾರ್ದಿಕ ಅನುರಾಗವು ನನ್ನಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ನನ್ನ ಸಂಪೂರ್ಣ ಪ್ರೇಮ ಸರ್ವಥಾ ವಿದೇಹನಂದಿನೀ ಸೀತೆಯಲ್ಲೇ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತವಾಗಿದೆ.॥52॥

ಏಷ ಪುಷ್ಪವಹೋ ವಾಯುಃ ಸುಖಸ್ಪರ್ಶೋ ಹಿಮಾವಹಃ ।
ತಾಂ ವಿಚಿಂತಯತಃ ಕಾಂತಾಂ ಪಾವಕ ಪ್ರತಿಮೋ ಮಮ ॥

ಹೂವಿನ ಪರಿಮಳವನ್ನು ಹೊತ್ತು ತರುವ ಸುಖಕರ ಸ್ಪರ್ಶವಾದ ಈ ತಂಗಾಳಿಯು, ಪ್ರಾಣವಲ್ಲಭೆ ಸೀತೆಯ ನೆನಪು ಆದಾಗ ನನಗೆ ಬೆಂಕಿಯಂತೆ ಸುಡುತ್ತಿದೆ.॥53॥

ಸದಾ ಸುಖಮಹಂ ಮನ್ಯೇ ಯಂ ಪುರಾ ಸಹ ಸೀತಯಾ ।
ಮಾರುತಃ ಸ ವಿನಾ ಸೀತಾಂ ಶೋಕ ಸಂಜನನೋ ಮಮ ॥

ಹಿಂದೆ ಸೀತೆಯೊಂದಿಗೆ ಇರುವಾಗ ಸದಾ ಸುಖಮಯವಾಗಿ ತೋರುತ್ತಿದ್ದ ವಾಯುವೇ ಇಂದು ಸೀತೆಯ ವಿರಹದಲ್ಲಿ ನನಗೆ ಶೋಕಜನಕವಾಗಿದೆ.॥54॥

ತಾಂ ವಿನಾಥ ವಿಹಂಗೋಽಸೌ ಪಕ್ಷೀ ಪ್ರಣದಿತಸ್ತದಾ ।
ವಾಯಸಃ ಪಾದಪಗತಃ ಪ್ರಹೃಷ್ಟಮಭಿಕೂಜತಿ ॥

ಸೀತೆಯು ನನ್ನೊಂದಿಗೆ ಇರುವಾಗ ಕಾಗೆಯೊಂದು ಹಾರಾಡುತ್ತಾ ಕಾವ್-ಕಾವ್ ಮಾಡುತ್ತಿತ್ತು, ಅದು ಸೀತೆಯ ಭಾವೀ ವಿಯೋಗವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಈಗ ಸೀತೆಯ ವಿಯೋಗದಲ್ಲಿ ಅದೇ ಕಾಗೆ ಮರದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ಬಹಳ ಹರ್ಷದೊಂದಿಗೆ ಕೂಗುತ್ತಿದೆ. ಇದರಿಂದ ಸೀತೆಯ ಸಂಯೋಗ ಶೀಘ್ರವೇ ಸುಲಭವಾದೀತು ಎಂದು ಸೂಚಿತವಾಗುತ್ತಿದೆ.॥55॥

ಏಷ ವೈ ತತ್ರ ವೈದೇಹ್ಯಾ ವಿಹಗಃ ಪ್ರತಿಹಾರಕಃ ।
ಪಕ್ಷೀ ಮಾಂ ತು ವಿಶಾಲಾಕ್ಷಾಃ ಸಮೀಪಮುಪನೇಷ್ಯತಿ ॥

ಈ ಪಕ್ಷಿಯು ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಕೂಗಿದಾಗ ವೈದೇಹಿಯ ಅಪಹರಣವಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ ಅದೇ ಇಂದು ಕೂಗುತ್ತಿರುವುದರಿಂದ ಅದು ನನಗೆ ವಿಶಾಲಾಕ್ಷಿ ಸೀತೆಯ ಬಳಿಗೆ ಕೊಂಡು ಹೋದೀತು ಎಂದು ಅನಿಸುತ್ತಿದೆ.॥56॥

ಶೃಣು ಲಕ್ಷ್ಮಣಸಂನಾದಂ ವನೇ ಮದವಿವರ್ಧನಮ್ ।
ಪುಷ್ಟಿತಾಗ್ರೇಷು ವೃಕ್ಷೇಷು ದ್ವಿಜಾನಾಮವಕೂಜತಾಮ್ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣ! ನೋಡು, ವನದಲ್ಲಿ ತುದಿಯ ರೆಂಬೆಗಳು ಹೂವುಗಳಿಂದ ತುಂಬಿರುವ ವೃಕ್ಷಗಳ ಮೇಲೆ ಕಲರವ ಮಾಡುವ ಪಕ್ಷಿಗಳ ಈ ಮಧುರ ಶಬ್ದವು ವಿರಹೀ ಜನರ ಮದೋನ್ಮತ್ತವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುವುದಾಗಿದೆ.॥57॥

ವಿಕ್ಷಿಪ್ತಾಂ ಪವನೇನೈತಾಮಸೌ ತಿಲಕಮಂಜರೀಮ್ ।
ಷಟ್ಪದಃ ಸಹಸಾಭ್ಯೇತಿ ಮದೋದ್ಧೂತಾಮಿವ ಪ್ರಿಯಾಮ್ ॥

ಗಾಳಿಯಿಂದ ಅಲುಗಾಡುತ್ತಿರುವ ತಿಲಕ ವೃಕ್ಷದ ಹೂವುಗಳ ಗೊಂಚಲುಗಳ ಮೇಲೆ ಭ್ರಮರಗಳು ಬಂದು ಕುಳಿತುಕೊಳ್ಳುವವು. ಇದು ಯಾವುದಾದರೂ ಪ್ರೇಮಿ ಕಾಮ ಮದದಿಂದ ಕಂಪಿತವಾದ ಪ್ರೇಯಸಿಯೊಂದಿಗೆ ಸಂಧಿಸುವಂತಿದೆ.॥58॥

ಕಾಮಿನಾಮಯಮತ್ಯಂತಮಶೋಕಃ ಶೋಕವರ್ಧನಃ ।
ಸ್ತಬಕೈಃ ಪವನೋತ್ಕ್ಷಿಪ್ತೈಸ್ತರ್ಜಯನ್ನಿವ ಮಾಂ ಸ್ಥಿತಃ ॥

ಈ ಅಶೋಕವು ಪ್ರಿಯಾವಿರಹೀ ಕಾಮೀ ಪುರುಷರಿಗಾಗಿ ಅತ್ಯಂತ ಶೋಕ ಹೆಚ್ಚಿಸುವುದಾಗಿದೆ. ಇದು ಗಾಳಿಯ ಹೊಡೆತಕ್ಕೆ ಕಂಪಿಸುವ ಪುಷ್ಪಗುಚ್ಛಗಳು ನನ್ನನ್ನು ಗದರಿಸುವಂತೆ ನಿಂತುಕೊಂಡಿದೆ.॥59॥

ಅಮೀ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ದೃಶ್ಯಂತೇ ಚೂತಾಃ ಕುಸುಮಶಾಲಿನಃ ।
ವಿಭ್ರಮೋತ್ಸಿಕ್ತಮನಸಃ ಸಾಂಗರಾಗಾ ನರಾ ಇವ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣ! ಹೂವುಗಳಿಂದ ಸುಶೋಭಿತವಾದ ಈ ಮಾವಿನ ಮರವು ಶೃಂಗಾರ ವಿಲಾಸದಿಂದ ಮದಮತ್ತ ಹೃದಯನಾಗಿ ಚಂದನಾದಿ ಅಂಗರಾಗಗಳನ್ನು ಹಚ್ಚಿಕೊಳ್ಳುವ ಮನುಷ್ಯರಂತೆ ಕಾಣುತ್ತಿದೆ.॥60॥

ಸೌಮಿತ್ರೇಪಶ್ಯ ಪಂಪಾಯಾಶ್ಚಿತ್ರಾಸು ವನರಾಜಿಷು ।
ಕಿನ್ನರಾ ನರಶಾರ್ದೂಲ ವಿಚರಂತಿ ತತಸ್ತತಃ ॥

ನರಶ್ರೇಷ್ಠ ಸುಮಿತ್ರಾ ಕುಮಾರ! ನೋಡು, ಪಂಪಾ ಸರೋವರ ವಿಚಿತ್ರ ವನಶ್ರೇಣಿಗಳಲ್ಲಿ ಕಿನ್ನರರು ಅತ್ತ-ಇತ್ತ ವಿಚರಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.॥61॥

ಇಮಾನಿ ಶುಭಗಂಧೀನಿ ಪಶ್ಯ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ಸರ್ವಶಃ ।
ನಲಿನಾನಿ ಪ್ರಕಾಶಂತೇ ಜಲೇ ತರುಣಸೂರ್ಯವತ್ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣ! ನೋಡು, ಪಂಪಾ ಸರೋವರದ ಜಲದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲೆಡೆ ಅರಳಿದ ಸುಗಂಧಿತ ಕಮಲಗಳು ಪ್ರಾತಃಕಾಲದ ಸೂರ್ಯನಂತೆ ಪ್ರಕಾಶಿತವಾಗುತ್ತಿವೆ.॥62॥

