०५६ चित्रकूटदर्शनम्

ಶ್ರೀರಾಮ-ಸೀತೆ-ಲಕ್ಷ್ಮಣರು ಅರಣ್ಯದ ಸೋಬಗನ್ನು ನೋಡುತ್ತಾ ಚಿತ್ರಕೂಟವನ್ನು ಸೇರಿದುದು, ವಾಲ್ಮೀಕಿಗಳ ಸಂದರ್ಶನ, ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಅಣ್ಣನ ಆಜ್ಞೆಯಂತೆ ಪರ್ಣಶಾಲೆಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದುದು, ವಾಸ್ತುಶಾಂತಿಯನ್ನು ಮಾಡಿದನಂತರ ಎಲ್ಲರೂ ಕುಟೀರವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದುದು

ಅಥ ರಾತ್ರ್ಯಾಂ ವ್ಯತೀತಾಯಾಮವಸುಪ್ತಮನಂತರಮ್ ।
ಪ್ರಬೋಧಯಾಮಾಸಶನೈರ್ಲಕ್ಷ್ಮಣಂ ರಘುಪುಂಗವಃ ॥

ಅನಂತರ ರಾತ್ರಿ ಕಳೆದಾಗ ರಘುಕುಲಶಿರೋಮಣಿ ಶ್ರೀರಾಮನು ಎದ್ದು, ಅಲ್ಲಿ ಮಲಗಿದ್ದ ಲಕ್ಷ್ಮಣನನ್ನು ನಿಧಾನವಾಗಿ ಎಬ್ಬಿಸಿ, ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದನು.॥1॥

ಸೌಮಿತ್ರೇ ಶೃಣು ವನ್ಯಾನಾಂ ವಲ್ಗು ವ್ಯಾಹರತಾಂ ಸ್ವನಮ್ ।
ಸಂಪ್ರತಿಷ್ಠಾಮಹೇ ಕಾಲಃ ಪ್ರಸ್ಥಾನಸ್ಯ ಪರಂತಪ ॥

ಪರಂತಪ ಸುಮಿತ್ರಾಕುಮಾರ! ಶುಕ-ಪಿಕ ಮೊದಲಾದ ಕಾಡಿನ ಪಕ್ಷಿಗಳ ಮಧುರ ಕಲರವ ಕೇಳುತ್ತಿದೆ ನೋಡು. ಈಗ ನಾವು ಇಲ್ಲಿಂದ ಪ್ರಯಾಣ ಮಾಡುವಾ; ಏಕೆಂದರೆ ಪ್ರಯಾಣಕ್ಕೆ ಯೋಗ್ಯವಾದ ಸಮಯ ಬಂದಿದೆ.॥2॥

ಪ್ರಸುಪ್ತಸ್ತು ತತೋ ಭ್ರಾತ್ರಾ ಸಮಯೇ ಪ್ರತಿಬೋಧಿತಃ ।
ಜಹೌ ನಿದ್ರಾಂ ಚ ತಂದ್ರಾಂ ಚ ಪ್ರಸಕ್ತಂ ಚ ಪರಿಶ್ರಮಮ್ ॥

ಸರಿಯಾದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅಣ್ಣನು ಎಬ್ಬಿಸಿದಾಗ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ನಿದ್ರಾಲಸ್ಯ ಹಾಗೂ ನಡೆದು ಬಂದ ಬಳಲಿಕೆಯನ್ನು ದೂರಗೊಳಿಸಿದನು.॥3॥

ತತ ಉತ್ಥಾಯ ತೇ ಸರ್ವೇ ಸ್ಪಷ್ಟ್ವಾ ನದ್ಯಾಃ ಶಿವಂ ಜಲಮ್ ।
ಪಂಥಾನಮೃಷಿಭಿರ್ಜುಷ್ಟಂ ಚಿತ್ರಕೂಟಸ್ಯ ತಂ ಯಯುಃ ॥

ಮತ್ತೆ ಎಲ್ಲರೂ ಎದ್ದು, ಯಮುನಾನದಿಯ ಶೀತಲ ಜಲದಲ್ಲಿ ಸ್ನಾನಾದಿಗಳನ್ನು ಮಾಡಿ, ಋಷಿ-ಮುನಿಗಳಿಂದ ಸೇವಿತ ಚಿತ್ರಕೂಟದ ದಾರಿಯನ್ನು ಹಿಡಿದರು.॥4॥

ತತಃ ಸಂಪ್ರಸ್ಥಿತಃ ಕಾಲೇ ರಾಮಃ ಸೌಮಿತ್ರಿಣಾ ಸಹ ।
ಸೀತಾಂ ಕಲಮಪತ್ರಾಕ್ಷೀಮಿದಂ ವಚನಮಬ್ರವೀತ್ ॥

ಆಗ ಲಕ್ಷ್ಮಣನೊಂದಿಗೆ ಅಲ್ಲಿಂದ ಹೊರಟ ಶ್ರೀರಾಮನು ಕಮಲ ನಯನೀ ಸೀತೆಯ ಬಳಿ ಇಂತೆಂದನು.॥5॥

ಆದೀಪ್ತಾನಿವ ವೈದೇಹಿ ಸರ್ವತಃ ಪುಷ್ಪಿತಾನ್ನಗಾನ್ ।
ಸ್ವೈಃ ಪುಷ್ಪೈಃ ಕಿಂಶುಕಾನ್ಪಶ್ಯ ಮಾಲಿನಃ ಶಿಶಿರಾತ್ಯಯೇ ॥

