११४ अयोध्याप्रवेशः

ದುರವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ಅಯೋಧ್ಯೆಯನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ಭರತನು ಅಂತಃಪುರಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ಬಹಳವಾಗಿ ದುಃಖಿಸಿದನು

ಸ್ನಿಗ್ಧಗಂಭೀರಘೋಷೇಣ ಸ್ಯಂದನೇನೋಪಯಾನ್ ಪ್ರಭುಃ ।
ಅಯೋಧ್ಯಾಂ ಭರತಃ ಕ್ಷಿಪ್ರಂ ಪ್ರವಿವೇಶ ಮಹಾಯಶಾಃ ॥

ಅನಂತರ ಪ್ರಭಾವಶಾಲೀ ಮಹಾಯಶಸ್ವೀ ಭರತನು ಮನೋಹರವೂ, ಗಂಭೀರವೂ ಆದ ಘೋಷದಿಂದ ಕೂಡಿದ ರಥದಿಂದ ಪ್ರಯಾಣ ಮಾಡಿ ಶೀಘ್ರವಾಗಿ ಅಯೋಧ್ಯೆಯನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು.॥1॥

ಬಿಡಾಲೋಲೂಕಚರಿತಾಮಾಲೀನನರವಾರಣಾಮ್ ।
ತಿಮಿರಾಭ್ಯಾಹತಾಂ ಕಾಲೀಮಪ್ರಕಾಶಾಂ ನಿಶಾಮಿವ ॥

ಆಗ ಅಲ್ಲಿ ಬೆಕ್ಕುಗಳು, ಗೂಬೆಗಳು ಓಡಾಡುತ್ತಿದ್ದವು. ಮನೆಗಳ ಬಾಗಿಲುಗಳು ಮುಚ್ಚಿದ್ದವು. ಇಡೀ ನಗರದಲ್ಲಿ ಅಂಧಕಾರ ಆವರಿಸಿತ್ತು. ಪ್ರಕಾಶವಿಲ್ಲದ ಕಾರಣ ಆ ಪುರಿಯು ಕೃಷ್ಣಪಕ್ಷದ ಕಪ್ಪು ರಾತ್ರಿಯಂತೆ ಕಾಣುತ್ತಿತ್ತು.॥2॥

ರಾಹುಶಶ್ರೋಃ ಪ್ರಿಯಾಂ ಪತ್ನೀ ಶ್ರಿಯಾ ಪ್ರಜ್ವಲಿತಪ್ರಭಾಮ್ ।
ಗ್ರಹೇಣಾಭ್ಯುದಿತೇನೈಕಾಂ ರೋಹಿಣೀಮಿವ ಪೀಡಿತಾಮ್ ॥

ಚಂದ್ರಪ್ರಿಯ ಪತ್ನೀ ತನ್ನ ಶೋಭೆಯಿಂದ ಬೆಳಗುವ ಕಾಂತಿಯುಕ್ತ ರೋಹಿಣಿಯು ತನ್ನ ಪತಿಯು ರಾಹುವಿನಿಂದ ಗ್ರಸ್ತವಾದಾಗ ಅಸಹಾಯವಾಗುವಂತೆ, ದಿವ್ಯ ಐಶ್ವರ್ಯದಿಂದ ಪ್ರಕಾಶಿತವಾದ ಅಯೋಧ್ಯೆಯು ರಾಜನು ಕಾಲವಶನಾದ್ದರಿಂದ ಪೀಡಿತ ಮತ್ತು ಅಸಹಾಯವಾಗಿತ್ತು.॥3॥

ಅಲ್ಪೋಷ್ಣಕ್ಷುಬ್ಧ ಸಲಿಲಾಂ ಘರ್ಮತಪ್ತವಿಹಂಗಮಾಮ್ ।
ಲೀನಮೀನಝಷಗ್ರಾಹಾಂ ಕೃಶಾಂ ಗಿರಿನದೀಮಿವ ॥

ಆ ಪುರಿಯು - ಸೂರ್ಯಕಿರಣಗಳಿಂದ ಕಾದ ಮತ್ತು ಕದಡಿದ ನೀರಿನಿಂದ ಕೂಡಿದ್ದು ಅದರಲ್ಲಿನ ಪಕ್ಷಿಗಳು ಸಂತಪ್ತವಾಗಿ ಓಡಿಹೋಗಿ, ಮೀನು ಮೊಸಳೆಗಳು ಆಳವಾದ ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದ್ದ ಪರ್ವತೀಯ ನದಿಯಂತೆ ಕಾಂತಿಹೀನವಾಗಿತ್ತು.॥4॥