ಏಷಾ ಪ್ರಸನ್ನಸಲಿಲಾ ಪದ್ಮನೀಲೋತ್ಪಲಾಯುತಾ ।
ಹಂಸಕಾರಂಡವಾಕೀರ್ಣಾ ಪಂಪಾ ಸೌಗಂಧಿಕಾಯುತಾ ॥

ಈ ಸರೋವರದ ನೀರು ಬಹಳ ಸ್ವಚ್ಛವಾಗಿದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಕೆಂಪಾದ ಮತ್ತು ನೀಲಿ ಕಮಲಗಳು ಅರಳಿವೆ. ಹಂಸ ಮತ್ತು ಕಾರಂಡವ ಮೊದಲಾದ ಪಕ್ಷಿಗಳು ಎಲ್ಲೆಡೆ ತುಂಬಿಕೊಂಡಿವೆ ಹಾಗೂ ಸೌಗಂಧಿಕ ಕಮಲಗಳು ಇದರ ಶೋಭೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುತ್ತಿವೆ.॥63॥

ಜಲೇ ತರುಣಸೂರ್ಯಾಭೈಃ ಷಟ್ಪದಾಹತ ಕೇಸರೈಃ ।
ಪಂಕಜೈಃ ಶೋಭತೇ ಪಂಪಾ ಸಮಂತಾದಭಿಸಂವೃತಾ ॥

ಪ್ರಾತಃಕಾಲದ ಸೂರ್ಯನಂತೆ ಪ್ರಕಾಶಿತವಾಗುವ ಕಮಲಗಳಿಂದ ಈ ಪಂಪಾಸರೋವರವು ಬಹಳ ಶೋಭಿಸುತ್ತಿದೆ. ಆ ಕಮಲಗಳ ಕೇಸರಗಳ ಮಧುವನ್ನು ಭ್ರಮರಗಳು ಕುಡಿದು ಬಿಟ್ಟಿವೆ.॥64॥

ಚಕ್ರವಾಕಯುತಾ ನಿತ್ಯಂ ಚಿತ್ರಪ್ರಸ್ಥವನಾಂತರಾ ।
ಮಾತಂಗಮೃಗಯೂಥೈಶ್ಚಶೋಭತೇ ಸಲಿಲಾರ್ಥಿಭಿಃ ॥

ಇದರಲ್ಲಿ ಚಕ್ರವಾಕಗಳು ಸದಾ ವಾಸಿಸುತ್ತಿವೆ. ಇಲ್ಲಿಯ ವನಗಳಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರ-ವಿಚಿತ್ರ ಸ್ಥಾನಗಳಿಗೆ ಹಾಗೂ ನೀರು ಕುಡಿಯಲು ಬಂದಿರುವ ಆನೆಗಳ ಮತ್ತು ಜಿಂಕೆಗಳ ಸಮೂಹಗಳಿಂದ ಪಂಪೆಯ ಶೋಭೆ ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ.॥65॥

ಪವನಾಹಿತವೇಗಾಭಿರೂರ್ಮಿಭಿರ್ವಿಮಲೇಂಽಭಸಿ ।
ಪಂಕಜಾನಿ ವಿರಾಜಂತೇ ತಾಡ್ಯಮಾನಾನಿ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣ! ಗಾಳಿಯ ಹೊಡೆತದಿಂದ ಎದ್ದಿರುವ ತರಂಗಗಳಿಂದ ತಾಡಿತವಾದ ಕಮಲಗಳು ಪಂಪೆಯ ನಿರ್ಮಲ ಜಲದಲ್ಲಿ ಬಹಳ ಶೋಭಿಸುತ್ತಿವೆ.॥66॥

ಪದ್ಮಪತ್ರವಿಶಾಲಾಕ್ಷೀಂ ಸತತಂ ಪ್ರಿಯಪಂಕಜಾಮ್ ।
ಅಪಶ್ಯತೋ ಮೇ ವೈದೇಹೀಂ ಜೀವಿತಂ ನಾಭಿರೋಚತೇ ॥

ಪದ್ಮಪತ್ರ ವಿಶಾಲಾಕ್ಷೀ ವಿದೇಹ ರಾಜಕುಮಾರೀ ಸೀತೆಗೆ ಕಮಲಗಳು ಸದಾ ಪ್ರಿಯವಾಗಿತ್ತು. ಅವಳನ್ನು ನೋಡದಿರುವುದರಿಂದ ನನಗೆ ಬದುಕಿರುವುದೂ ಒಳ್ಳೆಯದೆನಿಸುವುದಿಲ್ಲ.॥67॥

ಅಹೋ ಕಾಮಸ್ಯ ವಾಮತ್ವಂ ಯೋ ಗತಾಮಪಿ ದುರ್ಲಭಾಮ್ ।
ಸ್ಮಾರಯಿಷ್ಯತಿ ಕಲ್ಯಾಣೀಂ ಕಲ್ಯಾಣತರವಾದಿನೀಮ್ ॥

ಅಯ್ಯೋ! ಕಾಮವು ಎಷ್ಟು ಕುಟಿಲವಾಗಿದೆ. ಬೇರೆ ಕಡೆಗೆ ಹೋಗಿರುವ, ಪರಮ ದುರ್ಲಭವಾಗಿದ್ದರೂ ಕಲ್ಯಾಣ ಮಯ ವಚನ ನುಡಿಯುವ ಆ ಮಂಗಳಮಯಿ ಸೀತೆಯ ನೆನಪು ಪದೇ-ಪದೇ ತಂದುಕೊಡುತ್ತಿದೆ.॥68॥

ಶಕ್ಯೋ ಧಾರಯಿತುಂ ಕಾಮೋಭವೇದಭ್ಯಾಗತೋ ಮಯಾ ।
ಯದಿ ಭೂಯೋ ವಸಂತೋ ಮಾಂ ನ ಹನ್ಯಾತ್ ಪುಷ್ಟಿತದ್ರುಮಃ ॥

ಅರಳಿದ ವೃಕ್ಷಗಳುಳ್ಳ ಈ ವಸಂತನು ನನ್ನ ಮೇಲೆ ಪುನಃ ಪ್ರಹರಿಸದಿದ್ದರೆ ಪ್ರಾಪ್ತವಾದ ಕಾಮವೇದನೆಯನ್ನು ನಾನು ಹೇಗಾದರೂ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲೇ ತಡೆ ಹಿಡಿದಿಡಬಲ್ಲೆ.॥69॥

ಯಾನಿ ಸ್ಮ ರಮಣೀಯಾನಿ ತಯಾ ಸಹ ಭವಂತಿ ಮೇ ।
ತಾನ್ಯೇವಾರಮಣೀಯಾನೀ ಜಾಯಂತೇ ಮೇ ತಯಾ ವಿನಾ ॥

ಸೀತೆಯ ಜೊತೆಗೆ ಇರುವಾಗ ನನಗೆ ರಮಣೀಯವಾಗಿ ಅನಿಸುತ್ತಿದ್ದ ವಸ್ತುಗಳೇ ಇಂದು ಅವಳು ಇಲ್ಲದ್ದರಿಂದ ಕೆಟ್ಟದಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತಿವೆ.॥70॥

ಪದ್ಮಕೋಶಪಲಾಶಾನಿ ದೃಷ್ಟಂ ದೃಷ್ಟಿರ್ಹಿ ಮನ್ಯತೇ ।
ಸೀತಾಯಾ ನೇತ್ರಕೋಶಾಭ್ಯಾಂ ಸದೃಶಾನೀತಿ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣ! ಈ ಕಮಲಕೋಶದ ಎಸಳುಗಳು ಸೀತೆಯ ನೇತ್ರಕೋಶದಂತೆ ಇವೆ. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ನನ್ನ ಕಣ್ಣುಗಳು ಇವನ್ನೇ ನೋಡಬಯಸುತ್ತಿವೆ.॥71॥

ಪದ್ಮಕೇಸರಸಂಸೃಷ್ಟೋ ವೃಕ್ಷಾಂತರ ವಿನಿಃಸೃತಃ ।
ನಿಃಶ್ವಾಸ ಇವ ಸೀತಾಯಾ ವಾತಿ ವಾಯುರ್ಮನೋಹರಃ ॥

ಕಮಲಕೇಸರಗಳನ್ನು ಸ್ಪರ್ಶಿಸಿ ಇತರ ವೃಕ್ಷಗಳ ನಡುವೆ ನುಸುಳಿದ ಈ ಸುಗಂಧಯುಕ್ತ ಮನೋಹರ ವಾಯುವು ಸೀತೆಯ ನಿಃಶ್ವಾಸದಂತೆ ಬೀಸುತ್ತಿದೆ.॥72॥

ಸೌಮಿತ್ರೇ ಪಶ್ಯ ಪಂಪಾಯಾ ದಕ್ಷಿಣೇ ಗಿರಿಸಾನುಷು ।
ಪುಷ್ಟಿತಾಂ ಕರ್ಣಿಕಾರಸ್ಯ ಯಷ್ಟಿಂ ಪರಮಶೋಭಿತಾಮ್ ॥

ಸುಮಿತ್ರಾನಂದನ! ಅಲ್ಲಿ ನೋಡು, ಪಂಪೆಯ ದಕ್ಷಿಣಭಾಗದಲ್ಲಿ ಪರ್ವತ ಶಿಖರದಲ್ಲಿ ಅರಳಿದ ಕಣಗಲೆಯ ರೆಂಬೆ ಎಷ್ಟು ಶೋಭಿಸುತ್ತಿದೆ.॥73॥

