११५ नन्दिग्रामनिवासः

ಭರತನು ನಂದಿಗ್ರಾಮಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ಶ್ರೀರಾಮನ ಪಾದುಕೆಗಳನ್ನು ಸಿಂಹಾಸನದ ಮೇಲಿಟ್ಟು ಪಟ್ಟಾಭಿಷೇಕ ಮಾಡಿದುದು, ಪಾದುಕೆಗಳಿಗೆ ಅನುದಿನವೂ ವರದಿಯನ್ನು ಒಪ್ಪಿಸುತ್ತಾ ರಾಜ್ಯಭಾರ ನಡೆಸಲು ತೊಡಗಿದುದು

ತತೋ ನಿಕ್ಷಿಪ್ಯ ಮಾತೄಸ್ತಾ ಅಯೋಧ್ಯಾಯಾಂ ದೃಢವ್ರತಃ ।
ಭರತಃ ಶೋಕಸಂತಪ್ತೋ ಗುರೂನಿದಮಥಾಬ್ರವೀತ್ ॥

ಅನಂತರ ಎಲ್ಲ ತಾಯಂದಿರನ್ನು ಅಯೋಧ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಇರಿಸಿ, ದೃಢ ಪ್ರತಿಜ್ಞನಾದ ಭರತನು ಶೋಕಸಂತಪ್ತನಾಗಿ ಗುರುಜನರಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದನು.॥1॥

ನಂದಿಗ್ರಾಮಂ ಗಮಿಷ್ಯಾಮಿ ಸರ್ವಾನಾಮಂತ್ರಯೇಽತ್ರ ವಃ ।
ತತ್ರ ದುಃಖಮಿದಂ ಸರ್ವಂ ಸಹಿಷ್ಯೇ ರಾಘವಂವಿನಾ ॥

ಈಗ ನಾನು ನಂದಿಗ್ರಾಮಕ್ಕೆ ಹೋಗುವೆನು, ಅದಕ್ಕಾಗಿ ನಿಮ್ಮೆಲ್ಲರ ಅನುಮತಿ ಬೇಡುತ್ತೇನೆ. ಶ್ರೀರಾಮನಿಲ್ಲದೆ ಉಂಟಾದ ದುಃಖವನ್ನು ಸಹಿಸುತ್ತಾ ಅಲ್ಲೇ ಇರುವೆನು.॥2॥

ಗತಶ್ಚಾಹೋ ದಿವಂ ರಾಜಾ ವನಸ್ಥಃ ಗುರುರ್ಮಮ ।
ರಾಮಂ ಪ್ರತೀಕ್ಷೇ ರಾಜ್ಯಾಯ ಸ ಹಿ ರಾಜಾ ಮಹಾಯಶಾಃ ॥

ಅಯ್ಯೋ! ಪೂಜ್ಯ ಪಿತನು ಸ್ವರ್ಗಕ್ಕೆ ತೆರಳಿದರು. ನನ್ನ ಗುರು (ಪೂಜನೀಯ ಅಣ್ಣ) ಶ್ರೀರಾಮನು ವನದಲ್ಲಿ ಇರುವನು. ನಾನು ಈ ರಾಜ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಶ್ರೀರಾಮನನ್ನು ಪ್ರತೀಕ್ಷೆ ಮಾಡುತ್ತಾ ಅಲ್ಲಿ ಇರುವೆನು; ಏಕೆಂದರೆ ಆ ಮಹಾಯಶಸ್ವೀ ಶ್ರೀರಾಮನೇ ನಮಗೆ ರಾಜನಾಗಿದ್ದಾನೆ.॥3॥

ಏತಚ್ಛ್ರುತ್ವಾ ಶುಭಂ ವಾಕ್ಯಂ ಭರತಸ್ಯ ಮಹಾತ್ಮನಃ ।
ಅಬ್ರುವನ್ ಮಂತ್ರಿಣಃ ಸರ್ವೇ ವಸಿಷ್ಠಶ್ಚ ಪುರೋಹಿತಃ ॥

ಮಹಾತ್ಮಾ ಭರತನ ಈ ಶುಭಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ಎಲ್ಲ ಮಂತ್ರಿಗಳು ಮತ್ತು ಪುರೋಹಿತ ವಸಿಷ್ಠರು ಹೇಳಿದರು.॥4॥