ವಿಧೂಮಾಮಿವ ಹೇಮಾಭಾಂ ಶಿಖಾಮಗ್ನೇಃಸಮುತ್ಥಿತಾಮ್ ।
ಹವಿರಭ್ಯುಕ್ಷಿತಾಂ ಪಶ್ಚಾಚ್ಛಿಖಾಂ ವಿಪ್ರಲಯಂಗತಾಮ್ ॥

ಮೊದಲು ಆ ಪುರಿಯು ಹೊಗೆಯಿಲ್ಲದೆ ಚಿನ್ನದಂತಹ ಕಾಂತಿಯಿಂದ ಪ್ರಜ್ವಲಿತ ಅಗ್ನಿಶಿಖೆಯಂತೆ ಪ್ರಕಾಶಿಸುತ್ತಿತ್ತು; ಅದೇ ಇಂದು ಶ್ರೀರಾಮನ ವನವಾಸದ ಬಳಿಕ ಹವನೀಯ ಕ್ಷೀರದಿಂದ ನಂದಿಹೋದ ಅಗ್ನಿಯಂತೆ ಕಾಂತಿಹೀನ ಅಯೋಧ್ಯೆಯನ್ನು ಭರತನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು.॥5॥

ವಿಧ್ವಸ್ತಕವಚಾಂ ರುಗ್ಣಗಜವಾಜಿರಥಧ್ವಜಾಮ್ ।
ಹತಪ್ರವೀರಾಮಾಪನ್ನಾಂಚಮೂಮಿವ ಮಹಾಹವೇ ॥

ಮಹಾಸಮರದಲ್ಲಿ ಕವಚಾದಿಗಳು ಹರಿದು ಬಿದ್ದುಹೋದ, ಆನೆ, ಕುದುರೆ, ರಥ, ಧ್ವಜ ಮುಂತಾದವುಗಳು ಛಿನ್ನ-ಭಿನ್ನವಾದ, ಮುಖ್ಯ-ಮುಖ್ಯ ವೀರರು ಸತ್ತುಹೋಗಿ ಸಂಕಟಗ್ರಸ್ತ ಸೈನ್ಯದಂತೆ ಆಗ ಅಯೋಧ್ಯೆಯು ಕಾಣುತ್ತಿತ್ತು.॥6॥

ಸೇನಾಂ ಸಸ್ವನಾಂ ಭೂತ್ವಾ ಸಾಗರಸ್ಯ ಸಮುತ್ಥಿತಾಮ್ ।
ಪ್ರಶಾಂತಮಾರುತೋದ್ಧೂತಾಂ ಜಲೋರ್ಮಿಮಿವ ನಿಃಸ್ವನಾಮ್ ॥

ಪ್ರಬಲವಾಯುವಿನ ಗರ್ಜನೆಯಿಂದ ಎದ್ದಿರುವ ಸಮುದ್ರದ ನೊರೆಯುಕ್ತ ಅಲೆಗಳು, ವಾಯುವು ಶಾಂತವಾದಾಗ ಶಿಥಿಲ ಮತ್ತು ಶಾಂತವಾದ ಅಲೆಗಳಂತೆ ಕೋಲಾಹಲಪೂರ್ಣ ಅಯೋಧ್ಯೆಯು ಆಗ ನಿಃಶಬ್ದದಂತೆ ತೋರುತ್ತಿತ್ತು.॥7॥

ತ್ಯಕ್ತಾಂ ಯಜ್ಞಾಯುಧೈಃ ಸರ್ವೈರಭಿರೂಪೈಶ್ಚ ಯಾಜಕೈಃ ।
ಸುತ್ಯಾಕಾಲೇ ಸುನಿರ್ವೃತ್ತೇ ವೇದಿಂ ಗತರವಾಮಿವ ॥