ಅಧಿಕಂ ಶೈಲರಾಜೋಽಯಂ ಧಾತುಭಿಸ್ತುವಿಭೂಷಿತಃ ।
ವಿಚಿತ್ರಂ ಸೃಜತೇರೇಣುಂ ವಾಯುವೇಗ ವಿಘಟ್ಟಿತಮ್ ॥

ಭಿನ್ನ-ಭಿನ್ನ ಧಾತುಗಳಿಂದ ವಿಭೂಷಿತವಾದ ಈ ಪರ್ವತರಾಜ ಋಷ್ಯಮೂಕವು ವಾಯುವೇಗದಿಂದ ತಂದಿರುವ ವಿಚಿತ್ರ ಧೂಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುತ್ತಿದೆ.॥74॥

ಗಿರಿಪ್ರಸ್ಥಾಸ್ತು ಸೌಮಿತ್ರೇ ಸರ್ವತಃ ಸಂಪ್ರಪುಷ್ಟಿತೈಃ ।
ನಿಷ್ಪತ್ರೈಃ ಸರ್ವತೋ ರಮ್ಯೈಃ ಪ್ರದೀಪ್ತಾ ಇವ ಕಿಂಶುಕೈಃ ॥

ಸುಮಿತ್ರಾಕುಮಾರ! ಸುತ್ತಲೂ ಅರಳಿದ ಮತ್ತು ಎಲ್ಲೆಡೆಗಳಿಂದ ಮನೋಹರವಾಗಿ ಕಂಡುಬರುವ ಎಲೆಗಳಿಲ್ಲದ ಮುತ್ತುಗದ ವೃಕ್ಷಗಳಿಂದ ಈ ಪರ್ವತದ ತಪ್ಪಲುಗಳು ಬೆಂಕಿಯಲ್ಲಿ ಉರಿಯುತ್ತಿರುವಂತೆ ಕಾಣುತ್ತದೆ.॥75॥

ಪಂಪಾತೀರರುಹಾಶ್ಚೇಮೇ ಸಂಸಿಕ್ತಾ ಮಧುಗಂಧಿನಃ ।
ಮಾಲತೀಮಲ್ಲಿಕಾ ಪದ್ಮಕರವೀರಾಶ್ಚ ಪುಷ್ಟಿತಾಃ ॥

ಪಂಪಾತೀರದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದ ಮಾಲತೀ, ಮಲ್ಲಿಕಾ, ಪದ್ಮ, ಕರವೀರ ಮುಂತಾದ ಈ ವೃಕ್ಷಗಳು ಇದರ ನೀರಿನಿಂದ ಮಿಂದು ಬೆಳಿದಿವೆ ಹಾಗೂ ಮಧುರ ಮಕರಂದ, ಸುಗಂಧದಿಂದ ಸಂಪನ್ನವಾಗಿವೆ. ಇವೆಲ್ಲವೂ ಹೂವುಗಳಿಂದ ಸುಶೋಭಿತವಾಗಿವೆ.॥76॥

ಕೇತಕ್ಯಃ ಸಿಂಧುವಾರಾಶ್ಚ ವಾಸಂತ್ಯಶ್ಚ ಸುಪುಷ್ಟಿತಾಃ ।
ಮಾಧವ್ಯೋ ಗಂಧಪೂರ್ಣಾಶ್ಚ ಕುಂದಗುಲ್ಮಾಶ್ಚ ಸರ್ವಶಃ ॥

ಕೇದಗೆ, ಸಿಂದುವಾರ, ವಾಸಂತಿ ಲತೆಗಳೂ ಸುಂದರ ಹೂವುಗಳಿಂದ ತುಂಬಿಕೊಂಡಿವೆ. ಸುಗಂಧಿತ ಮಲ್ಲಿಗೆಯ ಬಳ್ಳಿಗಳು ಹಾಗೂ ಕುಂದ-ಕುಸುಮಗಳ ಗಿಡಗಳು ಎಲ್ಲೆಡೆ ಶೋಭಿಸುತ್ತಿವೆ.॥77॥

ಚಿರಿಬಿಲ್ವಾ ಮಧೂಕಾಶ್ಚ ವಂಜುಲಾ ಬಕುಲಾಸ್ತಥಾ ।
ಚಂಪಕಾಸ್ತಿಲಕಾಶ್ಚೈವ ನಾಗವೃಕ್ಷಾಶ್ಚ ಪುಷ್ಟಿತಾಃ ॥

ಹಿಪ್ಪೆ, ಅಶೋಕ, ಹವಳ, ಸಂಪಿಗೆ, ತಿಲಕ, ನಾಗ ಕೇಸರಗಳೂ ಅರಳಿ ನಿಂತಿವೆ.॥78॥

ಪದ್ಮಕಾಶ್ಚೈವ ಶೋಭಂತೇ ನೀಲಾಶೋಕಾಶ್ಚ ಪುಷ್ಟಿತಾಃ ।
ಲೋಧ್ರಾಶ್ಚ ಗಿರಿಪೃಷ್ಠೇಷು ಸಿಂಹಕೇಸರಪಿಂಜರಾಃ ॥

ಬೆಟ್ಟದ ತಪ್ಪಲಿನಲ್ಲಿ ಪದ್ಮಕ ಮತ್ತು ಅರಳಿದ ನೀಲ ಅಶೋಕವೂ ಶೋಭಿಸುತ್ತಿವೆ. ಅಲ್ಲಿಯೇ ಸಿಂಹದ ಕೂದಲಿನ ಬಣ್ಣದ ಲೋಧ್ರವೂ ಸುಶೋಭಿತವಾಗಿದೆ.॥79॥

ಅಂಕೋಲಾಶ್ಚ ಕುರಂಟಾಶ್ಚ ಚೂರ್ಣಕಾಃ ಪಾರಿಭದ್ರಕಾಃ ।
ಚೂತಾಃ ಪಾಟಲಯಶ್ಚಾಪಿ ಕೋವಿದಾರಾಶ್ಚಪುಷ್ಟಿತಾಃ॥
ಮುಚುಕುಂದಾರ್ಜುನಾಶ್ಚೈವ ದೃಶ್ಯಂತೇ ಗಿರಿಸಾನುಷು ।

ಅಂಕೋಲ, ಹಳದಿ ಹೂವಿನ ಗೋರಂಟಿಗಿಡ, ಚೂರ್ಣಕ, ಪಾರಿಭದ್ರಕ, ಮಾವು, ಪಾದರೀ, ತೆಂಗಾಂಚಲ, ಮುಚುಕುಂದ (ನಾರಂಗ) ಮತ್ತು ಅರ್ಜುನ ಎಂಬ ವೃಕ್ಷಗಳೂ ಪರ್ವತದ ಶಿಖರಗಳಲ್ಲಿ ಹೂವುಗಳಿಂದ ತುಂಬಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತಿವೆ.॥80॥

ಕೇತಕೋದ್ದಾಲಕಾಶ್ಚೈವ ಶಿರೀಷಾಃ ಶಿಂಶಪಾ ಧವಾಃ ॥

ಶಾಲ್ಮಲ್ಯಃ ಕಿಂಶುಕಾಶ್ಚೈವ ರಕ್ತಾಃ ಕುರವಕಾಸ್ತಥಾ ।
ತಿನಿಶಾ ನಕ್ತಮಾಲಾಶ್ಚ ಚಂದನಾಃ ಸ್ಯಂದನಾಸ್ತಥಾ ॥
ಹಿಂತಾಲಾಸ್ತಿಲಕಾಶ್ಚೈವ ನಾಗವೃಕ್ಷಾಶ್ಚ ಪುಷ್ಟಿತಾಃ ।

ಕೇದಗೆ, ಚಳ್ಳೆಗಿಡ, ಜಾಗೇಮರ, ಅಸುಗೆ ಮರ, ಧವ, ಕೆಂಪು ಬುರೂಗ, ಮುತ್ತುಗ, ಕೆಂಪುಮುಳ್ಳು ಗೋರಂಟಿ ಗಿಡ, ನೆಮ್ಮಿಗಿಡ, ಹೊಂಗೆ ಮರ, ಗಂಧದ ಮರ, ಸ್ಯಂದನ ವೃಕ್ಷ, ಕಿರುತಾರೆ, ತಿಲಕ, ನಾಗಕೇಸರಿ ಮುಂತಾದ ಗಿಡ ಮರಗಳೆಲ್ಲ ಹೂವುಗಳಿಂದ ಕಂಗೊಳಿಸುತ್ತಿದೆ.॥81-82½॥

ಪುಷ್ಚಿತಾನ್ ಪುಷ್ಟಿತಾಗ್ರಾಭಿರ್ಲತಾಭಿಃ ಪರಿವೇಷ್ಟಿತಾನ್ ॥
ದ್ರುಮಾನ್ಪಶ್ಯೇಹ ಸೌಮಿತ್ರೇ ಪಂಪಾಯಾರುಚಿರಾನ್ ಬಹೂನ್ ।

ಸುಮಿತ್ರಾನಂದನ! ಲತೆಗಳಿಂದ ಸುತ್ತುವರಿದ, ತುದಿಗಳಲ್ಲಿ ಹೂವುಗಳು ತುಂಬಿರುವ ಪಂಪೆಯ ಈ ಮನೋಹರ ಅಸಂಖ್ಯ ವೃಕ್ಷಗಳನ್ನಾದರೂ ನೋಡು, ಇವೆಲ್ಲವೂ ಪುಷ್ಪಭಾರದಿಂದ ಬಾಗಿಕೊಂಡಿವೆ.॥83½॥