ಸುಭೃಶಂ ಶ್ಲಾಘನೀಯಂ ಚ ಯದುಕ್ತಂ ಭರತ ತ್ವಯಾ ।
ವಚನಂ ಭ್ರಾತೃವಾತ್ಸಲ್ಯಾದನುರೂಪಂ ತವೈವ ತತ್ ॥

ಭರತ! ಭ್ರಾತೃಭಕ್ತಿಯಿಂದ ಪ್ರೇರಿತನಾಗಿ ನೀನು ಹೇಳಿದ ಮಾತು ಬಹಳ ಪ್ರಶಂಸನೀಯವಾಗಿದೆ. ವಾಸ್ತವ ವಾಗಿ ಅದು ನಿನಗೆ ಯೋಗ್ಯವೇ ಆಗಿದೆ.॥5॥

ನಿತ್ಯಂ ತೇ ಬಂಧುಲುಬ್ಧಸ್ಯ ತಿಷ್ಠತೋ ಭ್ರಾತೃಸೌಹೃದೇ ।
ಮಾರ್ಗಮಾರ್ಯಂ ಪ್ರಪನ್ನಸ್ಯ ನಾನುಮನ್ಯೇತ ಕಃ ಪುಮಾನ್ ॥

ನೀನು ನಿನ್ನ ಅಣ್ಣನ ದರ್ಶನಕ್ಕಾಗಿ ಸದಾ ಆತುರನಾಗಿರುವೆ ಹಾಗೂ ಅಣ್ಣನ ಹಿತಸಾಧನೆಯಲ್ಲೇ ಸಂಲಗ್ನನಾಗಿರುವೆ. ಜೊತೆಗೆ ಶ್ರೇಷ್ಠಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಿತನಾಗಿರುವೆ, ಆದ್ದರಿಂದ ಯಾರು ತಾನೇ ನಿನ್ನ ವಿಚಾರವನ್ನು ಅನುಮೋದಿಸಲಾರರು.॥6॥

ಮಂತ್ರಿಣಾಂ ವಚನಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ಯಥಾಭಿಲಷಿತಂ ಪ್ರಿಯಮ್ ।
ಅಬ್ರವೀತ್ಸಾರಥಿಂ ವಾಕ್ಯಂ ರಥೋ ಮೇ ಯುಜ್ಯತಾಮಿತಿ ॥

ಮಂತ್ರಿಗಳ ರುಚಿಗನುರೂಪವಾಗಿ ಪ್ರಿಯವಚನವನ್ನು ಕೇಳಿ ಭರತನು ಸಾರಥಿಯಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದನು - ನನ್ನ ರಥವನ್ನು ಹೂಡಿ ಸಿದ್ಧಗೊಳಿಸು.॥7॥

ಪ್ರಹೃಷ್ಟವದನಃ ಸರ್ವಾ ಮಾತೄಃ ಸಮಭಿಭಾಷ್ಯ ಚ ।
ಆರುರೋಹ ರಥಂ ಶ್ರೀಮಾನ್ ಶತ್ರುಘ್ನೇನ ಸಮನ್ವಿತಃ ॥

ಮತ್ತೆ ಅವನು ಪ್ರಸನ್ನವದನನಾಗಿ ಎಲ್ಲ ತಾಯಂದಿರಲ್ಲಿ ಹೋಗಲು ಅಪ್ಪಣೆ ಪಡೆದನು. ಬಳಿಕ ಶತ್ರುಘ್ನನ ಸಹಿತ ಶ್ರೀಮಾನ್ ಭರತನು ರಥಾರೂಢನಾದನು.॥8॥

ಆರುಹ್ಯ ತು ರಥಂ ಕ್ಷಿಪ್ರಂ ಶತ್ರುಘ್ನಭರತಾವುಭೌ ।
ಯಯತುಃ ಪರಮಪ್ರೀತೌ ವೃತೌ ಮಂತ್ರಿಪುರೋಹಿತೈಃ ॥

ರಥಾರೂಢನಾಗಿ ಪರಮಪ್ರಸನ್ನನಾದ ಭರತ ಮತ್ತು ಶತ್ರುಘ್ನ ಇಬ್ಬರೂ ಮಂತ್ರಿಗಳಿಂದ, ಪುರೋಹಿತರಿಂದೊಡಗೂಡಿ ಶೀಘ್ರವಾಗಿ ಅಲ್ಲಿಂದ ಹೊರಟರು.॥9॥