ವೈದೇಹಿ! ಈ ವಸಂತ ಋತುವಿನಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲೆಡೆ ಅರಳಿದ ಹೂವುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಮುತ್ತುಗದ ವೃಕ್ಷಗಳನ್ನು ನೋಡು. ಇವು ಪುಷ್ಪಮಾಲೆಗಳನ್ನು ಧರಿಸಿದಂತೆ ಅನಿಸುತ್ತದೆ. ಆ ಹೂವುಗಳ ಅರುಣಪ್ರಭೆಯಿಂದ ಉರಿಯುತ್ತಿರುವಂತೆ ಕಾಣುತ್ತವೆ.॥6॥

ಪಶ್ಯ ಭಲ್ಲಾತಕಾನ್ ಬಿಲ್ವಾನ್ನರೈರನುಪಸೇವಿತಾನ್
ಫಲಪುಷ್ಪೈರವನತಾನ್ನೂನಂ ಶಕ್ಷ್ಯಾಮ ಜೀವಿತುಮ್ ॥

ಈ ವೀರವೃಕ್ಷಗಳು, ಬಿಲ್ವ ವೃಕ್ಷಗಳೂ ಹೂವು-ಹಣ್ಣುಗಳ ಭಾರದಿಂದ ಬಾಗಿಕೊಂಡಿರುವುದನ್ನು ನೋಡು; ಆದರೆ ನಿರ್ಜನವಾದ ಈ ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯರೇ ಇಲ್ಲದಿರುವುದರಿಂದ ಇದನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸುವರೇ ಇಲ್ಲ. ಆದ್ದರಿಂದ ನಾವು ಈ ಫಲಗಳಿಂದ ಜೀವನ ನಿರ್ವಾಹ ಮಾಡಬಹುದು.॥7॥

ಪಶ್ಯ ದ್ರೋಣಪ್ರಮಾಣಾನಿ ಲಂಬಮಾನಾನಿ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ।
ಮಧೂನಿ ಮಧುಕಾರೀಭಿಃ ಸಂಭೃತಾನಿ ನಗೇ ನಗೇ ॥

ಮತ್ತೆ ಲಕ್ಷ್ಮಣನಲ್ಲಿ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ-ಲಕ್ಷ್ಮಣ! ಇಲ್ಲಿಯ ಒಂದೊಂದು ಮರಗಳಲ್ಲಿ ಜೇನು ತುಂಬಿದ ಗೂಡುಗಳು ಜೋತಾಡುತ್ತಿವೆ. ಇವೆಲ್ಲವುಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದೊಂದು ದ್ರೋಣ (ನಾಲ್ಕು ಕೊಳಗ)ದಷ್ಟು ಜೇನು ತುಂಬಿದೆ.॥8॥

ಏಷ ಕ್ರೋಶತಿ ನತ್ಯೂಹಸ್ತಂ ಶಿಖೀ ಪ್ರತಿಕೂಜತಿ ।
ರಮಣೀಯೇ ವನೋದ್ದೇಶೇ ಪುಷ್ಪಸಂಸ್ತರಸಂಕಟೇ ॥

ವನದ ಈ ಭಾಗ ಬಹಳ ರಮಣೀಯವಾಗಿದೆ, ಇಲ್ಲಿ ಹೂವುಗಳ ಮಳೆಯೇ ಸುರಿಯುತ್ತಿದೆ, ಭೂಮಿ ಎಲ್ಲೆಡೆ ಹೂವುಗಳಿಂದ ಮುಚ್ಚಿಹೋಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಚಾತಕಪಕ್ಷಿಗಳು ಪೀ ಪೀ ಎಂದು ಕೂಗುತ್ತಿವೆ. ಅಲ್ಲಿ ನವಿಲುಗಳು ಕೇಕೇ ಹಾಕುತ್ತಾ ಚಾತಕ ಪಕ್ಷಿಗಳಿಗೆ ಉತ್ತರ ಕೊಡುವಂತೆ ಇದೆ.॥9॥

ಮಾತಂಗಯೂಥಾನುಸೃತಂ ಪಕ್ಷಿಸಂಘಾನುನಾದಿತಮ್ ।
ಚಿತ್ರಕೂಟಮಿಮಂ ಪಶ್ಯ ಪ್ರವೃದ್ಧಶಿಖರಂ ಗಿರಿಮ್ ॥

ಇದೋ ಚಿತ್ರಕೂಟಪರ್ವತ-ಇದರ ಶಿಖರ ಬಹಳ ಎತ್ತರವಾಗಿದೆ, ಆನೆಗಳ ಹಿಂಡುಗಳು ಅತ್ತಕಡೆಗೇ ಹೋಗುತ್ತಿವೆ ಹಾಗೂ ಅನೇಕ ಪಕ್ಷಿಗಳು ನಿನಾದಿಸುತ್ತಿವೆ.॥10॥