ವಾತವಿಕ್ಷಿಪ್ತ ವಿಟಪಾನ್ ಯಥಾಸನ್ನಾನ್ ದ್ರುಮಾನಿಮಾನ್ ॥
ಲತಾಃ ಸಮನುವರ್ತಂತೇ ಮತ್ತಾ ಇವ ವರಸ್ತ್ರಿಯಃ ।

ಗಾಳಿಯ ಹೊಡೆತದಿಂದ ಅಲುಗಾಡುತ್ತಿರುವ ರೆಂಬೆಗಳುಳ್ಳ ಈ ವೃಕ್ಷಗಳ ಕೊಂಬೆಗಳು ಕೈಗೆಟುಕುವಷ್ಟು ಬಾಗಿ ಬಳಿಗೆ ಬರುತ್ತಿವೆ. ಪ್ರೇಮಿಲತೆಗಳು ಮದಮತ್ತ ಸುಂದರಿಯರಂತೆ ಅವನ್ನು ಅನುಸರಿಸುತ್ತಿವೆ.॥84½॥

ಪಾದಪಾತ್ಪಾದಪಂ ಗಚ್ಛನ್ ಶೈಲಾಚ್ಛೈಲಂ ವನಾದ್ವನಮ್ ॥
ವಾತಿ ನೈಕರಸಾಸ್ವಾದ ಸಮ್ಮೋದಿತ ಇವಾನಿಲಃ ।

ಒಂದು ವೃಕ್ಷದಿಂದ ಮತ್ತೊಂದಕ್ಕೆ, ಒಂದು ಪರ್ವತದಿಂದ ಇನ್ನೊಂದು ಪರ್ವತಕ್ಕೆ, ಒಂದು ವನದಿಂದ ಬೇರೆ ವನಕ್ಕೆ ಹೋಗುವ ಗಾಳಿಯು ಅನೇಕ ರಸಗಳ ಆಸ್ವಾದದಿಂದ ಆನಂದಿತವಾಗಿ ಬೀಸುತ್ತಿದೆ.॥85½॥

ಕೇಚಿತ್ಪರ್ಯಾಪ್ತಕುಸುಮಾಃ ಪಾದಪಾ ಮಧುಗಂಧಿನಃ ॥
ಕೇಚಿನ್ಮುಕುಲಸಂವೀತಾಃ ಶ್ಯಾಮವರ್ಣಾ ಇವಾಬಭುಃ ।

ಕೆಲವು ವೃಕ್ಷಗಳು ಸಾಕಷ್ಟು ಪುಷ್ಪಗಳಿಂದ ತುಂಬಿದ್ದು, ಮಧು ಹಾಗೂ ಸುಗಂಧದಿಂದ ಸಂಪನ್ನವಾಗಿವೆ. ಕೆಲವು ವೃಕ್ಷಗಳು ಮೊಗ್ಗುಗಳಿಂದ ಶ್ಯಾಮಲವಾಗಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತಿವೆ.॥86½॥

ಇದಂ ಮೃಷ್ಟಮಿದಂ ಸ್ವಾದು ಪ್ರಫುಲ್ಲಮಿದಮಿತ್ಯಪಿ ॥
ರಾಗರಕ್ತೋ ಮಧುಕರಃ ಕುಸುಮೇಷ್ವವ ಲೀಯತೇ ।

ಆ ಭ್ರಮರವು ಅನುರಾಗದಿಂದ ಯುಕ್ತವಾಗಿ ‘ಇದು ಮಧುರವಾಗಿದೆ, ಇದು ರುಚಿಕರವಾಗಿದೆ, ಇದು ಹೆಚ್ಚು ಅರಳಿದೆ’ ಮುಂತಾದ ಮಾತನ್ನು ಯೋಚಿಸುತ್ತಾ ಹೂವುಗಳಲ್ಲೇ ಲೀನವಾಗಿದೆ.॥87½॥

ನಿಲೀಯ ಪುನರುತ್ಪತ್ಯ ಸಹಸಾನ್ಯತ್ರ ಗಚ್ಛತಿ ।
ಮಧುಲುಬ್ಧೋ ಮಧುಕರಃ ಪಂಪಾತೀರ ದ್ರುಮೇಷ್ವಸೌ ॥

ಪುಷ್ಪಗಳಲ್ಲಿ ಅಡಗಿದ್ದು ಮತ್ತೆ ಮೇಲಕ್ಕೆದ್ದು ಸಟ್ಟನೆ ಬೇರೆಡೆಗೆ ಹೊರಟುಹೋಗುತ್ತವೆ. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮಧುಲೋಭಿ ಭ್ರಮರಗಳು ಪಂಪಾತೀರದ ವೃಕ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ವಿಚರಿಸುತ್ತಿವೆ.॥88॥

ಇಯಂ ಕುಸುಮಸಂಘಾತೈರುಪಸ್ತೀರ್ಣಾ ಸುಖಾಕೃತಾ ।
ಸ್ವಯಂ ನಿಪತಿತೈರ್ಭೂಮಿಃ ಶಯನಪ್ರಸ್ತರೈರಿವ ॥

ತಾನಾಗಿ ಉದುರಿದ ಪುಷ್ಪಸಮೂಹದಿಂದ ಮುಚ್ಚಿಹೋದ ಈ ಭೂಮಿಯು ಇದರ ಮೇಲೆ ಮಲಗಲು ಮೃದುವಾದ ಹಾಸಿಗೆಯನ್ನು ಹಾಸಿರುವಂತೆ ಸುಖಕರವಾಗಿದೆ.॥89॥

ವಿವಿಧಾ ವಿವಿಧೈಃ ಪುಷ್ಪೈಸ್ತೈರೇವ ನಗಸಾನುಷು ।
ವಿಕೀರ್ಣೈಃ ಪೀತರಕ್ತಾಭಾಃ ಸೌಮಿತ್ರೇ ಪ್ರಸ್ತರಾಃ ಕೃತಾಃ ॥

ಸುಮಿತ್ರಾನಂದನ! ಪರ್ವತ ಶಿಖರಗಳ ಮೇಲೆ ಇರುವ ನಾನಾ ಪ್ರಕಾರದ ವಿಶಾಲ ಶಿಲೆಗಳ ಮೇಲೆ ಉದುರಿದ ಬಗೆ-ಬಗೆಯ ಹೂವುಗಳು ಅವನ್ನು ಕೆಂಪು-ಹಳದಿ ಬಣ್ಣದ ಶಯ್ಯೆಗಳಂತೆ ಮಾಡಿಬಿಟ್ಟಿವೆ.॥90॥

ಹಿಮಾಂತೇ ಪಶ್ಯ ಸೌಮಿತ್ರೇ ವೃಕ್ಷಾಣಾಂ ಪುಷ್ಪಸಂಭವಮ್ ।
ಪುಷ್ಪಮಾಸೇಹಿ ತರವಃ ಸಂಘರ್ಷಾದಿವ ಪುಷ್ಟಿತಾಃ ॥

ಸುಮಿತ್ರಾಕುಮಾರ! ವಸಂತ ಋತುವಿನ ವೃಕ್ಷಗಳ ಹೂವುಗಳ ಈ ವೈಭವವನ್ನು ನೋಡು. ಈ ಚೈತ್ರಮಾಸದ ಈ ವೃಕ್ಷಗಳು ಪರಸ್ಪರ ಸ್ಪರ್ಧೆಯಿಂದ ಅರಳಿಕೊಂಡಿವೆ.॥91॥

ಆಹ್ವಯಂತ ಇವಾನ್ಯೋನ್ಯಂ ನಗಾಃ ಷಟ್ಪದನಾದಿತಾಃ ।
ಕುಸುಮೋತ್ತಂಸವಿಟಪಾಃ ಶೋಭಂತೇ ಬಹುಲಕ್ಷ್ಮಣ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣ! ವೃಕ್ಷಗಳು ತಲೆಯಲ್ಲಿ ಹೂವಿನ ಕಿರೀಟ ಧರಿಸಿಕೊಂಡು ಬಹಳ ಶೋಭಿಸುತ್ತಿವೆ ಹಾಗೂ ಅವು ಭೃಂಗಗಳ ಗುಂಜಾರವದಿಂದ ಒಂದು ಮತ್ತೊಂದನ್ನು ಆಹ್ವಾನಿಸಿದಂತೆ ಕೋಲಾಹಲಪೂರ್ಣವಾಗಿವೆ.॥92॥

ಏಷ ಕಾರಂಡವಃ ಪಕ್ಷೀ ವಿಗಾಹ್ಯ ಸಲಿಲಂ ಶುಭಮ್ ।
ರಮತೇ ಕಾಂತಯಾ ಸಾರ್ಧಂ ಕಾಮಮುದ್ದೀಪಯನ್ನಿವ ॥

ಈ ಕಾರಂಡವ ಪಕ್ಷಿಯು ಪಂಪೆಯ ಸ್ವಚ್ಛ ಜಲದಲ್ಲಿ ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ತನ್ನ ಪ್ರಿಯತಮೆಯೊಂದಿಗೆ ರಮಿಸುತ್ತಾ ಕಾಮವನ್ನು ಉದ್ದೀಪನಗೊಳಿಸಿದಂತೆ ಇದೆ.॥93॥