ಅಗ್ರತೋ ಗುರುವಃಸರ್ವೇ ವಸಿಷ್ಠಪ್ರಮುಖಾದ್ವಿಜಾಃ ।
ಪ್ರಯಯುಃ ಪ್ರಾಙ್ಮುಖಾಃ ಸರ್ವೇ ನಂದಿಗ್ರಾಮೋ ಯತೋಭವೇತ್ ॥

ಮುಂದುಗಡೆ ವಸಿಷ್ಠಾದಿ ಎಲ್ಲ ಗುರುಜನರು ಹಾಗೂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದರು. ಅವರೆಲ್ಲರೂ ಅಯೋಧ್ಯೆಯಿಂದ ಪೂರ್ವಾಭಿಮುಖವಾಗಿ ಪ್ರಯಾಣ ಮಾಡುತ್ತಾ ನಂದೀಗ್ರಾಮದ ಕಡೆಗೆ ಹೋಗುವ ದಾರಿಯನ್ನು ಹಿಡಿದರು.॥10॥

ಬಲಂ ಚ ತದನಾಹೂತಂ ಗಜಾಶ್ವರಥಸಂಕುಲಮ್ ।
ಪ್ರಯಯೌ ಭರತೇ ಯಾತೇ ಸರ್ವೇ ಚಪುರವಾಸಿನಃ ॥

ಭರತನು ಹೊರಟಾಗ ಆನೆ, ಕುದುರೆ, ರಥಗಳಿಂದ ತುಂಬಿದ ಎಲ್ಲ ಸೈನ್ಯವು ಕರೆಯದೆಯೇ ಅವನ ಹಿಂದೆ-ಹಿಂದೆ ಹೊರಟಿತು ಹಾಗೂ ಸಮಸ್ತ ಪುರವಾಸಿಗಳೂ ಅವನ ಜೊತೆಗೂಡಿದರು.॥11॥

ರಥಸ್ಥಃ ಸ ತು ಧರ್ಮಾತ್ಮಾ ಭರತೋ ಭ್ರಾತೃವತ್ಸಲಃ ।
ನಂದಿಗ್ರಾಮಂ ಯಯೌ ತೂರ್ಣಂ ಶಿರಸ್ಯಾಧಾಯಪಾದುಕೇ ॥

ಧರ್ಮಾತ್ಮಾ ಭ್ರಾತೃವತ್ಸಲ ಭರತನು ತನ್ನ ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಭಗವಾನ್ ಶ್ರೀರಾಮನ ಚರಣಪಾದುಕೆಗಳನ್ನು ಇಟ್ಟುಕೊಂಡು ರಥದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ಶೀಘ್ರವಾಗಿ ನಂದಿಗ್ರಾಮದ ಕಡೆಗೆ ನಡೆದನು.॥12॥

ಭರತಸ್ತು ತತಃ ಕ್ಷಿಪ್ರಂ ನಂದಿಗ್ರಾಮಂ ಪ್ರವಿಶ್ಯ ಸಃ ।
ಅವತೀರ್ಯ ರಥಾತ್ತೂರ್ಣಂ ಗುರೂನಿದಮಭಾಷತ ॥

ನಂದಿಗ್ರಾಮಕ್ಕೆ ತಲುಪಿದ ಭರತನು ಕೂಡಲೇ ರಥದಿಂದ ಇಳಿದು ಗುರುಜನರಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದನು.॥13॥

ಏತದ್ರಾಜ್ಯಂ ಮಮ ಭ್ರಾತಾ ದತ್ತಂ ಸಂನ್ಯಾಸಮುತ್ತಮಮ್ ।
ಯೋಗಕ್ಷೇಮಹೇ ಚೇಮೇ ಪಾದುಕೇ ಹೇಮಭೂಷಿತೇ ॥

ನನ್ನ ಅಣ್ಣನು ಈ ಉತ್ತಮ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ನನಗೆ ನ್ಯಾಸರೂಪದಲ್ಲಿ ಕೊಟ್ಟಿರುವನು, ಅವನ ಈ ಸುವರ್ಣಭೂಷಿತ ಚರಣ ಪಾದುಕೆಗಳೇ ಎಲ್ಲರ ಯೋಗಕ್ಷೇಮ ನಡೆಸುವಂತಹುದಾಗಿದೆ.॥14॥