ಸಮಭೂಮಿತಲೇ ರಮ್ಯೇ ದ್ರುಮೈರ್ಬಹುಭಿರಾವೃತೇ ।
ಪುಣ್ಯೇ ರಂಸ್ಯಾಮಹೇ ತಾತ ಚಿತ್ರಕೂಟಸ್ಯ ಕಾನನೇ ॥

ಅಯ್ಯಾ! ಇಲ್ಲಿಯ ಭೂಮಿ ಸಮತಟ್ಟಾಗಿದೆ ಹಾಗೂ ಬಹಳಷ್ಟು ಮರಗಳಿಂದ ತುಂಬಿಕೊಂಡಿದೆ. ಚಿತ್ರಕೂಟದ ಈ ಪವಿತ್ರ ಕಾನನದಲ್ಲಿ ನಾವು ಆನಂದದಿಂದ ಸಂಚರಿಸುವೆವು.॥11॥

ತತಸ್ತೌ ಪಾದಚಾರೇಣ ಗಚ್ಛಂತೌ ಸಹ ಸೀತಯಾ ।
ರಮ್ಯಮಾಸೇದತುಃ ಶೈಲಂ ಚಿತ್ರಕೂಟಂ ಮನೋರಮಮ್ ॥

ಸೀತೆಯೊಂದಿಗೆ ರಾಮ-ಲಕ್ಷ್ಮಣರಿಬ್ಬರೂ ಕಾಲ್ನಡಿಗೆಯಿಂದಲೇ ಪ್ರಯಾಣ ಮಾಡುತ್ತಾ ಸರಿಯಾದ ಸಮಯಕ್ಕೆ ರಮಣೀಯ, ಮನೋರಮ ಚಿತ್ರಕೂಟ ಪರ್ವತವನ್ನು ತಲುಪಿದರು.॥12॥

ತಂ ತು ಪರ್ವತಮಾಸಾದ್ಯ ನಾನಾ ಪಕ್ಷಿಗಣಾಯುತಮ್ ।
ಬಹುಮೂಲಫಲಂ ರಮ್ಯಂ ಸಂಪನ್ನಸರಸೋದಕಮ್ ॥

ಆ ಪರ್ವತವು ನಾನಾ ಪ್ರಕಾರದ ಪಕ್ಷಿಗಳಿಂದ ಪರಿಪೂರ್ಣವಾಗಿತ್ತು. ಅಲ್ಲಿ ಫಲ-ಮೂಲಗಳು ಧಾರಾಳವಿದ್ದು, ರುಚಿಕರ ನೀರೂ ಸಾಕಷ್ಟಿತ್ತು. ಆ ರಮಣೀಯ ಶೈಲದ ಬಳಿಗೆ ಹೋಗಿ ಶ್ರೀರಾಮನು ಹೇಳಿದನು.॥13॥

ಮನೋಜ್ಞೋಽಯಂ ಗಿರಿಃ ಸೌಮ್ಯ ನಾನಾದ್ರುಮಲತಾಯುತಃ ।
ಬಹುಮೂಲ ಫಲೋ ರಮ್ಯಃ ಸ್ವಾಜೀವಃ ಪ್ರತಿಭಾತಿ ಮೇ ॥

ಸೌಮ್ಯ! ಈ ಪರ್ವತ ಬಹಳ ಮನೋಹರವಾಗಿದೆ. ನಾನಾ ವಿಧದ ವೃಕ್ಷ-ಲತೆಗಳಿಂದ ಇದರ ಶೋಭೆ ಹೆಚ್ಚಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಫಲ-ಮೂಲಗಳೂ ಹೇರಳವಾಗಿವೆ. ಈ ರಮಣೀಯವಾದ ಪರ್ವತದಲ್ಲಿ ನಾವು ಸುಖವಾಗಿ ಜೀವನ-ನಿರ್ವಾಹ ಮಾಡ ಬಹುದೆಂದು ನನಗೆ ಅನಿಸುತ್ತಿದೆ.॥14॥

ಮುನಯಶ್ಚ ಮಹಾತ್ಮಾನೋ ವಸಂತ್ಯಸ್ಮಿನ್ ಶಿಲೋಚ್ಚಯೇ ।
ಅಯಂ ವಾಸೋ ಭವೇತ್ತಾತವಯಮತ್ರ ವಸೇಮಹಿ ॥

ಈ ಪರ್ವತದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಮಹಾತ್ಮಾ ಮುನಿಗಳು ವಾಸಿಸುತ್ತಿರುವರು. ಅಯ್ಯಾ! ಇದೇ ನಮಗೆ ವಾಸಕ್ಕಾಗಿ ಯೋಗ್ಯಸ್ಥಾನವಾಗಿದೆ. ನಾವು ಇಲ್ಲೇ ವಾಸಿಸುವಾ.॥15॥