ಮಂದಾಕಿನ್ಯಾಸ್ತು ಯದಿದಂ ರೂಪಮೇತನ್ಮನೋರಮಮ್ ।
ಸ್ಥಾನೇ ಜಗತಿ ವಿಖ್ಯಾತಾ ಗುಣಾಸ್ತಸ್ಯಾ ಮನೋರಮಾಃ ॥

ಮಂದಾಕಿನಿಯಂತೆ ಕಂಡುಬರುವ ಈ ಪಂಪಾ ಸರೋವರವು ಇಂತಹ ಮನೋಹರ ರೂಪವಿರುವಾಗ ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಅದರ ಮನೋರಮ ಗುಣಗಳು ವಿಖ್ಯಾತವಾಗಿರುವುದು ಉಚಿತವೇ ಆಗಿದೆ.॥94॥

ಯದಿ ದೃಶ್ಯೇತ ಸಾ ಸಾಧ್ವೀ ಯದಿ ಚೇಹ ವಸೇಮಹಿ ।
ಸ್ಪೃಹಯೇಯಂ ನ ಶಕ್ರಾಯ ನಾಯೋಧ್ಯಾಯೈ ರಘೂತ್ತಮ ॥

ರಘುಶ್ರೇಷ್ಠ ಲಕ್ಷ್ಮಣ! ಸಾಧ್ವೀ ಸೀತೆಯು ಕಂಡುಬಂದರೆ,ಆಕೆಯೊಡನೆ ನಾವು ಇಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸಿದರೆ ನಮಗೆ ಇಂದ್ರಲೋಕಕ್ಕೆ ಮತ್ತು ಅಯೋಧ್ಯೆಗೂ ಮರಳುವ ಇಚ್ಛೆ ಉಂಟಾಗದು.॥95॥

ನ ಹ್ಯೇವಂ ರಮಣೀಯೇಷು ಶಾದ್ವಲೇಷು ತಯಾ ಸಹ ।
ರಮತೋ ಮೇ ಭವೇಚ್ಚಿಂತಾ ನ ಸ್ಪೃಹಾನ್ಯೇಷು ವಾ ಭವೇತ್ ॥

ಹಸುರು-ಹಸುರಾದ ಹುಲ್ಲಿನಿಂದ ಶೋಭಿತ ಇಂತಹ ರಮಣೀಯ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಸೀತೆಯೊಂದಿಗೆ ಆನಂದವಾಗಿ ವಿಹರಿಸುವ ಅವಕಾಶ ಸಿಕ್ಕಿದರೆ ನನಗೆ (ಅಯೋಧ್ಯೆಯ ರಾಜ್ಯ ಸಿಗದಿರುವ) ಯಾವುದೇ ಚಿಂತೆ ಆಗದು ಹಾಗೂ ಬೇರೆ ದಿವ್ಯಭೋಗಗಳ ಅಭಿಲಾಷೆಯೂ ಉಂಟಾಗಲಾರದು.॥96॥

ಅಮೀ ಹಿ ವಿವಿಧೈಃ ಪುಷ್ರೈಸ್ತರವೋ ರುಚಿರಚ್ಛದಾಃ ।
ಕಾನನೇಽಸ್ಮಿನ್ವಿನಾ ಕಾಂತಾಂ ಚಿಂತಾಮುತ್ಪಾದಯಂತಿ ಮೇ ॥

ಈ ವನದ ಬಗೆ-ಬಗೆಯ ತಳಿರುಗಳಿಂದ ಸುಶೋಭಿತ ನಾನಾ ಪ್ರಕಾರದ ಹೂವುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಈ ವೃಕ್ಷಗಳು ಪ್ರಾಣವಲ್ಲಭೆ ಸೀತೆಯು ಇಲ್ಲದೆ ನನ್ನ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಚಿಂತೆ ಉಂಟುಮಾಡುತ್ತಿದೆ.॥97॥

ಪಶ್ಯ ಶೀತಜಲಾಂ ಚೇಮಾಂ ಸೌಮಿತ್ರೇ ಪುಷ್ಕರಾಯುತಾಮ್ ।
ಚಕ್ರವಾಕಾನುಚರಿತಾಂ ಕಾರಂಡವನಿಷೇವಿತಾಮ್ ॥
ಪ್ಲವೈಃ ಕ್ರೌಂಚೈಶ್ಚ ಸಂಪೂರ್ಣಾಂ ಮಹಾಮೃಗನಿಷೇವಿತಾಮ್ ।

ಸುಮಿತ್ರಾಕುಮಾರ! ನೋಡು, ಈ ಪಂಪೆಯ ನೀರು ಎಷ್ಟು ಶೀತಲವಾಗಿದೆ, ಇದರಲ್ಲಿ ಅಸಂಖ್ಯ ಕಮಲಗಳು ಅರಳಿವೆ, ಚಕ್ರವಾಕಗಳು, ಕಾರಂಡವ, ನೀರುಕೋಳಿ, ಕ್ರೌಂಚ ತುಂಬಿಕೊಂಡಿವೆ; ದೊಡ್ಡ-ದೊಡ್ಡ ಮೃಗಗಳು ಇದನ್ನು ಸೇವಿಸುತ್ತವೆ.॥98½॥

ಅಧಿಕಂ ಶೋಭತೇ ಪಂಪಾ ವಿಕೂಜದ್ಭಿರ್ವಿಹಂಗಮೈಃ ॥

ದೀಪಯಂತೀವ ಮೇ ಕಾಮಂ ವಿವಿಧಾ ಮುದಿತಾ ದ್ವಿಜಾಃ ।
ಶ್ಯಾಮಾಂ ಚಂದ್ರಮುಖೀಂ ಸ್ಮೃತ್ವಾ ಪ್ರಿಯಾಂ ಪದ್ಮನಿಭೇಕ್ಷಣಾಮ್ ॥

ಕೂಜನ ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ಪಕ್ಷಿಗಳಿಂದ ಈ ಪಂಪೆಯು ಬಹಳ ಶೋಭಿಸುತ್ತಾ ಇದೆ. ಆನಂದ ಮಗ್ನರಾದ ಈ ನಾನಾ ಪ್ರಕಾರದ ಪಕ್ಷಿಗಳು ನನ್ನ ಸೀತೆಯ ವಿಷಯಕ ಅನುರಾಗವನ್ನು ಉದ್ದೀಪಿಸುತ್ತಿವೆ; ಏಕೆಂದರೆ ಇವುಗಳ ಕೂಗು ಕೇಳಿ ನನಗೆ ಕಮಲನಯನೀ, ಚಂದ್ರಮುಖೀ, ಪ್ರಿಯತಮೆ ಸೀತೆಯ ಸ್ಮರಣೆ ಬರುತ್ತಾ ಇದೆ.॥99-100॥

ಪಶ್ಯ ಸಾನುಷು ಚಿತ್ರೇಷು ಮೃಗೀಭಿಃ ಸಹಿತಾನ್ಮೃಗಾನ್ ।
ಮಾಂ ಪುನರ್ಮೃಗಶಾವಾಕ್ಷ್ಯಾವೈದೇಹ್ಯಾವಿರಹೀಕೃತಮ್ ।
ವ್ಯಥಯಂತೀವ ಮೇ ಚಿತ್ತಂ ಸಂಚರಂತಸ್ತತಸ್ತತಃ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣ! ನೋಡು, ಪರ್ವತದ ವಿಚಿತ್ರ ಶಿಖರಗಳ ಮೇಲೆ ಈ ಜಿಂಕೆಗಳು ತಮ್ಮ ಹೆಣ್ಣು ಜಿಂಕೆಗಳೊಂದಿಗೆ ವಿಹರಿಸುತ್ತಿವೆ ಮತ್ತು ನಾನು ಮೃಗನಯನೀ ಸೀತೆಯಿಂದ ಅಗಲಿದ್ದೇನೆ. ಆಕಡೆ-ಈಕಡೆ ಸಂಚರಿಸುತ್ತಾ ಈ ಮೃಗಗಳು ನನ್ನ ಚಿತ್ತವನ್ನು ವ್ಯಥಿತವಾಗಿಸುತ್ತಿವೆ.॥101॥

ಅಸ್ಮಿನ್ಸಾನುನಿ ರಮ್ಯೇ ಹಿ ಮತ್ತದ್ವಿಜಗಣಾಕುಲೇ ।
ಪಶ್ಯೇಯಂ ಯದಿ ತಾಂ ಕಾಂತಾಂ ತತಃ ಸ್ವಸ್ತಿ ಭವೇನ್ಮಮ ॥

ಮತ್ತೆ ಪಕ್ಷಿಗಳಿಂದ ತುಂಬಿದ ಈ ಪರ್ವತದ ರಮಣೀಯ ಶಿಖರದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಣವಲ್ಲಭೆ ಸೀತೆಯ ದರ್ಶನ ಪಡೆದರೆ ನನ್ನ ಶ್ರೇಯಸ್ಸು ಆಗುವುದು.॥102॥

ಜೀವೇಯಂ ಖಲು ಸೌಮಿತ್ರೇ ಮಯಾ ಸಹ ಸುಮಧ್ಯಮಾ ।
ಸೇವೇತ ಯದಿ ವೈದೇಹೀ ಪಂಪಾಯಾಃ ಪವನಂ ಸುಭಮ್ ॥

ಸುಮಿತ್ರಾನಂದನ! ಸುಂದರೀ ಸೀತೆಯು ನನ್ನೊಂದಿಗೆ ಇದ್ದು ಈ ಪಂಪಾಸರೋವರದ ತೀರದಲ್ಲಿ ಸುಖಮಯ ಸಮೀರವನ್ನು ಸೇವಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾದರೆ ನಾನು ನಿಶ್ಚಯವಾಗಿ ಜೀವಂತವಾಗಿ ಇರಬಲ್ಲೆನು.॥103॥