ಭರತಃ ಶಿರಸಾ ಕೃತ್ವಾ ಸಂನ್ಯಾಸಂ ಪಾದುಕೇ ತತಃ ।
ಅಬ್ರವೀದ್ದುಃಖಸಂತಪ್ತಃ ಸರ್ವಂ ಪ್ರಕೃತಿಮಂಡಲಮ್ ॥

ಅನಂತರ ಭರತನು ಅಣ್ಣನು ತನ್ನಲ್ಲಿ ನ್ಯಾಸರೂಪವಾಗಿರಿಸಿದ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಚರಣಪಾದುಕೆಗಳಿಗೆ ತಲೆಬಾಗಿ ಅರ್ಪಿಸಿ, ದುಃಖದಿಂದ ಸಂತಪ್ತನಾಗಿ ಸಮಸ್ತ ಮಂತ್ರಿ, ಸೇನಾಪತಿ ಮತ್ತು ಪ್ರಜೆಗಳಲ್ಲಿ ಈ ರೀತಿ ಹೇಳಿದನು.॥15॥

ಛತ್ರಂ ಧಾರಯತ ಕ್ಷಿಪ್ರಮಾರ್ಯಪಾದಾವಿಮೌ ಮತೌ ।
ಆಭ್ಯಾಂ ರಾಜ್ಯೇ ಸ್ಥಿತೋ ಧರ್ಮಃ ಪಾದುಕಾಭ್ಯಾಂ ಗುರೋರ್ಮಮ ॥

ನೀವೆಲ್ಲರೂ ಈ ಚರಣಪಾದುಕೆಗಳಿಗೆ ಛತ್ರಹಿಡಿಯಿರಿ. ನಾನು ಇವನ್ನು ಆರ್ಯ ಶ್ರೀರಾಮನ ಸಾಕ್ಷಾತ್ ಚರಣಗಳೆಂದು ತಿಳಿಯುತ್ತೇನೆ. ನನ್ನ ಗುರುವಿನ ಈ ಪಾದುಕೆಗಳಿಂದಲೇ ಈ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಧರ್ಮಸ್ಥಾಪನೆ ಆಗುವುದು.॥16॥

ಭ್ರಾತ್ರಾ ತು ಮಯಿ ಸಂನ್ಯಾಸೋ ನಿಕ್ಷಿಪ್ತಃ ಸೌಹೃದಾದಯಮ್ ।
ತಮಿಮಂ ಪಾಲಯಿಷ್ಯಾಮಿ ರಾಘವಾಗಮನಂ ಪ್ರತಿ ॥

ನನ್ನ ಅಣ್ಣನು ಪ್ರೇಮದಿಂದಾಗಿಯೇ ಈ ನ್ಯಾಸವನ್ನು ನನಗೆ ಒಪ್ಪಿಸಿರುವನು. ಆದ್ದರಿಂದ ನಾನು ಅವನು ಹಿಂದಿರು ಗುವ ತನಕ ಇವನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ರಕ್ಷಿಸುವೆನು.॥17॥

ಕ್ಷಿಪ್ರಂ ಸಂಯೋಜಯಿತ್ವಾ ತು ರಾಘವಸ್ಯ ಪುನಃಸ್ವಯಮ್ ।
ಚರಣೌ ತೌ ತು ರಾಮಸ್ಯ ದ್ರಕ್ಷ್ಯಾಮಿ ಸಹಪಾದುಕೌ ॥

ಅನಂತರ ನಾನು ಸ್ವತಃ ಈ ಪಾದುಕೆಗಳನ್ನು ಪುನಃ ಶ್ರೀರಾಮನ ಚರಣ ಗಳಿಗೆ ತೊಡಗಿಸಿ ಈ ಪಾದುಕೆಗಳಿಂದ ಸುಶೋಭಿತ ಶ್ರೀರಾಮನ ಆ ಚರಣಯುಗಲಗಳನ್ನು ದರ್ಶಿಸುವೆನು.॥18॥

ತತೋ ನಿಕ್ಷಿಪ್ತಭಾರೋಹಂ ರಾಘವೇಣ ಸಮಾಗತಃ ।
ನಿವೇದ್ಯ ಗುರವೇ ರಾಜ್ಯಂ ಭಜಿಷ್ಯೇ ಗುರುವರ್ತಿತಾಮ್ ॥

ಶ್ರೀರಘುನಾಥನು ಬಂದು ಭೇಟಿಯಾಗುತ್ತಲೇ ನಾನು ನನ್ನ ಗುರುದೇವನಿಗೆ ಈ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಸಮರ್ಪಿಸಿ, ಅವನ ಆಜ್ಞೆಗೆ ಅಧೀನನಾಗಿ ಅವನ ಸೇವೆಯಲ್ಲೇ ತೊಡಗುವೆನು. ರಾಜ್ಯದ ಹೊರೆಯನ್ನು ಅವನಿಗೆ ಒಪ್ಪಿಸಿ ನಾನು ನಿರಾಳವಾಗಿ ಇರುವೆನು.॥19॥