ಇತಿ ಸೀತಾ ಚ ರಾಮಶ್ಚ ಲಕ್ಷ್ಮಣಶ್ಚ ಕೃತಾಂಜಲಿಃ ।
ಅಭಿಗಮ್ಯಾಶ್ರಮಂ ಸರ್ವೇ ವಾಲ್ಮೀಕಿಮಭಿವಾದಯನ್ ॥

ಹೀಗೆ ನಿಶ್ಚಯಿಸಿ ಮಹರ್ಷಿ ವಾಲ್ಮೀಕಿಗಳ ಆಶ್ರಮದ ಬಳಿಗೆ ಬಂದು, ಸೀತಾ-ರಾಮ-ಲಕ್ಷ್ಮಣರು ಕೈಮುಗಿದುಕೊಂಡು ಮುನಿಯ ಆಶ್ರಮವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿ, ಎಲ್ಲರೂ ಅವರ ಚರಣಗಳಲ್ಲಿ ಮಸ್ತಕಗಳನ್ನು ಚಾಚಿದರು.॥16॥

ತಾನ್ಮಹರ್ಷಿಃ ಪ್ರಮುದಿತಃ ಪೂಜಯಾಮಾಸ ಧರ್ಮವಿತ್ ।
ಆಸ್ಯತಾಮಿತಿ ಚೋವಾಚ ಸ್ವಾಗತಂ ತಂ ನಿವೇದ್ಯ ಚ ॥

ಧರ್ಮಜ್ಞರಾದ ಮಹರ್ಷಿಗಳು ಅವರ ಆಗಮನದಿಂದ ಬಹಳ ಪ್ರಸನ್ನರಾಗಿ, ‘ನಿಮಗೆ ಸ್ವಾಗತವು, ಬನ್ನಿ ಕುಳಿತುಕೊಳ್ಳಿ’ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾ ಅವರನ್ನು ಆದರದಿಂದ ಸತ್ಕರಿಸಿದರು.॥17॥

ತತೋಽಬ್ರವೀನ್ಮಹಾಬಾಹುರ್ಲಕ್ಷ್ಮಣಂ ಲಕ್ಷ್ಮಣಾಗ್ರಜಃ ।
ಸಂನಿವೇದ್ಯ ಯಥಾನ್ಯಾಯಮಾತ್ಮಾನಮೃಷಯೇ ಪ್ರಭುಃ ॥

ಅನಂತರ ಮಹಾಬಾಹು ಭಗವಾನ್ ಶ್ರೀರಾಮನು ಮಹರ್ಷಿಗಳಿಗೆ ತನ್ನ ಯಥೋಚಿತ ಪರಿಚಯವನ್ನು ಕೊಟ್ಟು, ಲಕ್ಷ್ಮಣನಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದನು.॥18॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣಾನಯ ದಾರೂಣಿ ದೃಢಾನಿ ಚ ವರಾಣಿ ಚ ।
ಕುರುಷ್ವಾವಸಥಂ ಸೌಮ್ಯ ವಾಸೇ ಮೇಽಭಿರತಂ ಮನಃ ॥

ಸೌಮ್ಯ ಲಕ್ಷ್ಮಣ! ನೀನು ಕಾಡಿನಿಂದ ಗಟ್ಟಿಮುಟ್ಟಾದ ಮರಗಳನ್ನು ತಂದು, ವಾಸಿಸಲು ಒಂದು ಕುಟೀರವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸು, ಇಲ್ಲೇ ವಾಸಿಸಲು ನನ್ನ ಮನಸ್ಸು ಬಯಸುತ್ತಿದೆ.॥19॥

ತಸ್ಯ ತದ್ವಚನಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ಸೌಮಿತ್ರಿರ್ವಿವಿಧಾನ್ ದ್ರುಮಾನ್ ।
ಅಜಹಾರ ತತಶ್ಚಕ್ರೇ ಪರ್ಣಶಾಲಾಮರಿಂದಮಃ ॥

ಶ್ರೀರಾಮನ ಈ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ಶತ್ರುದಮನ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಅನೇಕ ಪ್ರಕಾರದ ವೃಕ್ಷಗಳ ರೆಂಬೆಗಳನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿ ತಂದು, ಅವುಗಳಿಂದ ಒಂದು ಪರ್ಣಕುಟೀರವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದನು.॥20॥

ತಾಂ ನಿಷ್ಠಿತಾಂ ಬದ್ಧಕಟಾಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ರಾಮಃ ಸುದರ್ಶನಾಮ್ ।
ಶುಶ್ರೂಷಮಾಣಮೇಕಾಗ್ರಮಿದಂ ವಚನಮಬ್ರವೀತ್ ॥

ಆ ಕುಟೀರವನ್ನು ಒಳ-ಹೊರಗಿನಿಂದ ಕಟ್ಟಿಗೆಯ ಗೋಡೆಯಿಂದಲೇ ಸುಸ್ಥಿರವಾಗಿ ಕಟ್ಟಲಾಗಿತ್ತು, ಮೇಲಿನಿಂದ ಹುಲ್ಲಿನ ಛಾವಣಿ ಇದ್ದು, ಗಾಳಿ-ಮಳೆಗಳು ನಿವಾರಣೆಯಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ನೋಡಲು ಸುಂದರವಾಗಿ ಸಿದ್ಧವಾಗಿದ್ದ ಅದನ್ನು ನೋಡಿ ಏಕಾಗ್ರ ಚಿತ್ತನಾಗಿ ಕೇಳುತ್ತಿದ್ದ ಲಕ್ಷ್ಮಣನಲ್ಲಿ ಶ್ರೀರಾಮನು ಇಂತೆಂದನು.॥21॥