ಪದ್ಮಸೌಗಂಧಿಕವಹಂ ಶಿವಂ ಶೋಕ ವಿನಾಶನಮ್ ।
ಧನ್ಯಾ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ಸೇವಂತೇ ಪಂಪಾಯಾ ವನಮಾರುತಮ್ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣ! ತನ್ನ ಪ್ರಿಯತಮೆಯೊಂದಿಗೆ ಇದ್ದು ಪದ್ಮ ಮತ್ತು ಸೌಗಂಧಿಕ ಕಮಲಗಳ ಪರಿಮಳವನ್ನು ಅನುಭವಿಸುತ್ತಾ, ಬೀಸುವ ಮಂದ ತಂಗಾಳಿ ಹಾಗೂ ಶೋಕಮಗ್ನ ಪಂಪಾವನದ ವಾಯುವನ್ನು ಸೇವಿಸುವ ಜನರೇ ಧನ್ಯರಾಗಿದ್ದಾರೆ.॥104॥

ಶ್ಯಾಮಾ ಪದ್ಮಪಲಾಶಾಕ್ಷೀ ಪ್ರಿಯಾ ವಿರಹಿತಾ ಮಯಾ ।
ಕಥಂ ಧಾರಯತಿ ಪ್ರಾಣಾನ್ ವಿವಶಾ ಜನಕಾತ್ಮಜಾ ॥

ಅಯ್ಯೋ! ತರುಣಿಯಾದ ಕಮಲಲೋಚನೆ ಜನಕನಂದಿನೀ ಪ್ರಿಯೆ ಸೀತೆಯು ನನ್ನಿಂದ ಅಗಲಿ ವಿರಹಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಪ್ರಾಣ ಗಳನ್ನು ಹೇಗೆ ಧರಿಸಿಕೊಂಡಿರುವಳೋ.॥105॥

ಕಿಂ ನು ವಕ್ಷ್ಯಾಮಿ ಧರ್ಮಜ್ಞಂ ರಾಜಾನಂ ಸತ್ಯವಾದಿನಮ್ ।
ಜನಕಂ ಪೃಷ್ಟ ಸೀತಂ ತಂ ಕುಶಲಂ ಜನಸಂಸದಿ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣ! ಧರ್ಮವನ್ನು ತಿಳಿದ ಸತ್ಯವಾದೀ ಜನಕರಾಜನು ಜನ ಸಮುದಾಯದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ನನ್ನಲ್ಲಿ ಸೀತೆಯ ಕ್ಷೇಮ ಸಮಾಚಾರ ಕೇಳಿದಾಗ ನಾನು ಅವರಿಗೆ ಏನು ಉತ್ತರಿಸಲಿ.॥106॥

ಯಾ ಮಾಮನುಗತಾ ಮಂದ ಪಿತ್ರಾ ಪ್ರಸ್ಥಾಪಿತಂ ವನಮ್ ।
ಸೀತಾ ಧರ್ಮಂ ಸಮಾಸ್ಥಾಯ ಕ್ವ ನು ಸಾ ವರ್ತತೇ ಪ್ರಿಯಾ ॥

ಅಯ್ಯೋ! ತಂದೆಯು ನನ್ನನ್ನು ಕಾಡಿಗೆ ಕಳಿಸಿದಾಗ ಧರ್ಮವನ್ನು ಆಶ್ರಯಿಸಿ ನನ್ನ ಹಿಂದೆ-ಹಿಂದೆ ಬಂದಿರುವ ಆ ನನ್ನ ಪ್ರಿಯೆ ಈಗ ಎಲ್ಲಿರುವಳೋ ಏನೋ.॥107॥

ತಯಾ ವಿಹೀನಃಕೃಪಣಃ ಕಥಂ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ಧಾರಯೇ ।
ಯಾ ಮಾಮನುಗತಾ ರಾಜ್ಯಾದ್ ಭ್ರಷ್ಟಂ ವಿಗತಚೇತಸಮ್ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣ! ರಾಜ್ಯದಿಂದ ವಂಚಿತ ಮತ್ತು ಹತಾಶಗಳಾಗಿದ್ದರೂ ನನ್ನ ಜೊತೆಯನ್ನು ಬಿಡದೆ, ನನ್ನನ್ನೇ ಅನುಸರಿಸಿದ ಸೀತೆಯ ಹೊರತು ಅತ್ಯಂತ ದೀನನಾಗಿ ನಾನು ಹೇಗೆ ಜೀವಿಸಿ ಇರುವೆನು.॥108॥

ತಚ್ಚಾರ್ವಾಂಚಿತಪದ್ಮಾಕ್ಷಂ ಸುಗಂಧಿ ಶುಭಮವ್ರಣಮ್ ।
ಅಪಶ್ಯತೋ ಮುಖಂ ತಸ್ಯಾಃ ಸೀದತೀವ ಮತಿರ್ಮಮ ॥

ಕಮಲದಳದಂತೆ ಸುಂದರ, ಮನೋಹರ ಹಾಗೂ ಪ್ರಶಂಸನೀಯ ನೇತ್ರಗಳಿಂದ ಸುಶೋಭಿತಳಾದ, ಮಧುರ ಸುಗಂಧವೇ ಸೂಸುತ್ತಿದ್ದ, ನಿರ್ಮಲ ಮತ್ತು ಶುಭಲಕ್ಷಣಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ, ಯಾವುದೇ ಕಲೆಗಳಿಲ್ಲದ ಜನಕ ಕಿಶೋರಿಯ ದರ್ಶನೀಯ ಮುಖವನ್ನು ನೋಡದೆ ನನ್ನ ಬುದ್ಧಿಯು ಮಸಳಿಸಿ ಹೋಗಿದೆ.॥109॥

ಸ್ಮಿತಹಾಸ್ಯಾಂತರಯುತಂ ಗುಣವನ್ಮಧುರಂ ಹಿತಮ್ ।
ವೈದೇಹ್ಯಾ ವಾಕ್ಯಮತುಲಂ ಕದಾ ಶ್ರೋಷ್ಯಾಮಿ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣ! ವೈದೇಹಿಯು ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ನಗುತ್ತಾ, ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಮುಗುಳ್ನಗೆಯಿಂದ ಹೇಳಿದ ಮಧುರ, ಹಿತಕರ, ಲಾಭದಾಯಕವಾದ, ತುಲನೆಯಿಲ್ಲದ ಮಾತುಗಳು ನನಗೆ ಈಗ ಯಾವಾಗ ಕೇಳಲು ಸಿಗಬಹುದು.॥110॥

ಪ್ರಾಪ್ಯ ದುಃಖಂ ವನೇ ಶ್ಯಾಮಾ ಮಾಂ ಮನ್ಮಥವಿಕರ್ಶಿತಮ್ ।
ನಷ್ಟದುಃಖೇವ ಹೃಷ್ಟೇವ ಸಾಧ್ವೀ ಸಾಧ್ವಭ್ಯಭಾಷತ ॥

ಹದಿನಾರು ವಯಸ್ಸಿನಂತಿರುವ ಸಾಧ್ವೀ ಸೀತೆಯು ವನಕ್ಕೆ ಬಂದು ಕಷ್ಟಪಡುತ್ತಿದ್ದರೂ ನನ್ನನ್ನು ಅನಂಗವೇದನೆಯಿಂದ ಅಥವಾ ಮಾನಸಿಕ ಕಷ್ಟದಲ್ಲಿ ನೋಡಿದಾಗ, ಆಕೆಯ ಎಲ್ಲ ದುಃಖವು ನಾಶವಾಗಿ, ನನ್ನ ಸೀತೆಯು ನನ್ನ ದುಃಖವನ್ನು ದೂರಗೊಳಿಸಲು ಒಳ್ಳೊಳ್ಳೆಯ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಆಡುವಷ್ಟು ಪ್ರಸನ್ನಳಾಗುತ್ತಿದ್ದಳು.॥111॥

ಕಿಂ ನು ವಕ್ಷ್ಯಾಮ್ಯಯೋಧ್ಯಾಯಾಂ ಕೌಸಲ್ಯಾಂ ಹಿ ನೃಪಾತ್ಮಜ ।
ಕ್ವ ಸಾ ಸ್ನುಷೇತಿ ಪೃಚ್ಛಂತೀಂ ಕಥಂ ಚಾಪಿ ಮನಸ್ವಿನೀಮ್ ॥

ರಾಜಕುಮಾರ! ಅಯೋಧ್ಯೆಗೆ ಹೋದಾಗ ಮನಸ್ವಿನೀ ಮಾತೆ ಕೌಸಲ್ಯೆಯು ‘ನನ್ನ ಸೊಸೆ ಎಲ್ಲಿ?’ ಎಂದು ಕೇಳಿದರೆ ನಾನು ಏನು ಉತ್ತರಿಸಲಿ.॥112॥

ಗಚ್ಛ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ಪಶ್ಯ ತ್ವಂ ಭರತಂ ಭ್ರಾತೃವತ್ಸಲಮ್ ।
ನ ಹ್ಯಹಂ ಜೀವಿತುಂ ಶಕ್ತಸ್ತಾಮೃತೇ ಜನಕಾತ್ಮಜಾಮ್ ॥