ರಾಘವಾಯ ಚ ಸಂನ್ಯಾಸಂದತ್ತ್ವೇಮೇವರಪಾದುಕೇ ।
ರಾಜ್ಯಂ ಚೇದಮಯೋಧ್ಯಾಂ ಚ ಧೂತಪಾಪೋ ಭವಾಮ್ಯಹಮ್ ॥

ನನ್ನ ಬಳಿ ನ್ಯಾಸವಾಗಿ ಇಟ್ಟಿರುವ ಈ ರಾಜ್ಯವನ್ನು, ಅಯೋಧ್ಯೆಯನ್ನು ಹಾಗೂ ಈ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಪಾದುಕೆಗಳನ್ನು ಶ್ರೀರಾಮನ ಸೇವೆಯಲ್ಲಿ ಸಮರ್ಪಿಸಿ ನಾನು ಎಲ್ಲ ಪ್ರಕಾರದ ಪಾಪತಾಪಗಳಿಂದ ಮುಕ್ತನಾಗುವೆನು.॥20॥

ಅಭಿಷಿಕ್ತೇ ಚ ಕಾಕುತ್ಸ್ಥೇ ಪ್ರಹೃಷ್ಟಮುದಿತೇ ಜನೇ ।
ಪ್ರೀತಿರ್ಮಮ ಯಶಶ್ಚೈವ ಭವೇದ್ರಾಜ್ಯಾಚ್ಚತುರ್ಗುಣಮ್ ॥

ಕಾಕುತ್ಸ್ಥ ಕುಲಭೂಷಣ ಶ್ರೀರಾಮನು ಅಯೋಧ್ಯೆಯ ರಾಜನಾಗಿ ಪಟ್ಟಾಭಿಷಿಕ್ತನಾದ ಮೇಲೆ ಎಲ್ಲ ಜನರು ಹರ್ಷ-ಆನಂದದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದಾಗ ನನಗೆ ರಾಜ್ಯ ಪಡೆಯುವುದಕ್ಕಿಂತ ನಾಲ್ಕುಪಟ್ಟು ಸಂತೋಷ ಮತ್ತು ನಾಲ್ಕುಪಟ್ಟು ಯಶಸ್ಸು ಸಿಗಬಹದು.॥21॥

ಏವಂ ತು ವಿಲಪನ್ ದೀನೋ ಭರತಃ ಸ ಮಹಾಯಶಾಃ ।
ನಂದಿಗ್ರಾಮೇಽಕರೋದ್ರಾಜ್ಯಂ ದುಃಖಿತೋ ಮಂತ್ರಿಭಿಃ ಸಹ ॥

ಹೀಗೆ ದೀನಭಾವದಿಂದ ವಿಲಾಪಿಸುತ್ತಾ ದುಃಖಮಗ್ನ ಮಹಾಯಶಸ್ವೀ ಭರತನು ಮಂತ್ರಿಗಳೊಂದಿಗೆ ನಂದಿಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಇದ್ದು ರಾಜ್ಯವಾಳ ತೊಡಗಿದನು.॥22॥

ಸ ವಲ್ಕಲಜಟಾಧಾರೀ ಮುನಿವೇಷಧರಃ ಪ್ರಭುಃ ।
ನಂದಿಗ್ರಾಮೇಽವಸದ್ ಧೀರಃಸಸೈನ್ಯೋ ಭರತಸ್ತದಾ ॥

ಸೈನ್ಯ ಸಹಿತ ಪ್ರಭಾವಶಾಲೀ ಧೀರ-ವೀರ ಭರತನು ಆಗ ಜಟಾ-ವಲ್ಕಲ ಧಾರಿಯಾಗಿ ಮುನಿ ವೇಷದಲ್ಲಿ ನಂದಿಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ವಾಸಮಾಡಿದನು.॥23॥