ಐಣೇಯಂ ಮಾಂಸಮಾಹೃತ್ಯ ಶಾಲಾಂ ಯಕ್ಷ್ಯಾಮಹೇ ವಯಮ್ ।
ಕರ್ತವ್ಯಂ ವಾಸ್ತುಶಮನಂ ಸೌಮಿತ್ರೇ ಚಿರಜೀವಿಭಿಃ ॥

ಸುಮಿತ್ರಾನಂದನ! ನಾವು ಗಜಕಂದದ ತಿರುಳಿನಿಂದ ಪರ್ಣಶಾಲೆಯ ಅಧಿಷ್ಠಾತೃ ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಪೂಜಿಸುವಾ;1 ಏಕೆಂದರೆ ದೀರ್ಘಾಯುಷ್ಯವನ್ನು ಬಯಸುವ ಜನರು ವಾಸ್ತುಶಾಂತಿಯನ್ನು ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಮಾಡಬೇಕು.॥22॥

1. ಇಲ್ಲಿ ‘ಐಣೆಯಂ ಮಾಂಸಮ್’ ಇದರ ಅರ್ಥ - ಗಜಕಂದ ಎಂಬ ವಿಶೇಷ ಗಡ್ಡೆಯ ತಿರುಳು. ಈ ಪ್ರಸಂಗದಲ್ಲಿ ಮಾಂಸಪರ ಅರ್ಥ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಬಾರದು; ಏಕೆಂದರೆ ಹೀಗೆ ಅರ್ಥೈಸಿದರೆ - ‘ಹಿತ್ವಾ ಮುನಿವದಾ ಮಿಷಮ್’ (2/20/29), ‘ಫಲಾನಿ ಮೂಲಾನಿ ಚ ಭಕ್ಷಯನ್ ವನೇ’ (2/34/59), ‘ಧರ್ಮಮೇವಾಚರಿಷ್ಯಾಮಸ್ತತ್ರ ಮೂಲಲಾಶನಾಃ’ (2/54/16) ಇತ್ಯಾದಿಯಾಗಿ ಶ್ರೀರಾಮನು ಮಾಡಿದ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಗೆ ವಿರೋಧ ಉಂಟಾದೀತು. ಈ ವಚನಗಳಲ್ಲಿ ನಿರಾಮಿಷವಾಗಿ ಇರುವ ಮತ್ತು ಫಲ-ಮೂಲಗಳನ್ನು ತಿಂದು ಧರ್ಮಾಚರಣ ಮಾಡುವ ಮಾತು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ‘ರಾಮೋ ದ್ವಿರ್ನಾಭಿಭಾಷತೆ’ (ಶ್ರೀರಾಮನು ಎಂದೂ ಎರಡಾಡುವುದಿಲ್ಲ ಒಮ್ಮೆ ಆಡಿದ ಮಾತನ್ನು ಮತ್ತೆಂದೂ ಬದಲಿಸುವುದಿಲ್ಲ) ಈ ಮಾತಿಗನುಸಾರ ಶ್ರೀರಾಮನ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ ಅಚಲವಾಗಿರುವಂತಹುದು.

ಮೃಗಂ ಹತ್ವಾಽಽನಯ ಕ್ಷಿಪ್ರಂ ಲಕ್ಷ್ಮಣೇಹ ಶುಭೇಕ್ಷಣ ।
ಕರ್ತವ್ಯಃ ಶಾಸ್ತ್ರದೃಷ್ಟೋ ಹಿ ವಿಧಿರ್ಧರ್ಮಮನುಸ್ಮರ ॥

ಕಲ್ಯಾಣದರ್ಶೀ ಲಕ್ಷ್ಮಣನೇ! ನೀನು ‘ಗಜಕಂದ’2 ಎಂಬ ಗಡ್ಡೆಯನ್ನು ಅಗೆದು ಬೇಗನೇ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಬಾ; ಏಕೆಂದರೆ ಶಾಸ್ತ್ರೋಕ್ತ ವಿಧಿಗನುಸಾರ ಅನುಷ್ಠಾನವು ನಮಗೆ ಅವಶ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯವಾಗಿದೆ. ನೀನು ಧರ್ಮವನ್ನೇ ಸದಾ ಚಿಂತಿಸುತ್ತಾ ಇರು.॥23॥

2. ಮದನಪಾಲ - ನಿಘಂಟುವಿಗನುಸಾರ ‘ಮೃಗ’ದ ಅರ್ಥ ಗಜಕಂದ ಎಂದಿದೆ.