ಇತಿ ರಾಮಂ ಮಹಾತ್ಮಾನಂ ವಿಲಪಂತಮನಾಥವತ್ ।
ಉವಾಚ ಲಕ್ಷ್ಮಣೋ ಭ್ರಾತಾ ವಚನಂ ಯುಕ್ತಮವ್ಯಯಮ್ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣ! ನೀನು ಹೋಗಿ ಭ್ರಾತೃವತ್ಸಲ ಭರತನನ್ನು ಕಾಣು. ನಾನಾದರೋ ಜನಕನಂದಿನೀ ಸೀತೆಯ ಹೊರತು ಬದುಕಿರಲಾರೆ. ಹೀಗೆ ಮಹಾತ್ಮಾ ಶ್ರೀರಾಮನು ಅನಾಥನಂತೆ ವಿಲಾಪ ಮಾಡುವುದನ್ನು ನೋಡಿ ತಮ್ಮನಾದ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಯುಕ್ತಿಯುಕ್ತ, ನಿರ್ದೋಷವಾದ ಮಾತುಗಳಲ್ಲಿ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ.॥113-114॥

ಸಂಸ್ತಂಭ ರಾಮ ಭದ್ರಂ ತೇ ಮಾ ಶುಚಃ ಪುರುಷೋತ್ತಮ ।
ನೇದೃಶಾನಾಂ ಮತಿರ್ಮಂದಾ ಭವತ್ಯಕಲುಷಾತ್ಮನಾಮ್ ॥

ಪುರುಷೋತ್ತಮ ರಾಮಾ! ನಿನಗೆ ಮಂಗಳವಾಗಲಿ. ನೀನು ನಿನ್ನನ್ನು ಸಾವರಿಸಿಕೋ, ಶೋಕಿಸಬೇಡ, ನಿನ್ನಂತಹ ಪುಣ್ಯಾತ್ಮ ಪುರುಷರ ಬುದ್ಧಿ ಉತ್ಸಾಹ ಶೂನ್ಯವಾಗುವುದಿಲ್ಲ.॥115॥

ಸ್ಮೃತ್ವಾ ವಿಯೋಗಜಂ ದುಃಖಂ ತ್ಯಜ ಸ್ನೇಹಂ ಪ್ರಿಯೇ ಜನೇ ।
ಅತಿಸ್ನೇಹಪರಿಷ್ವಂಗಾದ್ ವರ್ತಿರಾರ್ದ್ರಾಪಿ ದಹ್ಯತೇ ॥

ಅನಿವಾರ್ಯವಾದ ಸ್ವಜನರ ವಿಯೋಗದ ದುಃಖವನ್ನು ಎಲ್ಲರೂ ಸಹಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ, ಈ ಮಾತನ್ನು ಸ್ಮರಿಸಿ ತನ್ನ ಪ್ರಿಯಜನರ ಕುರಿತಾದ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸ್ನೇಹ (ಆಸಕ್ತಿ)ವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸು; ಏಕೆಂದರೆ ನೀರಿನಿಂದ ಒದ್ದೆಯಾದ ಬತ್ತಿಯೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸ್ನೇಹ (ಎಣ್ಣೆ)ದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿಸಿದಾಗ ಉರಿಯತೊಡಗುತ್ತದೆ.॥116॥

ಯದಿ ಗಚ್ಛತಿ ಪಾತಾಲಂ ತತೋಽಭ್ಯಧಿಕಮೇವ ವಾ ।
ಸರ್ವಥಾ ರಾವಣಸ್ತಾತ ನ ಭವಿಷ್ಯತಿ ರಾಘವ ॥

ರಘುನಂದನ! ರಾವಣನು ಪಾತಾಳಕ್ಕೆ ಅಥವಾ ಅದಕ್ಕಿಂತಲೂ ದೂರ ಹೋಗಿದ್ದರೂ ಅವನು ಈಗ ಯಾವ ರೀತಿಯಿಂದಲೂ ಬದುಕಿ ಇರಲಾರನು.॥117॥

ಪ್ರವೃತ್ತಿರ್ಲಭ್ಯತಾಂ ತಾವತ್ತಸ್ಯ ಪಾಪಸ್ಯ ರಕ್ಷಸಃ ।
ತತೋ ಹಾಸ್ಯತಿ ವಾ ಸೀತಾಂ ನಿಧನಂ ವಾ ಗಮಿಷ್ಯತಿ ॥

ಮೊದಲು ಆ ಪಾಪಿ ರಾಕ್ಷಸನು ಎಲ್ಲಿರುವನೆಂದು ತಿಳಿಯಿರಿ. ಮತ್ತೆ ಒಂದೋ ಸೀತೆಯನ್ನು ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಕೊಡುವನು, ಇಲ್ಲವಾದರೆ ತನ್ನ ಪ್ರಾಣಗಳನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳುವನು.॥118॥

ಯದಿ ಯಾತಿ ದಿತೇರ್ಗರ್ಭಂ ರಾವಣಃ ಸಹ ಸೀತಯಾ ।
ತತ್ರಾಪ್ಯೇನಂ ಹನಿಷ್ಯಾಮಿ ನ ಚೇದ್ಧಾಸ್ಯತಿ ಮೈಥಿಲೀಮ್ ॥

ರಾವಣನು ಸೀತೆಯನ್ನು ಕರೆದುಕೊಂಡು ದಿತಿಯ ಗರ್ಭದಲ್ಲಿ ಅಡಗಿದರೂ, ಮಿಥಿಲೇಶ ಕುಮಾರಿಯನ್ನು ಮರಳಿಸದಿದ್ದರೆ, ನಾನು ಅಲ್ಲಿಯೂ ಅವನನ್ನು ಕೊಂದುಹಾಕುವೆನು.॥119॥

ಸ್ವಾಸ್ಥ್ಯಂ ಭದ್ರಂ ಭಜಸ್ವಾರ್ಯ ತ್ಯಜ್ಯತಾಂ ಕೃಪಣಾ ಮತಿಃ ।
ಅರ್ಥೋರಹಿ ನಷ್ಟಕಾರ್ಯಾರ್ಥೈ ಯತ್ನೇನಾಧಿಗಮ್ಯತೇ ॥

ಆದ್ದರಿಂದ ಆರ್ಯನೇ! ನೀನು ಶುಭಕರ ಧೈರ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದು, ದೀನತೆಯಿಂದ ಕೂಡಿದ ವಿಚಾರವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿ ಬಿಡು. ಪ್ರಯತ್ನ ಮತ್ತು ಧನವು ನಾಶವಾದ ಪುರುಷನು ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಉದ್ಯೋಗ ಮಾಡದಿದ್ದರೆ ಅವನಿಗೆ ಬೇಕಾದ ಅರ್ಥದ ಪ್ರಾಪ್ತಿಯಾಗಲಾರದು.॥120॥

ಉತ್ಸಾಹೋ ಬಲವಾನಾರ್ಯ ನಾಸ್ತ್ಯುತ್ಸಾಹಾತ್ಪರಂ ಬಲಮ್ ।
ಸೋತ್ಸಾಹಸ್ಯ ಹಿ ಲೋಕೇಽಷು ನ ಕಿಂಚಿದಪಿ ದುರ್ಲಭಮ್ ॥

ಅಣ್ಣಾ! ಉತ್ಸಾಹವೇ ಬಲವಂತವಾಗಿದೆ. ಉತ್ಸಾಹಕ್ಕಿಂತ ಬೇರೆ ಯಾವುದೇ ಬಲವಿಲ್ಲ. ಉತ್ಸಾಹೀ ಪುರುಷನಿಗೆ ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ದುರ್ಲಭವಾದ ವಸ್ತು ಯಾವುದೂ ಇಲ್ಲ.॥121॥

ಉತ್ಸಾಹವಂತಃ ಪುರುಷಾ ನಾವಸೀದಂತಿ ಕರ್ಮಸು ।
ಉತ್ಸಾಹಮಾತ್ರಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಪ್ರತಿಲಪ್ಸ್ಯಾಮ ಜಾನಕೀಮ್ ॥

ಹೃದಯದಲ್ಲಿ ಉತ್ಸಾಹವಿರುವ ಪುರುಷನು ಅತಿಕಠಿಣವಾದ ಕಾರ್ಯ ಇದಿರಾದರೂ ಧೈರ್ಯಗೆಡುವುದಿಲ್ಲ. ನಾವು ಕೇವಲ ಉತ್ಸಾಹವನ್ನೇ ಆಶ್ರಯಿಸಿಯೇ ಜನಕನಂದಿನಿಯನ್ನು ಪಡೆದು ಕೊಳ್ಳುವೆವು.॥122॥

ತ್ಯಜತಾಂ ಕಾಮವೃತ್ತತ್ವಂ ಶೋಕಂ ಸಂನ್ಯಸ್ಯ ಪೃಷ್ಠತಃ ।
ಮಹಾತ್ಮಾನಂ ಕೃತಾತ್ಮಾನಮಾತ್ಮಾನಂ ನಾವಬುಧ್ಯಸೇ ॥