ರಾಮಾಗಮನಮಾಕಾಂಕ್ಷನ್ ಭರತೋ ಭ್ರಾತೃವತ್ಸಲಃ ।
ಭ್ರಾತುರ್ವಚನಕಾರೀ ಚ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಪಾರಗಸ್ತಥಾ ।
ಪಾದುಕೇ ತ್ವಭಿಷಿಚ್ಯಾಥ ನಂದಿಗ್ರಾಮೇಽವಸತ್ತದಾ ॥

ಅಣ್ಣನ ಆಜ್ಞೆಯ ಪಾಲನೆ ಮತ್ತು ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಯನ್ನು ನೆರವೇರಿಸುವ ಇಚ್ಛೆಯುಳ್ಳ ಭ್ರಾತೃವತ್ಸಲ ಭರತನು ಶ್ರೀರಾಮನ ಆಗಮನದ ಆಕಾಂಕ್ಷೆ ಇರಿಸುತ್ತಾ ಅವನ ಚರಣಪಾದುಕೆಗಳನ್ನು ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಅಭಿಷೇಕ ಮಾಡಿ ಆಗ ನಂದಿಗ್ರಾಮದಲ್ಲೇ ಇರತೊಡಗಿದನು.॥24॥

ಸವಾಲವ್ಯಜನಂ ಛತ್ರಂ ಧಾರಯಾಮಾಸ ಸಸ್ವಯಮ್ ।
ಭರತಃ ಶಾಸನಂ ಸರ್ವಂ ಪಾದುಕಾಭ್ಯಾಂ ನಿವೇದಯನ್ ॥

ಭರತನು ರಾಜ್ಯಶಾಸನದ ಸಮಸ್ತ ಕಾರ್ಯಗಳನ್ನು ಭಗವಾನ್ ಶ್ರೀರಾಮನ ಪಾದುಕೆಗಳಿಗೆ ನಿವೇದಿಸುತ್ತಿದ್ದನು. ಹಾಗೂ ಸ್ವತಃ ಅವುಗಳ ಮೇಲೆ ಛತ್ರ ಹಿಡಿದು ಚಾಮರ ಬೀಸುತ್ತಿದ್ದನು.॥25॥

ತತಸ್ತು ಭರತಃ ಶ್ರೀಮಾನಭಿಷಿಚ್ಯಾರ್ಯಪಾದುಕೇ ।
ತದಧೀನಸ್ತದಾ ರಾಜ್ಯಂ ಕಾರಯಾಮಾಸ ಸರ್ವದಾ ॥

ಶ್ರೀಮಾನ್ ಭರತನು ಅಣ್ಣನ ಆ ಪಾದುಕೆಗಳಿಗೆ ಪಟ್ಟಾಭಿಷೇಕಮಾಡಿ ಸದಾ ಅವುಗಳಿಗೆ ಅಧೀನನಾಗಿದ್ದು ಆ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯದ ಎಲ್ಲ ಕಾರ್ಯ ಮಂತ್ರಿಗಳಿಂದ ಮಾಡಿಸುತ್ತಿದ್ದನು.॥26॥

ತದಾ ಹಿ ಯತ್ಕಾರ್ಯಮುಪೈತಿ ಕಿಂಚಿ-
ದುಪಾಯನಂ ಚೋಪಹೃತಂ ಮಹಾರ್ಹಮ್ ।
ಸ ಪಾದುಕಾಭ್ಯಾಂ ಪ್ರಥಮಂ ನಿವೇದ್ಯ
ಚಕಾರ ಪಶ್ಚಾದ್ಭರತೋ ಯಥಾವತ್ ॥

ಆಗ ಯಾವುದೇ ಕಾರ್ಯ ಉಪಸ್ಥಿತವಾದರೂ, ಬಹುಮೂಲ್ಯ ಕಾಣಿಕೆಗಳು ಬಂದರೂ, ಅದೆಲ್ಲವನ್ನೂ ಮೊದಲು ಪಾದುಕೆಗಳಿಗೆ ಅರ್ಪಿಸಿ, ಮತ್ತೆ ಭರತನು ಅದನ್ನು ಯಥಾವತ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದನು.॥27॥

ಶ್ರೀವಾಲ್ಮೀಕಿ ವಿರಚಿತ ಆರ್ಷರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಅಯೋಧ್ಯಾಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಒಂದು ನೂರ ಹದಿನೈದನೆಯ ಸರ್ಗ ಪೂರ್ಣವಾಯಿತು ॥115॥