ಯಜ್ಞಕಾಲ ಸಮಾಪ್ತವಾದಾಗ ಸ್ರುಕ್-ಸ್ರುವಾದಿ ಯಜ್ಞೋಪಯೋಗೀ ಪದಾರ್ಥಗಳಿಂದಲೂ, ವೇದಮಂತ್ರಗಳ ಕರ್ಣಾನಂದಕವಾದ ಧ್ವನಿಗಳಿಂದಲೂ ವಿಹೀನವಾದ ಯಜ್ಞವೇದಿಯಂತಿದ್ದ ಅಯೋಧ್ಯೆಯನ್ನು ಭರತನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು.॥8॥

ಗೋಷ್ಠಮಧ್ಯೇ ಸ್ಥಿತಾಮಾರ್ತಾಮಚರಂತೀಂ ನವಂ ತೃಣಮ್ ।
ಗೋವೃಷೇಣ ಪರಿತ್ಯಕ್ತಾಂ ಗವಾಂಪತ್ನೀಮಿವೋತ್ಸುಕಾಮ್ ॥

ಹೋರಿಯೊಡನೆ ಸಮಾಗಮಕ್ಕೆ ಉತ್ಸುಕವಾದ ಹಸುವನ್ನು ಹೋರಿಯಿಂದ ಅಗಲಿಸಿ, ಕೊಟ್ಟಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟಿ ಹಾಕಿದಾಗ ಹುಲ್ಲನ್ನೂ ಕೂಡ ತಿನ್ನದೆ ಆರ್ತಭಾವದಲ್ಲಿದ್ದ ಹಸುವಿನಂತೆ ಅಯೋಧ್ಯೆಯು ಆಂತರಿಕ ವೇದನೆಯಿಂದ ಪೀಡಿತವಾಗಿತ್ತು.॥9॥

ಪ್ರಭಾಕರಾದ್ಯೈಃ ಸುಸ್ನಿಗ್ಧೈಃ ಪ್ರಜ್ವಲದ್ಭಿರಿವೋತ್ತಮೈಃ ।
ವಿಯುಕ್ತಾಂ ಮಣಿಭಿರ್ಜಾತ್ಯೈರ್ನವಾಂ ಮುಕ್ತಾವಲೀಮಿವ ॥

ಶ್ರೀರಾಮಾದಿಗಳಿಂದ ರಹಿತವಾದ ಅಯೋಧ್ಯೆಯು ಥಳಥಳನೆ ಹೊಳೆಯುತ್ತಾ ಮನೋಹರವಾದ, ಪದ್ಮರಾಗ, ಗೋಮೇದಿಕ, ಪುಷ್ಯರಾಗಗಳೇ ಮೊದಲಾದ ಉತ್ತಮೋತ್ತಮ ಜಾತಿ ರತ್ನಗಳಿಂದ ವಿಹೀನವಾದ ಹೊಸ ಮುತ್ತಿನ ಸರದಂತೆ ಕಾಣುತ್ತಿತ್ತು.॥10॥

ಸಹಸಾಚರಿತಾಂ ಸ್ಥಾನಾನ್ಮಹೀಂ ಪುಣ್ಯಕ್ಷಯಾದ್ಗತಾಮ್ ।
ಸಂಹೃತದ್ಯುತಿವಿಸ್ತಾರಾಂ ತಾರಾಮಿವ ದಿವಶ್ಚ್ಯುತಾಮ್ ॥

ಪುಣ್ಯ ಕ್ಷಯವಾದೊಡನೆಯೇ ಸ್ಥಾನ ಭ್ರಷ್ಟವಾಗಿ ಆಕಾಶದಿಂದ ಭೂಮಿಯ ಕಡೆಗೆ ಬೀಳುತ್ತಿರುವ ಸರ್ವವ್ಯಾಪಿಯಾದ ಕಾಂತಿಯಿಂದ ಹೀನವಾದ ನಕ್ಷತ್ರದಂತಿದ್ದ ಅಯೋಧ್ಯೆಯನ್ನು ಭರತನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು.॥11॥

ಪುಷ್ಪನದ್ಧಾಂ ವಸಂತಾಂತೇ ಮತ್ತಭ್ರಮರಶಾಲಿನೀಮ್ ।
ದ್ರುತದಾವಾಗ್ನಿವಿಪ್ಲುಷ್ಟಾಂ ಕ್ಲಾಂತಾಂ ವನಲತಾಮಿವ ॥