ಭ್ರಾತುರ್ವಚನಮಾಜ್ಞಾಯ ಲಕ್ಷ್ಮಣಃ ಪರವೀರಹಾ ।
ಚಕಾರ ಚ ಯಥೋಕ್ತಂ ಹಿ ತಂ ರಾಮಃ ಪುನರಬ್ರವೀತ್ ॥

ಅಣ್ಣನ ಮಾತನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಂಡ ಶತ್ರುವೀರರನ್ನು ವಧಿಸುವ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಅವನ ಮಾತಿನಂತೆ ಕಾರ್ಯ ಮಾಡಿದನು. ಆಗ ಶ್ರೀರಾಮನು ಪುನಃ ಅವನಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದನು.॥24॥

ಐಣೇಯಂ ಶ್ರಪಯಸ್ವೈತಚ್ಛಾಲಾಂ ಯಕ್ಷ್ಯಾಮಹೇ ವಯಮ್ ।
ತ್ವರ ಸೌಮ್ಯಮುಹೂರ್ತೋಽಯಂ ಧ್ರುವಶ್ಚ ದಿವಸೋಽಹ್ಯಯಮ್ ॥

ಲಕ್ಷ್ಮಣ! ಈ ಗಜಕಂದವನ್ನು ಬೇಯಿಸು, ನಾವು ಪರ್ಣಶಾಲೆಯ ಅಧಿಷ್ಠಾತೃದೇವತೆಗಳನ್ನು ಪೂಜಿಸುವಾ. ತಡ ಮಾಡಬೇಡ. ಈಗ ಸೌಮ್ಯಮುಹೂರ್ತವಿದೆ ಹಾಗೂ ಇದೇ ದಿನ ‘ಧ್ರುವ’3 ಎಂಬ ಮುಹೂರ್ತವೂ ಇದೆ. (ಆದ್ದರಿಂದ ಇದರಲ್ಲೇ ಈ ಶುಭಕಾರ್ಯವಾಗಬೇಕು.॥25॥

3. ‘ಉತ್ತರಾತ್ರಯರೋಹಿಣ್ಯೋ ಭಾಸ್ಕರಶ್ಚ ಧ್ರುವಂ ಸ್ಥಿರಮ್’ (ಮುಹೂರ್ತ ಚಿಂತಾಮಣಿ)
   ಅರ್ಥಾತ್ ಮೂರೂ ಉತ್ತರಾ ಮತ್ತು ರೋಹಿಣಿ ನಕ್ಷತ್ರ ಹಾಗೂ ರವಿವಾರ - ಇವು ‘ಧ್ರುವ’ ಮತ್ತು ‘ಸ್ಥಿರ’ ಸಂಜ್ಞಕವಾಗಿವೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಗೃಹಶಾಂತಿ ಅಥವಾ ವಾಸ್ತುಶಾಂತಿಯೇ ಮೊದಲಾದ ಕರ್ಮಗಳು ಪ್ರಶಸ್ತ ಎಂದು ಹೇಳಿದೆ.

ಸ ಲಕ್ಷ್ಮಣಃ ಕೃಷ್ಣಮೃಗಂ ಹತ್ವಾ ಮೇಧ್ಯಂ ಪ್ರತಾಪವಾನ್ ।
ಅಥ ಚಿಕ್ಷೇಪ ಸೌಮಿತ್ರಿಃ ಸಮಿದ್ಧೇ ಜಾತವೇದಸಿ ॥

ಪ್ರತಾಪಿ ಸುಮಿತ್ರಾಕುಮಾರ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಪವಿತ್ರ ಮತ್ತು ಕಪ್ಪು ಸಿಪ್ಪೆಯುಳ್ಳ ಗಜಕಂದವನ್ನು ಕಿತ್ತು ಉರಿಯುವ ಬೆಂಕಿಯಲ್ಲಿ ಹಾಕಿದನು.॥26॥

ತತ್ ತು ಪಕ್ವಂ ಸಮಾಜ್ಞಾಯ ನಿಷ್ಟಪ್ತಂ ಛಿನ್ನಶೋಣಿತಮ್ ।
ಲಕ್ಷ್ಮಣಃ ಪುರುಷವ್ಯಾಘ್ರಮಥ ರಾಘವಮಬ್ರವೀತ್ ॥

ರಕ್ತವಿಕಾರ ನಾಶಮಾಡುವ1 ಆ ಗಜಕಂದವನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಬೆಂದಿರುವುದನ್ನು ನೋಡಿ ಲಕ್ಷ್ಮಣನು ಪುರುಷಸಿಂಹ ಶ್ರೀರಘುನಾಥನಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದನು.॥27॥

1. ‘ಛಿನ್ನಶೋಣಿತಮ್’ ಇದರ ವ್ಯತ್ಪತ್ತಿ ಹೀಗಿದೆ - ‘ಛಿನ್ನಂ ಶೋಣಿತಂ ರಕ್ತವಿಕಾರರೂಪಂ ರೋಗಜಾತಂ ಯೇನ ಸಃ ತಮ್’. ‘ಗಜಕಂದ’ ರೋಗವಿಕಾರದ ನಾಶಕವಾಗಿದೆ. ಇದು ವೈದ್ಯಕದಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ. ಮದನಪಾಲ ನಿಘಂಟುವಿನ ‘ಷಡ್ ದೋಷಾದಿಕುಷ್ಠಹಂತಾ’ ಮುಂತಾದ ವಚನಗಳಿಂದಲೂ ಕೂಡ ಇದು ಚರ್ಮದೋಷ ಮತ್ತು ಕುಷ್ಠವೇ ಆದಿ ರಕ್ತವಿಕಾರದ ನಾಶಕವಾಗಿದೆ.