ಶೋಕವನ್ನು ಹಿಂದಕ್ಕೆ ತಳ್ಳಿ ಸೀತೆಯ ಸ್ಮರಣೆಯಿಂದ ನಿನಗುಂಟಾದ ಕಾಮುಕತೆಯನ್ನು ತ್ಯಜಿಸು. ನೀನು ಮಹಾತ್ಮನೆಂಬುದನ್ನು, ಕೃತಾತ್ಮನೆಂಬುದನ್ನು ಮರೆತುಬಿಟ್ಟಿರುವೆ.॥123॥

ಏವಂ ಸಂಬೋಧಿತಸ್ತೇನ ಶೋಕೋಪಹತಚೇತನಃ ।
ತ್ಯಜ್ಯ ಶೋಕಂ ಚ ಮೋಹಂ ಚ ರಾಮೋ ಧೈರ್ಯಮುಪಾಗಮತ್ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಹೀಗೆ ಸಮಜಾಯಿಸಿದಾಗ ಶೋಕದಿಂದ ಸಂತಪ್ತಚಿತ್ತನಾದ ಶ್ರೀರಾಮನು ಶೋಕ ಮತ್ತು ಮೋಹವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿ ಧೈರ್ಯತಂದುಕೊಂಡನು.॥124॥

ಸೋಽಭ್ಯತಿಕ್ರಾಮದವ್ಯಗ್ರಸ್ತಾಮಚಿಂತ್ಯಪರಾಕ್ರಮಃ ।
ರಾಮಃ ಪಂಪಾ ಸುರುಚಿರಾಂ ರಮ್ಯಾಂಪಾರಿಪ್ಲವದ್ರುಮಾಮ್ ॥

ಅನಂತರ ಶಾಂತಸ್ವರೂಪ ಅಚಿಂತ್ಯ ಪರಾಕ್ರಮೀ ಶ್ರೀರಾಮಚಂದ್ರನು-ವಾಯುವಿನ ಹೊಡೆತಕ್ಕೆ ತೂಗುತ್ತಿದ್ದ ವೃಕ್ಷಗಳಿಂದ ಆವೃತವಾದ ಪಂಪಾಸರೋವರವನ್ನು ದಾಟಿ ಮುಂದಕ್ಕೆ ನಡೆದನು.॥125॥

ನಿರೀಕ್ಷಮಾಣಃ ಸಹಸಾ ಮಹಾತ್ಮಾ
ಸರ್ವಂ ವನಂ ನಿರ್ಝರಕಂದರಂ ಚ ।
ಉದ್ವಿಗ್ನಚೇತಾಃ ಸಹ ಲಕ್ಷ್ಮಣೇನ
ವಿಚಾರ್ಯ ದುಃಖೋಪಹತಃ ಪ್ರತಸ್ಥೇ ॥

ಸೀತೆಯ ಸ್ಮರಣೆಯಿಂದ ಉದ್ವಿಗ್ನಚಿತ್ತನಾದ, ದುಃಖದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದ್ದ ಮಹಾತ್ಮಾ ಶ್ರೀರಾಮನು, ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ನುಡಿದ ಮಾತುಗಳ ಕುರಿತು ವಿಚಾರಮಾಡಿ ತತ್ಕ್ಷಣ ಎಚ್ಚರಗೊಂಡು, ಜಲಪಾತಗಳಿಂದ, ಕಂದಕಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಆ ಸಂಪೂರ್ಣ ವನವನ್ನು ನಿರೀಕ್ಷಿಸುತ್ತಾ ಅಲ್ಲಿಂದ ಮುಂದಕ್ಕೆ ಪಯಣಿಸಿದನು.॥126॥

ತಂ ಮತ್ತಮಾತಂಗವಿಲಾಸಗಾಮೀ
ಗಚ್ಛಂತಮವ್ಯಗ್ರಮನಾ ಮಹಾತ್ಮಾ ।
ಸ ಲಕ್ಷ್ಮಣೋ ರಾಘವಮಿಷ್ಟಚೇಷ್ಟೋ
ರರಕ್ಷ ಧರ್ಮೇಣ ಬಲೇನಚೈವ ॥

ಮತ್ತ ಗಜದಂತೆ ವಿಲಾಸಪೂರ್ಣ ಗತಿಯಿಂದ ನಡೆಯುವ ಶಾಂತಚಿತ್ತ ಮಹಾತ್ಮಾ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಮುಂದೆ-ಮುಂದೆ ಹೋಗುತ್ತಿರುವಾಗ ಶ್ರೀರಘುನಾಥನು ಅವನಿಗೆ ಅನುಕೂಲ ಚೇಷ್ಟೆಗಳನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಾ ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಬಲದಿಂದ ಅವನನ್ನು ರಕ್ಷಿಸತೊಡಗಿದನು.॥127॥

ತಾವೃಶ್ಯಮೂಕಸ್ಯ ಸಮೀಪಚಾರೀ
ಚರನ್ ದದರ್ಶಾದ್ಭುತದರ್ಶನೀಯೌ ।
ಶಾಖಾಮೃಗಾಣಾಮಧಿಪಸ್ತರಸ್ವೀ
ವಿತತ್ರಸೇ ನೈವ ವಿಚೇಷ್ಟ ಚೇಷ್ಟಾಮ್ ॥

ಋಷ್ಯಮೂಕ ಪರ್ವತದ ಹತ್ತಿರ ಸಂಚರಿಸುವ ಬಲವಂತ ವಾನರರಾಜ ಸುಗ್ರೀವನು ಪಂಪಾ ಸರೋವರದ ಹತ್ತಿರ ತಿರುಗಾಡುತ್ತಿದ್ದನು. ಆಗಲೇ ಅವನು ಆ ಅದ್ಭುತ ದರ್ಶನೀಯ ವೀರ ಶ್ರೀರಾಮ-ಲಕ್ಷ್ಮಣರನ್ನು ನೋಡಿದನು. ನೋಡುತ್ತಲೇ ಎಲ್ಲಾದರೂ ಇವರನ್ನು ನನ್ನ ಶತ್ರು ವಾಲಿಯು ಕಳಿಸಿರಲಿಕ್ಕಿಲ್ಲವಲ್ಲ ಎಂದು ಅವನ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಭಯ ಉಂಟಾಯಿತು. ಮತ್ತೆ ಊಟ-ತಿಂಡಿಯನ್ನು ಮಾಡದಷ್ಟು ಅವನು ಹೆದರಿಹೋದನು.॥128॥

ಸ ತೌ ಮಹಾತ್ಮಾ ಗಜಮಂದಗಾಮೀ
ಶಾಖಾಮೃಗಸ್ತತ್ರ ಚರಂಶ್ಚರಂತೌ ।
ದೃಷ್ಟ್ವಾ ವಿಷಾದಂ ಪರಮಂ ಜಗಾಮ
ಚಿಂತಾಪರೀತೋ ಭಯಭಾರಭಗ್ನಃ ॥

ಆನೆಯಂತೆ ಮಂದಗತಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವ ಮಹಾತ್ಮಾ ವಾನರರಾಜ ಸುಗ್ರೀವ ಅಲ್ಲಿ ಅಲೆಯುತ್ತಿರುವಾಗ ಒಟ್ಟಿಗೆ ಮುಂದರಿಯುತ್ತಿದ್ದ ಆ ಇಬ್ಬರೂ ಸೋದರರನ್ನು ನೋಡಿ ಚಿಂತಿತನಾದನು. ಭಯದ ಭಾರೀ ಭಾರದಿಂದ ಅವನ ಉತ್ಸಾಹ ನಷ್ಟವಾಗಿ, ಮಹಾದುಃಖದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದನು.॥129॥

ತಮಾಶ್ರಮಂ ಪುಣ್ಯಸುಖಂ ಶರಣ್ಯಂ
ಸದೈವ ಶಾಖಾಮೃಗಸೇವಿತಾಂತಮ್ ।
ತ್ರಸ್ತಾಶ್ಚ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಹರಯೋಽಭಿಜಗ್ಮು-
ರ್ಮಹೌಜಸೌ ರಾಘವಲಕ್ಷ್ಮಣೌ ತೌ ॥

ಮತಂಗ ಮುನಿಯ ಆ ಆಶ್ರಮವು ಪರಮ ಪವಿತ್ರ ಹಾಗೂ ಸುಖದಾಯಕವಾಗಿತ್ತು. ಮುನಿಯು ಶಾಪದಿಂದ ಅದರಲ್ಲಿ ಪ್ರವೇಶಿಸುವುದು ವಾಲಿಗೆ ಕಠಿಣವಾಗಿತ್ತು, ಅದರಿಂದ ಅದು ಇತರ ವಾನರರ ಆಶ್ರಯವಾಗಿತ್ತು. ಆ ಆಶ್ರಮ ಅಥವಾ ವನದೊಳಗೆ ಸದಾ ಅನೇಕಾನೇಕ ಶಾಖಾಮೃಗಗಳು ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದವು. ಆ ದಿನ ಮಹಾತೇಜಸ್ವೀ ಶ್ರೀರಾಮ ಮತ್ತು ಲಕ್ಷ್ಮಣರನ್ನು ನೋಡಿ ಬೇರೆ-ಬೇರೆ ವಾನರರೂ ಭಯಗೊಂಡು ಆಶ್ರಮದೊಳಗೆ ಸೇರಿಕೊಂಡವು.॥130॥

ಶ್ರೀ ವಾಲ್ಮೀಕಿವಿರಚಿತ ಆರ್ಷರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಕಿಷ್ಕಿಂಧಾಕಾಂಡದ ಮೊದಲನೆಯ ಸರ್ಗ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಯಿತು.॥1॥