ಪುಷ್ಪಗುಚ್ಛಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ್ದು, ದುಂಬಿಗಳಿಂದ ನಿನಾದಿತವಾಗಿದ್ದ ವಸಂತ ಋತುವು ಕಳೆದೊಡನೆಯೇ ಕಾಡ್ಗಿಚ್ಚಿನಿಂದ ದಗ್ಧವಾಗಿ ಹೋದ ಅರಣ್ಯದಂತೆ ಕಾಂತಿಹೀನವಾದ ಅಯೋಧ್ಯೆಯನ್ನು ಭರತನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು.॥12॥

ಸಮ್ಮೂಢನಿಗಮಾಂ ಸರ್ವಾಂ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತವಿಪಣಾಪಣಾಮ್ ।
ಪ್ರಚ್ಛನ್ನಶಶಿನಕ್ಷತ್ರಾಂದ್ಯಾಮಿವಾಂಬುಧರೈರ್ಯುತಾಮ್ ॥

ಅಲ್ಲಿಯ ವಣಿಕವರ್ಗವು ಶೋಕದಿಂದ ವ್ಯಾಕುಲವಾದ್ದರಿಂದ ಕಿಂಕರ್ತವ್ಯಮೂಢರಾಗಿದ್ದರು. ಹೆಚ್ಚಿನ ಪೇಟೆ, ಅಂಗಡಿಗಳು ಮುಚ್ಚಿದ್ದವು. ಆಗ ಆ ಪುರಿಯು ಮೋಡಗಳಿಂದ ವ್ಯಾಪಿಸಿದ, ಚಂದ್ರನಕ್ಷತ್ರಗಳು ಮುಚ್ಚಿಹೋದ ಆಕಾಶದಂತೆ ಶೋಭಾಹೀನವಾಗಿದ್ದ ಅಯೋಧ್ಯೆಯನ್ನು ಭರತನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು.॥13॥

ಕ್ಷೀಣಪಾನೋತ್ತಮೈರ್ಭಗ್ನೈಃಶರಾವೈರಭಿಸಂವೃತಾಮ್ ।
ಹತಶೌಂಡಾಮಿವ ಧ್ವಸ್ತಾಂ ಪಾನಭೂಮಿಮಸಂಸ್ಕೃತಾಮ್ ॥

ಉತ್ತಮವಾದ ವಾದ್ಯಗಳಿಂದ ಶೂನ್ಯವಾದ, ಒಡೆದುಹೋದ ಪಾತ್ರೆಗಳಿಂದ ಅಸ್ತವ್ಯಸ್ತವಾದ, ಮದ್ಯಪಾನಿಗಳಿಂದ ಶೂನ್ಯವಾದ ಪಾನಗೃಹದಂತಿದ್ದ ಅಯೋಧ್ಯಾಪಟ್ಟಣವನ್ನು ಭರತನು ಹೊಕ್ಕನು.॥14॥

ವೃಕ್ಣಭೂಮಿತಲಾಂ ನಿಮ್ನಾಂ ವೃಕ್ಣಪಾತ್ರೈಃ ಸಮಾವೃತಾಮ್ ।
ಉಪಯುಕ್ತೋದಕಾಂ ಭಗ್ನಾಂ ಪ್ರಪಾಂನಿಪತಿತಾಮಿವ ॥

ಕಂಬಗಳು ಮುರಿದು ಕುಸಿದುಬಿದ್ದ, ಭೂಮಿಯು ಕುಸಿದುಹೋದ, ನೀರು ಇಲ್ಲದಿರುವ, ಪಾತ್ರೆಗಳು ಒಡೆದು ಹೋಗಿ ಚೆಲ್ಲಿಹೋದ ಅರವಟ್ಟಿಗೆಯಂತೆ ಆ ಪುರಿಯ ಅವಸ್ಥೆಯಾಗಿತ್ತು.॥15॥

ವಿಪುಲಾಂ ವಿತತಾಂ ಚೈವ ಯುಕ್ತಪಾಶಾಂತರಸ್ವಿನಾಮ್ ।
ಭೂಮಿ ಬಾಣೈರ್ವಿನಿಷ್ಕೃತ್ತಾಂ ಪತಿತಾಂ ಜ್ಯಾಮಿವಾಯುಧಾತ್ ॥