ಅಯಂ ಸರ್ವಃ ಸಮಸ್ತಾಂಗಃ ಶೃತಃ ಕೃಷ್ಣಮೃಗೋ ಮಯಾ ।
ದೇವತಾ ದೇವಸಂಕಾಶ ಯಜಸ್ವ ಕುಶಲೋ ಹ್ಯಸಿ ॥

ದೇವೋಪಮ ತೇಜಸ್ವೀ ಶ್ರೀರಘುನಾಥನೇ! ಈ ಕಪ್ಪು ಸಿಪ್ಪೆ ಇರುವ ಗಜಕಂದವು ಕೆಟ್ಟುಹೋದ ಎಲ್ಲ ಅವಯವಗಳನ್ನು ಸರಿಯಾಗಿಸುವುದು.2 ನಾನು ಇದನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಬೇಯಿಸಿರುವೆನು. ಈಗ ನೀವು ವಾಸ್ತುದೇವತೆಗಳನ್ನು ಪೂಜಿಸಿರಿ; ಏಕೆಂದರೆ ನೀವು ಈ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ಕುಶಲರಾಗಿದ್ದೀರಿ.॥28॥

2. ‘ಸಮಸ್ತಾಂಗಃ’ ಇದರ ವ್ಯತ್ಪತ್ತಿ ‘ಸಮ್ಯಗ್ ಭವಂತಿ ಅಸ್ತಾನಿ ಅಂಗಾನಿ ಯೇನ ಸಃ’ ಹೀಗೆ ತಿಳಿಯಬೇಕು.

ರಾಮಃ ಸ್ನಾತ್ವಾ ತು ನಿಯತೋ ಗುಣವಾನ್ ಜಪಕೋವಿದಃ ।
ಸಂಗ್ರಹೇಣಾಕರೋತ್ಸರ್ವಾನ್ ಮಂತ್ರಾನ್ಸತ್ರಾವಸಾನಿಕಾನ್ ॥

ಸದ್ಗುಣಸಂಪನ್ನ ಹಾಗೂ ಜಪ ಕೋವಿದನಾದ ಶ್ರೀರಾಮನು ಸ್ನಾನಮಾಡಿ ಶೌಚ-ಸಂತೋಷಾದಿ ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಪಾಲಿಸುತ್ತಾ ಸಂಕ್ಷೇಪವಾಗಿ ಎಲ್ಲ ಮಂತ್ರಗಳನ್ನು ಪಠಿಸಿ, ಜಪ ಮಾಡಿದನು. ಇದರಿಂದ ವಾಸ್ತುಶಾಂತಿಯು ಪೂರ್ಣವಾಗುತ್ತದೆ.॥29॥

ಇಷ್ಟ್ವಾದೇವಗಣಾನ್ಸರ್ವಾನ್ ವಿವೇಶಾವಸಥಂ ಶುಚಿಃ ।
ಬಭೂವ ಚ ಮನೋಹ್ಲಾದೋ ರಾಮಸ್ಯಾಮಿತತೇಜಸಃ ॥

ಸಮಸ್ತ ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಪೂಜಿಸಿ ಪವಿತ್ರಭಾವದಿಂದ ಶ್ರೀರಾಮನು ಪರ್ಣಕುಟಿಯನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು. ಆಗ ಅಮಿತ ತೇಜಸ್ವೀ ಶ್ರೀರಾಮನ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ತುಂಬಾ ಆಹ್ಲಾದವಾಯಿತು.॥30॥

ವೈಶ್ವದೇವಬಲಿಂ ಕೃತ್ವಾ ರೌದ್ರಂ ವೈಷ್ಣವಮೇವ ಚ ।
ವಾಸ್ತುಸಂಶಮನೀಯಾನಿ ಮಂಗಲಾನಿ ಪ್ರವರ್ತಯನ್ ॥

ಅನಂತರ ಬಲಿ-ವೈಶ್ವದೇವ ಕರ್ಮ, ರುದ್ರಯಾಗ ಮತ್ತು ವೈಷ್ಣವಯಾಗ ಮಾಡಿ ಶ್ರೀರಾಮನು ವಾಸ್ತುದೋಷದ ಶಾಂತಿಗಾಗಿ ಸ್ವಸ್ತಿವಾಚನ ಮಾಡಿದನು.॥31॥

ಜಪಂ ಚ ನ್ಯಾಯತಃ ಕೃತ್ವಾ ಸ್ನಾತ್ವಾ ನದ್ಯಾಂ ಯಥಾವಿಧಿ ।
ಪಾಪಸಂಶಮನಂ ರಾಮಶ್ಚಕಾರ ಬಲಿಮುತ್ತಮಮ್ ॥

ನದಿಯಲ್ಲಿ ವಿಧಿವತ್ತಾಗಿ ಅವಭೃತ ಸ್ನಾನಮಾಡಿ ಯಥಾವಿಧಿ ಗಾಯತ್ರೀ ಮೊದಲಾದ ಮಂತ್ರಗಳನ್ನು ಜಪಿಸಿ ಅನಂತರ ಶ್ರೀರಾಮನು ಪಂಚಸೂನಾ ದೋಷಶಾಂತಿಗಾಗಿ ಬಲಿ-ವೈಶ್ಯದೇವವನ್ನು ನೆರವೇರಿಸಿದನು.॥32॥