ಬಾಣಪ್ರಯೋಗದಲ್ಲಿ ನಿಪುಣ ರಾದವರ ನಿಶಿತ ಬಾಣಗಳಿಂದ ತುಂಡಾದ, ದೀರ್ಘವಾದ ಹೆದೆಯೇರಿಸಿದ ಧನುಸ್ಸಿನ ನಾಣಿನಂತೆ ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದ ಅಯೋಧ್ಯೆಯನ್ನು ಭರತನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು.॥16॥

ಸಹಸಾ ಯುದ್ಧಶೌಂಡೇನ ಹಯಾರೋಹೇಣ ವಾಹಿತಾಮ್ ।
ನಿಹತಾಂ ಪ್ರತಿಸೈನ್ಯೇನ ವಡವಾಮಿವ ಪಾತಿತಾಮ್ ॥

ಕುದುರೆಯನ್ನೇರಿ ವೇಗವಾಗಿ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಹೋದ ಯುದ್ಧ ಕುಶಲ ಸವಾರನನ್ನು ಶತ್ರುಪಕ್ಷದವರು ಸಂಹರಿಸಿ ಕೆಳಕ್ಕೆ ಬೀಳಿಸಿದ ಹೆಣ್ಣುಕುದುರೆಯಂತೆ ಆ ಅಯೋಧ್ಯೆಯು ಕಾಣುತ್ತಿತ್ತು.॥17॥

ಭರತಸ್ತು ರಥಸ್ಥಃ ಸನ್ ಶ್ರೀಮಾನ್ ದಶರಥಾತ್ಮಜಃ ।
ಬಾಯಹಂತಂ ರಥಶ್ರೇಷ್ಠಂ ಸಾರಥಿಂ ವಾಕ್ಯಮಬ್ರವೀತ್ ॥

ರಥದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತಿರುವ ಶ್ರೀಮಾನ್ ದಶರಥನಂದನ ಭರತನು ಆಗ ಶ್ರೇಷ್ಠ ರಥವನ್ನು ನಡೆಸುವ ಸಾರಥಿ ಸುಮಂತ್ರನಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದನು.॥18॥

ಕಿಂ ನು ಖಲ್ವದ್ಯ ಗಂಭೀರೋ ಮೂರ್ಛಿತೋ ನನಿಶಮ್ಯತೇ ।
ಯಥಾಪುರಮಯೋಧ್ಯಾಯಾಂ ಗೀತವಾದಿತ್ರನಿಃಸ್ವನಃ ॥

ಈಗ ಅಯೋಧ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಹಿಂದಿನಂತೆ ಎಲ್ಲೆಡೆ ಸಂಗೀತ-ವಾದ್ಯಗಳ ನಿನಾದ ಕೇಳಿ ಬರುತ್ತಿಲ್ಲ; ಇದು ಎಂತಹ ದುಃಖಕರ ಮಾತಾಗಿದೆ.॥19॥

ವಾರುಣೀಮದಗಂಧಶ್ಚ ಮಾಲ್ಯಗಂಧಶ್ಚ ಮೂರ್ಛಿತಃ ।
ಚಂದನಾಗುರುಗಂಧಶ್ಚ ನ ಪ್ರವಾತಿ ಸಮಂತತಃ ॥

ಈಗ ಎಲ್ಲೆಡೆ ವಾರುಣಿಯ ಮಾದಕ ಪರಿಮಳ, ಹೂವುಗಳಿಂದ ವ್ಯಾಪ್ತವಾದ ಸುಗಂಧ ಹಾಗೂ ಚಂದನ-ಅಗರುಗಳ ಪವಿತ್ರ ಸುವಾಸನೆ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಬರುತ್ತಿಲ್ಲ.॥20॥

ಯಾನಪ್ರವರಘೋಷಶ್ಚ ಸುಸ್ನಿಗ್ಧಹಯನಿಃಸ್ವನಃ ।
ಪ್ರಮತ್ತಗಜನಾದಶ್ಚ ಮಹಾಂಶ್ಚ ರಥನಿಃಸ್ವನಃ ॥

ಪರಮೋತ್ತಮ ವಾಹನಗಳ ಸದ್ದು, ಕುದುರೆಗಳು ಕೆನೆಯುವ ಶಬ್ದ ಮತ್ತ ಗಜಗಳು ಘೀಳುಡುವ ಗರ್ಜನೆ, ರಥಗಳ ಗರಗರ ಮಹಾನಾದ ಇದ್ಯಾವುದೂ ಕೇಳಿಬರುತ್ತಿಲ್ಲ.॥21॥

ನೇದಾನೀಂ ಶ್ರೂಯತೇ ಪುರ್ಯಾಮಸ್ಯಾಂ ರಾಮೇ ವಿವಾಸಿತೇ ।
ಚಂದನಾಗರುಗಂಧಾಶ್ಚ ಮಹಾರ್ಹಾಶ್ಚ ವನಸ್ರಜಃ ॥

ಗತೇ ರಾಮೇ ಹಿ ತರುಣಾಃ ಸಂತಪ್ತಾ ನೋಪಭುಂಜತೇ ।
ಬಹಿರ್ಯಾತ್ರಾಂ ನ ಗಚ್ಛಂತಿಚಿತ್ರಮಾಲ್ಯಧರಾ ನರಾಃ ॥

ಶ್ರೀರಾಮಚಂದ್ರನು ವನವಾಸಕ್ಕೆ ಹೋದ ಕಾರಣವೇ ಈ ಪುರಿಯಲ್ಲಿ ಈಗ ಇದ್ಯಾವ ಶಬ್ದಗಳೂ ಕೇಳಿಬರುತ್ತಿಲ್ಲ. ಶ್ರೀರಾಮನು ಹೋದದ್ದರಿಂದ ಇಲ್ಲಿಯ ತರುಣರು ಸಂತಪ್ತರಾಗಿರುವರು. ಅವರು ಚಂದನ-ಅಗರು ಇವುಗಳ ಸುಗಂಧ ಸೇವಿಸುತ್ತಿಲ್ಲ ಹಾಗೂ ಅಮೂಲ್ಯ ವನಮಾಲೆಗಳೂ ಧರಿಸುವುದಿಲ್ಲ ಈಗ ಈ ಪುರಿಯ ಜನರು ವಿಚಿತ್ರ ಹೂವಿನ ಹಾರಗಳನ್ನು ಧರಿಸಿ ಹೊರಗೆ ಅಡ್ಡಾಡಲು ಹೋಗುವುದಿಲ್ಲ.॥22-23॥

ನೋತ್ಸವಾಃ ಸಂಪ್ರವರ್ತಂತೇ ರಾಮಶೋಕಾರ್ದಿತೇ ಪುರೇ ।
ಸಾ ಹಿ ನೂನಂ ಮಮ ಭ್ರಾತ್ರಾ ಪುರಸ್ಯಾಸ್ಯ ದ್ಯುತಿರ್ಗತಾ ॥

ಶ್ರೀರಾಮನ ಶೋಕದಿಂದ ನಗರದಲ್ಲಿ ಈಗ ನಾನಾ ಪ್ರಕಾರದ ಉತ್ಸವಗಳು ನಡೆಯುವುದಿಲ್ಲ. ಈ ಪುರಿಯ ಶೋಭೆಯು ನಿಶ್ಚಯವಾಗಿ ನಮ್ಮಣ್ಣನೊಂದಿಗೇ ಹೊರಟುಹೋಗಿದೆ.॥24॥

ನ ಹಿ ರಾಜತ್ಯಯೋಧ್ಯೇಯಂ ಸಾಸಾರೇವಾರ್ಜುನೀ ಕ್ಷಪಾ ।
ಕದಾ ನು ಖಲು ಮೇ ಭ್ರಾತಾ ಮಹೋತ್ಸವ ಇವಾಗತಃ ॥
ಜನಯಿಷ್ಯತ್ಯಯೋಧ್ಯಾಯಾಂ ಹರ್ಷಂಗ್ರೀಷ್ಮ ಇವಾಂಬುದಃ ।