ವೇದಿಸ್ಥಲವಿಧಾನಾನಿ ಚೈತ್ಯಾನ್ಯಾಯತನಾನಿ ಚ ।
ಆಶ್ರಮಸ್ಯಾನುರೂಪಾಣಿ ಸ್ಥಾಪಯಾಮಾಸ ರಾಘವಃ ॥

ರಘುನಾಥನು ತನ್ನ ಸಣ್ಣದಾದ ಕುಟಿಗನುರೂಪವಾಗಿಯೇ ವೇದಿ ಸ್ಥಳಗಳು (ಎಂಟು ದಿಕ್ಪಾಲಕರಿಗೆ ಬಲಿದಾನ ಅರ್ಪಿಸುವ ಸ್ಥಾನ), ಚೈತ್ಯಗಳನ್ನು (ಗಣೇಶಾದಿಗಳ ಸ್ಥಾನ) ಹಾಗೂ ಆಯತನಗಳು (ವಿಷ್ಣು ಆದಿದೇವತೆಗಳ ಸ್ಥಾನ) ಇದನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿ, ಸ್ಥಾಪಿಸಿದನು.॥33॥

ತಾಂ ವೃಕ್ಷಪರ್ಣಚ್ಛದನಾಂ ಮನೋಜ್ಞಾಂ
ಯಥಾಪ್ರದೇಶಂ ಸುಕೃತಾಂ ನಿವಾತಾಮ್ ।
ವಾಸಾಯ ಸರ್ವೇ ವಿವಿಶುಃ ಸಮೇತಾಃ
ಸಭಾಂ ಯಥಾ ದೇವಗಣಾಃ ಸುಧರ್ಮಾನ್ ॥

ಆ ಮನೋಹರ ಕುಟೀರವು ಉಪಯುಕ್ತ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಾಣವಾಗಿತ್ತು. ಅದನ್ನು ಮರಗಳ ಸೊಪ್ಪಿನಿಂದ ಹೊದಿಸಿತ್ತು. ಪ್ರಚಂಡ ಗಾಳಿಯಿಂದ ರಕ್ಷಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಇತ್ತು. ಸೀತಾ, ಲಕ್ಷ್ಮಣ ಮತ್ತು ಶ್ರೀರಾಮ ಎಲ್ಲರೂ ಒಟ್ಟಿಗೆ ದೇವತೆಗಳು ಸುಧರ್ಮಾ ಸಭೆಯನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸುವಂತೆ ಅದರಲ್ಲಿ ವಾಸಕ್ಕಾಗಿ ಪ್ರವೇಶಿಸಿದರು.॥34॥

ಸುರಮ್ಯಮಾಸಾದ್ಯ ತು ಚಿತ್ರಕೂಟಂ
ನದೀಂ ಚ ತಾಂ ಮಾಲ್ಯವತೀಂ ಸುತೀರ್ಥಾಮ್ ।
ನನಂದ ಹೃಷ್ಟೋ ಮೃಗಪಕ್ಷಿಜುಷ್ಟಾಂ
ಜಹೌ ಚ ದುಃಖಂ ಪುರವಿಪ್ರವಾಸಾತ್ ॥

ಚಿತ್ರಕೂಟ ಪರ್ವತವು ಬಹಳ ರಮಣೀಯವಾಗಿತ್ತು. ಅಲ್ಲಿ ಉತ್ತಮ ತೀರ್ಥಸ್ಥಾನಗಳಿಂದ ಸುಶೋಭಿತ ಮಾಲ್ಯವತೀ (ಮಂದಾಕಿನೀ) ನದಿಯು ಹರಿಯುತಿತ್ತು. ಅದನ್ನು ಅನೇಕ ಪಶು-ಪಕ್ಷಿಗಳು ಸೇವಿಸುತ್ತಿದ್ದವು. ಆ ಪರ್ವತ ಮತ್ತು ನದಿಯ ಸಾನ್ನಿಧ್ಯ ಪಡೆದು ಶ್ರೀರಾಮನಿಗೆ ಬಹಳ ಹರ್ಷ ಮತ್ತು ಆನಂದ ಉಂಟಾಯಿತು. ಅವನು ನಗರದಿಂದ ದೂರ ವನಕ್ಕೆ ಬಂದಿರುವುದರಿಂದ ಆದ ಕಷ್ಟ ಮರೆತುಬಿಟ್ಟನು.॥35॥

ಶ್ರೀವಾಲ್ಮೀಕಿ ವಿರಚಿತ ಆರ್ಷರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಅಯೋಧ್ಯಾಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಐವತ್ತಾರನೆಯ ಸರ್ಗ ಪೂರ್ಣವಾಯಿತು ॥56॥