ಜಡಿಮಳೆಯ ಕಾರಣ ಶುಕ್ಲಪಕ್ಷದ ಬೆಳದಿಂಗಳ ರಾತ್ರಿಯೂ ಶೋಭಿಸದಂತೆಯೇ ಕಂಗಳಿಂದ ಕಂಬನಿ ಹರಿಸುತ್ತಿರುವ ಈ ಅಯೋಧ್ಯೆಯು ಶೋಭಿಸುತ್ತಿಲ್ಲ. ಇನ್ನು ನಮ್ಮಣ್ಣ ಮಹೋತ್ಸವದಂತೆ ಎಂದು ಅಯೋಧ್ಯೆಗೆ ಮರಳುವನು? ಹಾಗೂ ಗ್ರೀಷ್ಮ ಋತುವಿನಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾದ ಮೋಡಗಳಂತೆ ಎಲ್ಲರ ಹೃದಯದಲ್ಲಿ ಎಂದು ಹರ್ಷ ಸಂಚಾರವಾಗಬಹುದು.॥25½॥

ತರುಣೈಶ್ಚಾರುವೇಷೈಶ್ಚ ನರೈರುನ್ನತಗಾಮಿಭಿಃ ॥
ಸಂಪತದ್ಭಿರಯೋಧ್ಯಾಯಾಂ ನಾಭಿಭಾಂತಿ ಮಹಾಪಥಾಃ ।

ಈಗ ಅಯೋಧ್ಯೆಯ ವಿಶಾಲ ರಾಜಬೀದಿಗಳು ಹರ್ಷೋಲ್ಲಾಸದಿಂದ ಮನೋಹರ ವೇಷಧಾರೀ ತರುಣರ ಶುಭಾಗಮನದಿಂದ ಶೋಭಿಸುತ್ತಿಲ್ಲ.॥26½॥

ಇತಿಬ್ರುವನ್ ಸಾರಥಿನಾ ದುಃಖಿತೋ ಭರತಸ್ತದಾ ॥

ಅಯೋಧ್ಯಾಂ ಸಂಪ್ರವಿಶ್ಯೈವ ವಿವೇಶ ವಸತಿಂ ಪಿತುಃ ।
ತೇನ ಹೀನಾಂ ನರೇಂದ್ರೇಣ ಸಿಂಹಹೀನಾಂ ಗುಹಾಮಿವ ॥

ಹೀಗೆ ಸಾರಥಿಯಲ್ಲಿ ಮಾತನಾಡುತ್ತಾ ದುಃಖಿತನಾದ ಭರತನು ಆಗ ಸಿಂಹನಿಲ್ಲದ ಗುಹೆಯಂತೆ ದಶರಥರಾಜರಿಂದ ರಹಿತವಾದ ತಂದೆಯ ಅರಮನೆಯನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು.॥27-28॥

ತದಾ ತದಂತಃಪುರಮುಜ್ಝಿತಪ್ರಭಂ
ಸುರೈರಿವೋತ್ಕೃಷ್ಟಮಭಾಸ್ಕರಂ ದಿನಮ್ ।
ನಿರೀಕ್ಷ್ಯ ಸರ್ವತ್ರ ವಿಭಕ್ತಮಾತ್ಮವಾನ್
ಮುಮೋಚ ಬಾಷ್ಪಂ ಭರತಃ ಸುದುಃಖಿತಃ ॥

ಸೂರ್ಯನು ಕಾಣಿಸದಿದ್ದಾಗ ಹಗಲಿನ ಶೋಭೆ ನಷ್ಟವಾಗುವಂತೆ, ದೇವತೆಗಳು ಶೋಕಿಸುವಂತೆಯೇ ಆಗ ಆ ಅಂತಃಪುರವು ಶೋಭಾಹೀನವಾಗಿತ್ತು, ಅಲ್ಲಿಯ ಜನರು ಶೋಕಗ್ರಸ್ತರಾಗಿದ್ದರು. ಎಲ್ಲೆಡೆ ಸ್ವಚ್ಛತೆ ಮತ್ತು ಅಲಂಕಾರರಹಿತ ಅದನ್ನು ನೋಡಿ, ಧೈರ್ಯವಂತ ನಾಗಿದ್ದರೂ ಅತ್ಯಂತ ದುಃಖಿತನಾದ ಭರತನು ಕಂಬನಿ ಹರಿಸಿದನು.॥29॥

ಶ್ರೀವಾಲ್ಮೀಕಿ ವಿರಚಿತ ಆರ್ಷರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಅಯೋಧ್ಯಾಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಒಂದು ನೂರ ಹದಿನಾಲ್ಕನೆಯ ಸರ್ಗ ಪೂರ್ಣವಾಯಿತು ॥114॥